«Μόνο γιατί µ αγάπησες» (Οι τρίλιες που σβήνουν, 1928, σελ. 72 73 σχολικού βιβλίου) Μαρία Πολυδούρη ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Το ποίηµα υπερασπίζεται µια ορισµένη ποιητική επιλογή. Ποια είναι αυτή και σε ποιο είδος ποίησης προσιδιάζει; 2. Πώς η µετρική µορφή υπηρετεί το ποιητικό αποτέλεσµα; 3. Η ποίηση της Πολυδούρη διακρίνεται για το γνήσιο λυρισµό, τον παρορµητισµό και την ειλικρίνεια των συναισθηµάτων της. Ποια στοιχεία γλώσσας και περιεχοµένου αναδεικνύουν αυτά τα χαρακτηριστικά; 4. Στον κόσµο των αξιών της ζωής και της ποίησης της Πολυδούρη, ποια είναι η υπέρτατη αξία; 5. Να σχολιάσετε πως προσεγγίζουν το θέµα του Έρωτα οι δύο ποιήτριες; Ο έρωτας, πολύ ουσιαστικόν, ενικού αριθµού, Ο ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Κ. ηµουλά 1
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο γένος ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού, γένους ανυπεράσπιστου. Πληθυντικός αριθµός οι ανυπεράσπιστοι έρωτες. Ο φόβος, στην αρχή ενικός αριθµός και µετά πληθυντικός: οι φόβοι. Οι φόβοι για όλα από δω και πέρα. Η µνήµη, κύριο όνοµα των θλίψεων, ενικού αριθµού, µόνον ενικού αριθµού και άκλιτη. Η µνήµη, η µνήµη, η µνήµη. Η νύχτα, γένους θηλυκού, ενικός αριθµός. Πληθυντικός αριθµός οι νύχτες. Οι νύχτες από δω και πέρα. (Το λίγο του κόσµου, 1971) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Το ποίηµα υπερασπίζεται µια ορισµένη ποιητική επιλογή, την υπηρέτηση ενός πρωτογενούς λυρισµού που είναι καρπός της αγάπης, στην οποία αναζητούν δικαίωση η ζωή και η τέχνη, οι οποίες αποτελούν ένα ενιαίο αρµονικό σύνολο στην Πολυδούρη που έκανε τη ζωή της ποίηση. Αυτή η ποιητική επιλογή προσιδιάζει στην ερωτική 2
ποίηση, αφού το ποίηµα είναι αποτέλεσµα της αγάπης. Η ερωτική ποίηση είναι πρώτα απ όλα βίωµα, που αποτελεί τη γνήσια έκφραση της ζωής στην τέχνη. Γι αυτό τα ποιήµατα της Πολυδούρη µοιάζουν µε σελίδες ηµερολογίου ή µε ερωτικές επιστολές που έχουν συγκεκριµένο αποδέκτη µοιάζουν σαν να γράφονται για να υπάρξει ανταπόκριση στο ερωτικό τους κάλεσµα, αλλά και για να βιώσει η ίδια µε περισσότερη ένταση το ερωτικό της συναίσθηµα. 2. Το ποίηµα αποτελείται από πεντάστιχες στροφές κάτι σπάνιο, αφού η συνηθισµένη µορφή της παραδοσιακής ποίησης είναι σε τετράστιχες στροφές στις οποίες ο πέµπτος στίχος αποτελεί επανάληψη του πρώτου. Κάθε στροφή αποτελείται από ανισοσύλλαβους στίχους επτασύλλαβους και δωδεκασύλλαβους συνήθως και το µέτρο είναι ιαµβικό. Ο ίαµβος µε µια ατόνιστη και µία τονισµένη συλλαβή, προσδίδει µουσικότητα και χάρη και είναι άλλοτε δωδεκασύλλαβος προπαροξύτονος (1 ος 3 ος 