Τµήµα Βιολογίας, Πανε ιστήµιο Αθηνών, Πανε ιστηµιού ολη, 157 84 Αθήνα Tηλ. 210-7274372, 210-7274249, fax: 210-7274249, E-mail: alegakis@biol.uoa.

Πανε ιστήµιο Αθηνών Τµήµα Βιολογίας Ζωολογικό Μουσείο Τµήµα Βιολογίας, Πανε ιστήµιο Αθηνών, Πανε ιστηµιού ολη, 157 84 Αθήνα Tηλ. 210-7274372, 210-7274249, fax: 210-7274249, E-mail: alegakis@biol.uoa.gr ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ «Α οτύ ωση της χερσαίας βιο οικιλότητας του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Β. Σ οράδων (ΕΘΠΑΒΣ) και αραγωγή σχετικού ενηµερωτικού υλικού» Τελική Έκθεση Ανάδοχος Φορέας: Ζωολογικό Μουσείο, Τµήµα Βιολογίας, Πανε ιστήµιο Αθηνών Ε ιστηµονικός Υ εύθυνος: Αναστάσιος Λεγάκις, Ε ίκουρος Καθηγητής Χρηµατοδότηση: ΥΠΕΧΩ Ε ΕΤΕΡΠΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2004

Σύντοµη εριγραφή και αναγκαιότητα του έργου Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου-Βορείων Σ οράδων ιδρύθηκε το 1992 µε Προεδρικό ιάταγµα. Ο λόγος της κήρυξης της εριοχής σε Εθνικό Πάρκο ήταν η διατήρηση των ληθυσµών ιδιαίτερα σηµαντικών και α ειλούµενων ειδών χλωρίδας και ανίδας µε έµφαση στη Μεσογειακή φώκια Monachus monachus αλλά και σε αρκετά είδη ουλιών ό ως τον Αιγαιόγλαρο Larus audouini και τον µαυρο ετρίτη Falco eleonorae, σε θηλαστικά ό ως το αγριοκάτσικο των Γιούρων Capra aegagrus dorcas και σε αρκετά είδη ερ ετών και φυτών. Μετά την ίδρυση του άρκου, οι ροσ άθειες διατήρησης ε ικεντρώθηκαν κυρίως στη Μεσογειακή φώκια. Το χερσαίο εριβάλλον του Πάρκου δεν µελετήθηκε ε αρκώς ούτε ενεργο οιήθηκαν µέτρα ό ως η τακτική αρακολούθηση των ληθυσµών και η ενηµέρωση του κοινού. Για τους λόγους αυτούς κρίθηκε α αραίτητη η διενέργεια µιας ενδελεχούς καταγραφής της χλωρίδας και της ανίδας (εκτός των ουλιών ου είχαν ήδη µελετηθεί σε αρκετά ικανο οιητικό βαθµό), η εκτίµηση της κατάστασης των ληθυσµών των σηµαντικότερων ειδών και η ανάδειξη της βιο οικιλότητας της εριοχής µέσω της αραγωγής ενηµερωτικού υλικού. Για τους αρα άνω λόγους στο λαίσιο του ρογράµµατος σχεδιάστηκαν και ραγµατο οιήθηκαν (στο σύνολό τους ή εν µέρει) οι ακόλουθες τρεις δράσεις: ράση 1. Καταγραφή των ειδών της χερσαίας ανίδας και χλωρίδας στο ΕΘΠΑΒΣ. ράση 2. Εκτίµηση της αφθονίας των σηµαντικότερων ( ροστατευόµενων/ σ άνιων/ α ειλούµενων/ ενδηµικών) ειδών ράση 3. Παραγωγή ενηµερωτικού υλικού. Φορέας Υλο οίησης του Προγράµµατος ήταν το ΖΩΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ, και Συνεργαζόµενοι Φορείς Υλο οίησης ήταν η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΦΩΚΙΑΣ και η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. Στην ερευνητική οµάδα του Προγράµµατος συµµετείχαν οι: Αναστάσιος Λεγάκις, ε ίκ. καθηγητής, ε ιστ. υ εύθυνος Χλόη-Άννα Αδαµο ούλου, δρ. Βιολογίας, ε ιµελήτρια Ζωολογικού Μουσείου Ιωάννης Αναστασίου, βιολόγος, υ οψήφιος διδάκτορας Χρήστος Γεωργιάδης, βιολόγος, υ οψ. διδάκτορας Σάββας Ζώτος, βιολόγος

Η εκ όνηση του ρογράµµατος ξεκίνησε στις 21/02/2003, ηµεροµηνία καταβολής της ροκαταβολής, µε βάση το αρακάτω χρονοδιάγραµµα εφαρµογής των δράσεων: ΡΑΣΗ Μαρ 03 Α ρ 03 Μαι 03 Ιουν 03 Ιουλ 03 ΜΗΝΕΣ Αυγ Σε 03 03 Οκτ 03 Νοε 03 εκ 03 Ιαν 04 Φεβ 04 ράση 1. Καταγραφή των ειδών της χερσαίας ανίδας και χλωρίδας στο ΕΘΠΑΒΣ. ράση 2. Εκτίµηση της αφθονίας των σηµαντικότερων ( ροστατευόµενων/ σ άνιων/ α ειλούµενων/ ενδηµικών) ειδών ράση 3. Παραγωγή ενηµερωτικού υλικού. Στο λαίσιο υλο οίησης του Προγράµµατος, και µε βάση το αρα άνω χρονοδιάγραµµα, έχουν ολοκληρωθεί το ουσιαστικό τµήµα της 1 η και της 2 η ράσης του Προγράµµατος, και έχουν κατατεθεί στην αρµόδια υ ηρεσία του ΥΠΕΧΩ Ε η 1 η και η 2 η Έκθεση του Έργου. Στη συνέχεια αρουσιάζονται αναλυτικά τα µέχρι τώρα α οτελέσµατα του Προγράµµατος. 3

