ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΚΗΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΚΗΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ «ΚΟΙΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ: ΑΠΟΝΟΜΗ ΠΡΟΝΟΜΙΩΝ ΣΕ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΙΣ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ν. ΠΑΠΠΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΚΗΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ «ΚΟΙΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ: ΑΠΟΝΟΜΗ ΠΡΟΝΟΜΙΩΝ ΣΕ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΙΣ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ν. ΠΑΠΠΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012 i

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΧΡ. ΒΕΛΗΓΙΑΝΝΗ ΤΕΡΖΗ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΓΚΡΙΣΗΣ: 14 Ιανουαρίου 2013 Η έγκριση της Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αναγκαστικά ότι αποδέχεται το Τμήμα τις γνώμες του συγγραφέα. ii

iii Στη μνήμη των παππούδων μου

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας, η οποία εκπονήθηκε ως μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού προγράμματος της Αρχαίας Ιστορίας του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όσους με βοήθησαν στην πραγματοποίησή της. Πρωτίστως θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτρια κ. Χρ. Βεληγιάννη-Τερζή για την καθοδήγησή της και την άσκηση στην ακρίβεια και τη μέθοδο. Στη συμβολή της οφείλεται η αποφυγή πολλών σφαλμάτων, ενώ για όσα τυχόν απομένουν φέρω αποκλειστικά την ευθύνη. Ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω και προς τα άλλα δύο μέλη της εξεταστικής επιτροπής, τον κ. Π. Νίγδελη και τον κ. Ν. Γιαννακόπουλο, για τις χρήσιμες υποδείξεις τους. Ευχαριστώ ακόμη τους λοιπούς καθηγητές μου για τις γνώσεις που μου προσέφεραν και το ενδιαφέρον τους για την πρόοδο των σπουδών μου. Επίσης, ευχαριστώ τους φίλους και συναδέλφους μεταπτυχιακούς φοιτητές για τη συνεργασία και τη βοήθειά τους. Τέλος, για τη στήριξη που μου προσέφερε η οικογένειά μου, όπως και τη συμπαράσταση της Δήμητρας Βενετάκη, το ευχαριστώ είναι ελάχιστο. iv

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 1 Β. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ.. 3 I. Το Κοινό των Λακεδαιμονίων.. 3 II. Το Κοινό των Αχαιών... 6 III. Το Κοινό των Βοιωτών 11 IV. Το Κοινό των Δωριέων 31 V. Το Κοινό των Φωκέων. 32 VI. Τα Κοινά των Λοκρών. 36 VII. Το Κοινό των Αιτωλών 40 VIII. Το Κοινό των Ακαρνάνων... 102 IX. Το Κοινό των Αινιάνων... 111 X. Το Κοινό των Θεσσαλών. 120 XI. Το Κοινό των Μαγνήτων. 127 XII. Το Κοινό των Ηπειρωτών 133 XIII. Το Κοινό των Ευβοέων 144 XIV. Το Κοινό των Νησιωτών.. 147 XV. Το Κοινό των Κρηταιέων. 154 Γ. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 159 ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ. 180 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 182 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΓΡΑΦΩΝ.. 195 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ. 198 v

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Περιγραφή του θέματος Στην παρούσα εργασία εξετάζεται το θέμα της απονομής προνομίων από τα Κοινά της Ελληνιστικής εποχής. Ήδη από την Αρχαϊκή εποχή τα ελληνικά κράτη απένεμαν προνόμια, συνήθως σε πολίτες άλλων κρατών. Εξαίρεση βέβαια δεν αποτέλεσαν τα ομοσπονδιακά κράτη (Κοινά) της Ελληνιστικής εποχής, τα οποία απένεμαν προνόμια κυρίως σε πρόσωπα, αλλά και σε πόλεις. Οι λόγοι της απονομής των προνομίων ποίκιλαν, με τους συνηθέστερους τύπους αιτιολόγησης να είναι η ευνοϊκή διάθεση των τιμωμένων, η χρησιμότητά τους, η παροχή υπηρεσιών προς το Κοινό και τους πολίτες του, ενώ ως προς την απονομή προνομίων σε πόλεις συχνά προηγείται ανάλογο αίτημα. Ως προνόμια ορίζονται είτε τιμητικά και προσοδοφόρα αξιώματα (π.χ. πρόξενος), είτε επικερδή δικαιώματα (π.χ. δικαίωμα εισαγωγής και εξαγωγής) που απονέμει ένα κράτος κατ εξαίρεση. 1 Στην εργασία παρουσιάζονται διάφορα προνόμια, όπως είναι η προξενία, η πολιτεία και η ισοπολιτεία, η έγκτησις γης και οικίας, η ασφάλεια, η ασυλία και η ατέλεια. Στην εργασία περιλαμβάνονται Κοινά, τα οποία είχαν κρατική υπόσταση. Δηλαδή, δεν περιλαμβάνονται θρησκευτικά κοινά και επαγγελματικές ενώσεις. 2 Ακόμη, δεν περιλαμβάνονται Κοινά, για τα οποία δεν υπάρχουν πηγές για την απονομή προνομίων από αυτά (π.χ. το Κοινό των Οιταιέων και το Κοινό των Αθαμάνων). Επίσης, δεν περιλαμβάνονται επιγραφές από πόλεις-μέλη Κοινών, οι οποίες απονέμουν προνόμια, καθώς αυτά αφορούν μόνο τη συγκεκριμένη πόλη και όχι ολόκληρο το Κοινό. Επισκόπηση της σύγχρονης έρευνας Η σύγχρονη έρευνα έχει ασχοληθεί εκτενώς με τα Κοινά της Ελληνιστικής εποχής. Ειδικά με τα μεγαλύτερα Κοινά (Αιτωλών, Αχαιών, Βοιωτών κτλ.) έχει ασχοληθεί πλήθος ερευνητών, τόσο γενικά με τον ιστορικό τους ρόλο στα γεγονότα της Ελληνιστικής εποχής, όσο και ειδικά με τη δική τους ιστορία, την οργάνωσή τους και τις επιγραφές τους. Μικρότερο είναι το ενδιαφέρον των ερευνητών για τα ελάσσονα Κοινά, όπως είναι αυτό των Λακεδαιμονίων, για τα οποία δεν διαθέτουμε πολλές πληροφορίες, ούτε σώζεται ικανός αριθμός επιγραφών τους. Εκτενής έρευνα έχει γίνει και ως προς τα προνόμια που απένεμαν τα ελληνικά κράτη. Δεν υπάρχει ωστόσο κάποια μελέτη που να ασχολείται αποκλειστικά με την απονομή προνομίων από όλα τα Κοινά της Ελληνιστικής εποχής. Παραδείγματος χάριν, ο Larsen έχει παρουσιάσει την ιστορία και την οργάνωση μόνο των μεγαλύτερων Κοινών της ύστερης Κλασικής και της Ελληνιστικής εποχής, ο Martin έχει ασχοληθεί με τα Κοινά του 2 ου και 1 ου αι. π.χ., ενώ ο Marek ασχολείται κυρίως με το προνόμιο της 1 Βλ. Guarducci, Ελληνική επιγραφική, 156. 2 Βλ. για τον όρο κοινόν Kornemann, Κοινόν, 914-941. 1

προξενίας και ο Rigsby με το προνόμιο της ασυλίας. 3 Στην παρούσα εργασία εξετάζονται αποκλειστικά όλα τα προνόμια, τα οποία απονέμονται από Κοινά της Ελληνιστικής εποχής. Πηγές Η εξέταση του θέματος βασίζεται ως επί το πλείστον στις επιγραφές, αλλά περιέχονται και οι ελάχιστες γραμματειακές πηγές που αναφέρονται στην απονομή προνομίων από Κοινά. Στην εργασία περιλαμβάνονται όλες οι πηγές που εντοπίστηκαν και σχετίζονται με την απονομή προνομίων από τα Κοινά της Ελληνιστικής εποχής. Ως προς τις επιγραφές χρησιμοποιήθηκαν οι βασικές εκδόσεις τους. Εξαιρούνται οι περιπτώσεις που είτε κάποια νεότερη έκδοση προσέφερε βελτιώσεις στο κείμενο, είτε επρόκειτο για προσφάτως ανακαλυφθείσα επιγραφή, η οποία δεν έχει περιληφθεί σε κάποια βασική έκδοση. Επίσης, ως προς την χρονολόγηση των επιγραφών υιοθετείται η πιο πρόσφατη χρονολόγηση. Τα είδη των επιγραφών που περιλαμβάνονται στην εργασία είναι τα εξής: Ψηφίσματα, συνθήκες, τιμητικές επιγραφές, αναθηματική επιγραφή, νόμος. Βασική πηγή αποτελούν τα ψηφίσματα των Κοινών, με τα οποία απονέμονται τα προνόμια στους τιμώμενους και αποτελούν την πλειοψηφία στις παρατιθέμενες πηγές. Έμμεσες πηγές για την απονομή προνομίων είναι οι τιμητικές επιγραφές και οι γραμματειακές πηγές. Διάρθρωση της εργασίας Η εργασία διαρθρώνεται σε τρία μέρη: την εισαγωγή (Α), το κύριο μέρος (Β) και την ανακεφαλαίωση και τα συμπεράσματα (Γ). Το κύριο μέρος αποτελείται από δεκαπέντε κεφάλαια, όπου στο καθένα αντιστοιχεί ένα Κοινό. 4 Η σειρά με την οποία παρουσιάζονται τα Κοινά είναι γεωγραφική, με βάση τη σειρά του Supplementum Epigraphicum Graecum (SEG). Σε κάθε Κοινό προτάσσεται σύντομη ιστορική εισαγωγή και ακολουθούν οι σχετικές με την απονομή προνομίων πηγές (γραμματειακές πηγές, ψηφίσματα, συνθήκες, τιμητικές επιγραφές κτλ.). Από κάθε πηγή παρατίθεται μόνο το σχετικό με την απονομή προνομίων χωρίο. Μετά από κάθε χωρίο ακολουθεί σχολιασμός, σχετικός με την απονομή των προνομίων. Οι επιγραφές ταξινομούνται με χρονική σειρά. 3 Το έργο του Larsen, Federal States αποτελεί βασικό εγχειρίδιο για την ιστορία και την οργάνωση των ομοσπονδιακών κρατών. Το σύγγραμμα του Martin, Greek leagues αποτελεί έναν πολύ χρήσιμο οδηγό για την ιστορία των Κοινών του 2 ου και 1 ου αι. π.χ., καθώς σε αυτό περιλαμβάνεται ιστορική επισκόπηση αυτών των Κοινών, ενώ παρατίθενται και ορισμένες επιγραφές τους. Στο έργο του Marek, Proxenie έχει συγκεντρωθεί το σύνολο των απονομών προξενίας (ως το έτος έκδοσης) και εξετάζεται διεξοδικά η απονομή αυτού του προνομίου. Ο Rigsby, Asylia ασχολείται αποκλειστικά με την απονομή ασυλίας σε πόλεις και ιερά. 4 Εξαίρεση αποτελούν: α) το κεφ. VI, στο οποίο παρουσιάζονται τα δύο Κοινά των Λοκρών (Κοινό των Ανατολικών Λοκρών και Κοινό των Λοκρών των Εσπερίων). β) το κεφ. ΧΙΙ, στο οποίο εντός του Κοινού των Ηπειρωτών παρουσιάζονται ψηφίσματα της Συμμαχίας των Ηπειρωτών (λόγω του ότι αποτελεί τον άμεσο πρόγονο), του Κοινού των Ατεράργων (λόγω του ότι ανήκε στο Κοινό των Ηπειρωτών), του Κοινού των Πρασαιβών (λόγω του ότι αποτελεί άμεσο εδαφικό διάδοχο) και του Κοινού των Μολοσσών (λόγω του ότι πιθανότατα ανήκε στο Κοινό των Ηπειρωτών). 2