5 ος στίχος κάθε στροφής), υπάρχουν όµως και ενδεκασύλλαβοι και άλλοτε επτασύλλαβος (2 ος 4 ος στίχος) και ενδεκασύλλαβος παροξύτονος. Γενικότερα ο στίχος εµφανίζει ασυµµετρία και ακαταστασία. Η οµοιοκαταληξία θα χαρακτηριζόταν σταυρωτή (1 ος 5 ος & 2 ος 4 ος ), αν δεν παρεµβαλλόταν ο τρίτος στίχος που είναι ανοµοιοκατάληκτος. Παράλληλα, η οµοιοκαταληξία δεν κρίνεται εύστοχη (πέρα από την προηγούµενη ατέλεια), γιατί γίνεται µε την επανάληψη µεταξύ πρώτου και πέµπτου στίχου κάθε στροφής. Η στιχουργική της Πολυδούρη χαρακτηρίζεται από τεχνικές αδυναµίες και φανερή αδεξιότητα. Αυτές όµως οι αδυναµίες υπηρετούν καλύτερα το ποιητικό αποτέλεσµα, γιατί φανερώνουν το πηγαίο της έµπνευσης της ποιήτριας αποτελούν «ένα ξέσπασµα υπερξεχυλισµένου λυρισµού και µία έκρηξη ζωτικής ορµής της ποιήτριας που σπάζει κάθε ρυθµό και φόρµα». (Τ. Άγρας). Το ποίηµα απ την άλλη κερδίζει σε αµεσότητα και ειλικρίνεια εξουδετερώνοντας τα όποια ελαττώµατά του µε το πάθος και τον παλµό της φωνής της. Ο ρυθµός που είναι από τα πιο προσωπικά στοιχεία της ποιήτριας σε συνδυασµό µε τα άλλα εκφραστικά µέσα (παροµοιώσεις, µεταφορές, ιδιαίτερα ζεστή και φιλική δηµοτική γλώσσα) µεταδίδεται άµεσα στον αναγνώστη αποδίδοντας την ένταση και τον ψυχικό παλµό της ποιήτριας. 3
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο 3. Η ποίηση της Πολυδούρη µοιάζει να είναι ευθέως έτοιµη δεν έχει ανάγκη από επεξεργασία ή διαµόρφωση, φαίνεται πως ο λόγος της δεν είναι αποτέλεσµα επεξεργασίας του πνευµατικού υλικού. Η πρώτη ύλη και η τέχνη λειτουργούν παράλληλα. Η ποιήτρια ζητά να εκτονώσει τα βαθύτερα συναισθήµατά της και να εκφράσει την ψυχική της κατάσταση. Πρόκειται για µία εξοµολόγηση που τονίζεται µε τη χρησιµοποίηση του α και β ενικού προσώπου για µια άµεση µεταγραφή του συναισθηµατικού της κόσµου που αποδίδεται µε τη λυρικότητα των εκφράσεων, τη σαφήνεια των λέξεων και τη λιτότητα του λόγου. Οι εικόνες µέσα από τις οποίες µεταδίδεται η δύναµη του γυναικείου έρωτα (2 η στροφή στίχος 1 2 3, 3 η στροφή στίχοι 1 2 ) είναι καθηµερινές, αλλά παράλληλα προσωπικές και διαπνέονται από ειλικρίνεια, τρυφερότητα και µελαγχολία. Μάλιστα το γεγονός ότι το ποίηµα υµνεί τη συναισθηµατική πληρότητα και τη δύναµη του έρωτα τού προσδίδει λυρικό χαρακτήρα. 