Γενική εριγραφή της εριοχής Η ροτεινόµενη εριοχή µελέτης α οτελεί τµήµα της εριοχής ου αναφέρεται στον εθνικό κατάλογο των εριοχών του ικτύου NATURA 2000 αφού α ό αυτήν εξαιρείται η Ανατολική Σκό ελος. Συνιστά ένα σύµ λεγµα νησιών το ο οίο βρίσκεται στο βορειοδυτικό Αιγαίο, βόρεια της Εύβοιας και ανατολικά του Πηλίου. Η Αλόννησος α οτελεί το µόνο κατοικούµενο τµήµα της. Τα υ όλοι α νησιά ή νησίδες δεν κατοικούνται µε εξαίρεση ίσως κά οιους φύλακες και εριστασιακούς βοσκούς. Η εριοχή α οτελεί ένα µοναδικό σύµ λεγµα χερσαίων και θαλάσσιων βιοτό ων µε ενδηµικά, σ άνια, ροστατευόµενα είδη χλωρίδας και ανίδας: Στην εριοχή έχει καταγραφεί το ροστατευόµενο είδος νυχτερίδας Rhinolophus euryale και τα ροστατευόµενα είδη ερ ετών Testudo marginata και Elaphe quatuorlineata (Παράρτηµα ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43/ΕΚ). Στη νήσο Γιούρα ζει ένας α οµονωµένος ληθυσµός του θηλαστικού Capra aegagrus dorcas (Παράρτηµα ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43/ΕΚ), ενώ στη νήσο Πι έρι συναντάται ένας ληθυσµός του στενά ενδηµικού είδους σαύρας Podarcis gaigeae. Στην εριοχή, όσο αφορά στα ασ όνδυλα, αναφέρεται ένα νέο είδος Θυσανό τερου (Σκάντζουρα: Scirtothrips dignus) καθώς και αρκετά ενδηµικά είδη ισο όδων (κυρίως στη Γιούρα). Η Αλόννησος είναι το µεγαλύτερο νησί του άρκου µε έκταση 65 km 2. Το ανάγλυφό του είναι γενικά οµαλό µε µικρές κοιλάδες ου καταλήγουν σε οµαλές ακτές. Οι δυτικές ακτές είναι βραχώδεις και α ότοµες σε όλο σχεδόν το µήκος του νησιού. Η βλάστηση στην Αλόννησο (υψηλότερη κορυφή 493 m) είναι υκνή µακκία µε ε ικρατούντα τα Quercus coccifera, Q. ilex, Arbutus unedo, Juniperus phoenicea. Ε ίσης υ άρχουν δάση χαλε ίου εύκης καθώς και φρύγανα (Sarcopoterium spinosum). Τέλος στην εριοχή αρατηρείται και χασµοφυτική βλάστηση µε αρκετά ενδηµικά είδη ό ως Campanula reiseri, Linum gyaticum, Arenaria phitosiana κ.α. ιάφοροι τύ οι οικοτό ων ου αναφέρονται τουλάχιστον για την Αλόννησο (για τις νησίδες δεν υ άρχουν λε τοµερείς αναφορές) είναι: Φρύγανα Sarcopoterium spinosum, Υψηλοί θαµνώνες µε Juniperus phoenicea, άση µε Q. ilex, Μεσογειακά ευκοδάση µε ενδηµικά είδη εύκων της Μεσογείου µε Pinus halepensis. Όσο αφορά στα υ όλοι α νησιά, οι διαθέσιµες ληροφορίες είναι ακόλουθες: 4

Περιστέρα: Πρόκειται για ένα νησί έκτασης 15 km 2 µε οµαλό ανάγλυφο και ροσιτές ανατολικές ακτές. Η υψηλότερη κορυφή φτάνει τα 260 m. Το νησί είναι αρκετά βραχώδες. Το νησί καλύ τεται α ό garrigues ανατ. Μεσογείου µε υκνούς θαµνώνες µε ουρνάρια, φυλλίκια και κουµαριές. Στα διάκενα σχηµατίζονται λιβάδια και χαµηλοί θαµνώνες µε λαδανιές. Στο νότιο τµήµα υ άρχουν κυρίως ελαιώνες. Κυρά Παναγιά: Έχει έκταση 25 km 2 µε οµαλό ανάγλυφο και ένα µεγάλο και ολύ ροστατευµένο φυσικό κόλ ο στα βόρεια, τον Πλανήτη. Υψηλότερη κορυφή 300 m. Μεγάλο µέρος του νησιού καλύ τεται α ό βοσκότο ους και εγκαταλειµµένες καλλιέργειες. Οι ψηλοί θαµνώνες µε σχίνους, Pistacia lentiscus, αγριελιές, Olea europaea καθώς και µε κουµαριές, Arbutus unedo, ρείκια, Erica verticulata και ουρνάρια, Quercus coccifera, κυριαρχούν στη βλάστηση. Σηµαντικό τµήµα καλύ τεται α ό χαµηλούς θαµνώνες µε λαδανιές, γαλαστοιβή και θυµάρι. Στους ανοιχτούς θαµνώνες βγαίνει η Fritillaria sporadum ου α αντά µόνο εδώ και στα Γιούρα. Γιούρα: Πρόκειται για ένα νησί µε έντονο ανάγλυφο, µε χαράδρες και α ότοµες λαγιές, ου έχει έκταση 11 km 2. Η υψηλότερη κορυφή φτάνει τα 570 m. Κυρίαρχη βλάστηση του νησιού α οτελούν οι χαµηλοί θαµνώνες φρυγάνων µε ε ικρατέστερα τα Sarcopoterium spinosum, Euphorbia acanthothamnos. Στο κέντρο του νησιού υ άρχει δάσος Quercus coccifera, ενώ στις βραχώδεις α όκρηµνες εριοχές υ άρχει σηµαντική χασµοφυτική βλάστηση. Στους θαµνώνες βγαίνει η Fritillaria sporadum ου α αντά µόνο εδώ και στην Κυρά Παναγιά. Στους α όκρηµνους βράχους ανα τύσσονται σ άνια φυτά ό ως τα ενδηµικά των Σ οράδων Symphyandra sporadum και Scutellaria sporadum. Τα αράκτια βράχια στο Αγγίστρι είναι ο µοναδικός τό ος ό ου υ άρχει η Arenaria phitosiana. Ψαθούρα: Η Ψαθούρα είναι ένα ηφαιστειογενές ε ί εδο νησί ου έχει έκταση 800 στρεµµάτων. Η γεωλογία του είναι διαφορετική α ό τα άλλα νησιά των Β. Σ οράδων καθώς εδώ ε ικρατούν οι ηφαιστειογενείς βασάλτες. Η υψηλότερη κορυφή δεν ξε ερνά τα 17m. Η βλάστηση διαφέρει α ό των άλλων νησιών και εριλαµβάνει αραιά φρύγανα µε Sarcopoterium spinosum, και ιδιαίτερα υκνές και υψηλές, λόγω της α ουσίας βόσκησης, συστάδες µε ελιές και Pistacia lentiscus. 5

