Η συμβολή της εξορυκτικής βιομηχανίας στην ελληνική οικονομία Νίκος Βέττας Καθηγητής Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης, ΟΠΑ Γενικός Διευθυντής ΙΟΒΕ (http://www.aueb.gr/users/vettas, vettas@iobe.gr, www.iobe.gr, ) 6 th International Forum Mineral Resources in Greece: A Driving Force for Economic Development Athens, June 17, 2016
δισεκ. АЕП 260 240 220 200 180 160 140 120 100 ΑΕΠ, αλυσωτοί όγκοι, έτος αναφοράς 2010 Πηγές: Eurostat/European Economic Forecast, winter 2016, European Commission 2
Ανεργία Πηγές: Eurostat/European Economic Forecast, spring 2016, European Commission 3
Επενδύσεις Πηγή: Eurostat Μέσος Όρος 2010-2014: Ελλάδα: 13,7% Πορτογαλία: 17% 4
Επενδύσεις στην Ελλάδα και στην Ευρωζώνη Ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου (% ΑΕΠ) Πηγή: AMECO 5
Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (% ΑΕΠ) Α.Ξ.Ε. ως % του ΑΕΠ 2000-2008 2009-2015 Γερμανία 3,0% 1,7% Ιρλανδία 21,0% 27,9% Ελλάδα 1,1% 0,6% Ισπανία 4,2% 2,1% Πορτογαλία 3,7% 4,3% Πηγή: Eurostat 6
Εμπορικό ισοζύγιο (Αγαθά και Υπηρεσίες) Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ/European Economic Forecast, spring 2016, European Commission 7
Αξία και όγκος εξαγωγών Πηγή: Eurostat Μεταβολή στην αξία των εξαγωγών, 2007-2015: +33% Μεταβολή στον όγκο των εξαγωγών, 2007-2015: +51% 8
Βασικά μακροοικονομικά μεγέθη 2009 2013 2014 2015 2016 2016* Α.Ε.Π. -3,1-3,2 0,7-0,2-0,3-1,0 Ανεργία 9,5 27,5 26,5 24,9 24,7 25,2 Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης 1-15,6-12,4-3,6-7,2-3,1-3,0 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -14,4-2,2-3,0-0,2 0,6 0,2 Εναρμονισμένος Πληθωρισμός 1,3-0,9-1,4-1,1-0,3-0,2 Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου -13,7-9,4-2,8 0,7-0,9-4,0 1 Περιλαμβάνεται και η κρατική ενίσχυση προς τον Τραπεζικό Τομέα * Προβλέψεις Ι.Ο.Β.Ε. Πηγές: Eurostat/European Economic Forecast, spring 2016, European Commission 9
Μελέτη ΙΟΒΕ: «Η συμβολή της εξορυκτικής βιομηχανίας στην ελληνική οικονομία», 31/03/2016* Εξορυκτική Βιομηχανία Σκοπός της μελέτης Οριοθέτηση της εξορυκτικής βιομηχανίας Αποτίμηση και αξιολόγηση της ευρύτερης οικονομικής σημασίας της εξορυκτικής βιομηχανίας στην Ελλάδα Ορυχεία, Μεταλλεία Λατομεία Εξόρυξη λιγνίτη Εξόρυξη μη σιδηρούχων μεταλλευμάτων Εξόρυξη αδρανών και μαρμάρων Εξέταση των προϋποθέσεων που θα διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα και την περαιτέρω ανάπτυξή της Βασική Μεταλλουργία** Τσιμεντοβιομηχανία** Εξόρυξη βιομηχανικών ορυκτών Μαγνησιακά Προϊόντα, Αλουμίνα - Αλουμίνιο, Σίδηρο- Νικέλιο ** Καθετοποίηση ελληνικών ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ) * Διαθέσιμη στο http://iobe.gr/research_dtl.asp?rid=123