Β. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ Ι. Το Κοινό των Λακεδαιμονίων Ιστορική εισαγωγή Το Κοινό των Λακεδαιμονίων ήταν το ομοσπονδιακό κράτος των πόλεων των Περιοίκων της Λακωνίας. 5 Για την χρονολογία της δημιουργίας του υπάρχουν δύο απόψεις. Είτε ότι δημιουργήθηκε αμέσως μετά την ήττα του Νάβιδος από τις συνασπισμένες δυνάμεις των Ρωμαίων και του Κοινού των Αχαιών, είτε ύστερα από τη διάλυση του Κοινού των Αχαιών από τους Ρωμαίους. 6 Κάποια χρονική στιγμή το Κοινό τέθηκε υπό τον έλεγχο της Σπάρτης. 7 Ο Αύγουστος το ελευθέρωσε, το αναδιοργάνωσε και ήταν υπεύθυνος για την αλλαγή του ονόματος σε Κοινό των Ελευθερολακώνων. 8 Η αναδιοργάνωση συνέβη ύστερα από την πτώση του Ευρυκλή. 9 Οι πληροφορίες για το Κοινό προέρχονται μόνον από επιγραφές, είτε του Κοινού είτε πόλεων-μελών του. Όλες οι ακριβώς χρονολογημένες επιγραφές χρονολογούνται μεταξύ 80 70 π.χ. 10 Η γεωγραφική έκταση του Κοινού δεν μπορεί να καθορισθεί με ακρίβεια. Η εδαφική βάση του ήταν τα εδάφη που τελούσαν υπό την προστασία του Κοινού των Αχαιών πριν από το 146 π.χ. και ίσως κατά τη δημιουργία του προστέθηκαν κάποιες ακόμη πόλεις. Πιθανόν το Κοινό των Λακεδαιμονίων περιελάμβανε όλες τις ακτές της Λακωνίας, από τον Πάμισο ποταμό δυτικά έως βορείως της πόλεως Ζάραξ ανατολικά, την κάτω κοιλάδα του Ευρώτα, την περιοχή γύρω από το Γύθειο και τα Κύθηρα. Επίσης είναι δύσκολο να καθορισθούν οι πόλεις-μέλη του Κοινού. Μαρτυρούνται τρεις πόλεις-μέλη: αἱ Γερόνθραι, το Γύθειον και η Επίδαυρος Λιμηρά. Ο Παυσανίας (3, 21, 7) αναφέρει ότι οι πόλεις του Κοινού των Ελευθερολακώνων ήταν 18 κατά την εποχή του και ότι παλαιότερα ήταν 24. Επειδή το Κοινό των Ελευθερολακώνων ήταν ο άμεσος εδαφικός διάδοχος του Κοινού των Λακεδαιμονίων, ίσως οι πόλεις-μέλη των δύο 5 Βλ. για τις πόλεις των Περιοίκων της Λακωνίας Shipley, Lakedaimonians, 189-281. 6 Κύριος υποστηρικτής της πρωϊμότερης χρονολογίας της ίδρυσης του Κοινού είναι ο Gitti, Perieci, 197-198, ο οποίος προτείνει ως έτος ίδρυσης το 195/4 π.χ. Υπέρ της πρώιμης χρονολόγησης τάσσεται και η Chrimes, Ancient Sparta, 439, η οποία προτείνει ως έτος ίδρυσης το 188 π.χ. Οι Kolbe, IG V 1, xiv, Bolte, Sparta, 1323, Accame, Dominio, 124-127 και Martin, Greek leagues, 438-444 υποστηρίζουν ότι το Κοινό δημιουργήθηκε το 146 π.χ. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η οποία και επικρατεί στην έρευνα, οι πόλεις των Περιοίκων της Λακωνίας ήταν υπό την προστασία του Κοινού των Αχαιών από το 195/4 έως το 146 π.χ, ενώ μετά την ήττα και τη διάλυση του Κοινού των Αχαιών από τους Ρωμαίους οργανώθηκε το Κοινό των Λακεδαιμονίων. 7 Ο Martin, Greek leagues, 464 και οι Cartledge-Spawforth, Sparta, 100 υποστηρίζουν ότι το Κοινό των Λακεδαιμονίων τέθηκε υπό τον έλεγχο της Σπάρτης όταν είχε την εξουσία σε αυτή ο Ευρυκλής. Ο τελευταίος ανέλαβε την εξουσία στην Σπάρτη μεταξύ 31-27 π.χ. και η πτώση του χρονολογείται μεταξύ 7-2 π.χ. Βλ. για τον Ευρυκλή Bowersock, Eurycles of Sparta, 112-118, ειδικότερα 112 και 116 για την χρονολόγηση της ανόδου και της πτώσεώς του. Κατά την Chrimes, Ancient Sparta, 436 το Κοινό ήταν υπό σπαρτιατικό έλεγχο ήδη από το 146 π.χ. 8 Chrimes, Ancient Sparta, 435. Martin, Greek leagues, 458-464. Cartledge-Spawforth, Sparta, 100. 9 Ο Martin, Greek leagues, 463 προτείνει το 6 π.χ. ή το 4 μ.χ. ως πιθανές χρονολογίες δημιουργίας του Κοινού των Ελευθερολακώνων. Η Chrimes, Ancient Sparta, 440 προτείνει το 13 μ.χ. 10 Martin, Greek leagues, 446-447. 3

Κοινών ταυτίζονται, εκτός από τις περιπτώσεις για τις οποίες ίσχυε κάτι διαφορετικό. 11 Η Σπάρτη δεν ήταν μέλος του Κοινού. 12 Τα γνωστά ετήσια αξιώματα του Κοινού είναι ο στρατηγός και ο ταμίας. Ο στρατηγός ήταν ο επικεφαλής του Κοινού και ο επώνυμος άρχων. Κύριο θρησκευτικό κέντρο ήταν ο ναός του Ποσειδώνα στο Ταίναρο. Θρησκευτικό κέντρο φαίνεται πως ήταν και ο ναός του Απόλλωνα Υπερτελεάτη που βρισκόταν βορειοανατολικά της πόλεως Ασωπός. Στα δύο αυτά ιερά τοποθετούνταν ψηφίσματα του Κοινού και των πόλεων-μελών του. 13 Ψηφίσματα 1. IG V 1, 1226: Ψήφισμα απονομής προξενίας στον Φίλωνα Λακεδαιμόνιο (2 ος / 1 ος αι. π.χ.) Στ. 7 17: «ἔδο[ξ]ε τῶι κο[ινῶι τῶν Λακ]εδ[αι]μονί[ω]ν Φίλωνα Ἀντι [... Λακεδ]αιμόνιον πρόξενον [εἶμεν καὶ ε]ὐεργέτα[ν] τοῦ κοινοῦ [τῶν] Λακεδ[α]ιμο[[νο]]νίω [ν] καὶ ἐγγόνου[ς αὐ τοῦ] κ αὶ εἶμεν αὐτ[ῷ γᾶ]ς καὶ οἰκίας [ἔγ κτησιν κ]αὶ ἐπινομίαν καὶ ἀτέλει[αν καὶ ἀσ]υ[λ]ίαν καὶ πολέμου καὶ εἰ[ράνας κ]αὶ τὰ λοιπὰ τίμια, ὅσ(α) καὶ το[ῖς ἄλλοις] προξέν[ο]ι[ς καὶ] εὐεργέται[ς τοῦ κοι] ν οῦ τῶν Λακεδαιμονίω[ν.» Οι λόγοι για τους οποίους το Κοινό των Λακεδαιμονίων απένειμε προνόμια στον Φίλωνα ήταν η ευνοϊκή του διάθεση προς το Κοινό και οι πολλές και μεγάλες υπηρεσίες που προσέφερε, τόσο προς το Κοινό όσο και σε ιδιώτες, χωρίς να αφήσει τίποτα ανεκτέλεστο από αυτά που του ζητήθηκαν (στ. 1-7). Τα προνόμια είναι τα εξής: Το προνόμιο του προξένου και ο τίτλος του ευεργέτη απονεμήθηκαν στον ίδιο και στους απογόνους του. 14 Επίσης, απονεμήθηκαν στον Φίλωνα τα προνόμια της εγκτήσεως, δηλαδή το δικαίωμα κατοχής γης και οικίας, 15 της επινομίας, δηλαδή το δικαίωμα βοσκής, 16 της ατέλειας, δηλαδή την απαλλαγή από τους φόρους, 17 και της ασυλίας, δηλαδή το δικαίωμα ασυλίας της περιουσίας, 18 τόσο σε καιρό πολέμου όσο και σε καιρό ειρήνης. Ακόμη, του απονεμήθηκαν και όσα τίμια (δηλαδή προνόμια) προβλέπονταν για τους προξένους και ευεργέτες του Κοινού. Ο τιμώμενος φέρει το εθνικό Λακεδαιμόνιος και ήταν πολίτης της Σπάρτης, διότι το Κοινό των Λακεδαιμονίων δεν θα μπορούσε να απονείμει το προνόμιο του προξένου σε έναν Σπαρτιάτη, αν η Σπάρτη ήταν μέλος του Κοινού. 19 11 Accame, Dominio, 127-129. Chrimes, Ancient Sparta, 439-441. Martin, Greek leagues, 464-475. 12 Έτσι ο Martin, Greek leagues, 472. Αντιθέτως η Chrimes, Ancient Sparta, 439 υποστηρίζει ότι η Σπάρτη ήταν μέλος του Κοινού. 13 Accame, Dominio, 127. Martin, Greek leagues, 475-477. 14 Βλ. για τους προξένους Gschnitzer, Proxenos, 629-730. Marek, Proxenie. 15 Βλ. για την έγκτησιν Thalheim, Ἔγκτησις, 2584-2585. Hennig, Immobilienerwerb, 305-344. 16 Βλ. για την επινομία Szanto, Ἐπινομία, 185. Chandezon, Elevage, 351-389. 17 Βλ. για την ατέλεια Oehler, Ἀτέλεια, 1911-1913. 18 Βλ. για την ασυλία Szanto, Ἀσυλία, 1879-1881. Rigsby, Asylia. Dreher, Asyl. 19 Kolbe, Sparta, 1324. Martin, Greek leagues, 472. Hennig, Immobilienerwerb, 325. 4

