Ποίηση Αλεξάνδρας Γαλανού «Ανάμεσα στη σιωπή και το θρόισμα της Αμμοχώστου» Αυτό ένιωσα διαβάζοντας την ποίηση της Αλεξάνδρας Γαλανού Μια σιωπή, σε κουκούλι μεταξιού, η οποία πεταλουδίζει ανεπαίσθητα, απαλά. όπως ακριβώς και το θρόισμα του μεταξιού. Με τούτο τον τρόπο γίνεται, παρουσία η ποίησή της και μέσα απ αυτήν ο τόπος μας. Και σύμφωνα με τους στίχους της ποιήτριας απ τη 2 η συλλογή της «Αυτοσκοπός η παρουσία τα τιμαλφή εκθέματα η αφορμή». σελ. 10 Στους στίχους της λοιπόν, συναντούμε το μυστικιστικό, το μισοκρυμμένο και το στοχαστικό βάθος, σύνεργα, τα οποία μπορούν να σου αποκαλύψουν έναν κόσμο, ο οποίος σου ανοίγει πανί, για να σε ταξιδέψει αναγνωστικά στους χώρους της θάλασσας, του ουρανού, στις εκκλάψεις του «ζαφειριού», της γης του τόπου μας, του «ορίζοντα». και να συγκατοικήσουμε στον ανάμεσά τους: αυτόν. του λόγου, της Επικοινωνίας, αγνοώντας τις «γωνιές των λέξεων»! Ενδεικτικοί κι οι τρεις τίτλοι των ποιητικών της συλλογών: 1) Ανάμεσα στο ζαφείρι και το γήινο, 1996 2) Συγκάτοικοι του Ορίζοντα, 2000 3) Στις γωνιές των λέξεων, 2009 απ τις εκδόσεις «Σμίλη» στην Αθήνα. Κυρίες και Κύριοι, θα προσπαθήσω απόψε με το θρόισμα των στίχων της ποιήτριας, ο οποίος φτάνει κατ ευθεία στο μυαλό και την ψυχή. μ έναν παντοδύναμο τρόπο, βαθιά ανθρώπινο και με οξυμένο αισθητήριο. να περιδιαβούμε το γήινο ημικατεχόμενο χώρο του νησιού μας και να γίνουμε «συνεπιβάτες» στο ζαφειρένιο της θάλασσας στη βόρεια Κύπρο μας και ειδικότερα της Αμμοχώστου: Και: απ την 1 η συλλογή το ποίημα Αρχαιοκαπηλία (σελ. 11)... συνεπιβάτες τραγικοί σ αλλότριες πολιτείες ανερμάτιστα οδεύουμε ανάμεσα στο ζαφείρι και το γήινο. 1
και (σελ. 21) το ποίημα: Το κραχ στον καθρέφτη δεν τ άκουσε κανείς ως το επόμενο πρωί Η ποιήτρια έχει άποψη στην ποιητική τεχνική και στους εκφραστικούς τρόπους. Χρησιμοποιεί τις λέξεις σε καθηλωτικές έννοιες. Αυτά, την εξελίσσουν σε αυτόνομη λογοτεχνική προσωπικότητα, στον ποιητικό μας χώρο. Σκηνοθετικά, σκηνογραφικά δημιουργεί με άνεση, αλλά και με νοσταλγία για όλα αυτά που βαθιά μέσα μας βρίσκονται ανεξίτηλα τυπωμένα. Σκηνογραφίες ρεαλιστικών αναμνήσεων και ονείρων: Από τη 2 η Συλλογή της: Πορτραίτο (σελ. 13) Μ ανύπαρκτες αποδράσεις σκηνοθετείς φανταστικές επαναστάσεις και το χωρίς τίτλο ποίημα (σελ. 41) Σκηνοθετείς, χειρονομίες Συντεταγμένες γνωριμίες Αχρείαστες στιχομυθίες Κι εσύ ακόμη, διερωτάσαι πώς γέμισε ο πίνακας αδιόρθωτες ανορθογραφίες. Εντυπωσιάζει η ποιητική παρουσία της Αλεξάνδρας Γαλανού με τον αινιγματομυστικιστικό «των γωνιών». λόγο της. Λόγος, του τόπου και της εντοπιότητας. Εικόνες γνώριμες, ζυμωμένες με τη θλίψη, την εγκαρτέρηση και την προσμονή των ανθρώπων της. Στην 3 η συλλογή της το ποίημα με τίτλο Αίθουσα αναμονής (σελ. 9) Οι μέρες που έρχονται στενά-χωρες Παχύρρευστη σιωπή πίσω από κλειστά παράθυρα χωρίς περσίδες και πόρτες δίχως πόμολα. 2