Σηµαντικό ενδιαφέρον αρουσιάζουν οι αρχικών σταδίων αµµοθίνες ου υ άρχουν στο νησί και φιλοξενούν ένα µεγάλο αριθµό ειδών φυτών (130) ου δεν συναντώνται στα άλλα νησιά. Σηµαντική είναι η αρουσία των µικρών ε οχικών τελµάτων ου σχηµατίζονται σε κοιλώµατα στο εσωτερικό ό ου βγαίνουν είδη σ άνια στο Αιγαίο ό ως η Crassula vaillanti, και σε όλο τον κόσµο, ό ως η Pilularia minuta. Σκάντζουρα: Στο νότιο άκρο του άρκου βρίσκονται τα Σκάντζουρα, ένα οµαλό νησί έκτασης 6 km 2. Υψηλότερη κορυφή 107 m. Το µεγαλύτερο τµήµα καλύ τεται α ό ψηλούς θαµνώνες µε κυρίαρχα τα Juniperus phoenicea και Pistacia lentiscus ενώ στις αλιές καλλιέργειες και τα διάκενα εγκαθίστανται χαµηλοί θαµνώνες µε λαδανιές, γαλαστοιβή, θυµάρι και αστοιβή (τύ οι οικοτό ων φρύγανα Sarcopoterium και garrigues ανατ. Μεσογείου). Στα α όκρηµνα βράχια α αντά η Centaurea rechingeri, ένα σ άνιο ενδηµικό φυτό του Αιγαίου. Οι γύρω βραχονησίδες καλύ τονται α ό φρύγανα Euphorbia acanthothamnos. Πι έρι: Το νησί α οτελεί τον αυστηρά ροστατευόµενο υρήνα του θαλάσσιου άρκου και είναι α ό ολλές λευρές διαφορετικό α ό τα υ όλοι α νησιά των Β. Σ οράδων. Έχει έκταση 4 κµ 2, είναι α ότοµο και βραχώδες, και το µεγαλύτερο µέρος του καλύ τεται α ό δασώδη βλάστηση. Υψηλότερη κορυφή 353 m. Στο νότιο τµήµα κυριαρχούν τα εύκα ενώ στο βόρειο, τα φρύγανα µε λαδανιές, αστοιβές και θυµάρια (garrigues ανατ. Μεσογείου). Ανάµεσά τους υ άρχουν υκνές συστάδες µε ουρνάρια, φιλλύκια και κουµαριές (ελληνικά δάση ρίνου). Στους α όκρηµνους βράχους ανα τύσσονται σ άνια φυτά ό ως η Campanula rechingeri, ου υ άρχει µόνο στο Πι έρι. Κύριες α ειλές ου αντιµετω ίζει το φυσικό εριβάλλον της εριοχής Μη ελεγχόµενη τουριστική αξιο οίηση στην Αλόννησο ιάνοιξη δρόµων, εκχέρσωση φυσικής βλάστησης, ενόχληση ειδών ζώων α ό ανθρώ ινη αρουσία και δραστηριότητες, οδο άτηµα ειδών φυτών, αύξηση ανθρώ ινων ιέσεων σε όλο το νησί µε έµφαση στις αραλιακές εριοχές. Οι ε ι τώσεις σε οικοτό ους ή είδη εριλαµβάνουν την αλλοίωση ή καταστροφή ενδιαιτηµάτων των ειδών και την καταστροφή ροστατευόµενων τύ ων οικοτό ων. 6

Πυρκαγιές Οι φυσικές και ανθρω ογενείς υρκαγιές α οτελούν σηµαντική α ειλή κυρίως για τα ευκοδάση σε όλα τα νησιά µε ερισσότερο ευάλωτη την Αλόννησο λόγω της ανθρώ ινης αρουσίας. Οι ε ι τώσεις εριλαµβάνουν την καταστροφή ενδιαιτηµάτων, τον κατακερµατισµό βιοτό ων και τη θανάτωση ζώων. Παράνοµη συλλογή, υ ερ-συλλογή ζώων και φυτών. Συλλογή ζώων και φυτών, κυρίως για αράνοµο εµ όριο. σε όλα τα νησιά. Οι ε ι τώσεις εριλαµβάνουν τη µείωση των ληθυσµών των ενδηµικών και σ άνιων ειδών ανίδας και χλωρίδας. Κοινωνικο-οικονοµικά στοιχεία της εριοχής Ο ληθυσµός της Αλοννήσου (η ο οία α οτελεί το µόνο κατοικηµένο τµήµα της εξεταζόµενης εριοχής) µετά α ό µια ερίοδο εσωτερικής και εξωτερικής µετανάστευσης, αρουσιάζει µια µικρή αλλά σταθερή άνοδο τις τελευταίες δεκαετίες χωρίς όµως οτέ να ξε ερνά τους 3000 κατοίκους. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η αλιεία, η γεωργία καθώς και η κτηνοτροφία, ενώ κατά τα τελευταία χρόνια αρουσιάζεται και τουριστική ανά τυξη. Τα υ όλοι α νησιά είναι ακατοίκητα, χωρίς σηµαντικές ανθρώ ινες δραστηριότητες µε εξαίρεση την Κυρά Παναγιά η ο οία χρησιµο οιείται ως βοσκότο ος. Προηγούµενες ροσ άθειες ροστασίας στην εριοχή Α ό το 1992, η εριοχή έχει χαρακτηρισθεί Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο µε Προεδρικό ιάταγµα. Ταυτόχρονα α οτελεί και εριοχή ροστασίας της Σύµβασης της Βαρκελώνης. Για την εριοχή έχει ρόσφατα εκ ονηθεί Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη ου καθορίζει τους όρους ροστασίας. Η εριοχή ε ίσης µελετήθηκε στο λαίσιο του ρογράµµατος «Αναγνώριση και εριγραφή τύ ων οικοτό ων σε εριοχές ενδιαφέροντος για τη διατήρηση της φύσης» (ΕΠΠΕΡ-υ ο ρόγραµµα 3, µέτρο 3.3). 7