2. IG V 1, 1227: Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο (2 ος / 1 ος αι. π.χ.) 20 Στ. 1-2: «[καὶ τὰ λοιπὰ τίμια, ὅσα καὶ τοῖς ἄλλοις προξένοις καὶ εὐ]ε[ργέ]τ α ις τ ο ῦ [κοιν]ο ῦ τ [ῶν] Λακεδαιμονίων.» Σώζεται το τελευταίο μέρος του ψηφίσματος, το οποίο είναι όμοιο με το αντίστοιχο μέρος του προηγούμενου ψηφίσματος IG V 1, 1226 (αρ. 1). Λόγω της απόλυτης ομοιότητας ίσως να είχαν απονεμηθεί τα ίδια προνόμια. 20 Χρονολόγηση με βάση SEG XI 938. 5

II. Το Κοινό των Αχαιών Ιστορική εισαγωγή Το Κοινό των Αχαιών αναβίωσε το 281/0 π.χ. 21 Αρχικά αποτελούταν από τις πόλεις Τριταία, Δύμη, Φαραί και Πάτραι. Ακολούθησαν το 275 π.χ. οι πόλεις Αίγιο, Βούρα, Κερύνεια, ενώ το 274 π.χ. προστέθηκαν οι πόλεις Λεόντιον, Αίγειρα και Πελλήνη. 22 Το 251 π.χ. ο Άρατος ελευθέρωσε την Σικυώνα από το τυραννικό της καθεστώς και η πόλη το ίδιο έτος προσχώρησε στο Κοινό. Κατά τη δεύτερη στρατηγία του (243 π.χ.) απελευθερώθηκε η Κόρινθος, η οποία προσχώρησε στο Κοινό. Ακολούθησαν τα Μέγαρα, η Τροιζήνα και η Επίδαυρος. Το 235 π.χ. η Μεγαλόπολη προσχώρησε στο Κοινό και ακολούθησε ο Ορχομενός. 23 Από το 229 έως το 222 π.χ. οι Αχαιοί ήταν σε πόλεμο με τον βασιλέα της Σπάρτης Κλεομένη Γ. Η κατάληψη της Πελλήνης, του Άργους και της Κορίνθου από τον Κλεομένη οδήγησε τους Αχαιούς να ζητήσουν την βοήθεια του βασιλέως της Μακεδονίας Αντιγόνου Δώσωνος (224 π.χ.). Ύστερα από την επέμβαση του μακεδονικού στρατού και την εκδίωξη των Σπαρτιατών από την Κόρινθο και το Άργος, ο Αντίγονος δημιούργησε την πανελλήνια συμμαχία. 24 Με την υποστήριξή της νίκησε τους Σπαρτιάτες στη μάχη της Σελλασίας (222 π.χ.). 25 Το 199 π.χ. ο Φίλιππος Ε παραχώρησε στο Κοινό όλες τις πελοποννησιακές κτήσεις του, εκτός από την Κόρινθο. Το 195 π.χ. το Κοινό επικράτησε στον πόλεμο εναντίον του Νάβιδος της Σπάρτης με τη βοήθεια των Ρωμαίων. Έτσι επανήλθε το Άργος, ενώ υπό την προστασία των Αχαιών τέθηκαν οι πόλεις των Περιοίκων της Λακωνίας. Το 192 π.χ. η Σπάρτη και το 191 π.χ. η Ηλίς και η Μεσσηνία προ σχώρησαν στο Κοινό. 26 Ύστερα από τον Γ Μακεδονικό πόλεμο και την ήττα του Περσέα από τους Ρωμαίους στην Πύδνα (168 π.χ.), 1000 εξέχοντες Αχαιοί μεταφέρθηκαν στην Ιταλία, ανάμεσά τους και ο Πολύβιος. 27 Η επανάληψη των διενέξεων μεταξύ του Κοινού των Αχαιών και της Σπάρτης οδήγησε το 147 π.χ. τους Ρωμαίους να απαιτήσουν από το Κοινό την απόσπαση της Σπάρτης, της Κορίνθου, του Άργους, του Ορχομενού και της Ηράκλειας της Τραχινίας. Η απόφαση του Κοινού για πόλεμο εναντίον της Σπάρτης κατέληξε στον πόλεμο μεταξύ των Αχαιών και της Ρώμης το 146 π.χ. Η ήττα του Κοινού στον Αχαϊκό πόλεμο σήμανε και τη διάλυσή του. 28 Σύντομα όμως το 21 Το παλαιότερο Κοινό των Αχαιών είχε διαλυθεί στις αρχές του τρίτου αιώνα π.χ. Βλ. για το παλαιότερο Κοινό των Αχαιών Larsen, Federal States, 80-89. Larsen, Der frühe Achäische Bund, 298-323. 22 Larsen, Federal States, 216. Urban, Wachstum, 9. 23 Larsen, Federal States, 306 κ.ε. Urban, Wachstum, 13 κ.ε. 24 Στην πανελλήνια συμμαχία ανήκαν οι Αχαιοί, Βοιωτοί, Ηπειρώτες, Ακαρνάνες, Φωκείς, Λοκροί, Θεσσαλοί και Ευβοείς υπό την ηγεμονία του βασιλέως της Μακεδονίας. Βλ. σχετικά Larsen, Federal States, 324. Βλ. για τη συμμαχία των Αχαιών με τον Αντίγονο Δώσωνα Gruen, Aratus, 609-625. 25 Larsen, Federal States, 313 κ.ε. Urban, Wachstum, 97 κ.ε. 26 Larsen, Federal States, 382 κ.ε. Bastini, Der achäische Bund, 45 κ.ε. 27 Επέστρεψαν το 151 π.χ. Larsen, Federal States, 479,485. 28 Βλ. για τον Αχαϊκό πόλεμο Larsen, Federal States, 489-498. Fuks, Bellum Achaicum, 78-89. Gruen, Achaean War, 46-69. 6

Κοινό των Αχαιών αναβίωσε, αλλά έχοντας πολύ μικρότερη έκταση, αφού περιοριζόταν στις πόλεις της Αχαΐας και της βορειοδυτικής Αρκαδίας. 29 Οι συνελεύσεις του Κοινού των Αχαιών, δηλαδή η Εκκλησία και η Βουλή, αποδίδονται συχνά με τους όρους «σύνοδος» και «σύγκλητος». Η έρευνα ασχολήθηκε εκτενώς με αυτούς τους όρους, δηλαδή με το ερώτημα ποιούς ακριβώς αποδίδουν. 30 Εδώ αποδίδεται περιληπτικά μια σαφής επισκόπηση αυτού του προβλήματος. Η «σύνοδος» ήταν συνεδρίαση της Βουλής και της Εκκλησίας. Υπήρχαν τέσσερις τακτικές «σύνοδοι» κάθε χρόνο, από την άνοιξη έως το φθινόπωρο. Όλες οι «σύνοδοι» πραγματοποιούνταν στο Αίγιο ως το 188 π.χ. Η «σύγκλητος» ήταν έκτακτη συνεδρίαση της Βουλής ή της Εκκλησίας ή των δύο μαζί ή ενός ad hoc σώματος. Μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε οποιαδήποτε πόλη του Κοινού, συμπεριλαμβανομένου του Αιγίου, σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Πριν το 217 π.χ. δεν φαίνεται ότι διέφερε από τη «σύνοδο» στη διαδικασία ή στις αρμοδιότητες. Μετά το 217-200 π.χ. μια «σύγκλητος» της Εκκλησίας συνερχόταν για ένα συγκεκριμένο ζήτημα, όπως συμμαχία, πόλεμος ή γραπτό μήνυμα από τη ρωμαϊκή Σύγκλητο. Διαρκούσε τρεις ημέρες και δεν υπήρχε προβούλευση. Στην Εκκλησία δικαίωμα συμμετοχής είχαν όλοι οι ενεργοί πολίτες και στη Βουλή όσοι ήταν άνω των 30 ετών. 31 Επικεφαλής του Κοινού των Αχαιών ήταν ο στρατηγός. Από το 280 έως το 255 π.χ. υπήρχαν δύο στρατηγοί, ενώ μετά το 255 π.χ. ένας. 32 Αμέσως μετά στη διοικητική ιεραρχία του Κοινού ήταν οι δαμιουργοί. Από τις πηγές γνωρίζουμε ότι ήταν δέκα στον αριθμό, αν και δεν είναι βέβαιο ότι αυτός ο αριθμός ίσχυε σε όλη τη διάρκεια ζωής του Κοινού. 33 Τα υπόλοιπα γνωστά αξιώματα του Κοινού είναι ο ίππαρχος, ο ναύαρχος, ο υποστράτηγος, ο γραμματέας, οι νομογράφοι και ο ταμίας. 34 Γραμματειακές πηγές 3. Πολύβ. 5, 95, 11-12: «ἅμα δὲ τούτοις ὁ ναύαρχος τῶν Ἀχαιῶν ποιησάμενος ἀποβάσεις πλεονάκις εἴς τε τὴν Καλυδωνίαν καὶ Ναυπακτίαν τήν τε χώραν κατέσυρε καὶ τὴν βοήθειαν αὐτῶν συνέτριψε δίς. ἔλαβε δὲ καὶ Κλεόνικον τὸν 29 Βλ. για την ιστορία του Κοινού των Αχαιών μετά το 146 π.χ. Schwertfeger, Der Achaiische Bund. 30 Βλ. για τις συνελεύσεις του Κοινού των Αχαιών Aymard, Assemblées. Larsen, Representative government, 86 κ.ε. Larsen, Federal States, 223-231. Giovannini, Polybe, 1-17. Walbank, Achaean Assemblies, 129-143. Larsen, Achaean assemblies, 178-185. Walbank, Commentary III, 406-414. Lehmann, Erwägungen, 240 κ.ε. 31 Η επισκόπηση βασίζεται στους Rhodes Lewis, Decrees, 106-107. Βλ. για το ηλικιακό όριο συμμετοχής στην Εκκλησία και στη Βουλή του Κοινού O Neil, Achaian Assemblies, 41-49. 32 Βλ. για τον στρατηγό Larsen, Federal States, 217,220. 33 Οι δαμιουργοί σχετίζονταν με τη μόνιμη διοίκηση του Κοινού στο Αίγιο. Σε δύο επιγραφές (SEG XIV 375 και Syll. 3 519) εμφανίζονται ως επώνυμοι άρχοντες. Βλ. για τους δαμιουργούς Larsen, Federal States, 221-223 και Veligianni-Terzi, Damiurgen, 103-107. 34 Βλ. για τον ίππαρχο, τον ναύαρχο, τον υποστράτηγο και τον γραμματέα Larsen, Federal States, 220-221. Οι νομογράφοι έκαναν αναθεωρήσεις και καταχώριζαν ψηφίσματα στους νόμους του Κοινού. Βλ. γενικά Larsen, Federal States, 231-232 και 234-236. Βλ. ειδικά για την αντιπροσώπευση των πόλεων του Κοινού στο σώμα των νομογράφων Lehmann, Erwägungen, 245-251. Gschnitzer, Nomographenliste, 103-117. Rizakis, Nomographes, 97-109. Ο ταμίας είναι γνωστός μόνο από την επιγραφή I.Magnesia 39, στ. 46. Βλ. σχετικά Larsen, Federal States, 232. 7

