ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΑΣΩΝ ΜΕ ΟΡΥΦΟΡΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ωροθέα Αυφαντοπούλου /ντής Τµήµατος Εφαρµογών Τηλεπ/σης & ΣΓΠ, ΓΕΩΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΕΠΕ Μαιανδρουπόλεως 11, 115 24 Αθήνα KEYWORDS: Πρωτόκολλο του Kyoto, Αειφόρος διαχείριση δασικών περιοχών, Περιβάλλον, Κλιµατική αλλαγή, Τηλεπισκόπηση, ΣΓΠ, Απογραφή ασών ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται η µεθοδολογία και τα αποτελέσµατα προγράµµατος που χρηµατοδοτήθηκε απο τον Ευρωπαικό Οργανισµό διαστήµατος (ΕΟ ). Η χώρα µας, µε την επικύρωση του Πρωτοκόλλου του Kyoto απο το Ελληνικό Κοινοβούλιο, υποχρεούται να υποβάλλει ετήσιες εθνικές αναφορές σχετικά µε τις εκποµπές. Η εφαρµογή που έχει αναπτυχθεί βασίζεται στην αξιοποίηση δορυφορικών δεδοµένων για την δηµιουργία κατάλληλης υποδοµής δεδοµένων (οµοιογένεια, ακρίβεια, θεµατικό περιεχόµενο) αναγκαίων για την σύνταξη των εν λόγω αναφορών. FOREST AREAS MONITORING USING REMOTE SENSING TECHNOLOGY Dorothea Aifantopoulou Director of the RS & GIS Applications Unit, GEOAPIKONISIS Ltd. 11 Maiandroupoleos str., 115 24 Athens KEYWORDS: Kyoto Protocol, Sustainable management of forest areas, Environment, Climate Change, Remote Sensing, GIS, Forest Inventory
ABSTRACT The subject of the study refers to the methodology and the results obtained through a European Space Agency (ESA) funded program. Greece has ratified the Kyoto Protocol and in this context the country has to submit annual reports with relevance to the emissions. The application that has been developed is based on the usage of satellite data and contributes to the set up of an adequate data infrastructure (homogeneity, precision, thematic content), which is necessary for the compilation of the aforementioned reports. 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία παρουσιάζει την µεθοδολογία και τα αποτελέσµατα έργου που χρηµατοδοτήθηκε απο τον Ευρωπαικό Οργανισµό διαστήµατος (ΕΟ ) στα πλαίσια του Προγράµµατος για την Παγκόσµια Παρακολούθηση του Περιβάλλοντος και της ασφάλειας του πολίτη (GMES). Στο πρόγραµµα αυτό αναπτύσσεται συγκεκριµένη δράση που στοχεύει στην ανάπτυξη υπηρεσιών (Service Element) που θα διευκολύνουν Οργανισµούς και Φορείς σε ιεθνές, Ευρωπαικό, Εθνικό, κλπ επίπεδο για την διαµόρφωση, άσκηση και έλεγχο των επιπτώσεων πολιτικών που εµπίπτουν στις αρµοδιότητές τους. Το πρόγραµµα ιαχρονικής παρακολούθησης δασών αποσκοπεί στην ανάπτυξη επιχειρησιακού συστήµατος διαχρονικής παρακολούθησης των δασικών περιοχών βασισµένο σε πληροφορίες που λαµβάνονται από δορυφορικούς