Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ-ΠΟΟΠΤΙΚΕΣ. ΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Ζωγόπουλος Ε. 1 ρ. Μηχανολόγος Μηχανικός, Εκπαιδευτικός ΕΠΑ.Σ Αιγάλεω, E-mail: ezogo@otenet.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Ελλάδα διαθέτει πολύτιµο περιβαλλοντικό πλούτο και σπάνια βιοποικιλότητα, η οποία όµως, όπως και οι προστατευόµενες περιοχές (υγρότοποι διεθνούς σηµασίας της Συνθήκης Ράµσαρ, εθνικοί δρυµοί κ.ά.), βρίσκονται αντιµέτωπες µε τις αδυναµίες του παρελθόντος και τις προκλήσεις του µέλλοντος. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει συνοπτικά ορισµένα βασικά στοιχεία που αφορούν τη βιοποικιλότητα στη χώρα µας, και να παραθέσει τα κυριότερα σηµεία του νέου σχεδίου νόµου που αφορά στην προστασία της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα, µε απώτερο στόχο να τονιστεί εµφατικά η σηµασία και σπουδαιότητα της προστασίας αυτής. BIODIVERSITY IN GREECE. DEVELOPMENTS-PROSPECTS. AN INTRODUCTINE APPROACH. Zogopoulos E. 1 Dr. Mechanical Engineer, Teacher in Egaleo Vocational School, E-mail: ezogo@otenet.gr ABSTRACT Greece has precious environmental wealth and rare biodiversity, which however, as the protected areas (wetlands of international importance of the Ramsar Convention, national parks, etc.) are found confronted with the weaknesses of past and future challenges. Aim of present work is to present concisely certain basic elements that concern the biodiversity in our country and to mention the highlights of the new bill that concern in the protection of biodiversity in Greece, with final objective to emphasize emphatically the importance and significance of this protection.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο όρος βιολογική ποικιλότητα ή βιοποικιλότητα [3] χρησιµοποιείται για να εκφράσει το σύνολο της ποικιλότητας των ζωντανών οργανισµών, συµπεριλαµβανοµένων των χερσαίων, θαλάσσιων, υδάτινων οικοσυστηµάτων, και των οικολογικών συστηµάτων διαφόρων κλιµάκων στα οποία απαντώνται (π.χ. ένα δάσος, ένα λιβάδι, µια λίµνη, ένα νησί, µια οροσειρά, µια γεωγραφική περιοχή, µια χώρα, µια βιογεωγραφική περιοχή, µια ήπειρος, όλη η γη). Ο όρος αποδίδεται στον αµερικανό βιολόγο Dr. Thomas Eugene Lovejoy και προτάθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 80. Μετά τη συνάντηση και την υπογραφή της συνθήκης του "Ρίο" το 1992 (Πρόγραµµα Περιβάλλοντος Ηνωµένων Εθνών, Σύµβαση για τη Βιοποικιλότητα) ο όρος "βιοποικιλότητα" άρχισε να χρησιµοποιείται ευρέως και να αναφέρεται από όλους, ειδικούς και µη, ως πανάκεια που λύνει όλα τα οικολογικά προβλήµατα. Παρά όµως την απλότητα και σαφήνεια του όρου, το περιεχόµενό του είναι µια από τις πλέον αφηρηµένες και αµφιλεγόµενες έννοιες της οικολογίας. Ο λόγος είναι ότι δεν υπάρχει µία, αλλά πολλές βιοποικιλότητες, σε διάφορα επίπεδα οργάνωσης της ζωής και ότι δεν είναι ενιαίος ο τρόπος έκφρασης ή καλύτερα εκτίµησής της. Πρακτικά, µπορούν να διακριθούν τέσσερα διαφορετικά επίπεδα