Ναυπάκτιον, ὃς διὰ τὸ πρόξενος ὑπάρχειν τῶν Ἀχαιῶν παραυτὰ μὲν οὐκ ἐπράθη, μετὰ δέ τινα χρόνον ἀφείθη χωρὶς λύτρων.» Στον Κλεόνικο τον Ναυπάκτιο είχε απονεμηθεί από το Κοινό των Αχαιών το προνόμιο του προξένου. Ο Κλεόνικος αιχμαλωτίστηκε από τον ναύαρχο των Αχαιών το 217 π.χ. κατά τη διάρκεια επιδρομών των Αχαιών στην χώρα της Καλυδώνας και της Ναυπάκτου, εντός του Συμμαχικού πολέμου (220-217 π.χ.). Εξαιτίας της ιδιότητάς του, ως προξένου των Αχαιών, δεν πωλήθηκε αμέσως, αλλά απελευθερώθηκε αργότερα χωρίς λύτρα. 35 Για τον Κλεόνικο είναι ακόμη γνωστό ότι το ίδιο έτος, πριν από την απελευθέρωσή του, ο βασιλεύς της Μακεδονίας Φίλιππος Ε τον έστειλε στους Αιτωλούς με σκοπό να μάθει τις προθέσεις τους περί ειρήνης. Το 211 π.χ. ο Κλεόνικος ήταν απεσταλμένος των Αιτωλών μαζί με τον Χλαινέα στην Σπάρτη. 36 Ψηφίσματα 4. Syll. 3 519: Ψήφισμα απονομής προξενίας στους Βοιωτούς και Φωκείς ομήρους των Αχαιών (περ. 222/1 π.χ.) Στ. 1 13: «ἔδοξε τῶι κοινῶι τῶν Ἀχαιῶν τοῖς ὁμήροις τῶν Βοιωτῶν καὶ Φωκέων προξενίαν δόμεν αὐτοῖς καὶ ἐκγόνοις, Εὐδάμωι Βρύχωνος Πλαταιεῖ, Ἀρχέαι Ὀλυμπίωνος Ταναγραίωι, Ἀριστομένει Μειλίχου Ὠρωπίωι, Ἀπολλοδώρωι Ἀσκληπιοδώρου Κορωνεῖ, Ἀκροτάτωι Ἱσμηνοδώρου Θηβαίωι, Ῥόδωνι Τιμο- κράτους Ἁλιαρτίωι, Ἀριστίωνι Καλλιππίδου Ὀρχο μενίωι, Νικέαι Κορρινάδου Θεσπιεῖ, Κλεαρέτωι Ἀντιλέοντος Φανοτεῖ, Λεοντιάδηι Νικοβούλου Ἐ λατεῖ, καὶ εἶμεν αὐτοῖς ἀτέλειαν καὶ ἀσυλίαν καὶ πολέ μου καὶ εἰρήνης καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν καὶ τἆλλα πάντα, ὅσα καὶ τοῖς ἄλλοις προξένοις (κ)α ὶ εὐεργέταις δίδοται.» Το Κοινό των Αχαιών απένειμε στους οκτώ Βοιωτούς και στους δύο Φωκείς ομήρους του, καθώς και στους απογόνους τους, το προνόμιο του προξένου. Επίσης, απονεμήθηκαν στους ομήρους τα προνόμια της ατέλειας και της ασυλίας, με ισχύ σε καιρό πολέμου, σε καιρό ειρήνης, στην ξηρά και στη θάλασσα. Ακόμη, τους απονεμήθηκαν και όλα όσα αποδίδονταν στους προξένους και ευεργέτες του Κοινού. 37 Οι λόγοι για τους οποίους απονεμήθηκαν τα ανωτέρω προνόμια δεν αναφέρονται στο ψήφισμα. Κατά μια άποψη οι όμηροι δόθηκαν στους Αχαιούς το 224 π.χ., λόγω της δημιουργίας της πανελλήνιας συμμαχίας, ενώ τα προνόμια απονεμήθηκαν σε αυτούς μετά τη μάχη της Σελλασίας. 38 Κατά μια άλλη άποψη οι 35 Oldfather, Kleonikos, 729. Walbank, Commentary I, 625 (Πολύβ. 5, 95, 12). 36 Oldfather, Kleonikos, 729. Walbank, Commentary I, 628-629 (Πολύβ. 5, 102, 4) και Commentary IΙ, 176 (Πολύβ. 9, 37, 4). 37 Syll. 3 519, στ. 12-13: «καὶ τἆλλα πάντα, ὅσα καὶ τοῖς ἄλλοις προξένοις (κ)α ὶ εὐεργέταις δίδοται». Με ίδιες ή παρόμοιες φράσεις απονέμονται ορισμένα προνόμια ελάσσονος σημασίας σε σχέση με όσα αναφέρονται ονομαστικά. Βλ. σχετικά Marek, Proxenie, 142 κ.ε. και Gauthier, Bienfaiteurs, 22-24. 38 Βλ. για την άποψη του Hiller von Gaertringen τα σχόλια της επιγραφής Syll. 3 519, σελ. 759. Με αυτή την άποψη συμφωνούν οι Schober, Phokis, 493 και Gschnitzer, Proxenos, 656. 8

όμηροι δόθηκαν στο πλαίσιο μιας συμμαχίας μεταξύ Βοιωτών, Φωκέων και Αχαιών, η οποία συνήφθη μεταξύ 228 και 227/6 π.χ., ενώ η απελευθέρωση και η απονομή των προνομίων έγινε κατά την ίδρυση της πανελλήνιας συμμαχίας, δηλαδή στα τέλη του φθινοπώρου του 224 π.χ. 39 5. I.Magnesia 39 (= Rigsby, Asylia 89): Ψήφισμα αποδοχής των Λευκοφρυηνών (περ. 208 π.χ.) Στ. 27 33: «δεδόχθαι τοῖς Ἀχαιοῖς ἀποδέξασθ[αι] τάν τε θυσίαν καὶ τὸν ἀγῶνα στεφανίταν ἰσο πύθιον, ὃν τίθητι ἁ πόλις τῶν Μαγνήτων τᾶι Ἀ[ρ] τέμιδι τᾶι Λευκοφρυηνᾶι, καὶ τὰν πόλιν καὶ τὰν χώραν αὐτῶν εἶμεν ἱερὰν καὶ ἄσυλο[ν,] καθὼς παρεκάλει Φιλίσκος ὁ ἀποσταλεὶς π[ρ]εσ βευτὰς καὶ θεωρὸς». Πρόκειται για ψήφισμα του Κοινού των Αχαιών σχετικό με τα Λευκοφρυηνά. 40 Ο πρεσβευτής και θεωρός της Μαγνησίας του Μαιάνδρου επέδειξε στο Κοινό των Αχαιών το ψήφισμα, στο οποίο περιεχόταν ο χρησμός του Απόλλωνα (στ. 1-9). Ανέφερε την επιφάνεια της Αρτέμιδος και τις υπηρεσίες των Μαγνήτων προς τους Έλληνες (στ. 10-15). Ακόμη, κάλεσε τους Αχαιούς να αποδεχθούν την εορτή, την εκεχειρία, τον αγώνα ως στεφανίτη και ισοπύθιο, και την πόλη μαζί με την χώρα της ιερή και άσυλη (στ. 15-20), καθώς αυτό θα ήταν σύμφωνο με τον χρησμό του Απόλλωνα και με τις προγονικές συνήθειες των Αχαιών (στ. 20-27). Το Κοινό των Αχαιών αποδέχθηκε τα ανωτέρω και αναγνώρισε την ασυλία της πόλεως και της χώρας της Μαγνησίας. 41 Επιπροσθέτως από το ψήφισμα αναγνώρισης της ασυλίας του ιερού του Ασκληπιού στη Κω από την Αίγειρα το 242 π.χ. 42, μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι υπήρχε γενικότερη στάση του Κοινού των Αχαιών να θεωρούνται άσυλα τα ιερά. 43 Τιμητικές επιγραφές 6. Syll. 3 653A, αρ. 10 653Β, αρ. 15: Δύο τιμητικές επιγραφές για τον Κάσσανδρο Μενεσθέως (περ. 165 π.χ.) Syll. 3 653A, αρ. 10 653Β, αρ. 15: «τὸ κοινὸν τῶν Ἀχαιῶν προξενίαι καὶ πολιτείαι.» 39 Βλ. για αυτή την άποψη Treves, Studi, 407. Feyel, Polybe, 123-125. Roesch, Études béotiennes, 365-367. Marek, Proxenie, 355. Knoepfler, Otages, 103. Βλ. για μια προσωπογραφική μελέτη των Βοιωτών ομήρων Knoepfler, Otages, 90-99. 40 Τα Λευκοφρυηνά ήταν πενταετηρικός στεφανίτης αγώνας που γινόταν στην Μαγνησία του Μαιάνδρου προς τιμήν της Αρτέμιδος Λευκοφρυηνής. Βλ. Kroll, Leukophryene, 2286-2288. 41 Βλ. για την αναγνώριση της ασυλίας της Μαγνησίας Rigsby, Asylia, 179-185. Sosin, Inviolability, 369-410. Βλ. τα σχετικά ψηφίσματα στην έκδοση I.Magnesia αρ. 16-87. 42 SEG XII 371, στ. 45-48: «ἔδοξε τᾶι πόλει τῶν Αἰγειρα τᾶν δέ[χεσθαί τε τὰν] ἐκε[χ]ειρίαν καὶ τὸ ἱερὸν ἄσυλον εἶμε[ν] τ[ὰ] ἀ πὸ πάντ[ω]ν, [κα]θὼς καὶ [δόγ]μα ἐστὶ τᾶι τε πόλει καὶ τοῖς [Ἀ] χαιοῖς ἄ[συ]λα εἶμεν τὰ ἱερά». 43 Έτσι ο Rigsby, Asylia, 131. Αντιθέτως o Larsen, Federal States, 238 θεωρεί ότι στην επιγραφή SEG XII 371, στ. 45-48 γίνεται αναφορά σε ένα συγκεκριμένο ψήφισμα του Κοινού των Αχαιών, το οποίο είχε προηγηθεί του ψηφίσματος της πόλεως. 9