Η συναισθηματική φόρτιση των ποιητικών λέξεων γίνεται με μια κάποια ομιχλώδη θολή χροιά, με στόχο απ την ποιήτρια να προβληματίσει τον αναγνώστη και ν ακουμπήσει σ ένα δικό του περίγραμμα νόησης. και διαλεκτικής κίνησης, που θα τον αναδομήσει σε ανθρώπινη οντότητα. Τέτοιες ανθρώπινες οντότητες οι ανθρώποι του τόπου μας, οι πρόσφυγές στην ίδιά τους την πατρίδα. Γι αυτό και κατορθώνουν, σύμφωνα με τους στίχους της ποιήτριάς μας: 1 η συλλογή: να επουλώσεις τις πληγές ίσως ακόμη και να πνίξεις τις κραυγές. Η Αλεξάνδρα Γαλανού υποτάσσει το χώρο και το χρόνο, ιστοριογραφώντας τον τόπο με μια ποιητική αναπαραγωγή η οποία έχει τρόπους και φόρμες. Με μια συνέχεια και έκδηλο τον ανθρωποκεντρισμό που διαφυλάττει το όραμα: 1 η συλλογή απ το ποίημα Μνημοσύνη (σελ. 10) Μια ανακύκλωση ελπίδας η πορεία μας χωρίς πυξίδα κι ορόσημα Κυνηγοί έως τυχοδιώκτες προχωρούμε στο σχήμα του οράματος. Το όραμα σε ουσιαστικό αλλά και μεταφορικό μεταφυσικό επίπεδο αποσκοπεί στην αντίκρυση του οικείου, του «δικού» μας αλλά ταυτόχρονα απαγορευμένου και αποξενωμένου. μα χωρίς πολλή σκέψη, ανεπίγνωστα και αιφνίδια ορθώνεται για να συντηρηθεί η ταυτότητα και η υπόσταση, του Έλληνα Κύπριου, τόσο σε προσωπικό και οικογενειακό επίπεδο, μα και άλλο τόσο σε εθνικό, η ίδια η πατρίδα μας. Απ την 1 η συλλογή: (σελ. 12) Ενδεικτικός ο τίτλος: Διαπίστωση «Κοινά ορόσημα μας περικύκλωσαν Ασφυκτικά δεμένοι παραδοθήκαμε σε γενικούς αφορισμούς και μαζικούς χρησμούς. 3
Η υπομονή κι η καρτερικότητα διάφανη στο επόμενο ποίημα Απ την 3 η συλλογή πάλι ο Αναχωρητής (σελ. 27) Κι όμως, λίγες σταγόνες λάδι θα ήταν αρκετές για να γεμίζεις τις ρωγμές Αναχωρητής, και ακούσια «διωγμένος» απ τις ημικατεχόμενες πόλεις και χωριά μας. Προσφυγοποιημένος απ την τουρκική εισβολική στρατιωτική μπότα ο καθ ένας μας. Εξ ανάγκης εγκαταλείψαμε πατρογονικά κι εστίες. 1η συλλογή Φυγή (σελ. 9) Τα παιδιά του Δευκαλίωνα δεν κατοικούνε πια εδώ Άδειασαν την αρχέγονη ψυχή τους στην ακροθαλασσιά. Ποιητική ραχοκοκαλιά για την Αλεξάνδρα Γαλανού ο αδικημένος και στερημένος από τα πανανθρώπινα δικαιώματα τόπος μας και βέβαια οι άνθρωποί του. Άνθρωποι οι οποίοι ήταν νοικοκυράτοι, δουλευτάδες και αξιοπρεπείς, που ο μοιραίος Ιούλιος του 1974, τους έκαψε και συνάμα τους έκαμε: 1 η συλλογή Οι γυρολόγοι (σελ. 16) Μ ένα σακίδιο νεκροψίες οι γυρολόγοι πάντα επιστρέφουν αγγελιαφόροι θριαμβευτές Ο θρίαμβος της ζωής και της αγωνιστικότητας γίνεται σκοπός και στόχος, έστω κι αν η γη μας έγινε «όραμα και όνειρο» σε ακρωτηριασμένο «ορίζοντα», ο οποίος αναδεύει μια σύγκρουση «συγκατοίκησης» αντίθετων αισθημάτων. του πόθου, της επιμονής, της λατρείας μ αντιπαράθεση την πραγματικότητα. Την ανείπωτη αλήθεια! Εντάσεις έντονες στην ψυχή του κάθε κύπριου δημιουργού μα και στην ποιήτρια. Ένα το βέβαιο κι αναπότρεπτο: 4