βιοποικιλότητας, το καθένα από τα οποία έχει διαφορετική σηµασία αλλά στην πράξη, αποτελεί κοµµάτι αναπόσπαστο ενός ενιαίου συνόλου [4]. Το πρώτο επίπεδο είναι εκείνο της "γενετικής βιοποικιλότητας". Η γενετική βιοποικιλότητα εκφράζει το εύρος των κληρονοµικών καταβολών ενός συγκεκριµένου είδους. Όσο µεγαλύτερο είναι το εύρος αυτό, τόσο µεγαλύτερη είναι η ικανότητα επιβίωσης του είδους απέναντι σε εξωτερικές πιέσεις όπως επιδηµίες, κλιµατικές αντιξοότητες κ.λπ. Στην Ελλάδα, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης, της ποικιλίας των κλιµατικών της τύπων, της ορογραφικής της διαµόρφωσης και της ιστορίας της, τα είδη φυτών και ιδιαίτερα δένδρων, παρουσιάζουν πολύ µεγάλη γενετική βιοποικιλότητα. Το δεύτερο επίπεδο βιοποικιλότητας είναι αυτό της βιοποικιλότητας των ειδών φυτών και ζώων. Η βιοποικιλότητα αυτή εκφράζεται συνήθως µε το πλήθος των ειδών φυτών και ζώων που απαντούν σε µια συγκεκριµένη περιοχή. Η Ελλάδα παρουσιάζει πολύ µεγάλη βιοποικιλότητα ειδών φυτών και ζώων. Αναλογικά µε την έκτασή της εµφανίζει τη µεγαλύτερη βιοποικιλότητα από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το τρίτο επίπεδο βιοποικιλότητας, γνωστό ως βιοποικιλότητα οικοσυστηµάτων ή φυτοκοινωνιών (habitats), εκφράζεται µε το πλήθος των συνδυασµών ειδών φυτών και ζώων (οικοσυστηµάτων) που συναντώνται σε µια συγκεκριµένη περιοχή. Η Ελλάδα, εξαιτίας του µεγάλου αριθµού συνδυασµών ειδών φυτών και ζώων, εµφανίζει πολύ µεγάλη βιοποικιλότητα φυτοκοινωνιών-οικοσυστηµάτων. Το τέταρτο επίπεδο βιοποικιλότητας είναι εκείνο της βιοποικιλότητας των τοπίων, το οποίο εκφράζεται µε τον αριθµό ή το πλήθος των τύπων τοπίων που εµφανίζονται σε µια περιοχή ή σε µια χώρα. Στη σύνθεση ενός τοπίου δε µετέχουν µόνο φυσικά οικοσυστήµατα αλλά και τεχνητά, όπως οι διάφορες γεωργικές καλλιέργειες αλλά και τύποι οικισµών. Η Ελλάδα εµφανίζει επίσης πάρα πολύ µεγάλη βιοποικιλότητα τοπίων, για τους ίδιους λόγους που εµφανίζει µεγάλη γενετική βιοποικιλότητα, βιοποικιλότητα ειδών και οικοσυστηµάτων. Ορισµένοι ερευνητές παραθέτουν και ένα πέµπτο επίπεδο, το οποίο εκφράζει την πολιτισµική βιοποικιλότητα. Συνοψίζοντας, η Ελλάδα διαθέτει µεγάλη βιοποικιλότητα σε όλα τα επίπεδά της (γενετική βιοποικιλότητα, βιοποικιλότητα ειδών, βιοποικιλότητα φυτοκοινωνιών-οικοσυστηµάτων και βιοποικιλότητα τοπίων). Παρά τη διάκριση της βιοποικιλότητας σε διάφορα επίπεδα, η προστασία της πρέπει να αντιµετωπίζεται ως ενιαία ολότητα. Η προστασία κάθε επιπέδου εξαρτάται από την προστασία του προηγούµενου ή επόµενου επιπέδου. Η προστασία και η διατήρηση των