Πρόκειται για δύο τιμητικές επιγραφές του είδους των τιμητικών καταλόγων, στις οποίες καταγράφονται όλα τα προνόμια και οι τιμές που απένειμαν Κοινά και πόλεις στον Κάσσανδρο Μενεσθέως από την Αλεξάνδρεια της Τρωάδος. 44 Το Κοινό των Αχαιών απένειμε στον Κάσσανδρο Μενεσθέως από την Αλεξάνδρεια της Τρωάδος τα προνόμια του προξένου και της πολιτείας. 45 Οι συγκεκριμένες τιμητικές επιγραφές αποτελούν έμμεσες μαρτυρίες για την απονομή προξενίας και πολιτείας στον Κάσσανδρο, καθώς δεν πρόκειται για τα ίδια τα ψηφίσματα των Αχαιών. Στις επιγραφές δεν αναφέρεται τίποτα σχετικό με την ιδιότητα του Κασσάνδρου, ούτε οι λόγοι για τους οποίους έλαβε προνόμια και τιμές από τόσα Κοινά και πόλεις. Σχετικά διατυπώθηκαν διάφορες υποθέσεις. Κατά τον Pomtow ο Κάσσανδρος ήταν συγγραφέας και έκανε απαγγελίες σε διάφορες πόλεις, οι οποίες μετά τον τίμησαν. 46 Κατά τον Waddington ο Κάσσανδρος έλαβε τις τιμές κατά τη διάρκεια κάποιας αποστολής στην Ελλάδα, ως απεσταλμένος του βασιλέως του Περγάμου ή των Σελευκιδών. 47 Παρεμφερείς είναι οι απόψεις του Robert 48 και του Martin. 49 Ο Marek πιθανολογεί ότι ο Κάσσανδρος ήταν υψηλόβαθμος αξιωματούχος στην ακολουθία του Αιμίλιου Παύλου. 50 44 Στις δύο επιγραφές ο Κάσσανδρος έλαβε και τις ακόλουθες τιμές: Syll. 3 653A: Χρυσός στέφανος: Κοινό Αιτωλών (αρ. 1), Κοινό Δωριέων (αρ. 2), Κοινό Αινιάνων (αρ. 3), Κοινό Ηπειρωτών των περί Φοινίκην (αρ. 4), Κοινό Οιταιέων (αρ. 5), Κοινό Λοκρών των ηοίων (αρ. 6). Πόλεις εντός του Κοινού των Αχαιών: Άργος (αρ. 13), Μεσσήνη (αρ. 14), Μεγαλόπολη (αρ. 15), Τεγέα (αρ. 16), Κορώνεια η εν Αχαΐα (αρ. 17), Φλειούς (αρ. 18), Κλεωναί (αρ. 19), Ηραία (αρ. 21). Δάφνης στέφανος: Μέγαρα (πόλη εντός του Κοινού των Αχαιών) (αρ. 22). Χάλκινο ομοίωμα: Κοινό Αθαμάνων (αρ. 7), Κοινό Αινιάνων (αρ. 11). Θεωροδοκία: Άργος (πόλη εντός του Κοινού των Αχαιών) (αρ. 13). Syll. 3 653B: Χρυσός στέφανος: Πόλεις εντός του Κοινού των Αχαιών: Μεγαλόπολη (αρ. 1), Κλεωναί (αρ. 2), Κορώνεια (αρ. 7). Κοινό Αιτωλών (αρ. 19), Κοινό Αινιάνων (αρ. 20), Κοινό Οιταιέων (αρ. 21), Κοινό Ηπειρωτών των περί Φοινίκην (αρ. 22), Κοινό Λοκρών των ηοίων (αρ. 23), Κοινό Δωριέων (αρ. 24). Δάφνης στέφανος: Μέγαρα (πόλη εντός του Κοινού των Αχαιών) (αρ. 8). Χάλκινο ομοίωμα: Κοινό Αθαμάνων (αρ. 17), Κοινό Αινιάνων (αρ. 18). Από τη διπλή αναγραφή του Κοινού των Αινιάνων και των Δελφών, καθώς και από τη μη αναγραφή των Θεσπιών στην επιγραφή Syll. 3 653A, μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι δεν απονεμήθηκαν όλα τα προνόμια και οι τιμές ταυτόχρονα. Βλ. σχετικά Martin, Greek leagues, 623-624. 45 Βλ. για την πολιτεία στην Ελληνιστική εποχή Savalli, Neocittadini, 387-431. 46 Βλ. Syll. 3 653A, σχόλια σελ. 216. Κατά τον Pomtow και οι Guarducci, Poeti, 659 και Chaniotis, Historie, 307. 47 Le Bas Waddington, Inscriptions, 1730a. 48 Robert, Collection Froehner I, 29-31: Ο Κάσσανδρος προσέφερε υπηρεσίες στις πόλεις και τα Κοινά που τον τίμησαν ως πολιτική προσωπικότητα είτε της πόλης του, είτε της αυλής του βασιλέως του Περγάμου, είτε κατά τη διάρκεια πολιτικής αποστολής στην Ελλάδα. 49 Martin, Greek leagues, 623: Ο Κάσσανδρος επισκέφθηκε την Ελλάδα το 166 π.χ. και προσέφερε κάποιες υπηρεσίες στην Πελοπόννησο και στα τότε νεοσύστατα Κοινά της κεντρικής Ελλάδας. 50 Marek, Proxenie, 189, 352. 10

ΙΙΙ. Το Κοινό των Βοιωτών Ιστορική εισαγωγή Το Κοινό των Βοιωτών έως το 338 π.χ. ήταν υπό την ηγεμονία της Θήβας. 51 Το 338 π.χ. στη μάχη της Χαιρώνειας, οι Θηβαίοι και οι Αθηναίοι ηττήθηκαν από τον βασιλέα της Μακεδονίας Φίλιππο Β. Ύστερα από τη μάχη ο Φίλιππος θανάτωσε τους πρωταίτιους της αντιστάσεως, εξόρισε τους υπολοίπους πολιτικούς αντιπάλους του, ενώ εγκατέστησε στην πόλη μακεδονική φρουρά και ολιγαρχικό πολίτευμα. Επιπλέον, αποφάσισε την αποκατάσταση των Πλαταιών και του Ορχομενού και την παραχώρηση του Ωρωπού στους Αθηναίους. Η ψευδής είδηση για τον θάνατο του διαδόχου του Αλεξάνδρου Γ, οδήγησε τους Θηβαίους να εξεγερθούν το 335 π.χ. Η εξέγερση ολοκληρώθηκε με την εκπόρθηση και την καταστροφή της Θήβας. Όσοι Θηβαίοι αιχμαλωτίστηκαν πωλήθηκαν ως δούλοι, ενώ οι υπόλοιποι κατέφυγαν στην Αθήνα. Η χώρα της Θήβας διαμοιράστηκε μεταξύ των γειτονικών βοιωτικών πόλεων, ενώ στην Καδμεία έκτοτε έδρευε μακεδονική φρουρά. 52 Το 316 π.χ. ο Κάσσανδρος ξαναέκτισε την Θήβα, ενώ λίγο μετά το 315 π.χ. η πόλη επανήλθε στο Κοινό των Βοιωτών. 53 Το 313 π.χ. ο Πτολεμαίος, στρατηγός του Αντιγόνου του Μονόφθαλμου, έδιωξε τον Κάσσανδρο από την Θήβα και απέδωσε τον Ωρωπό στο Κοινό των Βοιωτών. Το 309/8 π.χ. η Χαλκίδα και η Ερέτρια έγιναν μέλη του Κοινού. Όμως το 304 π.χ. ο Δημήτριος Α Πολιορκητής κατέκτησε τις δύο ευβοϊκές πόλεις και τις απέσπασε από το Κοινό, όπως και τον Ωρωπό, τον οποίο έδωσε στους Αθηναίους. Το 293 π.χ. ο Δημήτριος Α Πολιορκητής υπέταξε το Κοινό των Βοιωτών. Ακολούθησαν δύο επαναστάσεις των Βοιωτών εναντίον του Δημητρίου (293 και 291 π.χ.), οι οποίες όμως καταπνίγηκαν. Το 287 π.χ. ο Δημήτριος αποκατέστησε το παλαιό πολίτευμα της Θήβας και πιθανότατα το ίδιο έτος ο Ωρωπός επανήλθε στο Κοινό. Το 279 π.χ. το Κοινό των Βοιωτών συμμετείχε στρατιωτικά στην αντιμετώπιση της γαλατικής επιδρομής. Μεταξύ 265 και 245 π.χ. η ανατολική Λοκρίδα ανήκε στο Κοινό των Βοιωτών. 54 Το 245 π.χ. οι Βοιωτοί ηττήθηκαν από τους Αιτωλούς στην Χαιρώνεια και συνήψαν αναγκαστικά συμμαχία μαζί τους. Κατά τον Δημητριακό πόλεμο, το Κοινό των Βοιωτών εγκατέλειψε τη συμμαχία με τους Αιτωλούς και συμμάχησε με τους Μακεδόνες (237/6 ή 236/5 π.χ.), ενώ το 235 π.χ. ο Δημήτριος Β έδωσε τα Αιγόσθενα στο Κοινό των Βοιωτών. Το 224 π.χ. το Κοινό των Αχαιών παραχώρησε στο Κοινό των Βοιωτών τα Μέγαρα, ενώ το ίδιο έτος το Κοινό των Βοιωτών έγινε 51 Η παρούσα ιστορική εισαγωγή για το Κοινό των Βοιωτών καλύπτει το λεγόμενο «τρίτο» Βοιωτικό Κοινό (338-146 π.χ.). 52 Busolt Swoboda, Griechische Staatskunde II, 1431. Gullath, Geschichte Boiotiens, 9 κ.ε. 53 Έτσι η Gullath, Geschichte Boiotiens, 107-113. Αντιθέτως κατά τους Étienne Roesch, Convection militaire, 365, 373-374 και Roesch, Études béotiennes, 427 κ.ε. η Θήβα επανήλθε στο Κοινό το 309/8 π.χ., ενώ δεν ήταν μέλος του Κοινού την περίοδο 292-288 π.χ. 54 Busolt Swoboda, Griechische Staatskunde II, 1432-1433. Gullath, Geschichte Boiotiens, 86 κ.ε. Κατά τον Knoepfler, Décrets, 133 και 258 η Ερέτρια έγινε μέλος του Κοινού των Βοιωτών το 285 π.χ. 11