Α οτελέσµατα ράση 1: Καταγραφή της χερσαίας ανίδας και χλωρίδας του ΕΘΠΑΒΣ. Εισαγωγή Οι υ άρχουσες γνώσεις για την χερσαία ανίδα και χλωρίδα της εριοχής του ΕΘΠΑΒΣ είναι ελλι είς. Σε αυτό έχει συντελέσει µεταξύ άλλων και η δυσκολία ρόσβασης καθώς και ροσέγγισης αρκετών α ό τα νησιά ολλά εκ των ο οίων είναι δύσβατα και δεν διαθέτουν χώρο λιµενισµού. Οι ερισσότερες ληροφορίες κατά συνέ εια ροέρχονται α ό αρατηρήσεις ου έχουν γίνει στην Αλόννησο. Η ύ αρξη αρ` όλα αυτά ολλών µικρών νησιών, γεγονός ου α οτελεί αράγοντα αρουσίας αρκετών ενδηµισµών, καθιστά ε ιτακτική την ανάγκη καταγραφής της χερσαίας ανίδας και χλωρίδας. Είναι ενδεικτικό ένα αράδειγµα ου ροέρχεται α ό την ερ ετο ανίδα: στην Αλόννησο αναφέρεται το είδος σαύρας Podarcis erhardii ενώ βορειότερα, στη νησίδα Πι έρι, το Ελληνικό ενδηµικό είδος Podarcis gaigeae, του ο οίου η εξά λωση εριλαµβάνει µόνο τη Σκύρο. Μεθοδολογία Η µεθοδολογία ου ακολουθήθηκε εξαρτήθηκε άµεσα α ό την µελετούµενη οµάδα. Γενικά εφαρµόστηκαν τεχνικές οιοτικής και ηµι- οσοτικής δειγµατοληψίας, ανάλογα µε την ταξινοµική οµάδα (για αράδειγµα, διαδροµές µε αρατήρηση ή συλλογή δειγµάτων). Οι δειγµατοληψίες ήταν ε οχικές έτσι ώστε η καταγραφή και η α οτύ ωση των ζωικών και φυτικών οργανισµών της εριοχής να µην ε ηρεάζεται α ό αράγοντες ό ως ο χρόνος δειγµατοληψίας, το ανα τυξιακό στάδιο του οργανισµού κοκ. Οι µετακινήσεις για τις δειγµατοληψίες ραγµατο οιήθηκαν µε τη βοήθεια της Mom. Συνολικά ραγµατο οιήθηκαν 4 α οστολές: 2-12/7/2003 24-28/8/2003 20-25/10/2003 21-23/5/2004 Έγιναν δειγµατοληψίες και αρατηρήσεις στα αρακάτω νησιά (σε αρένθεση οι τύ οι οικοτό ων ου µελετήθηκαν): 8

Αλόννησος (4: ελληνικά δάση ρίνου, δάση εύκης, garrigues ανατ. Μεσογείου, δάση αριάς) Σκάντζουρα (1: δενδρώδεις θαµνώνες µε Juniperus phoenicea) Μεγάλος Αδελφός (1: garrigues ανατ. Μεσογείου) Περιστέρα (1: garrigues ανατ. Μεσογείου) Κυρά Παναγιά (3: δάση ρίνου, δάση ελιάς και χαρου ιάς, φρύγανα Sarcopoterium) Γιούρα (1: φρύγανα Sarcopoterium) Πι έρι (3: δάση εύκης, ελληνικά δάση ρίνου, garrigues ανατ. Μεσογείου) Ψαθούρα (1: δάση ελιάς και χαρου ιάς) Όλα τα δείγµατα ου συλλέχθηκαν και οι φωτογραφίες ου άρθηκαν κατατέθηκαν στο Ζωολογικό Μουσείο του Πανε ιστηµίου Αθηνών. Θηλαστικά Για τη µελέτη των χερσαίων µικροθηλαστικών το οθετήθηκαν αγίδες Sherman σε κατάλληλες το οθεσίες. Οι δέκα αγίδες το οθετήθηκαν λίγο ριν νυχτώσει και αφαιρέθηκαν αµέσως µετά την ανατολή του ήλιου. Μέσα στις αγίδες το οθετήθηκε δόλωµα ου εριείχε ξηρούς καρ ούς (στραγάλια, ηλιόσ ορους), σταφίδες και µικρά τεµάχια ζαµ όν. Τα ζώα ου αγιδεύτηκαν µετρήθηκαν και ροσδιορίστηκαν ε ιτό ου. Ερ ετά Για την οιοτική µελέτη των ερ ετών ραγµατο οιήθηκαν διαδροµές κατά µήκος διατοµών ου διέτρεχαν τα αντι ροσω ευτικά ενδιαιτήµατα των µελετούµενων εριοχών. Τα είδη συλλέγονταν και ροσδιορίζονταν ε ί τό ου. Α ό τις σαύρες του γένους Podarcis λήφθηκαν τµήµατα των δακτύλων και της ουράς για µελλοντικές αναλύσεις DNA. Τα δείγµατα αυτά διατηρήθηκαν σε 95% αιθυλική αλκοόλη. Ασ όνδυλα Σε όλα τα νησιά ου µελετήθηκαν (εκτός του Μεγάλου Αδελφού) και στους κυριότερους τύ ους οικοτό ων το οθετήθηκαν α ό 10 αγίδες εδάφους. Η κάθε αγίδα α οτελείτο α ό ένα λαστικό οτήρι ύψους 8 cm και διαµέτρου 5 cm το ο οίο είχε το οθετηθεί µέσα στο έδαφος έτσι ώστε το χείλος του να είναι στο ίδιο 9