τοπίων εξαρτάται από την προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας των οικοσυστηµάτων που τα συνθέτουν, η σταθερότητα των οικοσυστηµάτων εξαρτάται από την προστασία και διατήρηση των ειδών που συµµετέχουν στη δοµή τους δηλαδή από την προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας των ειδών και η προστασία και επιβίωση των ειδών, εξαρτάται από τη διατήρηση και προστασία της γενετικής βιοποικιλότητάς τους δηλαδή τη διατήρηση των κληρονοµικών µεταβολών τους σε όλο το εύρος τους. Το 2010 έχει ανακηρυχθεί από τον ΟΗΕ ιεθνές Έτος Βιοποικιλότητας µε στόχο να αναληφθούν δράσεις για τη διάσωση της βιοποικιλότητας καθώς στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη τα φυσικά οικοσυστήµατα συρρικνώνονται και περίπου το ένα τέταρτο των φυτών απειλείται µε εξαφάνιση (έκθεση GBO-3, UNEP). Στην ίδια έκθεση, η οποία βασίστηκε στα πορίσµατα εκθέσεων από 110 χώρες, διαπιστώνεται ότι ο πληθυσµός των πτηνών σε αρόσιµες γαίες έχει συρρικνωθεί κατά 50% κατά µέσο όρο από το 1980, εξαιτίας της ευρύτατης χρήσης εντοµοκτόνων και ζιζανιοκτόνων, ενώ µειώνεται ο αριθµός του 42% των αµφιβίων στον πλανήτη και συρρικνώνεται η γενετική ποικιλότητα των καλλιεργειών και των ζώων για εκτροφή [5]. Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Η Ελλάδα, αναλογικά µε την έκτασή της, εµφανίζει µια από τις µεγαλύτερες βιοποικιλότητες ανάµεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης και της συνύπαρξης χλωριδικών περιοχών όπως είναι η Μεσογειακή, η Ευρωπαϊκή (Ευρασιατική) και η Ιρανοκασπική (ποντιακή), η χλωρίδα της Ελλάδας είναι από τις πλουσιότερες της Ευρώπης. Η ορεογραφική διαµόρφωση και η τοπογραφική ετερογένεια, σε συνδυασµό µε την γεωλογική της ιστορία και την παράλληλη δηµιουργία πλήθους βιοτόπων, έχουν συντελέσει στο µεγάλο χλωριδικό πλούτο και στο υψηλό ποσοστό ενδηµισµού της Ελλάδας. Επίσης, εξαιτίας του ορεινού χαρακτήρα της χώρας µας και του µεγάλου πλήθους των νησιών, δηµιουργούνται συνθήκες αποµόνωσης και ενδηµισµού, µε αποτέλεσµα ένα σηµαντικό ποσοστό των ειδών και υποειδών των φυτών (15%), να είναι ενδηµικά [6]. Η χώρα µας αποτελεί ένα από τα πιο σηµαντικά κέντρα βιοποικιλότητας (biodiversity hotspot) στην Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί το σηµαντικότερο κέντρο ενδηµισµού (hotspot for endemism) στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο [7]. Ο συνολικός πλούτος της ελληνικής πανίδας απαρτίζεται από 30.000 έως 50.000 είδη. Η ύπαρξη πλούσιας πανίδας στην Ελλάδα οφείλεται στη γεωγραφική θέση της χώρας, στο µεγάλο αριθµό νησιών, στην αυξοµείωση της στάθµης της θάλασσας, στην ύπαρξη πολλών σπηλαίων καθώς και στο γεγονός ότι οι παγετώνες δεν έφθασαν µέχρι τη χώρα µας, µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθούν πολλά καταφύγια ειδών στα ορεινά. Η Ελλάδα φιλοξενεί πολλά ενδηµικά, σπάνια και απειλούµενα είδη ζώων (όπως η καφέ αρκούδα Ursus arctus, η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, η µεσογειακή φώκια Monachus monachus, η οχιά της Μήλου Macrovipera schweizeri, κ.ά.). Έως σήµερα έχουν καταγραφεί 23.130 είδη ζώων της ξηράς και των γλυκών νερών και 3.500 θαλλάσια είδη [1]. Επίσης, έχουν καταγραφεί περίπου 4.000 ενδηµικά είδη της ξηράς και των γλυκών νερών, ενώ σε συγκεκριµένες οµάδες ζώων το ποσοστό ενδηµισµού ανέρχεται στο 64% [2]. Στη χώρα µας απαντούν 85 τύποι οικοτόπων, 57 είδη θυλαστικών, 47 είδη ερπετών, 11 είδη αµφιβίων, 21 είδη ψαριών, 46 είδη ασπονδύλων και 58 είδη φυτών κοινοτικού ενδιαφέροντος. Η βιοποικιλότητα αυτή, παρόλο που έχει µελετηθεί περισσότερο από κάθε άλλη βαθµίδα, αφήνει ακόµη πολλά περιθώρια έρευνας, κυρίως σε ότι αφορά στη γεωγραφική κατανοµή των ειδών. Ευνόητο είναι ότι δεν µπορεί να ασκηθεί αειφορική διαχείριση χωρίς την προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας των ειδών [8].