μέλος της πανελλήνιας συμμαχίας του Αντιγόνου Δώσωνος, παρέχοντάς του στρατιωτική βοήθεια στη μάχη της Σελλασίας (222 π.χ.). 55 Το 197 π.χ. ο Φλαμινίνος έπεισε τους Βοιωτούς να συμμαχήσουν με τη Ρώμη, όμως δεν υπογράφηκε επίσημη συνθήκη. Στον Αντιοχικό πόλεμο οι Βοιωτοί, παρότι τάχθηκαν στο πλευρό του Αντιόχου Γ, δεν τιμωρήθηκαν από τους Ρωμαίους. Το 171 π.χ. όμως οι Ρωμαίοι αποφάσισαν τη διάλυση του Κοινού των Βοιωτών. Λίγο μετά το 168 π.χ. το Κοινό των Βοιωτών αναβίωσε, έως το 146 π.χ. οπότε και διαλύθηκε εκ νέου από τους Ρωμαίους. 56 Διοικητικό κέντρο του ελληνιστικού Κοινού των Βοιωτών ήταν η Ογχηστός. Στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας δικαίωμα ψήφου είχαν όλοι οι ενεργοί πολίτες. Η μέτρηση των ψήφων γινόταν κατά κεφαλήν, όμως τουλάχιστον από το 197 π.χ. και εξής η μέτρηση γινόταν κατά πόλεις. Δεν υπήρχε Βουλή, αλλά ένα Συνέδριο. 57 Ανώτατοι αξιωματούχοι του Κοινού των Βοιωτών ήταν ο άρχων, ο οποίος ήταν ο επώνυμος αξιωματούχος, και οι βοιωτάρχες. Οι βοιωτάρχες ήταν συνήθως επτά στον αριθμό, αλλά περιστασιακά και οκτώ. Εκλέγονταν στην Εκκλησία και ήταν αρχηγοί του στρατού. Όμως από τα τέλη του τρίτου αιώνα π.χ. αρχηγός του στρατού ήταν ο στρατηγός, στο πρότυπο του Κοινού των Αιτωλών και του Κοινού των Αχαιών. 58 Άλλα γνωστά αξιώματα του Κοινού είναι οι αφεδριατεύοντες, ο ίππαρχος και ο ναύαρχος. 59 Ψηφίσματα Τα ψηφίσματα απονομής προνομίων του Κοινού των Βοιωτών ταυτίζονται ως τέτοια με βάση εξωτερικά και εσωτερικά κριτήρια. Ως προς τα εξωτερικά κριτήρια, το σημαντικότερο είναι ο τόπος εύρεσης, καθώς η πλειοψηφία των ψηφισμάτων απονομής προνομίων του Κοινού έχουν βρεθεί στο ιερό του Αμφιαράου στον Ωρωπό, στον ναό της Αθηνάς Ιτωνίας στην Κορώνεια και στον ναό του Ποσειδώνος στην Ογχηστό. 60 Ως προς τα εσωτερικά κριτήρια, τα σημαντικότερα είναι: α) Η μνεία του Κοινού των Βοιωτών. β) Η μνεία του άρχοντος του Κοινού. 61 γ) Προσωπογραφικές ενδείξεις. Η διατύπωση δεδόχθη τοῖ δάμοι ή ἔδοξε τοῖ δάμοι στα ψηφίσματα του Κοινού των Βοιωτών φανερώνει ότι πρόκειται για απόφαση της Εκκλησίας του Κοινού. 55 Feyel, Polybe, 80 κ.ε. 56 Larsen, Federal States, 462-466. Martin, Greek leagues, 180-199. 57 Larsen, Federal States, 178, 180. Roesch, Thespies, 125-133. Roesch, Études béotiennes, 266-282. Buck, Boiotian League, 103-104. 58 Βλ. για τον άρχοντα, τους βοιωτάρχες και τον στρατηγό Larsen, Federal States, 177-180. Roesch, Thespies, 79-94, 103-108, 112-121. Buck, Boiotian League, 103-105. 59 Οι αφεδριατεύοντες εκλέγονταν από τις πόλεις του Κοινού και συνήθως ήταν επτά. Δεν γνωρίζουμε όλες τις αρμοδιότητές τους, αλλά μερικές είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα. Βλ. για τους αφεδριατεύοντες Roesch, Thespies, 135-141. Βλ. για τον ίππαρχο και τον ναύαρχο Roesch, Thespies, 109-112. 60 Εξαίρεση αποτελούν δύο ψηφίσματα (SEG ΧΧΧΙΙ 1482 = αρ. 50 και Syll. 3 644 = αρ. 51), τα οποία βρέθηκαν στον τόπο καταγωγής των τιμωμένων. 61 Ο άρχων του Κοινού των Βοιωτών αναγράφεται μόνο στα ψηφίσματα απονομής προνομίων του Κοινού και όχι στα αντίστοιχα ψηφίσματα των πόλεων του Κοινού. Εξαίρεση αποτελεί η πόλη του Ωρωπού. Βλ. Roesch, Études béotiennes, 282-283. 12

Βέβαια 62 7. IG VII 2867: Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο (4 ος 3 ος αι. π.χ.) 63 Στ. 1: «[κὴ κ]ατ[ὰ γ]ᾶν κ[ὴ κατὰ θάλατταν].» Πρόκειται για ψήφισμα του Κοινού των Βοιωτών, το οποίο σώζεται πολύ αποσπασματικά. Από το σωζόμενο μέρος του ψηφίσματος προκύπτει ότι στον τιμώμενο απονεμήθηκε τουλάχιστον το προνόμιο της ασυλίας ή της ασφάλειας ή και τα δύο μαζί, με ισχύ στην ξηρά και στη θάλασσα. Από το ότι στα ψηφίσματα του Κοινού των Βοιωτών η ασυλία και η ασφάλεια υπάρχουν μόνο ως προνόμια που συνοδεύουν την προξενία, προκύπτει ότι στον τιμώμενο απονεμήθηκε ακόμη το προνόμιο του προξένου. 64 8. SEG XXXII 476 (= Roesch, Études béotiennes, 271-272): Ψήφισμα απονομής προξενίας στον Οϊκλή Αντιφάτου Πελληνέα (λίγο μετά το 338 π.χ.) Στ. 1 12: «ἔδοξε τοῖ κοινοῖ Βοιω τῶν, Πιστολάω ἄρχοντος, Ὀϊκλῆν Ἀντιφάταο Πελ λανῆα πρόξενον κὴ εὐ εργέταν ἦμεν Βοιωτῶν, αὐτὸν καὶ ἐκγόνους, καὶ ἦμεν {ν} οἷ ἀτέλειαν καὶ ἀ συλίαν καὶ ἐν ἰράναι καὶ ἐν πολέμωι καὶ γᾶς καὶ οἰ κίας ἔνπασιν καὶ τὰ ἄλλα καθάπερ τοῖς ἄλλοις προ ξένοις ἅπαντα». Το Κοινό των Βοιωτών απένειμε στον Οϊκλή Αντιφάτου από την Πελλήνη της Αχαΐας και στους απογόνους του το προνόμιο του προξένου και τον τίτλο του ευεργέτη των Βοιωτών. Ακόμη απονεμήθηκαν στον τιμώμενο τα προνόμια της ατέλειας, της ασυλίας σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης, της εγκτήσεως 65 γης και οικίας, καθώς και όλα όσα αποδίδονταν στους προξένους, εννοείται του Κοινού. 62 Στα βέβαια ψηφίσματα δεν περιλαμβάνονται τρία ψηφίσματα του Κοινού των Βοιωτών που είναι πιθανόν να απέδιδαν προνόμια, όμως η απόδοση των προνομίων δεν σώζεται λόγω της αποσπασματικής φύσεώς τους. Αναλυτικά: α) SEG XXIII 294 (= REA 68 (1966), 70-72, αρ. 9): Ψήφισμα απονομής προξενίας(;) (περ. 240 π.χ.). β) I.Oropos 45 (= SEG I 110): Ψήφισμα απονομής προξενίας(;) (περ. 240-180 π.χ.). Πιθανόν πρόκειται για ψήφισμα απονομής προξενίας του Κοινού των Βοιωτών λόγω της ομοιότητας του συγκεκριμένου ψηφίσματος με το ψήφισμα αρ. 35, καθώς και στα δύο άρχων είναι ο Χαροπίνος και επιψηφίζει ο Διδύμμων Επαρμόστου Οπούντιος. γ) I.Magnesia 25 (= Rigsby, Asylia 73): Ψήφισμα αποδοχής των Λευκοφρυηνών (περ. 208 π.χ.). Πρόκειται για ψήφισμα αποδοχής των Λευκοφρυηνών από το Κοινό των Βοιωτών. Οι απεσταλμένοι των Μαγνήτων του Μαιάνδρου επέδωσαν στο Κοινό των Βοιωτών το ψήφισμα και ανέφεραν την οικειότητα που υπήρχε από παλαιά μεταξύ της Μαγνησίας και του Κοινού, καθώς και την επιφάνεια της Αρτέμιδος και τις υπηρεσίες των Μαγνήτων προς τους Έλληνες (στ. 4-12). Ακόμη κάλεσαν τους Βοιωτούς να αποδεχθούν τη θυσία, την εκεχειρία, τον αγώνα ως στεφανίτη και ισοπύθιο, και την πόλη μαζί με την χώρα της ιερή και άσυλη, καθώς αυτό θα ήταν σύμφωνο με τον χρησμό του Απόλλωνα (στ. 12-17). Το μέρος του ψηφίσματος που περιέχει την απόφαση του Κοινού των Βοιωτών σώζεται πολύ αποσπασματικά. Πιθανόν στους στίχους 22 κ.ε. να περιέχεται η αποδοχή του αγώνα και της ασυλίας της πόλεως και της χώρας της Μαγνησίας. Βλ. Rigsby, Asylia, 200. 63 Χρονολόγηση με βάση Vottéro, Dialecte béotien II, 83. 64 Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το ψήφισμα αρ. 54, στο οποίο απονέμεται μόνο η ασυλία, χωρίς την προξενία. 65 Στην βοιωτική διάλεκτο η έγκτησις αποδίδεται συνήθως ως ἔππασις ή ἔμπασις. Βλ. σχετικά Mendez Dosuna, Ἔππασις et formes apparentées, 295-316. 13