ε ί εδο µε το έδαφος. Το οτήρι εριείχε 75 ml αιθυλενογλυκόλης (άοσµο, διαφανές, µη εξατµιζόµενο συντηρητικό). Οι αγίδες αρέµεναν ενεργές για τρεις µήνες ο ότε άδειαζαν και το οθετείτο άλι νέα οσότητα αιθυλενογλυκόλης. Τα ι τάµενα ασ όνδυλα συλλέχθηκαν µε α όχες. Σε κάθε µελετούµενη εριοχή ραγµατο οιήθηκαν διαδροµές κατά µήκος διατοµών ου διέτρεχαν τα αντι ροσω ευτικά ενδιαιτήµατα της εριοχής. Τα ασ όνδυλα ου βρίσκονται ε άνω σε φυτά συλλέχθηκαν κτυ ώντας έναν συγκεκριµένο όγκο κλαδιών ο ο οίος είχε κλειστεί µέσα σε µια άνινη σακούλα. Με τον τρό ο αυτό, όλα τα ασ όνδυλα έ εφταν µέσα στη σακούλα και στη συνέχεια συλλέγονταν µε ειδικό ρουφηχτήρι. Το υλικό ου συλλέχθηκε µε τις µεθόδους αυτές ροσδιορίστηκε στο εργαστήριο. Ο λήρης ροσδιορισµός σε ε ί εδο είδους θα αργήσει διότι για ορισµένες οµάδες δεν υ άρχουν ειδικοί στην Ελλάδα. Χλωρίδα Η µελέτη της χλωρίδας δεν κατέστη δυνατή γιατί λόγω έλλειψης χρηµάτων, δεν ραγµατο οιήθηκε η εαρινή α οστολή. Η ε οχή αυτή είναι η ιο κατάλληλη λόγω της ανθοφορίας των φυτών. Α οτελέσµατα Κατάλογοι της χερσαίας ανίδας για κάθε νησί χωριστά. ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Αλόννησος Erinaceus concolor : αρατήρηση Σκάντζουρα Rattus rattus: σύλληψη σε αγίδες Κυρά Παναγιά Mus domesticus: σύλληψη σε αγίδες Πι έρι Mus domesticus: σύλληψη σε αγίδες Ψαθούρα Oryctolagus cuniculus: βιοδηλωτικά ίχνη ΕΡΠΕΤΑ 10

Αλόννησος Podarcis erhardii ruthveni Lacerta trilineata trilineata Ablepharus kitaibelii Cyrtopodion kotschyi fuchsi Hemidactylus turcicus Coluber caspius Malpolon monspessulanus Vipera ammodytes Σκάντζουρα Podarcis erhardii ruthveni Cyrtopodion kotschyi fuchsi Malpolon monspessulanus Μεγάλος Αδελφός Podarcis erhardii ruthveni Cyrtopodion kotschyi fuchsi Vipera ammodytes Περιστέρα Podarcis erhardii ruthveni Cyrtopodion kotschyi fuchsi Κυρά Παναγιά Podarcis erhardii ruthveni Cyrtopodion kotschyi fuchsi Testudo marginata Elaphe quatuorlineata Γιούρα Podarcis erhardii ruthveni Cyrtopodion kotschyi fuchsi Vipera ammodytes Malpolon monspessulanus Πι έρι Podarcis gaigeae weigandi Ψαθούρα 11

Podarcis erhardii ruthveni ή P. e. psathurensis Cyrtopodion kotschyi fuchsi Ε ΑΦΟΒΙΑ ΑΣΠΟΝ ΥΛΑ Η σύνθεση της εδαφο ανίδας των νησιών του συγκροτήµατος δεν διαφέρει ουσιαστικά α ό τη σύνθεση της ανίδας άλλων εριοχών της Ελλάδας µε Μεσογειακού τύ ου οικοσυστήµατα. Οι κυρίαρχες οµάδες είναι οι Αράχνες, τα µυρµήγκια (Υµενό τερα Formicidae) και τα Κολεό τερα, ιδιαίτερα οι οικογένειες Carabidae, Tenebrionidae και Staphylinidae. Α ό τις υ όλοι ες οµάδες ασ ονδύλων ξεχωρίζουν τα σαλιγκάρια (χερσαία Γαστερό οδα Μαλάκια), τα Ισό οδα και α ό τα Έντοµα, τα Ορθό τερα και τα Ηµί τερα. Ο ροσδιορισµός σε ε ί εδο είδους θα καθυστερήσει γιατί δεν υ άρχουν ειδικοί για όλες τις οµάδες στην Ελλάδα. ΙΠΤΑΜΕΝΑ ΕΝΤΟΜΑ Λε ιδό τερα Οι γνώσεις άνω στην ανίδα των Λε ιδο τέρων της εριοχής είναι εξαιρετικά εριορισµένη. Μέχρι σήµερα έχουν αναφερθεί µόνο 4 είδη των Ρο αλοκέρων (των κοινά ονοµαζόµενων εταλούδων) (Gozmany in press): Gonepteryx cleopatra (οικ. Pieridae): Κυρά Παναγιά Callophrys rubi (οικ. Lycaenidae): Κυρά Παναγιά Glaucopsyche alexis (οικ. Lycaenidae): Κυρά Παναγιά Limenitis reducta (οικ. Nymphalidae): Κυρά Παναγιά Κατά τις δικές µας δειγµατοληψίες αρατηρήθηκαν τα είδη τα είδη ου αναφέρονται στον ίνακα 1 Πίνακας 1. Είδη Λε ιδο τέρων και εριοχές ό ου αρατηρήθηκαν. Α1: Αλόννησος, ευκοδάσος, Α2: Αλόννησος, δάσος αριάς, Α3: Αλόννησος, δάσος ρίνου, Α4: Αλόννησος, garrigue ανατ. Μεσογείου, Α5: Αλόννησος, µικτό garrigue, ευκοδάσος και δάσος ρίνου, ΚΠ: Κυρά Παναγιά, δάσος ελιάς-χαρου ιάς, ΠΙ: Πι έρι, garrigue, 12