δέκτες, για την υποστήριξη αποφάσεων σχετικά µε την κλιµατική αλλαγή και την εφαρµογή εθνικών και διεθνών πολιτικών στον τοµέα αλλά και την αειφόρο διαχείριση του δασικού πλούτου και την προστασία του περιβάλλοντος. Το Πρωτόκολλο του Κυότο αποτελεί µια πολύ σηµαντική δραστηριότητα σε παγκόσµιο επίπεδο ενώ παράλληλα οι στόχοι του προάγονται και µέσα απο την Συνθήκη για την Βιοποικιλότητα και άλλες πολιτικές που επηρεάζουν τον τοµέα των δασών. Η χώρα µας, µε την επικύρωση του Πρωτοκόλλου του Kyoto απο το Ελληνικό Κοινοβούλιο, υποχρεούται να υποβάλλει ετήσιες εθνικές αναφορές σχετικά µε τις εκποµπές. Κύριες πηγές πληροφορίας για την σύνταξη των ετήσιων εκθέσεων εκποµπών αερίων θερµοκηπίου αποτελούν (a) η Πρώτη απογραφή ασών και (b) ετήσιες στατιστικές που παράγονται απο την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία σε συνεργασία µε το Υπουργείο Γεωργικής Ανάπτυξης & Τροφίµων. Η πρώτη απογραφή δασών ολοκληρώθηκε το 1992 και βασίσθηκε σε αεροφωτογραφίες που
ελήφθησαν µεταξύ 1960 και 1987 και επίγειες καταγραφές. Είναι έτσι δύσκολο να ορίσει κανείς το έτος στο οποίο κάθε πληροφορία αναφέρεται και επιπλέον πυρκαγιές που έλαβαν χώρα την τελευταία τριακονταετία δεν έχουν ληφθεί υπ όψη. Το Υπουργείο περιβάλλοντος & ηµοσίων Εργων έχει ορίσει, ως υπεύθυνο φορέα για την σύνταξη των αναφορών αλλά και ως τεχνικό Σύµβουλο στα πλαίσια της Συνθήκης για την Βιοποικιλότητα και τις δραστηριότητες τις σχετικές µε το Πρωτόκολλο του Κυότο, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Στα πλαίσια αυτά το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών είναι ο φορέας ο οποίος συνέταξε τις προδιαγραφές των προιόντων του παρόντος έργου και αξιολόγησε τα παραδοτέα που σύµφωνα µε την σχετική τεχνική έκθεση είναι πλήρως συµβατά. 2 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΟ ΟΥ 2.1 ορυφορικά εδοµένα Για την ανάπτυξη της εφαρµογής χρησιµοποιήθηκαν δορυφορικές εικόνες πολύ υψηλής χωρικής ανάλυσης όπως παρουσιάζονται αναλυτικά στον πίνακα (Πίνακας 1) που ακολουθεί. έκτης Frame/ Row Χωρική Ανάλυση Ηµερ/νία Λήψης 184/32 05.08.2002 Landsat ETM 7 (MS, PAN) 184 /33 30µ (MS), 15µ (PAN) 05.08.2002 185/ 32 11.07.2002 184 /32 11.07.1990 Landsat TM 5 (MS) 184 /33 30µ (MS) 11.07.1990 185/ 32 02.07.1990 85/270 17.07.1990 SPOT 2 (PAN) 86/270 10µ (PAN) 17.07.1990 86/271 17.07.1990 Πίνακας 1: Κατάλογος δορυφορικών δεδοµένων Η προµήθεια των δορυφορικών εικόνων SPOT ήταν αναγκαία για την διασφάλιση των απαιτήσεων χωρικής ακρίβειας των τελικών προιόντων. Μετά την ορθοδιόρθωση το σύνολο των δορυφορικών εικόνων απέκτησε ενιαία χωρική ανάλυση 15 µέτρων.