Η καλή οικολογική κατάσταση της ελληνικής βιοποικιλότητας, όµως, αποτελεί µόνο θεωρητική παραδοχή, καθώς η έλλειψη αποτελεσµατικών µέτρων προστασίας, η απουσία επιστηµονικής γνώσης και η περιβαλλοντικά καταστροφική ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών έχουν υποβαθµίσει τα φυσικά χαρακτηριστικά της χώρας. Σύµφωνα µε στοιχεία που δηµοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2009: Το 31% των οικοτόπων που απαντώνται στην Ελλάδα βρίσκονται σε µη ικανοποιητική/ανεπαρκή κατάσταση διατήρησης. Το 80% των θαλάσσιων οικοτόπων/ενδιαιτηµάτων που απαντώνται στην Ελλάδα και προστατεύονται από την Οδηγία βρίσκονται σε µη ικανοποιητική/ανεπαρκή κατάστασης διατήρησης. Για το 65% των χερσαίων ειδών και το 62% όλων των ειδών που προστατεύονται από την Οδηγία η κατάσταση διατήρησης είναι άγνωστη. Για όλα τα αρθρόποδα, η κατάσταση διατήρησης είναι άγνωστη, ενώ ακόµα και για τα θηλαστικά η κατάσταση διατήρησης είναι άγνωστη σε ποσοστό µεγαλύτερο του 70%. Επιπλέον, επτά από τους δέκα Υγροτόπους ιεθνούς Σηµασίας της χώρας έχουν περιληφθεί στον Κατάλογο Μοντρέ, τη «µαύρη λίστα» δηλαδή της Σύµβασης Ραµσάρ για τους Υγροτόπους. Συνολικά, όπως καταδεικνύουν σηµαντικές καταδίκες της χώρας µας από το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ( ΕΚ), η Ελλάδα δεν διαθέτει πολιτική για την προστασία της βιοποικιλότητας. Εδώ και δεκαετίες, η χώρα µας δεν έχει λάβει τα απαραίτητα νοµικά, θεσµικά, ρυθµιστικά και χρηµατοδοτικά µέτρα, ώστε να διασφαλίσει την προστασία των µοναδικών φυσικών χαρακτηριστικών της. ΤΟ ΝΕΟ ΝΟΜΟΣΧΕ ΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ Το Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιµατικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ), παρέθεσε σε ηµόσια ιαβούλευση το σχέδιο νόµου «Προστασία της βιοποικιλότητας», η οποία ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2010. Πρόκειται για ένα νοµοσχέδιο που επικαιροποιεί το Νόµο Α.Τρίτση (1650/1986) και τον συνδέει µε τη δασική και την κοινοτική νοµοθεσία. Με το νέο νοµοσχέδιο διατυπώνεται ένα αποτελεσµατικό πλαίσιο προστασίας της βιοποικιλότητας, µε τον εκσυγχρονισµό της νοµοθεσίας και λαµβάνοντας υπόψη τις διεθνείς συµβάσεις, τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τα προβλήµατα της προϋπάρχουσας νοµοθεσίας. Το νοµοσχέδιο δεν αναφέρεται µόνο στην προστασία οικοτόπων και ειδών, όπως συνέβαινε µε την προηγούµενη νοµοθεσία, αλλά επιχειρεί µε ολοκληρωµένο τρόπο την προστασία της βιοποικιλότητας ως εθνικού κεφαλαίου και κρίσιµης παρακαταθήκης της χώρας για το µέλλον. Τα