Σ: Σκάντζουρα, θαµνώνες Juniperus, Γ: Γιούρα, φρύγανα, ΠΕ: Περιστέρα, garrigue ανατ. Μεσογείου. Α1 Α2 Α3 Α4 Α5 ΚΠ ΠΙ Σ Γ ΠΕ Papilionidae Iphiclides podalirius + Pieridae Pieris mannii + Pieris ergane + + Pontia daplidice + Gonepteryx cleopatra + + Leptidea sinapis + Nymphalidae Charaxes jasius + Limenitis reducta + + + + Cynthia cardui + Satyridae Hipparchia syriaca + + Hipparchia statilinus + + Hipparchia semele + + Lasiommata maera + + + + + + Lycaenidae Satyrium acaciae + Lycaena tityrus + 13

ράση 2: Εκτίµηση της αφθονίας των σηµαντικότερων ( ροστατευόµενων/ σ άνιων/ α ειλούµενων/ ενδηµικών) ειδών. Εισαγωγή Η εύρεση της αφθονίας των σηµαντικότερων ειδών αρέχει µια εικόνα για την κατάσταση των ληθυσµών και την «υγεία» εν γένει του µελετούµενου οικοσυστήµατος. Η γνώση αυτή µας αρέχει τα εφόδια για την σύνταξη διαχειριστικών σχεδίων εφ` όσον η µελετούµενη εριοχή αφορά σε µία ήδη θεσµοθετηµένη ροστατευόµενη εριοχή (τουλάχιστον όσο αφορά στην α αγόρευση κά οιων δραστηριοτήτων). Ε ι λέον, η κατά το δυνατό λε τοµερειακή α οτύ ωση της ληθυσµιακής κατάστασης κάθε είδους θα α οτελέσει τη βάση για την εκ όνηση σχεδίου αρακολούθησης (monitoring). Μεθοδολογία Η δράση αυτή αφορά στην εύρεση της αφθονίας των κυριοτέρων ειδών. Η µεθοδολογία ου ακολουθήθηκε εξαρτήθηκε α ό την ταξινοµική οµάδα στην ο οία ανήκει το υ ό µελέτη είδος. Ερ ετά Περιέλαβε τη διεξαγωγή συγκεκριµένων διαδροµών µε καθορισµένες διαστάσεις και σε καθορισµένη ώρα η ο οία συνέ ι τε µε τις ώρες δραστηριότητας των ζώων. Καταγράφηκε ο αριθµός των ατόµων ου αρατηρούνται σε ειδικά ρωτόκολλα. Ασ όνδυλα Η χρήση των αγίδων εδάφους ου εριγράφηκε αρα άνω δίνει µια οσοτική εικόνα των ληθυσµών των εδαφόβιων ασ ονδύλων. Συγκεκριµένα υ ολογίζεται ο συνδυασµός υκνότητας και δραστηριότητας ενός είδους και ανάγεται σε αριθµό ατόµων ανά αγίδα ανά 30 αγιδοηµέρες. 14

Α οτελέσµατα Αφθονία των σηµαντικότερων ειδών Ευρω αϊκού ή Εθνικού ενδιαφέροντος ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Το µοναδικό είδος ου ροστατεύεται είναι ο σκαντζόχοιρος Erinaceus concolor ο ο οίος αναφέρεται στο Π 67/81 Αλόννησος Erinaceus concolor Κοινό ΕΡΠΕΤΑ Όλα τα ερ ετά ροστατεύονται α ό το Π 67/81, τη Σύµβαση της Βέρνης ή την Οδηγία για τους Οικοτό ους Αλόννησος Podarcis erhardii ruthveni Αγ. ηµήτριος: Συχνό (200 άτοµα/ha), Κουτού ια & Στενή Βάλα: Κοινό (100 άτοµα/ha) Lacerta trilineata trilineata Τυχαίο Ablepharus kitaibelii Τυχαίο Cyrtopodion kotschyi fuchsi Κοινό Hemidactylus turcicus Κοινό Coluber caspius Τυχαίο Malpolon monspessulanus Τυχαίο Vipera ammodytes Συχνό Σκάντζουρα Podarcis erhardii ruthveni Άφθονο ( 400 άτοµα/ha) Cyrtopodion kotschyi fuchsi Κοινό Malpolon monspessulanus - Μεγάλος Αδελφός Podarcis erhardii ruthveni Κοινό (100 άτοµα/ha) Cyrtopodion kotschyi fuchsi Κοινό Vipera ammodytes - Περιστέρα Podarcis erhardii ruthveni Συχνό (>200 άτοµα/ha) Cyrtopodion kotschyi fuchsi Κοινό 15