Η αξία των ΟΠΥ στην Ελλάδα είναι σημαντική, ωστόσο η εκμετάλλευσή τους συνοδεύεται με κόστος και αβεβαιότητα Γεωλογικά στοιχεία: Περιορισμένη γνώση για το κοιτασματικό δυναμικό Οικονομικές συνθήκες Υψηλό κόστος έρευνας και εκμετάλλευσης Χρονικό διάστημα ρευστοποίησης Κύριοι παράγοντες κόστους και αβεβαιότητας Ρυθμιστικό πλαίσιο Ελλείψεις στο χωροταξικό σχεδιασμό Ανασφάλεια δικαίου και ασυνέχεια δημόσιας διοίκησης Δυσπιστία στους θεσμούς Υποδομές Μεγάλο τμήμα ορυκτών σε περιοχές Natura Εικόνα για την πραγματοποιηθείσα συνεισφορά αποκτάται από την εξέταση της οικονομικής δραστηριότητας του τομέα διαχρονικά. 11
Η αξία πωλήσεων της εξορυκτικής βιομηχανίας εκτιμάται σε 2,3 δισ. το 2014, από 2,5 δισ. το 2009 δισεκ. 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2,50 2,45 2,48 1,3 1,3 1,3 2,32 1,19 1,2 1,2 1,2 1,1 Πηγή: ΣΜΕ, ΔΕΗ Ετήσιοι Απολογισμοί, Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Σημ.: Τα μεγέθη για το 2014 προέρχονται από εκτίμηση. Όλα τα μεγέθη εκφράζονται σε τρέχουσες τιμές. 1,1 2,15 1,0 2,27 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Κλάδοι Εξόρυξης Εξορυκτική Βιομηχανία Σταθερές οι πωλήσεις ορυκτών Μείωση πωλήσεων στους κλάδους μεταποίησης την περίοδο 2009-2013 Κυρίως λόγω κάμψης στην οικοδομική δραστηριότητα 12
χιλ. ΙΠΑ Σχετικά σταθερή η απασχόληση μεταξύ 2007 και 2014 25 20 15 10 16,7 5,9 19,5 6,8 Απασχόληση 17,6 17,0 17,8 5,5 5,3 5,5 15,9 15,8 15,8 4,8 4,5 4,2 % 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 2,9 1,9 % Σύνολο Βιομηχανίας 3,9 3,8 3,4 3,4 3,2 2,7 2,7 2,3 2,2 2,2 4,0 2,9 4,1 3,0 5 10,8 12,7 12,1 11,7 12,3 11,1 11,3 11,6 1,5 1,0 1,0 1,2 1,0 1,1 1,2 1,1 1,1 1,1 0,5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Πηγή: Eurostat Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Κλάδοι Εξόρυξης Εξορυκτική Βιομηχανία Κλάδοι Εξόρυξης Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Εξορυκτική Βιομηχανία Αύξηση του μεριδίου στο σύνολο της βιομηχανίας στο 4,1%, από 2,9% το 2007 13
Η ελληνική εξορυκτική βιομηχανία διατηρεί τον εξαγωγικό της προσανατολισμό εκατ. 1.200 1.000 800 600 400 200-2008 2009 2010 2011 2012 2013 Μέταλλα Μεταλλικά Ορυκτά Τσιμέντο Βιομηχανικά Ορυκτά Μάρμαρα Πηγές: ΣΜΕ, Έκθεση Δραστηριοτήτων 2014 και EUROSTAT, International Trade Ενδείξεις για περαιτέρω αύξηση των εξαγωγών το 2014 κατά περίπου 8%. 14
Η αξία των εξαγωγών ανέρχεται σε 50% των συνολικών πωλήσεων στο σύνολο της εξορυκτικής βιομηχανίας % Εξαγωγές προς συνολική αξία πωλήσεων της εξορυκτικής βιομηχανίας (%) 100 80 60 40 20 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Μεταλλικά Ορυκτά Μέταλλα Βιομηχανικά Ορυκτά Μάρμαρα Τσιμέντο Πηγή: ΣΜΕ, Έκθεση Δραστηριοτήτων 2014 Στο σύνολο των εξαγώγιμων προϊόντων, το ποσοστό των εξαγωγών ανέρχεται σε 75%. 15