2.2 Προεπεξεργασία ορυφορικών εδοµένων Η εν λόγω επεξεργασία αφορούσε στην παραγωγή ορθοεικόνων και µωσαικών και υλοποιήθηκε ακολουθώντας τα παρακάτω βήµατα όπως φαίνονται στον πίνακα (Πίνακας 2) που ακολουθεί: Α/Α Ενδιάµεσο/Τελικό προιόν Είδος επεξεργασίας 1 Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους (20µ) Εικόνα 1a Ψηφιακή επεξεργασία υψοµετρικών καµπυλών (κλ. 1:50000) 2 SPOT P (1990/10µ) ορθο Ορθοδιόρθωση (Εικόνα/χάρτης) 3 Landsat TM (1990/30µ) ορθο Γεωµετρική ιόρθωση (Εικόνα/εικόνα) 4 Landsat TM (1990/15µ) ορθο Resolution merge (Landsat TM+ SPOT P) 5 1990 Mosaic Εικόνα 1β Παραγωγή µωσαικού για την περιοχή µελέτης Landsat ETM 7 (2002/15µ) Resolution merge (Landsat ETM 7, ΧS+PAN) 5 Landsat ETM 7 (2002/15µ) ορθο Γεωµετρική ιόρθωση (Εικόνα/εικόνα) αναφορικά µε Landsat TM (1990/15µ) ορθο 6 2002 Mosaic Εικόνα 1γ Παραγωγή µωσαικού για την περιοχή µελέτης Πίνακας 2: Στάδια Προεπεξεργασίας ορυφορικών εικόνων. α Εικόνα 1: Ορθοµωσαικά περιοχής µελέτης. (α) Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους, (β) Ορθοµωσαικό 1990, (γ) Ορθοµωσαικό 2002. 2.3 Χαρτογραφικό υπόβαθρο χρήσης κάλυψης Το χαρτογραφικό υπόβαθρο συντάχθηκε σε κλίµακα 1:20000 στα πλαίσια της πρώτης απογραφής δασών που άρχισε το 1960 και ολοκληρώθηκε το 1980. Είναι σε αναλογική µορφή και διατίθεται από την Γενική ιεύθυνση ασών του Υπουργείου Γεωργίας. Τα δεδοµένα που προέκυψαν από την επεξεργασία χρησιµοποιήθηκαν για την σύνταξη του δείγµατος στο οποίο βασίσθηκε η εκπαίδευση του ταξινοµητή και η αξιολόγηση της ακρίβειας του αποτελέσµατος της ταξινόµηση των δορυφορικών εικόνων για το έτος 1990. β γ
2.3.1 ιανυσµατοποίηση Τα όρια των διαφορετικών καλύψεων/χρήσεων εµφανίζονται επί ορθοφωτοχαρτών που είχαν παραχθεί για τις ανάγκες της απογραφής (εικόνα 2α). Για την βελτιστοποίηση της γεωµετρικής τους προσαρµογής (δυνατότητα επιλογής σηµείων ελέγχου), οι εν λόγω χάρτες σαρρώθηκαν και προέκυψαν αρχεία συνεχούς τόνου µε 256 επίπεδα του γκρι. Στη συνέχεια τα ψηφιακά αρχεία των χαρτών υπέστησαν γεωµετρική διόρθωση και τέλος µετατράπηκαν σε δυαδικά (binary) αρχεία (εικόνα 2β) για την διευκόλυνση της ψηφιοποίησης. Η ψηφιοποίηση επί της οθόνης (heads up digitizing) πραγµατοποιήθηκε µε τεχνικές ηµι-αυτόµατης παρακολούθησης γραµµών (semi-automatic line following). Λόγω της µέτριας ποιότητας της εσωτερικής γεωµετρίας των ορθοφωτοχαρτών, τα όρια των πολυγώνων, τοπικά, δεν συνέπιπταν µε τα όρια των χρήσεων/καλύψεων όπως ήταν εµφανή στην ορθοεικόνα που προέκυψε απο την προεπεξεργασία των δορυφορικών δεδοµένων. Για την διασφάλιση της γεωµετρικής συνοχής των δεδοµένων, πραγµατοποιήθηκε γεωµετρική διόρθωση του συνόλου των διανυσµατικών αρχείων που προέκυψαν απο την ψηφιοποίηση (εικόνα 2γ). α β γ Εικόνα 2: Ψηφιακή Επεξεργασία χαρτών χρήσης/κάλυψης. (α) Ψηφιακό αρχείο σαρρωµένων χαρτών (β) Γεωµετρικά ιορθωµένο υαδικό αρχείο, (γ) Αποτέλεσµα ευτερογενούς ιόρθωση διανυσµατικών δεδοµένων σε σεχέση µε την ορθοεικόνα που συντάχθηκε από τα δορυφορικά δεδοµένα SPOT P (1990). 2.3.2 ιαχείριση Ονοµατολογίας Η πληροφορία κάλυψης που παρέχεται από τους χάρτες διαφέρει απο εκείνη των προδιαγραφών των τελικών προιόντων (Πίνακας 3). Για τις ανάγκες του έργου πραγµατοποιήθηκε ηµιαυτόµατη αντιστοίχηση των κωδικών λαµβάνοντας υπ όψη και την κατηγορία χρήσης κάλυψης όπως αυτή έχει καταγραφεί στην βάση δεδοµένων Corine Land Cover. Η εργασία υλοποιήθηκε αυτόµατα σε περιβάλλον ΣΓΠ µε τεχνικές διαχείρισης και υπέρθεσης χαρτών. Στις περιπτώσεις εκείνες που η αντιστοίχηση δεν ήταν δυνατόν να πραγµατοποιηθεί µε την αυτοµατοποιηµένη διαδικασία ολοκληρώθηκε µε χειρωνακτική παρέµβαση.