βασικά σηµεία του νοµοσχεδίου είναι: Καθορίζεται ένα εθνικό σύστηµα προστατευόµενων περιοχών, σύµφωνα µε το οποίο οι προστατευόµενοι βιότοποι µπορούν να χαρακτηρίζονται ως: α) Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης, β) Περιοχές προστασίας της φύσης, γ) Φυσικά πάρκα, τα οποία διακρίνονται σε Εθνικά και Περιφερειακά Πάρκα, δ) Περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών που διακρίνονται σε Ειδικές Ζώνες ιατήρησης, Ζώνες Ειδικής Προστασίας και Καταφύγια Άγριας Ζωής, και ε) Προστατευόµενα τοπία. Σε αυτό το σύστηµα βρίσκει για πρώτη φορά σηµαίνουσα θέση το θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς δίνεται η δυνατότητα χαρακτηρισµού σηµαντικών περιοχών ως θαλάσσια καταφύγια ή προστατευόµενα θαλάσσια τοπία. Στις περιοχές του ικτύου Natura 2000, απαγορεύεται η εγκατάσταση ιδιαιτέρως επικίνδυνων βιοµηχανιών και γενικότερα οι µη φιλικές µε το περιβάλλον δραστηριότητες. Το Ευρωπαϊκό ίκτυο Natura έχει συγκροτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτελεί το µεγαλύτερο δίκτυο προστατευόµενων περιοχών στην υφήλιο, καθώς αποτελείται από περίπου
25.000 προστατευόµενες περιοχές σε όλα τα κράτη-µέλη. Το δίκτυο καλύπτει έκταση 880.000 τετραγωνικών χιλιοµέτρων, που αντιστοιχούν στο 17% του εδάφους της Ε.Ε. [9]. Επιτρέπονται όσες ενδεχοµένως επιβλαβείς δραστηριότητες τεκµηριωµένα και ελλείψει εναλλακτικών χαρακτηρίζονται ως εθνικής σηµασίας και επιτακτικού δηµόσιου συµφέροντος για την εθνική οικονοµία, υπό την προϋπόθεση ότι λαµβάνονται επαρκή αντισταθµιστικά µέτρα. Θεσπίζονται µέτρα για την προστασία των σηµαντικών ειδών και του φυσικού χώρου και την προστασία της ενδηµικής βιοποικιλότητας και του γενετικού κεφαλαίου. Θεσπίζονται επίσης ποινές για την πρόκληση ζηµιάς σε προστατευόµενες περιοχές και ευαίσθητα οικοσυστήµατα και προβλέπεται διαδικασία λήψης έκτακτων µέτρων σε περιπτώσεις κρίσιµης υποβάθµισης. Κάθε φορέας συλλογής και επεξεργασίας δεδοµένων για την κατάσταση του περιβάλλοντος, όπως ακαδηµαϊκά ιδρύµατα, περιβαλλοντικές µη κυβερνητικές οργανώσεις, κ.ά., υποχρεούται να διευκολύνει την ελεύθερη και απρόσκοπτη πρόσβαση των πολιτών σε σχετική πληροφόρηση. Η Εθνική Επιτροπή ΦΥΣΗ 2000 (που επανασυστάθηκε στις 10 Μαΐου 2010, µετά από απραξία έξι ετών) αποτελεί το κεντρικό επιστηµονικό, γνωµοδοτικό όργανο του κράτους για το συντονισµό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των πολιτικών και µέτρων προστασίας της ελληνικής βιοποικιλότητας. Ως βασικό εργαλείο διαχείρισης της βιοποικιλότητας, ορίζεται η Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα, η οποία θα συντάσσεται από το ΥΠΕΚΑ ανά δεκαπέντε έτη και θα εγκρίνεται µε πράξη Υπουργικού Συµβουλίου. Σε αυτήν συµπεριλαµβάνεται αναλυτικό Σχέδιο ράσης, το οποίο θα επικαιροποιείται ανά πενταετία. Αρµόδιος φορέας του κράτους, για την προστασία της βιοποικιλότητας και την εφαρµογή της σχετικής νοµοθεσίας είναι το ΥΠΕΚΑ. Σκοπός των προτεινόµενων ρυθµίσεων είναι η αειφόρος διαχείριση και αποτελεσµατική