9. Roesch, Études béotiennes, 274 (= SEG XXVII 60): Ψήφισμα απονομής προξενίας στον Καλλιππίδα Θεοκλέους Αθηναίο (λίγο μετά το 338 π.χ.) Στ. 2 8: «ἔδοξε τοῖ κοινοῖ Βοιωτῶν Καλλιππίδαν Θεόκλειον Ἀθανῆον πρόξενον εἶμεν κὴ εὐεργέταν τῶ κοινῶ Βοιωτῶν κὴ αὐτὸν κὴ ἐκγό νως, κὴ εἶμεν α ὐ τ [οῖ γᾶς κὴ ϝοικίας ἔππασιν ]». Το Κοινό των Βοιωτών απένειμε στον Καλλιππίδα και στους απογόνους του το προνόμιο του προξένου και τον τίτλο του ευεργέτη. Επίσης, απονεμήθηκε στον Καλλιππίδα το προνόμιο της εγκτήσεως γης και οικίας. Λόγω της αποσπασματικής φύσεως της επιγραφής δεν είναι γνωστά άλλα προνόμια. 10. IG VII 2859: Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο (308-304 π.χ.) 66 Στ. 1-2: «[............... κὴ εἶμεν αὐτῦς γᾶς] κὴ ϝυκίας ἔππασιν κὴ ἀσφάλιαν κὴ [κατ]ὰ [γᾶν κὴ κατὰ θά λατταν, κὴ τὰ ἄλλα π]άντα καθάπερ κὴ τῦς ἄλλυς προξένυς κ[ὴ εὐεργέτης].» Στο σωζόμενο μέρος του ψηφίσματος απονεμήθηκαν στον τιμώμενο τα προνόμια της εγκτήσεως γης και οικίας και της ασφάλειας, δηλαδή το δικαίωμα ασυλίας του ατόμου. Επίσης, του απονεμήθηκαν όλα όσα αποδίδονταν στους προξένους και ευεργέτες. Από το τελευταίο, καθώς και από το ότι στα ψηφίσματα του Κοινού των Βοιωτών η έγκτησις γης και οικίας και η ασφάλεια υπάρχουν μόνο ως προνόμια που συνοδεύουν την προξενία, προκύπτει ότι στον τιμώμενο απονεμήθηκε ακόμη τουλάχιστον το προνόμιο του προξένου και ο τίτλος του ευεργέτη. 11. IG VII 2860: Ψήφισμα απονομής προξενίας στον...ιπέροντα Φίλωνος Αδραμυττηνό (308-304 π.χ.) 67 Στ. 2-6: «δεδόχθη τῦ δάμυ, πρ[όξενον εἶμεν Βοιωτῶν κὴ εὐεργέταν...]ιπέροντα Φίλωνος Ἀδραμου[ττανὸν αὐτὸν κὴ ἐσγόνως, κὴ εἶμεν αὐτῦς γᾶς] κὴ ϝυκίας ἔππασιν κὴ ἀ[σφάλιαν κὴ κατὰ γᾶν κὴ κατὰ θάλατταν, κὴ τὰ ἄλλα] πάντα καθάπερ κὴ τ[ῦς ἄλλυς προξένυς κὴ εὐεργέτης.» Στον τιμώμενο, του οποίου το όνομα σώζεται αποσπασματικά και καταγόταν από το Αδραμύττιο της Μικράς Ασίας, και στους απογόνους του απονεμήθηκαν το προνόμιο του προξένου και ο τίτλος του ευεργέτη των Βοιωτών, όπως και τα προνόμια της εγκτήσεως γης και οικίας, της ασφάλειας και στην ξηρά και στη θάλασσα, καθώς και όλα όσα απονέμονταν στους προξένους και ευεργέτες, εννοείται των Βοιωτών. 12. IG VII 2858: Ψήφισμα απονομής προξενίας στον Τίμωνα Δηδάλου Περραιβό από τη Φάλαννα (τέλη 4 ου - αρχές 3 ου αι. π.χ.) 68 66 Χρονολόγηση με βάση τον κατάλογο αρχόντων στον Roesch, Thespies, 87. 67 Χρονολόγηση με βάση τον κατάλογο αρχόντων στον Roesch, Thespies, 87. 14

Στ. 4-9: «δεδόχθη τοῖ δάμοι, πρόξενον εἶμεν κὴ εὐεργέταν τῶ κοινῶ Βοιωτῶ[ν] αὐτὸν κὴ ἐγγόνως, κὴ εἶμεν αὐτ[οῖ οἰκ] ίας ἔππασιν κὴ ϝισοτέλι[αν κὴ ἀσφάλιαν κ]ὴ ἀσυ[λί]αν κὴ πολέ[μω κὴ ἰράνας ἰώσας.........].» Ο λόγος για τον οποίο το Κοινό των Βοιωτών απένειμε προνόμια στον Τίμωνα ήταν ότι υπήρξε πάντοτε χρήσιμος σε όλα όσα του ζητήθηκαν (στ. 2-4). Τα προνόμια είναι τα εξής: Το προνόμιο του προξένου και ο τίτλος του ευεργέτη του Κοινού των Βοιωτών απονεμήθηκαν στον ίδιο και στους απογόνους του. Επίσης απονεμήθηκαν στον Τίμωνα τα προνόμια της εγκτήσεως οικίας, της ισοτέλειας, δηλαδή το δικαίωμα πληρωμής των φόρων στο ίδιο μέτρο με τους πολίτες του Κοινού, της ασφάλειας και της ασυλίας σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης. 13. ΑΕph 1909, 55-56: Ψήφισμα απονομής προξενίας στον Ιπποκράτη Φιλοκτήμονος Παριανό (τέλη 4 ου - αρχές 3 ου αι. π.χ.) 69 Στ. 2-11: «ἔδοξε τοῖ δάμοι Ἱπποκράτη ν Φιλοκτήμονος Παρ (ι)ανὸν πρόξενον εἶμ εν Βοιωτῶν αὐτὸν κὴ (ἐ)κγόνως κὴ εἶμεν αὐ [τῶι γ]ᾶς κὴ ϝοἰκίας ἔμ [πασιν κ](ὴ) εἰσοτελίαν [κὴ ἀσυλίαν κ](ὴ) κατὰ γᾶ [ν κὴ κατὰ θάλατταν». Το Κοινό των Βοιωτών απένειμε στον Ιπποκράτη και στους απογόνους του το προνόμιο του προξένου των Βοιωτών, ενώ μόνο στον τιμώμενο τα προνόμια της εγκτήσεως γης και οικίας, της ισοτέλειας και της ασυλίας τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα. 14. I.Oropos 21 (= SEG XV 282): Ψήφισμα απονομής προξενίας στον Οφέλα Φιλήμονος Αμφιπολίτη (287-245 π.χ.) 70 Στ. 5-9: «δεδό [χθαι] τῶι δήμωι Ὀφέλ[α]ν Φιλή[μ]ονος Ἀμφιπολίτην πρόξενον εἶναι καὶ εὐεργέτην τοῦ κοινοῦ Βοιωτῶ[ν κα]ὶ αὐτὸν καὶ ἐκγόνους καὶ εἶναι αὐτοῖς γῆς καὶ οἰκίας ἔγκτησιν καὶ ἰσοτέλειαν καὶ ἀσφάλειαν καὶ ἀσυλία[γ;] καὶ πολέμου καὶ εἰρήνης καὶ τὰ ἄλλα πάντα καθάπερ καὶ τοῖς ἄλλοις προξένοις καὶ εὐεργέταις τοῦ κοινοῦ Βοιωτῶν.» Το Κοινό των Βοιωτών απένειμε στον Οφέλα Φιλήμονος 71 Αμφιπολίτη και στους απογόνους του τα εξής προνόμια: Το προνόμιο του προξένου και τον τίτλο του ευεργέτη του Κοινού των Βοιωτών. Τα προνόμια της εγκτήσεως γης και οικίας, της 68 Βλ. για την χρονολόγηση Étienne Knoepfler, Hyettos, 270. Χρονολόγηση με βάση τον κατάλογο αρχόντων στον Roesch, Thespies, 90: μετά το 245 π.χ. 69 Βλ. για την χρονολόγηση Étienne Knoepfler, Hyettos, 270. Χρονολόγηση με βάση τον κατάλογο αρχόντων στον Roesch, Thespies, 90: μετά το 245 π.χ. 70 SEG XV 282: 263-255 π.χ. Roesch, Thespies, 88: 263-257 π.χ. Knoepfler, La loi de Daitôndas, 362 σημ. 70, 71: 237-228 π.χ. 71 SEG XV 282, στ. 6: «Ὀ φέλ α Ὠφελίωνος Ἀμφιπολίτην». Εξαιτίας αυτής της αναγνώσεως του πατρωνύμου του Οφέλα έγινε η ταύτιση με τον Οφέλα Ωφελίωνος της επιγραφής SEG III 122. Η συγκεκριμένη ανάγνωση του πατρωνύμου του Οφέλα είναι λανθασμένη, επομένως και η ταύτιση. Βλ. σχετικά Πετράκος, Επιγραφές του Ωρωπού, 42-43. 15