Κυρά Παναγιά Podarcis erhardii ruthveni Πλανήτης: Κοινό (100 άτοµα/ha) Μοναστήρι & δεξαµενή: Άφθονο (400 άτοµα/ha) Cyrtopodion kotschyi fuchsi Κοινό Testudo marginata Κοινό Elaphe quatuorlineata - Γιούρα Podarcis erhardii ruthveni Άφθονο (>400 άτοµα/ha) Cyrtopodion kotschyi fuchsi Κοινό Vipera ammodytes - Malpolon monspessulanus - Πι έρι Podarcis gaigeae weigandi άση εύκης & garrigues: συχνό ( 200 άτοµα/ha) άση ρίνου: κοινό ( 100 άτοµα/ha) Ψαθούρα Podarcis erhardii ruthveni ή P. e. Άφθονο (600 άτοµα/ha) psathurensis Cyrtopodion kotschyi fuchsi Κοινό Ε ΑΦΟΒΙΑ ΑΣΠΟΝ ΥΛΑ Στα νησιά του ΕΘΠΑΒΣ έχουν καταγραφεί 6 ενδηµικά της Ελλάδας είδη Ισο όδων και 1 ενδηµικό της Ελλάδας είδος ψευδοσκορ ιού. Τα ερισσότερα είδη είναι σ ηλαιόβια και ροέρχονται α ό τη Σ ηλιά του Κύκλω α στα Γιούρα ό ου δεν έγιναν δειγµατοληψίες. Κανένα α ό αυτά τα είδη δεν συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια των δειγµατοληψιών ο ότε δεν έγινε δυνατή η εκτίµηση των ληθυσµών τους. ΕΙ ΟΣ ΟΜΑ Α ΝΗΣΙΑ Alpioniscus giurensis Ισό οδα Γιούρα (Σ ηλιά Κύκλω α) Armadilloniscus aegaeus Ισό οδα Κυρά Παναγιά Buddelundiella sporadica Ισό οδα Γιούρα (Σ ηλιά Κύκλω α) Graeconiscus liebegotti Ισό οδα Γιούρα (Σ ηλιά Κύκλω α) Paraschizidium graecum Ισό οδα Λεχούσα Trachelipus aegaeus Ισό οδα Αλόννησος, Σκάντζουρα, Γιούρα, Πι έρι Roncus liebegotti Ψευδοσκορ ιοί Γιούρα (Σ ηλιά Κύκλω α) 16

ΛΕΠΙ ΟΠΤΕΡΑ Το µόνο είδος το ο οίο θεωρείται α ειλούµενο και ροστατεύεται α ό το Π 67/81 είναι το Charaxes jasius ου αρατηρήθηκε στην Αλόννησο σε ολύ µικρή αφθονία. Εκτίµηση της κατάστασης της χερσαίας ανίδας και χλωρίδας της εριοχής Η κατάσταση της χερσαίας ανίδας και χλωρίδας της εριοχής κρίνεται ικανο οιητική. Σ αυτό έχει συµβάλει το γεγονός ότι στα ερισσότερα νησιά, η ε ίδραση του ανθρώ ου είναι µικρή. Ακόµη και στην Αλόννησο υ άρχουν εριοχές µε µικρή ανθρώ ινη ε έµβαση. Ιδιαίτερα σηµαντικά ενδιαιτήµατα ου εξακολουθούν να έχουν σ άνια ή α ειλούµενα είδη είναι οι βραχώδεις ακτές και οι σ ηλιές, ιδιαίτερα η σ ηλιά του Κύκλω α στα Γιούρα. Ε ίσης σηµαντικές εριοχές είναι το ευκοδάσος στο Πι έρι το ο οίο είναι το µοναδικό ευκοδάσος στα µικρά νησιά της εριοχής, και η Ψαθούρα η ο οία λόγω της ηφαιστειογενούς της ροέλευσης, του ε ί εδου χαρακτήρα και της α ουσίας βόσκησης έχει ιδιαίτερη ανίδα και έναν εξαιρετικά υψηλό ληθυσµό της σαύρας Podarcis erhardii ο ο οίος µ ορεί να α οτελεί και διακριτό υ οείδος. Μετά τη λήξη του ρογράµµατος αναµένεται να συνεχιστούν οι δράσεις 1 & 2 µε τη µορφή ρογράµµατος αρακολούθησης της ανίδας και της χλωρίδας. Σε αυτό µ ορεί να συµµετέχει η οµάδα εργασίας του αρόντος ρογράµµατος αλλά κυρίως οι ε ιστήµονες του φορέα διαχείρισης του ΕΘΠΑΒΣ όταν αυτός καθοριστεί. Το φωτογραφικό αρχείο και όλα τα δεδοµένα θα αραµείνουν στο φορέα διαχείρισης. Η χρηµατοδότηση θα αναζητηθεί α ό την το ική αυτοδιοίκηση ή τον φορέα διαχείρισης. ράση 3: Παραγωγή ενηµερωτικού υλικού Για τις ανάγκες του ρογράµµατος εκδόθηκε ένα φυλλάδιο το ο οίο εριλαµβάνει ληροφορίες για το χερσαίο εριβάλλον του Εθνικού Πάρκου Αλοννήσου-Β. Σ οράδων µε ειδικές αναφορές στη βλάστηση, τη χλωρίδα και την ανίδα των κυριότερων νησιών. Ε ίσης εκδόθηκε µια αφίσα για το χερσαίο εριβάλλον του άρκου. 17