προστασία της βιοποικιλότητας, ως πολύτιµου και αναντικατάστατου εθνικού οικολογικού και πολιτιστικού πλούτου. Οι ειδικότεροι στόχοι είναι οι ακόλουθοι [4]: α) Αποτελεσµατική προστασία και διαχείριση των σηµαντικών περιοχών για τη βιοποικιλότητα, µέσα από τη βέλτιστη οργάνωση και λειτουργία του εθνικού συστήµατος προστατευόµενων περιοχών. β) Ενσωµάτωση και εφαρµογή του κοινοτικού δικαίου για τη διαχείριση και την προστασία της βιοποικιλότητας. γ) Επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας, ιδίως εκείνων που χαρακτηρίζονται ως σηµαντικά. δ) Αποτελεσµατικοί µηχανισµοί παρακολούθησης, αξιολόγησης και επιτήρησης, ώστε να διασφαλίζεται η εφαρµογή του θεσµικού πλαισίου για τη διαχείριση και την προστασία της βιοποικιλότητας. ε) Απόκτηση επαρκούς γνώσης για την κατάσταση των ειδών και οικοσυστηµάτων, ως κύριο εργαλείο για την αποτελεσµατική διαχείριση και προστασία της βιοποικιλότητας. στ) Η ενσωµάτωση της συνιστώσας της διατήρησης της βιοποικιλότητας σε όλα τα επίπεδα σχεδιασµού και στις τοµεακές και αναπτυξιακές πολιτικές της χώρας. ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ Σε κάθε περίπτωση κατά την οποία διαπιστώνεται, βάσει των διαθέσιµων επιστηµονικών στοιχείων, είτε η µείωση των πληθυσµών ενός ή περισσότερων απειλούµενων ειδών χλωρίδας ή πανίδας είτε η συρρίκνωση του φυσικού χώρου εξάπλωσής τους είτε η υποβάθµιση της κατάστασης ή η συρρίκνωση των οικοτόπων που είναι απαραίτητοι για την επιβίωση των ειδών αυτών ή οικοτόπων προτεραιότητας και ανεξαρτήτως του λόγου για τον οποίο αυτό συµβαίνει (όπως, ενδεικτικά, επιπτώσεις από έργα τεχνικής, αγροτικής κ.ά. υποδοµής, επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής, φυσικές καταστροφές, δασικές πυρκαγιές, ρύπανση, θήρα, ασθένειες, διαπιστούµενες ελλείψεις ή ανεπάρκειες της ισχύουσας
νοµοθεσίας κ.ά.), ο Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής σε συνεργασία µε τους συναρµόδιους υπουργούς, µπορεί, µε πλήρως αιτιολογηµένη εισήγηση της αρµόδιας υπηρεσίας, να καθορίζει κατεπειγόντως κάθε ενδεδειγµένο µέτρο για την αντιµετώπιση της κατάστασης και την επαναφορά, στην προηγούµενη κατάσταση, των πληθυσµών των ειδών ή του γεωγραφικού χώρου εξάπλωσής τους ή της έκτασης και κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων. Παρά τον παγκόσµιο στόχο για το 2010 η βιοποικιλότητα συνεχίζει να χάνεται µε υψηλούς ρυθµούς. Σε παγκόσµιο επίπεδο, ο ρυθµός εξαφάνισης στον εικοστό αιώνα ήταν περίπου 1.000 φορές υψηλότερος του µέσου ρυθµού που ίσχυε στο παρελθόν. Η σηµασία της κλιµατικής αλλαγής ούτε αµφισβητείται ούτε αγνοείται. Ταυτοχρόνως, το θέµα της κλιµατικής αλλαγής δεν πρέπει να επισκιάζει τον κίνδυνο που διατρέχει η ανθρωπότητα από την απώλεια της βιοποικιλότητας. Η κλιµατική αλλαγή και η βιοποικιλότητα αλληλοσυνδέονται. Είναι, εποµένως, προϋπόθεση τα µέτρα για το κλίµα να είναι πλήρως συµβατά µε τις πολιτικές για την προστασία της βιοποικιλότητας [10]. Η επίγνωση αυτή πρέπει να γίνει δράση. Στην παγκόσµια