ΡΑΣΙΜΟ ΠΡΟΛΟΓΟ: 1. Ρατσισμός ονομάζεται η διάκριση σε βάρος ατόμων, κοινωνικών ομάδων ή κατηγοριών ατόμων, που προσδιορίζονται με βάση τα φυλετικά και πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, με συνέπεια την ανάπτυξη αισθήματος υπεροχής και ανωτερότητας προς αυτούς. Ο ρατσισμός ιστορικά ήταν φυλετικός, στηριζόταν δηλαδή στη διαφορετικότητα του χρώματος, στα πλαίσια της αποικιοκρατικής ιδεολογίας. Η Ελλάδα σε διάφορες φάσεις της ιστορίας υπήρξε υποκείμενη στον εθνικό ρατσισμό. Ας θυμηθούμε το πας μη Έλλην βάρβαρος ή το ιδεολόγημα της Μεγάλης Ιδέας και τα δεινά που επισώρευσε στο έθνος. την εποχή μας παρατηρείται έντονος κοινωνικός ρατσισμός σε βάρος των γυναικών, των μειονοτήτων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες. 2. Η ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης, οι σπουδαίες τεχνολογικές εξελίξεις στα μέσα μαζικής επικοινωνίας και συγκοινωνίας, η διάδοση της γνώσης και η ορθολογιστική οργάνωση της σύγχρονης ζωής είναι στοιχεία που προωθούν το σύγχρονο πολιτισμό. Παράλληλα, οι σχέσεις ανάμεσα στα έθνη έγιναν πιο στενές και η συγκρότηση υπερεθνικών εθνοτήτων - της Ε.Ε., λ.χ. δηλώνουν τη συμφιλίωση των λαών ή, τουλάχιστον, τη συνεργασία τους. Μέσα σ αυτές τις συνθήκες είναι κάπως παράδοξο να παρουσιάζεται και να εντείνεται το φαινόμενο του ρατσισμού, που όχι μόνο δεν προωθεί τον πολιτισμό, αλλά αντίθετα τον γυρίζει πολλά χρόνια πίσω. 3. Οι σύγχρονες κοινωνίες τείνουν όλο και πιο πολύ να γίνουν πολυπολιτισμικές. Η παραδοσιακή εθνική ομοιογένεια εκλείπει. Άνθρωποι που ανήκουν σε διαφορετικές φυλές, με διαφορετική εθνική προέλευσηη, με διαφορετική γλώσσα και θρησκεία, με διαφορετικό πολιτισμό αποτελούν μέλη των σύγχρονων κοινωνιών. Η ίδια, λοιπόν, η πραγματικότητα επιβάλλει την ανεκτικότητα. Εντούτοις, εκδηλώνονται φαινόμενα ρατσισμού που δεν συμβιβάζονται με τις συνθήκες και το πνεύμα της σύγχρονης ζωής. 4. Ρατσισμός είναι το δόγμα, σύμφωνα με το οποίο μια εθνική ομάδα έχει καταδικαστεί σε κληρονομική κατωτερότητα και μία άλλη σε κληρονομική ανωτερότητα. Ο ρατσισμός διαβεβαιώνει ότι η ανισότητα είναι απόλυτη κι αμετάβλητη, δηλαδή η ράτσα είναι από τη φύση της ανώτερη ή κατώτερη σε σύγκριση με άλλες ράτσες κι αυτό εντελώς ανεξάρτητα απ τις φυσικές συνθήκες του περιβάλλοντος ή των άλλων συντελεστών της κοινωνίας. Οι ρατσιστικές θεωρίες δεν έχουν καμιά επιστημονική αξία, αφού οι διαφορές ανάπτυξης και συμπεριφοράς είναι αποτέλεσμα των υλικών ή κοινωνικών συνθηκών ζωής, κάτω από τις οποίες διαβιώνουν οι ανθρώπινες ομάδες κι όχι μιας δήθεν βιολογικής ανισότητας. ΚΤΡΙΟ ΘΕΜΑ 1. Μεταβατική παράγραφος: 1. Η ρατσιστική ιδεολογία είναι γέννημα των κοινωνικών στρωμάτων και τάξεων που έχουν την οικονομική και πολιτική εξουσία. κοπός της είναι να διατηρήσει και να διαιωνίσει την εξουσία και την εκμετάλλευση με ιδεολογήματα για τη δήθεν ανωτερότητα της λευκής φυλής, του περιούσιου έθνους, για δήθεν κινδύνους από φανταστικούς εσωτερικούς εχθρούς που υπονομεύουν την εθνική ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία, τους κοινωνικούς θεσμούς, την ηθική τάξη. Κατ αυτό τον τρόπο ο ρατσισμός μεταθέτει τις ευθύνες για την εκμετάλλευση και τις γνωστές συνέπειές της- τη φτώχια, την ανεργία, το βιολογικό αφανισμό, τις ανταγωνιστικές ανθρώπινες σχέσεις, την ανισότητα, την καταπάτηση των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου- από τους κύριους υπεύθυνους, δηλαδή τις λίγες ισχυρές χώρες ή τις ολιγάριθμες ισχυρές κοινωνικές ομάδες, στα ανίσχυρα θύματά τους, τις χώρες του Σρίτου Κόσμου, τις φυλετικές και εθνικές μειονότητες, τις οικονομικά και κοινωνικά περιθωριοποιούμενες ομάδες. Υτάνει μάλιστα στο σημείο να δικαιολογεί την ύυπαρξή του και τις απάνθρωπες συνέπειές του και απαιτεί να γίνουν αποδεκτές σαν φυσική νομοτέλεια και σαν θέλημα Θεού. 1
2. Σο φαινόμενο του ραττσισμού δεν είναι σύγχρονο. Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι «βάρβαρον και δούλον ταυτόν φύσει» και οι παρτιάτες έριχναν στον Καιάδα τα ανάπηρα και καχεκτικά παιδιά. την αρχαιότητα, επίσης, ανθούσε το δουλεμπόριο και στη Ρώμη οι δούλοι θεωρούνταν πράγμα. Σην εποχή της αποικιοκρατίας, η εξόντωση των ιθαγενών ονομάστηκε «αγώνας για τον εκπολιτισμό και τον εκχριστιανισμό των αγρίων». Αλλά και η εποχή μας δεν υστερεί σε ρατσιστική βαρβαρότητα ύμφωνα με σχετικά πρόσφατο δημοσίευμα (THE INDEPENENT, Υεβρουάριος 1996) στην Ινδία και στην Κίνα σκοτώνουν τα κορίτσια πριν μεγαλώσουν, γιατί θεωρούνται υπερβολικό οικονομικό βάρος για μια οικογένεια, που θα πρέπει να καταβάλει μεγάλη προίκα για να τα παντρέψει. Σην πληρέστερη ιδεολογική εκδοχή, κοινωνική στάση και συμπεριφορά, καθώς και πολιτική πρακτική του ρατσισμού αποτελεί ο φασισμός ναζισμός, η ιδεολογία που ξεκίνησε από το Φίτλερ και τη ναζιστική Γερμανία επιφέροντας τρομακτικές συνέπειες στην ανθρωπότητα. 3. Υαινόμενα ρατσισμού εκδηλώνονται εναντίον πολλών εθνικών ή κοινωνικών ομάδων: Θεωρία κατωτερότητας των μαύρων, η οποία οδήγησε στην υποδούυλωσή τους. Απάνθρωπη μεταχείριση των Εβραίων απ τους Ναζί. Διακρίσεις μεταξύ των δύο φύλων Αρνητική συμπεριφορά απέναντι σε μειονότητες (π.χ. Αλβανοί, τσιγγάνοι, μουσουλμάνοι, κ.α.) ή σε ομάδες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (ομοφυλόφιλοι, ναρκομανείες, ασθενείς με AIDS, φυλακισμένοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, κλπ) 2. Αίτια: Χυχολογικά: Η τάση των ανθρώπων να θεωρούνται ανώτεροι ή, αντίστροφα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση κάνει άτομα και ομάδες να προβάλλουν τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά υποτιμώντας τους άλλους. Η αναζήτηση εξιλαστήριου θύματος είναι χαρακτηριστική όταν τα προβλήματα υπερβαίνουν τις δυνατότητες των ανθρώπων να τα αντιμετωπίσουν. Υοβίες που καταλήγουυν σε ομαδικές ψυχώσεις Ένστικτο εδαφικότητας: όταν απειλείται ένας ζωτικός χώρος, εκδηλώνεται επιθετικότητα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η έχθρα προς τον ξένο / εισβολέα Κάποιοι πέφτουν θύματα ρατσισμού λόγω της αναγκαιότητας για κάθαρση της κοινωνίας, της διαφύλαξης της ταυτότητάς μας από κάθε πρόσμειξη, από κάθε εισβολή. Πνευματικά: Κοινωνικές ομάδες, όπως η οικογένεια και το σχολείο, μεταδίδουν ρατσιστικές αντιλήψεις στα πλαίσια της κοινωνικοποίησης του ατόμου. Σα Μ.