Βιβλιογραφία Παρατίθεται η κυριότερη βιβλιογραφία για τη χερσαία χλωρίδα και ανίδα του Εθνικού Πάρκου Αλοννήσου-Β. Σ οράδων. Η ζωολογική βιβλιογραφία ροήλθε κυρίως α ό τον βιβλιογραφικό κατάλογο του Κέντρου Α ογραφής της Πανίδας της Ελλάδας της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας. Αντίγραφα των ερισσότερων εργασιών υ άρχουν στο αρχείο του Κέντρου. Androukaki, E. & S. Adamantopoulou (1992). A proposal for an area-species diversity pattern for Northern Sporades-Avifauna. Biologia Gallo-hellenica 19: 37-44. Androukaki, E. & S. Adamantopoulou (1992). A species-area relationship in the avifauna of northern Sporades (Aegean, Greece). Biologia Gallo-hellenica 19(2): 37-44 (121-128). Banzhaf, W. (1937). Ein Beitrag zur Avifauna Ost Thessaliens und der nördlichen Sporaden. Verhandlungen der Ornithologische Gesellschaft in Bayern 21: 123-136. Barbour, S. M., E. J. Evans, M. Grant, K. Grierson, L. H. Kinnes & C. Henderson (1982). Sporades Islands Expedition ' 82, Univ. of Edinburgh. 77pp. Böttger, O. (1892). Schneken von der Insel Giura, N. Sporaden, aus dem phokischen Parnass und aus anderen griechischen Gebieten. Nachrichtsblatt der Deutschen Malakolozoologischen Gesellschaft 24: 59-66. Buchholz, K. F. & T. Schultze-Westrum (1964). Zur Kenntnis der Schlangefauna der nördlichen Sporaden. Zoologischer Anzeiger 173: 127-136. Cattaneo, A. (1998). Gli Anfibi e i Rettili delle isole greche di Skyros, Skopelos e Alonnisos (Sporadi settentrionali). Atti della Società Italiana di Scienze Naturali e del Museo Civico di Storia Naturale di Milano 139(2): 127-149. Equipe de l' Université d' Athènes (1985). Programme " Sporades du Nord". Univ. of Athens. 77 pp. Frank, C. (1987). Beitrag zur Kenntnis der Molluskenfauna der östlichen Mittelmeerländer. Teil 3 (1): Zusammenfassung der Sammelergebnisse der Jahre 1982-1985 vom kontinentalen Griechenland, dem Peloponnes, dem Nordlichen Sporaden sowie einigen Inseln des Ionischen und Ägäischen Meeres. Malakologische Abhandlungen 12(2): 101-124. Frank, C. (1988). Beitrag zur Kenntnis der Mollusken fauna der östlichen Mittelmeerländer. Teil 3 (2): Zussammenfassung der Sammelergebnisse der Jahre 1982-1985 vom kontinentalen Griechenland, dem Peloponnes, dem Nordlichen Sporaden sowie einigen Inseln des Ionischen und Ägäischen Meeres. Malakologische Abhandlungen 13(1): 1-22. 18

Gozmany L. (in press). The Lepidoptera of Greece and Cyprus. Fauna Graeciae. Hellenic Zoological Society. Grillitsch, H. & F. Tiedemann (1984). Zur Herpetofauna der griechischen Inseln Kea, Spanopoula, Kithnos, Sifnos, Kitriani (Cycladen), Alonissos und Piperi (Nördliche Sporaden). Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien 86: 7-28. Gruber, U. & T. Schultze-Westrum (1971). Zur Taxonomie und Ökologie der Cycladen-Eidechse (Lacerta erhardii) von den Nördlichen Sporaden. Bonner Zoologische Beiträge 22(1-2): 101-130. Hinterseher, W. (1989). Beitrag zur Scwimmkäferfauna (Dytiscidae) der Nördlichen Sporaden (Griechenland) (Coleoptera). Mitteilungen des Internationalen Entomologischen Vereins 13(3-4): 113-117. Kock, D. & G. Storch (1979). Testudo marginata, Schoepff, 1792 auf den Nördlichen Sporaden, Ägäis (Reptilia: Testudines, Testudinidae). Salamandra 15(2): 101-105. Lensch, A. (1989). Vogelbeobachtungen auf der Insel Skiathos (Nördliche Sporaden, Griechenland). Ornithologische Mitteilungen 41(11): 272-274. Liebegott, D. (1982). Ohrwürmer (Dermaptera) der Nördlichen Sporaden (Ägäis). Mitteilungen des Internationalen Entomologischen Vereins 6: 72-73. Liebegott, A. (1986). Die Land-und Süßwassermollusken der Nördlichen Sporaden (Ägäis). Mitteilungen der Deutschen Malakozoologischen Gesellschaft 39: 1-28. Malakou, M. (1986). Observations sur l' avifaune migratrice dans les Sporades du Nord. Rapport et Procès-Verbaux des Réunions de la Commission Internationale pour l' Exploration Scientifique de la Mer Méditerranée 30(2): 103. Mayer, W. & F. Tiedemann (1981). Elektrophoretische Untersuchungen an europäischen Arten der Gattungen Lacerta und Podarcis. II. Zur systematischen Stellung der Eidechsen auf der Insel Piperi (Nördliche Sporaden, Griechenland). Zoologischer Anzeiger 207(3/4): 143-150. Niehuis, M. (1990). Die Prachtkäfer (Coleoptera: Buprestidae) der Nördlichen Sporaden (Griechenland, Ägäis). Mainzer Naturwisserschaftlichen Archiven 28: 109-135. Petrakis, P. (1992). Species-area relationship among bird species in Northern Sporades island complex: an attempt for dissection and reasoning. Biologia Gallohellenica 19: 45-58. Schawaller, W. (1981). Eine neue troglobionte Roncus-Art und weitere Pseudoskorpione von den Nördlichen Sporaden (Agäis) (Arachnida: Pseudoscorpionidea). Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde 344: 1-9. Schmalfuss, H. (1981). Die Isopoden der Nördlichen Sporaden (Ägäis). Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde 343: 1-24. 19

Schultze-Westrum, T. (1976). Marine national park project. Northern Sporades. Manuscr. 10p. Türkay, M. (1987). Freshwater crab records of the Northern Sporades (Crustacea, Decapoda, Potamidae). Biologia Gallo-hellenica 13: 47-50. Warncke, K. & J. Wittenberg (1961). Beobachtungen am Eleonorenfalken auf den Nördlichen Sporaden. Vogelwelt 82: 48-54. Zukowsky, B. (1874). The Sporades. Journal of Science and the Arts 22: 526. Zur Strassen, R. (1986). Thysanopteren auf Inseln der Nördlichen Sporaden in der Ägäis Griechenland) (Insecta Thysanoptera). Senckenbergiana Biologica 67(1-3): 85-129. 20