ΧΑΡΤΩΝ ΚΑΛΥΨΗΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΕΛΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΚΩ Περιγραφή ΚΩ Περιγραφή P Πεύκη (7 είδη) Pm Pinus Nigra Ph Pinus Leucodermis Px Pinus Halepensis 1. Κωνοφόρων Pd Pinus Silvestris E Ελάτη (3 είδη) Ked Juniperus (8 είδη) D ρυς (13 είδη) Oj Οξυά (3 είδη) Pl Platanus Orientalis 2. Πλατυφύλλων K Castanea Sativa Μίξη πλατυφύλλων & Κωνοφόρων 3 Μεικτό. Uf ένδρα & Θάµνοι 1/2/4. Πλατυφύλλων/Κωνοφόρων/ Θάµνοι U Αείφυλλοι Πλατύφυλλοι Θάµνοι 2/4/9. Πλατυφύλλων/Θάµνοι/Υδρόβια Βλάστηση Α Περιοχές µε αραιή ή καθόλου βλάστηση 10 Αλλες περιοχές Ag Αγροτικές Περιοχές 6 Γεωργική γη Eg Εγκαταλελειµένες Αγροτικές Περ. 10/4/5 Αλλες περιοχές/ Θάµνοι/Λειβαδικές εκτάσεις Β Βοσκότοποι 10/4/5 Αλλες περιοχές/ Θάµνοι/Λειβαδικές εκτάσεις L Λίµνες 8 Υδάτινοι όγκοι Lx Λατοµεία 10 Αλλες περιοχές O οµηµένες περιοχές 7 οµηµένες περιοχές Πίνακας 3: Ονοµατολογία χαρτών κάλυψης και τελικών προιόντων. Αντιστοίχηση κατηγοριών. 2.4 Επίγειες καταγραφές Επίγειες καταγραφές πραγµατοποιήθηκαν για την σύνταξη του δείγµατος στο οποίο βασίσθηκε η εκπαίδευση του ταξινοµητή και η αξιολόγηση της ακρίβειας του αποτελέσµατος της ταξινόµησης των δορυφορικών εικόνων για το έτος 2002. Οι καταγραφές αφορούσαν στο 5% της συνολικής έκτασης της περιοχής µελέτης και τα σηµεία καταγραφής συνίστανται σε δειγµατοληπτικούς τοµείς διαστάσεων 1χλµΧ1χλµ οι οποίοι επιλέχθηκαν µε τυχαία στρωµατοποιηµένη δειγµατοληψία (Εικόνα 3). Η διαστρωµάτωση της περιοχής σε 5 στρώµατα (δασικές εκτάσεις, θάµνοι, αγροτικές περιοχές, δοµηµένες περιοχές, υδάτινοι όγκοι) βασίσθηκε σε στοιχεία της βάσης δεδοµένων Corine Land Cover. Ο συνολικός αριθµός των δειγµατοληπτικών τοµέων (.Τ.) ανέρχεται σε 929, ενώ 257 απο αυτούς εµπίπτουν σε δασικές εκτάσεις. Τα αποτελέσµατα των καταγραφών ενσωµατώθηκαν στο ΣΓΠ που αναπτύχθηκε ειδικά για τις ανάγκες του έργου. Το 75% των Τ χρησιµοποιήθηκαν για την εκπαίδευση του ταξινοµητή και το 25% για την
Εικόνα 3: ειγµατοληπτικοί τοµείς επίγειων καταγραφών και στρωµατοποίηση αξιολόγηση της τελικής ακρίβειας του αποτελέσµατος. Οι δειγµατοληπτικοί τοµείς έχουν κωδικοποιηθεί ενιαία και για καθένα η πληροφορία που έχει αποθηκευθεί αφορά στο στρώµα στο οποίο ανήκει, στο είδος του δειγµατοληπτικού τοµέα ( Τ εκπαίδευσης ταξινοµητή, Τ αξιολόγησης της ακρίβειας της ταξινόµησης), τα διακριτά πολύγωνα των χρήσεων/καλύψεων µε τους αντίστοιχους κωδικούς, έτσι όπως έχουν καταγραφεί και τα σηµεία και οι κωδικοί των φωτογραφιών που έχουν ληφθεί (εικόνα 4). 961-8 Εικόνα 4: Ψηφιακή απεικόνιση των αποτελεσµάτων των επίγειων καταγραφών. Φωτογραφία τοπίου. 3 ΑΥΤΟΜΑΤΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Η ταξινόµηση πραγµατοποιήθηκε για τα έτη 1990 και 2002 ανά στρώµα (stratum) και ανά εικόνα µε χρήση του ταξινοµητή µέγιστης πιθανοφάνειας (maximum likelihood). Για την βελτιστοποίηση του τελικού αποτελέσµατος η επεξεργασία υλοποιήθηκε σε δύο στάδια. Σε ένα πρώτο στάδιο οι εικόνες ταξινοµήθηκαν σε δύο κατηγορίες ( άσος και Μη άσος). Στη συνέχεια
στο εσωτερικό της κάθε µιας από τις παραπάνω περιοχές πραγµατοποιήθηκε η ταξινόµηση που αφορούσε στο σύνολο των θεµατικών κατηγοριών. ιάφορα προβλήµατα εντοπίσθηκαν µε επισκόπηση του τελικού θεµατικού χάρτη αλλά και την µελέτη των στατιστικών αποτελεσµάτων ανά στρώµα: Η φασµατική σύγχυση δοµηµένων περιοχών µε περιοχές χωρίς φυτική κάλυψη (ακαλλιέργητοι αγροί, άγονες περιοχές, ποταµοί χωρίς νερό, όχθες ποταµών κλπ) είχε σαν αποτέλεσµα την υποβάθµιση της ακρίβειας της ταξινόµησης των αστικών περιοχών. Για την βελτίωση του αποτελέσµατος υπάρχοντα πολύγωνα µε τα όρια των πόλεων και των οικισµών και ψηφιακά δεδοµένα που αφορούν στους κύριους ποταµούς ενσωµατώθηκαν στον θεµατικό χάρτη. Σύµφωνα µε τα ανά στρώµα αποτελέσµατα της ταξινόµησης διαπιστώθηκε σύγχυση που έχει σαν αποτέλεσµα την υπερεκτίµηση των θαµνωδών περιοχών σε σχέση µε τις αγροτικές περιοχές και δασικές εκτάσεις πλατυφύλλων στο στρώµα 2 (αγροτικές εκτάσεις). Για την αντιµετώπιση του προβλήµατος όλες οι περιοχές που είχαν ταξινοµηθεί ως θάµνοι, απετέλεσαν αντικείµενο επαλήθευσης και διορθώσεων µε φωτοερµηνεία. Υπερεκτίµηση των θαµνωδών περιοχών σε σχέση µε δασικές εκτάσεις µε πυκνότητα της τάξης του 10% διαπιστώθηκε επίσης στο στρώµα 3 (δασκές εκτάσεις). Φωτοερµηνευτική µέθοδος ακολουθήθηκε για την διόρθωση και αυτού του προβλήµατος. Με κατάλληλη διαχείριση, η πλειονότητα των προβληµάτων αντιµετωπίσθηκε µε επιτυχία, µε αποτέλεσµα η στατιστική ακρίβεια του τελικού προιόντος να είναι της τάξης του 95%. Στην εικόνα (Εικόνα 5 α,β) που ακολουθεί, παρουσιάζονται τα δύο θεµατικά προιόντα για το σύνολο της περιοχής µελέτης αλλά και για υποσύνολό της (Εικόνα 5 γ,δ). 4 ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΛΥΨΗΣ Για τον εντοπισµό και εκτίµηση των αλλαγών κάλυψης γης τα ψηφιδωτά (raster) προιόντα χρήσης κάλυψης µετατράπηκαν σε διανυσµατικά. Στη συνέχεια µε εργαλεία διαχείρισης και υπέρθεσης χαρτών εντοπίσθηκαν οι αλλαγές ενώ συγχρόνως αλλαγές που οφείλοταν σε µικρο διαφορές της γεωµετρίας απαλείφθηκαν µε χρήση κατάλληλου φίλτρου (κριτήριο επιφάνειας και σχήµατος των πολυγώνων αλλαγής). Στην εικόνα που ακολουθεί (Εικόνα 6) αναδεικνύεται το σύνολο των αλλαγών που εντοπίσθηκαν στην περιοχή µελέτης. 5 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Η ακρίβεια της ταξινόµησης και των τελικών προιόντων ήταν αντικείµενο ελέγχου ο οποίος διενεργήθηκε λαµβάνοντας υπ όψη το 25% των δειγµατοληπτικών τοµέων. Για την εκτίµηση της ακρίβειας