4. Η Πολυδούρη χρησιµοποιεί την ποίηση για να εξωτερικεύσει τον έρωτά της ουσιαστικά µέσω της τέχνης δίνει διέξοδο σε µια έντονη συναισθηµατική της ανάγκη. Βέβαια, µ αυτό τον τρόπο δεν εκτονώνεται απλώς αλλά και ανατροφοδοτείται απ αυτή την αγάπη. Το ποίηµα εποµένως υµνεί την αγάπη και τη δύναµή της να προσφέρει την πληρότητα, την ολοκλήρωση και την καταξίωση στον άνθρωπο. Μέχρι αυτό το σηµείο ο έρωτας είναι ένα συναίσθηµα που δίνει νόηµα στη ζωή και προσφέρει απόλαυση και ευτυχία. Από τη στιγµή όµως που γίνεται αυτοσκοπός (στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη µένα η ζωή πληρώθη, µόνο γιατί µ αγάπησες γεννήθηκα / σε ανιούσα κλιµάκωση αποδίδεται η ψυχική ολοκλήρωση και η συναισθηµατική πληρότητα µέσω αυτού του συναισθήµατος), όταν η γυναίκα δηλώνει πως γεννήθηκε για ν αγαπηθεί, τότε εξιδανικεύεται. Η εµπειρία ενός τόσο έντονου ερωτικού συναισθήµατος πρέπει ουσιαστικά να αποτελεί στόχο κάθε ανθρώπου κανείς γεννιέται για να αγαπηθεί και να αγαπήσει. 5. Και οι δύο ποιήτριες αναφέρονται στο θέµα του έρωτα. Αν και, µε διαφορετικό τρόπο, η κάθε µία προσεγγίζει το θέµα τονίζοντας τη σηµασία του έρωτα. 4
Για την Πολυδούρη ο έρωτας είναι σηµαντικός, καθώς αποτελεί πηγή έµπνευσης και δηµιουργίας. Με στοχαστική, φιλοσοφική σχεδόν διάθεση τονίζει πως τον θεωρεί σκοπό της ζωής της (στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη µένα η ζωή πληρώθη). Για την ποιήτρια ακόµα και ο θάνατος είναι γλυκός, αφού ο έρωτας τής έχει προσφέρει τα δώρα του. Αυτός ο έρωτας όµως που συνεπαίρνει ακόµα την Πολυδούρη έχει τελειώσει µε την απώλεια του αγαπηµένου προσώπου (ωραίε που βασίλεψες), αλλά παρόλα αυτά η ανάµνησή του είναι εκείνη που την κάνει να συνεχίζει να εµπνέεται απ αυτόν και να αισθάνεται την οµορφιά του. Για την Κ. ηµουλά ο έρωτας είναι εξίσου σηµαντικός, καθώς προσδίδει νόηµα και ουσία στη ζωή (όνοµα ουσιαστικό, πολύ ουσιαστικό). Με λόγο κοφτό ελλειπτικό, χαρακτηριστικό του ύφους της, επισηµαίνει την επίδραση του έρωτα στους ανθρώπους που είναι ευάλωτοι στην επιρροή του (ανυπεράσπιστοι έρωτες). Για την ποιήτρια όµως η οµορφιά του έρωτα χάνεται µετά την απώλεια του αγαπηµένου προσώπου, καθώς οι φόβοι και οι υπαρξιακές αγωνίες «πνίγουν» το ποιητικό υποκείµενο. Οι αναµνήσεις που επανέρχονται διαρκώς αποτελούν πηγή πόνου και οδύνης για την ποιήτρια, ενώ η θλίψη είναι η µόνιµη ψυχική συναισθηµατική κατάσταση που θα χαρακτηρίζει τη ζωή της µετά από την απώλεια του έρωτα (οι νύχτες από εδώ και πέρα). Σε αυτό το σηµείο οι ποιήτριες διαφοροποιούνται ως προς τον τρόπο που αντιµετωπίζουν την απώλεια του έρωτα. Για τη ηµουλά αυτή η απώλεια είναι σχεδόν καταστροφική, σκοτεινιάζει το φως της ζωής της. Για την Πολυδούρη αντίθετα, η ανάµνηση του έρωτα όχι µόνο συνεχίζει να της δίνει ζωή και δηµιουργικότητα (δεν τραγουδώ παρά γιατί µ αγάπησες), αλλά γλυκαίνει και αυτήν την ιδέα του επερχόµενου θανάτου της (έτσι γλυκά πεθαίνω). Επιµέλεια: Χατζηιωάννου Σοφία 5