διάσκεψη του Οκτωβρίου 2010 στην Ιαπωνία θα πρέπει να επιτευχθεί για τη βιοποικιλότητα ότι δεν έγινε στην Κοπεγχάγη για το κλίµα. Τέλος, σε εθνικό επίπεδο, ιδιαίτερη µνεία πρέπει να γίνει στην, από πολλά έτη, αιτούµενη Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα, η οποία πρέπει να θεσµοθετηθεί και να τεθεί σε εφαρµογή. Οι προκλήσεις για την Ελλάδα είναι πολλές. Από το Ίδρυµα Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και το ΕΚΒΥ επισηµαίνονται ιδιαιτέρως οι παρακάτω: Κάλυψη των κενών γνώσης, καθώς εµποδίζουν τη χάραξη πολιτικής. Παρακολούθηση των σηµαντικών στοιχείων της βιοποικιλότητας (π.χ. τύποι οικοτόπων και είδη) για να γνωρίζουµε όχι µόνο την κατάσταση διατήρησής τους, αλλά και τις τάσεις. Ενσωµάτωση των αναγκών διατήρησης της βιοποικιλότητας στις πολιτικές για τη γεωργία, την αλιεία, τις µεταφορές, την ενέργεια και τον τουρισµό. Ενδυνάµωση των διοικητικών µηχανισµών και ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας εφαρµογής της νοµοθεσίας και οικοδόµηση σχέσεων συνεργασίας µεταξύ δηµόσιας διοίκησης, επιστηµονικής κοινότητας, περιβαλλοντικών φορέων, παραγωγικών φορέων κ.ά. [11]. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η βιοποικιλότητα αποτελεί κοινό αγαθό και πολύτιµη παρακαταθήκη για τις επόµενες γενιές. Ζητούµενο είναι, ο πολύτιµος περιβαλλοντικός πλούτος της Ελλάδας, µε την πιο σπάνια βιοποικιλότητα της Ευρώπης, να αναδειχτεί ως πολύτιµο φυσικό απόθεµα και να τύχει αποτελεσµατικής προστασίας από επιθετικές και ρυπογόνες δραστηριότητες. Παρά τη σχετική πρόοδο που έχει επιτευχθεί αναφορικά µε την ανακοπή της απώλειας της βιοποικιλότητας σε ορισµένες περιοχές, η βιοποικιλότητα εξακολουθεί να χάνεται µε ανησυχητικούς ρυθµούς (ΕΟΠ, 2009). Αν και το 2010 είναι χρονιά ορόσηµο για την προστασία της βιοποικιλότητας, η έκθεση της BirdLife International «2010-Σηµείο καµπής ή όριο θραύσης για την Άγρια Ζωή της Ευρώπης» δηµιουργεί έντονο προβληµατισµό και ανησυχία. Η έκθεση αξιολογεί παράλληλα την πρόοδο και τις πρακτικές της Ε.Ε ως προς την επίτευξη των στόχων για την προστασία της βιοποικιλότητας, αποκαλύπτοντας ότι και τα 27 κράτη µέλη της ΕΕ δεν έχουν λάβει επαρκή µέτρα [12]. Βασικά αίτια της απώλειας της βιοποικιλότητας είναι η καταστροφή, η υποβάθµιση και ο κατακερµατισµός των οικοτόπων, η αλόγιστη χρήση φυσικών πόρων, η ρύπανση, η εξάπλωση ξενικών ειδών στα φυσικά οικοσυστήµατα, η κλιµατική αλλαγή [13]. Η προστασία της βιοποικιλότητας σε όλα της τα επίπεδα, επιβάλλεται από την ανάγκη ορθολογικής και αειφορικής διαχείρισης των φυσικών πόρων, συνεπώς για την επιβίωση του ίδιου του ανθρώπου και προϋποθέτει διαδικασίες προγραµµατισµού και διαχείρισης, ενηµέρωσης. Απαιτείται η βούληση και το όραµα της κοινωνίας για τη διατήρηση του φυσικού αποθέµατος της χώρας και την προστασία του. Απαιτείται επίσης δίκαιη και