α β 6 7 1990 Αγροτικές εκτάσεις Λειβαδικές εκτάσεις Θαµνοι. Κωνοφόρων. Πλατυφύλλων Μεικτά άση οµηµένες περιοχές Αλλες καλύψεις Υδάτινοι όγκοι Εικόνα 5: θεµατικός Χαρτης άσος/μη δάσος (1990) & Χρήσεων/καλύψεων γης 2002 2002 1 σε 5 2 σε 1 2 σε 4 4 σε 1 4 σε 2 5 σε 1 5 σε 2 4 σε 11 (6,7,8,9,10) 5,11 (6,7,9,10) σε 8 6 σε 2 5,11 (6,7,8,9) σε 10 8 σε 6 Αλλες αλλαγές Εικόνα 6: Αλλαγές καλύψεων/χρήσεων 1990-2002
πραγµατοποιήθηκε, σε επίπεδο pixel, στατιστική σύγκριση του αποτελέσµατος της ταξινόµησης µε τα στοιχεία των καταγραφών. Το αποτέλεσµα της επεξεργασίας κατέδειξε ότι η συνολική ακρίβεια της ταξινόµησης ήταν της τάξης του 95% και για τα δύο έτη. 8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Με την υφιστάµενη υποδοµή σε δορυφορικά συστήµατα και την τεχνολογία επεξεργασίας είναι δυνατή η παραγωγή συστηµατικής, αντικειµενικής, ενηµερωµένης και οµοιογενούς πληροροφορίας που καλύπτει τις ανάγκες σε δεδοµένα όπως αυτές διαµορφώνονται από την συµµετοχή της χώρας σε διεθνή fora. 9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Aifantopoulou D., (2001): Photointerpretation of LANDSAT TM images for the land cover/use delineation over Greece for the operational needs of the National Statistical Service of Greece, Final report, p. 70. 2. Civco, D., Hurd, D., Wilson, E., Song & M., Zhang, Z (2002): A Comparison of Land Use and Land Cover Change Detection Methods, presented at the ASPRS-ACSM Annual Conference and FIG XXII Congress in Washington D.C., April 22-26,.2002. 3. Horler, D.N.H, and F.J. Ahern (1986): Forestry Information Content of Thematic Mapper data, International Journal of Remote Sensing, 7:405-428. 4. JRC (2003) Guidelines for Best Practice and Quality Checking of Ortho Imagery. Issue2.2. http://marsunit.jrc.it/mapping/. 5. NASA (2003): Landsat 7 Science Data Users Handbook, Website http://ltpwww.gsfc.nasa.gov/ias/handbook/handbook_toc.html 6. Pohl, C. (1999): Tools and methods for fusion of different spatial resolution In: International Archives for Photogrammetry and Remote Sensing, Vol. 32, Part 7-4-3, pp. 74-82. 7. SPOT (2003): SPOT 5 http://www.spotimage.fr/spot5/spot5_eng.html, addressed on 12.05.2003. 8. Steinnocher, K. (1997): Application of Adaptive Filters for Multisensoral Image Fusion. IGARSS 97, 3.-8. August 1997, Singapore, pp. 910-912