Μ.Ε. παρουσιάζουν μεμονωνομένα άτομα ή ομάδες που με τη συμπεριφορά τους επιβεβαιώνουν τα ρατσιστικά στερεότυπα ή ηρωοποιούν τους φορείς της βίας. Η τάση των ανθρώπων να κατηγοριοποιούν τους συνανθρώπους τους ενισχύει την αντιπαράθεση ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες. Η περιορισμένη γνώση δεν επιτρέπει και την ορθή αξιολόγηση των ατόμων ή των κοινωνικών ομάδων. Η έλλειψη αληθινής ανθρωπιστικής παιδείας διευκολύνει τον ετεροκαθορισμό, τη χειραγώγηση και το φανατισμό από επιτήδειους δημαγωγούς. Η έλλειψη αρχών και αξιών, σε συνδυασμό με την επικράτηση του δόγματος ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, κάνει τους ανθρώπους ανεκτικούς σε απάνθρωπες ιδεολογίες και πράξεις. Η απομόνωση των πνευματικών ανθρώπων ευνοεί την κατάσταση του πνευματικού σκοταδισμού. 2
Απόπειρες επιστημόνων να προσδώσουν βιολογικό χαρακτήρα σε κοινωνικές ανισότητες. Κοινωνικά: Σο άτομο αποκτά συνείδηση της κοινωνικής του ταυτότητας όταν εντάσσεται σε μια ομάδα ομοίων του και αντιπαρατίθεται προς τις άλλες κοινωνικές ομάδες. τις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες, η συνύπαρξη πλειοψηφιών και μειοψηφιών ευνοεί την παρουσία φαινομένων ρατσισμού. Η αποξένωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο ευνοεί φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας και ρατσισμού Η κοινωνία, για να διατηρήσει την ομαλή λειτουργία της, έχει την τάση να απορρίπτει κάθε τι το νέο η το διαφορετικό. Εξισωτικές κοινωνίες, οι οποίες καλλιεργούν τις ανταγωνιστικές ανθρώπινες σχέσεις, την απανθρωπιά, την έλλειψη εμπιστοσύνης. Μετανάστευση, αδυναμία απορρόφησης του εργατικού δυναμικού, ανεργία Έξαρση της εγκληματικότητας, λόγω της περιθωριοποίησης των μεταναστών, η οποία καλλιεργεί αίσθημα ανασφάλειας. Θρησκευτικές προκαταλήψεις και αιρέσεις. Εθνικός ή θρησκευτικός φανατισμός: Ο κίνδυνος αφομοίωσης των μικρών λαών από ισχυρά κράτη τους κάνει να συσπειρώνονται γύρω από τα εθνικά ή θρησκευτικά τους χαρακτηριστικά. Υιλόδοξοι ηγέτες παρασύρουν το λαό σε επικίνδυνες ρατσιστικές αντιλήψεις για να ικανοποιήσουν τα προσωπικά τους σχέδια. Ο ρατσισμός χρησιμοποιείται για να αποπροσανατολιστεί ο λαός από σοβαρά οικονομικά ή πολιτικά προβλήματα. Οι μαζικές μετακινήσεις λαών στην εποχή μας ενισχύουν το αίσθημα ξενοφοβίας που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους τις πολυπολιτισμικές, έστω και δημοκρατικές κοινωνίες, δε γίνονται πάντα σεβαστά τα δικαιώματα ατόμων και ομάδων. Οικονομικά: Ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και η διεκδίκηση περιορισμένων θέσεων εργασίας και οικονομικών απολαβών. Η οικονομική εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο δικαιώνεται ηθικά, όταν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι κάποιος είναι κατώτερος 3. Αποτελέσματα: Εκμετάλλευση των αδυνάτων από τους δυνατούς. Κοινωνικός αποκλεισμός ατόμων ή ομάδων με αποτέλεσμα να στερείται η κοινωνία την προσφορά τους. Διογκώνονται τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα, υποσκάπτεται η κοινωνική συνοχή και διαχωρίζονται οι άνθρωποι σε προνομιούχους ή μη, με συνέπειες στη μόρφωση και την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Καλλιεργείται ανταγωνιστικό πνεύμα και παρατηρούνται προβλήματα βίας, τρομοκρατίας, κλπ Κοινωνικές ομάδες και άτομα περιθωριοποιούνται. Τπολειτουργία των δυμοκρατικών θεσμών και διευκόλυνση για την επικράτηση αυταρχικών καθεστώτων. Παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και καταστρατηγείται η αξιοκρατία με συνέπεια την πολιτική αποσταθεροποίηση 3
Κυριαρχία του δογματισμού και της μισαλλοδοξίας, πάθους, μίσους και αισθημάτων αντεκδίκησης και περιφρόνησης. Δημιουργία συνθηκών γκέτο. Όσοι αντιμετωπίζονται ρατσιστικά περιθριοποιούνται και απογοητεύονται, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε ακραία συναισθήματα ή πράξεις μίσους ή εκδίκησης προς ολόκληρη την κοινωνία. Σο ανθρωπιστικό πνεύμα εκλείπει, οι ηθικές αξίες ατονούν, ενώ επικρατούν αρνητικά στερεότυπα καιδογματικές αντιλήψεις που δρουν ανασταλτικά στην πνευματική εξέλιξη και πρόοδο. Ο ρατσισμός υποβαθμίζει ακόμη περισσότερο την ποιότητα ζωής στις χώρες του Σρίτου Κόσμου. 4. Λύσεις: Ουσιαστική και σε βάθος παιδεία που θα δώσει στον άνθρωπο τις γνώσεις ώστε να αναγνωρίζει φαινόμενα ρατσισμού και να αναλύει τις πραγματικές αιτίες τους. Παιδεία με ανθρωπιστικό προσανατολισμό, ώστε να μην ανεχόμαστε την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, ούτε τη μετατροπή οποιασδήποτε ανθρώπινης ύπαρξης από σκοπό σε μέσο. Αποδοχή της πραγματικότητας πως κάθε άνθρωπος, κάθε φυλή, κάθε έθνος είναι κάτι το ξεχωριστό και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να παραβιάζει την ιδιαιτερότητα αυτή Μετριοπάθεια και πρυτάνευση του ορθού λόγου και της ανεκτικότητας κατά τις κοινωνικές σχέσεις. Προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με ενίσχυση του ρόλου των αρμόδιων Διεθνών Οργανισμών. Ενεργοποίηση των πνευματικών ανθρώπων για τη διάδοση των ανθρωπιστικών ιδεών. ΕΠΙΛΟΓΟ: 1. Μπορεί για την ισότητα των ανθρώπων να έγιναν πολλοί αγώνες και να κερδήθηκαν αναμφισβήτητες νίκες. Σα φαινόμενα, όμως, αναβίωσης του ρατσισμού στις μέρες μας δείχνουν πως το αίτημα για ισότιμες σχέσεις ανθρώπων και λαών, για σχέσεις απαλλαγμένες από διακρίσεις και αδικίες παραμένει πάντα ανοιχτό και επίκαιρο. 2. Ο ρατσισμός είναι φιανόμενο που δε συμβιβάζεται ούτε με τα δικαιώματα που έχει κάθε άνθρωπος επειδή απλώς και μόνο είναι άνθρωπος, ούτε με τη χριστιανική ηθική ο Φριστός όχι μόνο δεν απέκλεισε, αλλά περιέθαλψε λεπρούς, δαιμονισμένους, συναναστράφηκε ιερόδουλες και την ώρα της σταυρικής Σου θυσίας συγχώρησε το ληστή. Ο Απόστολος Παύλος αναφέρει ότι «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ». 