ισοτέλειας, της ασφάλειας και της ασυλίας σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης, καθώς και όλα όσα αποδίδονταν στους προξένους και ευεργέτες του Κοινού των Βοιωτών. 15. IG VII 2862: Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο (δεύτερο μισό 3 ου αι π.χ.) 72 Στ. 1-4: «[........... πρ]όξενον εἶμεν [κὴ εὐεργέταν τῶ κοινῶ Βοιωτῶν..........]λειον κὴ αὐτὸν κὴ ἐκ[γόνως, κὴ εἶμεν αὐτοῖς γᾶς κὴ ϝοικίας ἔππασιν κὴ ἀσουλί]αν κὴ πολέμ[ω ἰόντος] κὴ [ἰράνας, κὴ κατὰ γᾶν κὴ κατὰ θάλατταν, κὴ τὰ ἄλλα καθ]άπερ τοῖς ἄλλοις [προξένοις κὴ εὐεργέτης].» Στον τιμώμενο και στους απογόνους του απονεμήθηκαν το προνόμιο του προξένου και ο τίτλος του ευεργέτη του Κοινού των Βοιωτών, όπως και τα προνόμια της εγκτήσεως γης και οικίας, της ασυλίας σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης, στην ξηρά και στη θάλασσα, καθώς και όσα άλλα αποδίδονταν στους προξένους και ευεργέτες, εννοείται του Κοινού των Βοιωτών. 16. IG VII 2863: Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο (δεύτερο μισό 3 ου αι π.χ.) 73 Στ. 1-3: «δεδόχθη τῦ δάμυ, πρό[ξενον εἶμεν κὴ εὐεργέταν τῶ κοινῶ Βοιωτῶν......... αὐτὸ]ν κὴ ἐγγόνως, κὴ εἶμεν [αὐτοῖς γᾶς κὴ ϝοικίας ἔππασιν κὴ ἀσφάλιαν κὴ πολέμω κὴ ἰρ]άνας ἰώσα[ς, κὴ τὰ ἄλλα πάντα καθάπερ κὴ τοῖς ἄλλοις προξένοις κὴ εὐεργέτης].» Το Κοινό των Βοιωτών απένειμε στον τιμώμενο και στους απογόνους του το προνόμιο του προξένου και τον τίτλο του ευεργέτη του Κοινού των Βοιωτών, καθώς και τα προνόμια της εγκτήσεως γης και οικίας, της ασφάλειας τόσο σε καιρό πολέμου όσο και σε καιρό ειρήνης, όπως και όλα όσα αποδίδονταν στους προξένους και ευεργέτες, εννοείται του Κοινού των Βοιωτών. 17. IG VII 2865: Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο (δεύτερο μισό 3 ου αι π.χ.) 74 Στ. 1: «[καὶ τἆλλα καθ]άπερ τοῖς ἄ[λλοις προξένοις κὴ εὐεργέτης].» Στο σωζόμενο μέρος του ψηφίσματος απονεμήθηκαν στον τιμώμενο όσα άλλα αποδίδονταν στους προξένους και ευεργέτες, εννοείται του Κοινού των Βοιωτών. Από το τελευταίο προκύπτει ότι στον τιμώμενο απονεμήθηκαν ακόμη τουλάχιστον το προνόμιο του προξένου και ο τίτλος του ευεργέτη. 72 Χρονολόγηση με βάση Vottéro, Dialecte béotien II, 79. 73 Χρονολόγηση με βάση Vottéro, Dialecte béotien II, 79. 74 Χρονολόγηση με βάση Vottéro, Dialecte béotien II, 79. 16

18. IG VII 2866: Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο (δεύτερο μισό 3 ου αι π.χ.) 75 Στ. 1-3: «δεδόχθη τοῖ δάμοι,...........]ιος Ἀμφισσεῖα π[ρόξενον εἶμεν κὴ εὐεργέταν τῶ κοινῶ Βοιωτῶν αὐτὸν κὴ ἐκγόνως, κὴ εἶμεν αὐτοῖς] γᾶς κὴ ϝοικίας ἔμπα[σιν κὴ ϝισοτέλιαν κὴ ἀσουλίαν κὴ ἀσφάλιαν κὴ πολέμω κὴ ἰράνας ἰώσα]ς κὴ κατὰ γᾶν κὴ κατὰ [θάλατταν κτλ.].» Το Κοινό των Βοιωτών απένειμε στον τιμώμενο, ο οποίος καταγόταν από την Άμφισσα, και στους απογόνους του το προνόμιο του προξένου και τον τίτλο του ευεργέτη του Κοινού των Βοιωτών, καθώς και τα προνόμια της εγκτήσεως γης και οικίας, της ισοτέλειας, της ασυλίας και της ασφάλειας με ισχύ σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης, τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα. 19. IG VII 2868: Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο (δεύτερο μισό 3 ου αι π.χ.) 76 Στ. 1-3: «[δεδόχθη τοῖ δάμοι, πρόξενον εἶμεν τῶ κοινῶ Βοιω]τῶν [.............. αὐτὸν κὴ ἐκγόνως, κὴ ε]ἶμεν αὐτο[ῖς γᾶς][κὴ ϝοικίας ἔππασιν κὴ ἀσφάλιαν κὴ ἀσουλίαν κὴ πολέμω κὴ ἰράνας] κὴ κατὰ [γᾶν κὴ κατὰ θάλατταν κτλ.].» Στον τιμώμενο και στους απογόνους του απονεμήθηκαν τα προνόμια του προξένου του Κοινού των Βοιωτών, της εγκτήσεως γης και οικίας, της ασφάλειας και της ασυλίας με ισχύ σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης, στην ξηρά και στη θάλασσα. 20. IG VII 2869: Ψήφισμα απονομής προξενίας σε δύο άγνωστα πρόσωπα (δεύτερο μισό 3 ου αι π.χ.) 77 Στ. 1-6: «δεδόχθη τοῖ δάμοι,........]ιον Δαμο[........,................,......... Ἀθ]ανήως [προξένως εἶμεν τῶ κοινῶ Βοιωτῶν κὴ αὐ]τὼς κὴ ἐ[κγόνως, κὴ εἶμεν αὐτοῖς γᾶς κὴ ϝοικίας ἔππασιν κὴ ἀσφάλιαν κὴ πολέμω] κὴ ἰράνας, [κὴ κατὰ γᾶν κὴ κατὰ θάλατταν, κὴ τὰ ἄλλα πάντα καθάπερ κὴ τῦς ἄ]λλυς π[ροξένυς κὴ εὐεργέτης].» Στους δύο τιμώμενους, οι οποίοι ήταν Αθηναίοι, και στους απογόνους τους απονεμήθηκαν τα προνόμια του προξένου του Κοινού των Βοιωτών, της εγκτήσεως γης και οικίας και της ασφάλειας σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης, στην ξηρά και στη θάλασσα. Ακόμη, τους απονεμήθηκαν και όλα αυτά τα οποία αποδίδονταν στους προξένους και ευεργέτες, εννοείται του Κοινού των Βοιωτών. 75 Χρονολόγηση με βάση Vottéro, Dialecte béotien II, 79. 76 Χρονολόγηση με βάση Vottéro, Dialecte béotien II, 79. 77 Χρονολόγηση με βάση Vottéro, Dialecte béotien II, 79. 17

21. SEG XXIII 289 (= REA 68 (1966), 66-69, αρ. 4): Ψήφισμα απονομής προξενίας σε δύο άγνωστα πρόσωπα (περ. 240 π.χ.) Στ. 4-9: «δεδόχθη τοῖ δάμοι ]ραο Καρδιανὸν [κὴ προξένως εἶμεν κὴ εὐ]εργέτας τῶ κοινῶ [Βοιωτῶν αὐτὼς κὴ ἐγγόνως κὴ εἶμεν αὐτοῖς γᾶς κ]ὴ ϝοικίας ἔππασιν [κὴ ϝισοτέλιαν κὴ ἀσφάλιαν κὴ ἀσουλίαν κὴ πολέμω] κὴ ἰράνας ἰώσας κὴ [κατὰ γᾶν κὴ κατὰ θάλατταν κὴ τἆλλα πάντα καθάπ]ερ κὴ τοῖς ἄλλοις προ [ξένοις κὴ εὐεργέτης.» Στους δύο τιμώμενους, ο πρώτος εκ των οποίων καταγόταν από την Καρδία, και στους απογόνους τους απονεμήθηκαν το προνόμιο του προξένου και ο τίτλος του ευεργέτη του Κοινού των Βοιωτών. Επίσης, απονεμήθηκαν σε αυτούς τα προνόμια της εγκτήσεως γης και οικίας, της ισοτέλειας, της ασφάλειας και της ασυλίας σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης, με ισχύ στην ξηρά και στη θάλασσα. Ακόμη, τους απονεμήθηκαν και όλα αυτά τα οποία αποδίδονταν στους προξένους και ευεργέτες, εννοείται του Κοινού των Βοιωτών. 22. REA 68 (1966), 70-72, αρ. 10 (= IG VII 2861): Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο και στον Στρατωνίδα Νικήτου Χαλκιδείς (;) (περ. 240 π.χ.) Στ. 2-8: «δεδόχθ[η τῦ δάμυ nom patr. κὴ Στρ]α τωνίδαν Νικήτω Χ[αλκιδεῖς (?) προξένως εἶμεν κὴ εὐεργέτας τῶ] κοινῶ Βοιωτῶν κὴ α [ὐτὼς κὴ ἐγγόνως κὴ εἶμεν αὐτῦς (?) γᾶς κὴ ϝοικί]ας ἔππασιν κὴ ϝισ[οτέλιαν κὴ ἀσφάλιαν κὴ ἀσουλίαν κὴ πολέμω κ]ὴ ἰράνας ἰώσα[ς κὴ κατὰ γᾶν κὴ κατὰ θάλατταν κὴ τἆλλα πάντα κα]θάπερ κὴ τοῖς ἄ[λλοις προξένοις κὴ εὐεργέτης].» Το Κοινό των Βοιωτών απένειμε στους δύο τιμώμενους και στους απογόνους τους το προνόμιο του προξένου και τον τίτλο του ευεργέτη του Κοινού των Βοιωτών. Επίσης, απονεμήθηκαν σε αυτούς τα προνόμια της εγκτήσεως γης και οικίας, της ισοτέλειας, της ασφάλειας και της ασυλίας με ισχύ σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης, τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα. Ακόμη, τους απονεμήθηκαν και όλα αυτά τα οποία αποδίδονταν στους προξένους και ευεργέτες, εννοείται του Κοινού των Βοιωτών. 23. SEG XXIII 292 (= REA 68 (1966), 67-69, αρ. 7): Ψήφισμα απονομής προξενίας σε άγνωστο πρόσωπο (δεύτερο μισό 3 ου αι π.χ.) 78 Στ. 2-6: «δεδόχθη τοῖ δά [μοι πρόξενον εἶμεν κὴ εὐεργέταν τῶ κοινῶ Βοι] ωτῶν Ἀνδροκ[ αὐ] τὸν κὴ ἐκγόνως [κὴ εἶμεν αὐτοῖς (?) γᾶς κὴ ϝοικί] ας ἔππασιν κὴ ϝ[ισοτέλιαν κὴ ἀσφάλιαν κὴ ἀσουλί] [α]ν κ [ὴ πολέμω κὴ ἰράνας ἰώσας κτλ.» Το Κοινό των Βοιωτών απένειμε στον τιμώμενο και στους απογόνους του το προνόμιο του προξένου και τον τίτλο του ευεργέτη του Κοινού των Βοιωτών. Επίσης, 78 Χρονολόγηση με βάση Vottéro, Dialecte béotien II, 80. 18