ορθολογική κατανοµή των δικαιωµάτων στα οφέλη της φύσης, αξιοποίηση των διαθέσιµων επιστηµονικών και εµπειρικών γνώσεων καθώς και ενεργός συµµετοχή όλων των εµπλεκόµενων παραγόντων και φορέων σε όλα τα στάδια των διαδικασιών, µε σκοπό τη διαµόρφωση ρεαλιστικών και αποτελεσµατικών πολιτικών. Μία αξιέπαινη δράση προβολής της βιοποικιλότητας της χώρας µας είναι αυτή του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας που στο ξεκίνηµα των εκδηλώσεων για το «ιεθνές Ετος Βιοποικιλότητας 2010», στις κεντρικές αίθουσες του «Ελευθέριος Βενιζέλος», µε τη συνεργασία του ιεθνούς Αερολιµένα Αθηνών, πρόβαλε µία σειρά διαφανειών σπάνιων και ενδηµικών φυτών, ζώων, δασικών, χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστηµάτων, ενώ προγραµµατίζει σειρά εκδηλώσεων µε τη συνεργασία και άλλων κοινωφελών ιδρυµάτων καθώς και πρόσκληση διεθνών προσωπικοτήτων. Προτείνεται η ανάληψη παρόµοιων δράσεων από την πολιτεία αλλά και από λοιπούς σχετικούς φορείς (για παράδειγµα Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας, Περιβαλλοντικές Ενώσεις κ.ά.) και η διάχυσή τους σε σχολικές µονάδες, στις τοπικές κοινωνίες αλλά και η προβολή τους διεθνώς, που αναµένεται να συµβάλουν θετικά στην προστασία της βιοποικιλότητας της χώρας µας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Λεγάκις, Α. (2004). Πόσα είδη ζώων υπάρχουν στην Ελλάδα; Πανελλήνιο Συνέδριο Ένωσης Ελλήνων Οικολογων & Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας, Μυτιλήνη, 2004. 2. Λεγάκις, Α., Τζανετάτου-Πολυµένη, Ρ., Γκιώκας, Κ., Σωτηρόπουλος (επιµέλεια), (2006). Ζωική ποικιλότητα. Πανεπιστήµιο Αθηνών. 3. http://www.cbd.int/convention/ Convention on Biological Diversity. Text of the Convention. Aνασύρθηκε στις 18 Σεπτεµβρίου 2010. 4. http://www.minenv.gr Επίσκεψη στον ιστότοπο στις 30 Σεπτεµβρίου 2010. 5. http://gbo3.cbd.int. Προβλέψεις για την βιοποικιλότητα GBO-3(Global Biodiversity Outlook-3). Επίσκεψη στον ιστότοπο στις 17 Σεπτεµβρίου 2010. 6. http://www.cc.uoa.gr/biology/zoology/biodivgr.htm Πανεπιστήµιο Αθηνών Ζωολογικό Μουσείο. «Πανιδική ποικιλότητα» & «Χλωριδική ποικιλότητα». Aνασύρθηκε στις 2 Σεπτεµβρίου 2010. 7. http://www.biodiversityhotspots.org/xp/hotspots/mediterranean/pages/default.aspx Center for Applied Biodiversity Science Conservation International. Mediterranean Basin. Aνασύρθηκε στις 20 Αυγούστου 2010. 8. http://www.ypeka.gr. Επίσκεψη στον ιστότοπο στις 19 Σεπτεµβρίου 2010. 9. http://ec.europa.eu/enviroment/nature2000/db_gis/pdf/aerea_calc.pdfen.επίσκεψη στον ιστότοπο στις 17 Σεπτεµβρίου 2010. 10. http://www.eea.europa.eu/publications/progress-towards-the-european-2010- biodiversity-targeten. Εκλογίκευση των Ευρωπαϊκών δεικτών βιοποικιλότητας (SEBI) Επίσκεψη στον ιστότοπο στις 17 Σεπτεµβρίου 2010. 11. http://www.ekby.gr. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων -Υγροτόπων Επίσκεψη στον ιστότοπο στις 10 Σεπτεµβρίου 2010. 12. http://www.eaaflyway.net. Επίσκεψη στον ιστότοπο στις 10 Σεπτεµβρίου 2010. 13. http://www.enviroliteracy.org/article.php/58.html Environmental Literacy Council. How many species are there? Aνασύρθηκε στις 15 Σεπτεµβρίου 2010.