Σχετικά υψηλή διασπορά των εξαγωγών, τόσο όσον αφορά τον προορισμό τους όσο και στα προϊόντα που εξάγονται Μερίδιο εξαγωγών με βάση την αξία ανά χώρα προορισμού για το 2014 Μερίδιο εξαγωγών με βάση την αξία ανά προϊόν εξόρυξης για το 2013 Πολωνία 4% Υπόλοιπες χώρες 19% Ρουμανία 4% Βουλγαρία 4% Η.Π.Α 5% Τουρκία 5% Κίνα 6% Ιταλία 17% Ηνωμένο Βασίλειο 6% Γερμανία 9% Γαλλία 6% Άλλα ορυκτά 6% Μπετονίτης 6% Αλουμίνα 10% Μάρμαρα 11% Μικτά Θειούχα 4% Περλίτης 3% Βωξίτης 2% Νικέλιο 19% Τσιμέντο 20% Αλουμίνιο 19% Πηγή: Eurostat, International Trade Πηγή: ΣΜΕ, Έκθεση Δραστηριοτήτων 2014 Η διασπορά των προϊόντων, εφαρμογών και εξαγωγικών προορισμών συνεισφέρει στη διατήρηση της δραστηριότητας και στον περιορισμό των κινδύνων. 16
Υποχώρηση προστιθέμενης αξίας 50% την ίδια περίοδο Άνοδος το 2014 (κυρίως λόγω αλουμινίου) εκατ. 1.800 1.601 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 Πηγή: Eurostat ΑΠΑ 1.393 1.270 1.299 1.185 705 576 424 903 493 329 795 667 202 202 94 896 818 875 856 776 701 574 592 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Κλάδοι Εξόρυξης Εξορυκτική Βιομηχανία % % Σύνολο Βιομηχανίας 7,0 6,0 5,8 6,0 5,1 4,9 5,0 5,4 4,0 3,0 4,2 3,9 3,9 3,9 3,3 3,2 3,0 3,0 3,1 2,9 2,6 2,1 2,7 1,9 1,9 2,0 1,5 0,9 1,0 1,0 0,4 0,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Κλάδοι Εξόρυξης Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Εξορυκτική Βιομηχανία Στο 3,9% το μερίδιο της εξορυκτικής βιομηχανίας στο σύνολο της βιομηχανίας 17
Επιδείνωση της αποδοτικότητας μέχρι το 2013, με σημαντική βελτίωση το 2014 % % Απόδοση ιδίων κεφαλαίων Απόδοση ενεργητικού (ROA) 0 0-2 -1-1 -4-2 -6-2 -3-8 -3-10 -4-4 -12 2010 2011 2012 2013 2014-5 2010 2011 2012 2013 2014 Εξορυκτική Βιομηχανία Βιομηχανία Εξορυκτική Βιομηχανία Βιομηχανία Πηγή: HELLASTAT, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ 18
Η συνολική επίδραση στο ΑΕΠ, εάν ληφθεί υπόψη και η ηλεκτροπαραγωγή, προσεγγίζει τα 6,2 δισ. (3,4% του ΑΕΠ) δισεκ. 7 Ευρύτερη επίδραση στο ΑΕΠ* Καταμερισμός της επίδρασης στο ΑΕΠ ανά τύπο δραστηριότητας 6 10% 5 4 3,2 11% 44% 3 2 1 1,8 1,2 6,2 35% 0 Εξορυκτικές και λατομικές δραστηριότητες Ηλεκτροπαραγωγή από εγχώριο λιγνίτη Παραγωγή τσιμέντου από εγχώριο ασβεστόλιθο Παραγωγή πρωτόχυτου αλουμινίου και σιδηρονικελίου * Пεριλαμβάνεται και η επίδραση από την ηλεκτροπαραγωγή με εγχώριο λιγνίτη. 19
Η συνολική επίδραση στην απασχόληση εκτιμάται σε 118.000 θέσεις εργασίας (3,4% της εγχώριας απασχόλησης) ισοδύναμες θέσεις πλήρους απασχόλησης (χιλ.) 140 Ευρύτερη επίδραση στην απασχόληση* Καταμερισμός της επίδρασης στην απασχόληση ανά τύπο δραστηριότητας 120 12% 100 80 67 12% 46% 60 118 40 27 30% 20 24 0 Εξορυκτικές και λατομικές δραστηριότητες Ηλεκτροπαραγωγή από εγχώριο λιγνίτη Παραγωγή τσιμέντου από εγχώριο ασβεστόλιθο Παραγωγή πρωτόχυτου αλουμινίου και σιδηρονικελίου * Пεριλαμβάνεται και η επίδραση από την ηλεκτροπαραγωγή με εγχώριο λιγνίτη. 20