3. Η χειρότερη προοπτική που αφορά το θέμα του ρατσισμού είναι να ζήσουν οι άνθρωποι σε έναν κόσμο, όπου κάποιοι από αυτούς θα νιώσουυν τον κοινωνικό ρατσισμό να στρέφεται εναντίον τους. Ξέρει μήπως κανείς τι του επιφυλάσσει η ζωή; Σο πρόβλημα, συνεπώς, τους αφορά όλους άμεσα και πρέπει να συνειδητοποιήσουν τη σοβαρότητά του και να εναντιωθούν σθεναρά. ΕΚΥΡΑΕΙ Δόγμα, ιδεολόγημα, προκατάληψη, στερεότυπα, άγνοια Θύμα, διάκριση, εκμετάλλευυση, περιθωριοποίηση, απομόνμωσηη, αποκλεισμός, βιαιοπραγία, αναλγησία, βαρβαρότητα Προπαγάνδα, μισαλλοδοξία, ξενοφοβία, εθνικισμός, συγκρούσεις Διαφορετικότητα, ιδιαιτερότητα, ετερότητα, σεβασμός, ανεκτικότητα Υαιννόμενο, κρούσμα, θύμα, αναβίωσηη ρατσισμού Αποδοκιμάζω, στηλιτεύω, καταπολεμώ το ρατσισμό Εναντιώνομαι, αντιτάσσομαι, αντιτίθεμαι στο ρατσισμό 4
Υυλετική ή εθνική καθαρότητα (=χωρίς εοπιμειξίες) Τποθάλπω (= συντηρώ κρυφά ετοιμάζοντας την εκδήλωσή του) ρατσισμό Επωάζεται (=δημιουργούνται οι απαραίτητες συνθήκες για να εμφανιστεί) ή εκκολάπτεται ρατσισμός Ο ρατσισμός: αμαυρώνει, στιγματίζει, κηλιδώνει τον πολιτισμό μας Ο ρατσισμός είναι μελανό σημείο του πολιτισμού μας Δέσμιος προκαταλήψεων και στερεοτυπικών αντιλήψεων Σα θύματα του ρατσισμόυ βιώνουν τραυματικές εμπειρίες Αλλοεθνείς και αλλόθρησκοι εμφανίζονται από ρατσιστικούς κύκλους υπαίτιοι για τα προβλήματα και γίνονται εξιλαστήρια θύματα Καταδικάζω τη ρατσιστική συμπεριφορά ΓΝΩΜΕ ΑΠΟΨΕΙ Ο ρατσισμός είναι κατά κύριο λόγο ιδεολόγημα κυριαρχίας (Αλμπέρ Μεμί) Ας μην εγκαταλείψουμε τη θεμελιώδη αυτή η αρχή, ότι ο άνθρωπος πριν ακόμη εγκλωβιστεί στη μια ή στην άλλη γλώσσα, προττού γίνει μέλος της μιας ή της άλλης φυλής, πριν ασπαστεί τον ένα ή τον άλλο πολιτισμό, ήταν και είναι πάνω απ όλα ένα ον λογικό και ηθικό (Έρνεστ Ρενάν) Η γυναικεία απελευθέρωση μπορεί να πετύχει μόνο αν αλλάξουν όλοι, οι τέσσερις παράγοντες που μέσα τους ολοκληρώνεται η γυναίκα: παραγωγή, αναπαραγωγή, σεξουαλικότητα κι ανατροφή (Σζούλιετ Μίτσελ) Ένα παιδάκι σ ένα νηπιαγωγείο της Βοστώνης ρώτησε: «Κυρία, γιατί υπάρχουν άνθρωποι με διαφορετικό χρώμα;». Αυτή ήταν μια κρίσιμη στιγμή που θα μπορούσε να διαμορφώσει τη στάση αυτού του παιδιού για την υπόλοιπη ζωή του. Η δασκάλα ζήτησε από το παιδάκι να βγάλει το μπλοκ ζωγραφικής του και τους μαρκαδόρους του και να ζωγραφίσει μια εικόνα με ένα μόνο χρώμα. Όταν τέλειωσε το ρώτησε αν του άρεσε η ζωγραφιά του. Φωρίς διασταγμό απάντησε όχι, γιατί ήθελε να βάλει περισσότερα χρώματα. Η δασκάλα του εξήγησε ότι αυτό ήθελε και η φύση, να δημιουργήσει πολλά και διάφορα είδη. Σου θύμισε τα λουλούδια με τα διαφορετικά σχήματα, χρώματα και αρώματα που, παρ όλα αυτά, είναι ίδια και τα αποκαλούμε όλα λουλούδια. Μίλησαν και για τους ανθρώπους, που είναι ανάλογοι με τους μαρκαδόρους του, όλοι φτιαγμένοι με το ίδιο υλικό αλλά με άλλο χρώμα. Η απάντηση του φάνηκε ικανοποιητική γιατί δεν επέμεινε, αλλά έτρεξε πίσω στις περιπέτειες του πεντάχρονου κόσμου του. Λίζα Βάρβογλη. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΙΡΙΓΨΣΗ ΕΒΑΣΟΤΛΑ, ΠΕ2 5