Ιδιαίτερα ισχυρές επιδράσεις στη Δυτική Μακεδονία και τη Στερεά Ελλάδα Επίδραση ως ποσοστό της προστιθέμενης αξίας της περιφέρειας Επίδραση ως ποσοστό της απασχόλησης κάθε περιφέρειας Δυτική Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Πελοπόννησος Ανατολική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία Θεσσαλία Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Αττική Ήπειρος Κρήτη Ιόνια Νησιά Δυτική Ελλάδα 0% 10% 20% 30% 40% Άμεση Έμμεση Προκαλούμενη Δυτική Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Πελοπόννησος Ανατολική Μακεδονία, Θεσσαλία Κεντρική Μακεδονία Νότιο Αιγαίο Αττική Βόρειο Αιγαίο Ιόνια Νησιά Ήπειρος Δυτική Ελλάδα Κρήτη 0% 10% 20% 30% Άμεση Έμμεση Προκαλούμενη Σημ.: Περιλαμβάνεται η επίδραση από την ηλεκτροπαραγωγή με εγχώριο λιγνίτη Οι επιδράσεις είναι ακόμα ισχυρότερες σε τοπικό επίπεδο (περιοχή Παρνασσού-Γκιώνας- Οίτης-Ελικώνα, νομοί Κοζάνης και Φλώρινας, Μήλος, Χαλκιδική κ.ά.). 21
Εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικές ελλείψεις στο εγχώριο ρυθμιστικό πλαίσιο Χρονοβόρες και πολύπλοκες διαδικασίες αδειοδότησης για την αξιοποίηση πρώτων υλών Πολυνομία και γραφειοκρατία στη λειτουργία των εξορυκτικών έργων Δεν υφίσταται κωδικοποίηση της νομοθεσίας Αδυναμία του νομοθετικού συστήματος να διαχωρίσει τις δικαιολογημένες από τις αδικαιολόγητες προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας Σημαντικές καθυστερήσεις στην υλοποίηση επενδύσεων Πεπαλαιωμένο λατομικό νομοσχέδιο Απαιτείται ο εκσυγχρονισμός του, ο οποίος θα λαμβάνει υπόψη τις σύγχρονες τάσεις στην έρευνα και στην εκμετάλλευση των ορυκτών Έλλειψη ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδιασμού Πρέπει να ληφθεί υπόψη το δυναμικό της εκμετάλλευσης της διαχείρισης των ορυκτών πρώτων υλών Το ΙΓΜΕ δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς Περιορισμένη γνώση για το δυναμικό πρώτων υλών και τα επίπεδα αξιοποίησής τους Κοινωνική προκατάληψη σε νέα έργα αξιοποίησης των πρώτων υλών, υπό το φόβο μη ορθών περιβαλλοντικά πρακτικών Ελλιπείς και αναποτελεσματικοί κρατικοί μηχανισμοί ελέγχου Σε συνδυασμό με δυσμενείς εξελίξεις στο μη μισθολογικό κόστος (όπως τέλη, μισθώματα, λοιπή φορολογία και κόστος ενέργειας), οι εκκρεμότητες στο ρυθμιστικό πλαίσιο δυσχεραίνουν την ανταγωνιστικότητα και την περαιτέρω ανάπτυξη της εξορυκτικής βιομηχανίας στην Ελλάδα. 22
Συμπεράσματα Ο τομέας έχει επιχειρήσει να κρατήσει τις παραγωγικές του δομές σε λειτουργία, παρά την σημαντική υποχώρηση της κερδοφορίας κατά τη διάρκεια της κρίσης. Βελτίωση των αποτελεσμάτων το 2014 Η αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών από την εγχώρια εξορυκτική βιομηχανία έχει σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο 3,4% του ΑΕΠ και της απασχόλησης Ιδιαίτερη βαρύτητα σε συγκεκριμένες περιφέρειες και περιοχές της χώρας Η πληρέστερη αξιοποίηση των αναπτυξιακών προοπτικών προϋποθέτει την εξάλειψη των ρυθμιστικών παραλείψεων Απαιτείται η εξειδίκευση και η υλοποίηση της Εθνικής Πολιτικής για την Αξιοποίηση των Ορυκτών Πρώτων Υλών στην πράξη. 23