«Δεν ξεχνώ...» «Δεν είναι εδώ τα σύνορά μας...» και το βουνό ορόσημο κρυμμένο στο σκοτάδι. 1 η συλλογή Το σπίτι με τα συναισθήματα (σελ. 14) Το «σκοτάδι» του ξεριζωμού φωλιασμένο στα μάτια και στην έκφραση κάθε πρόσφυγα, το οποίο μεταποιείται στον τίτλο του επόμενου ποιήματος: Επιβίωση (σελ. 24) Η εκπνοή του σκοταδιού διαλύει τ όνειρο, ταριχεύει την τελευταία ρανίδα ακρωτηριασμένων συναισθημάτων και προχωρεί σε πονηρούς συσχετισμούς κι ανήθικες δοσοληψίες. Αβίαστα γίνονται, θεματικό επίκεντρο και πηγή, από όπου αρδεύει εμπνεύσεις η ποιήτρια: η επιστροφή, το «νόστιμον ήμαρ», ο γυρισμός «στα δικά μας και οικεία»: 2 η συλλογή Πρόσκληση (σελ. 30) Θα έχω κρεμάσει τ αύριο στα κλαδιά κι όλα τα χθες στη γη βαθιά κρυμμένα. Η «ευημερία» του κάθε πρόσφυγα, επίπλαστη κι ο χρόνος που περνά δε διαγράφει τίποτα. Όλα φυλαγμένα γι αυτό και: 5
Απ την 3 η συλλογή Μούρεσι (σελ. 10) Για συντροφιά έχει τα κατοικίδιά του φαντάσματα Πουλιά που αποδημούν οι επισκέπτες Κι απ τη 2 η συλλογή Από «τα μετέωρα λόγια» Ο χώρος κι ο χρόνος χιαστί διαγράφουν το σχήμα της μέρας. Αποφασιστικά, μαχητικά δεν πτοείται ο άνθρωπος της Κύπρου κι ας γνωρίζει πως: Και Ο Μάγος αρχηγός (σελ. 28) Έχεις ακόμα περιπλάνηση πολλή κι ανάπαυση αργεί να ρθει. Μέσα από την ποιητική μαγεία της πειθούς και αιχμηρότητας, η αλήθεια, παίρνει μια απροσδόκητη προοπτική. και στηρίζει το όραμα, το ιδανικό το οποίο είναι αυτονόητο για τον κάθε Αμμοχωστιανό, Κερυνιώτη, Μορφίτη. Η ανατροπή της αλήθειας όμως μπροστά μας ρεαλιστική γίνεται αναμονή για 35 χρόνια τώρα: 3 η συλλογή Αίθουσα αναμονής (σελ. 9) Παχύρρευστη σιωπή πίσω από κλειστά παράθυρα χωρίς περσίδες και πόρτες δίχως πόμολα. Κι η αναμονή γίνεται οδύνη, διακαής πόθος μα και σταύρωμα ψυχής: Επισκέπτης 115328 (σελ. 30) Επισκέπτης ημέρας χωρίς διανυκτέρευση στη μεταγλωττισμένη πόλη κάθεται στην ακροθαλασσιά και συνομιλεί με την ανεμογραμμή που χαϊδεύει το κύμα. 6
Και η συνέχεια τραγική. Ένα μονοπρόσωπο μικρής διάρκειας αντίκρισμα βλεφάρισμα απ το απαγορευτικό συρματόπλεγμα: η πόλης του Ευαγόρα. 1 η συλλογή Νοσταλγικό (σελ. 13) «Κάθε Αύγουστο νοικιάζεις ένα ζευγάρι κιάλια τα βάζεις στα μάτια...» Με αφορμή το πατριδολατρικό στοιχείο φωλιασμένο στον κάθε διωγμένο άνθρωπο από όποια πατρίδα κι αν είναι, η ποιήτρια θέτει καθολικότερα υπαρξιακά προσφυγικά προβλήματα. Σεφερικά μας υπενθυμίζει με οδύνη το επαναλαμβανόμενο πεπρωμένο του ελληνισμού. Τη μοίρα του, να περιλαμβάνει, το διωγμό, την καταστροφή, την εγκατάλειψη, τον ξεριζωμό. Οι απλές χαρές της ζωής, το δικαίωμα της ευδαιμονίας του κατά «φύσιν ζειν» γίνονται για τους συμπατριώτες μας πόνος, ελπίδα μισή και αρρωστημένη, νοσταλγία, αγανάχτηση. Απ την 3 η συλλογή Επανάληψη (σελ. 18) Στο ράφι σ ένα μαυρόασπρο κουτί πριν φύγεις άφησες την εικονογραφημένη σου ζωή που τακτοποίησες σε διαφάνειες έγχρωμες και ταξινόμησες με αύξοντα αριθμό απελπισίας. Κι από τη 2 η συλλογή Άτιτλοι Αντίλαλοι (σελ. 43) Ελπίδα μόνη διαφυγής οι ζωγραφιές από παράθυρα στον τοίχο. Ίσως γι αυτό τα σχέδια απόδρασης να έμειναν μόνο στο χαρτί. 7
Ρητορικά απ τη γραφή της Αλεξάνδρας Γαλανού σμιλεμένες οι εικόνες του απέραντου «ορίζοντα» στις αποχρώσεις του γαλάζιου, εκεί που σμίγει ο ουρανός με τη θάλασσα. «συγκατοικεί» στις αναλαμπές των χρωμάτων του «ζαφειριού» η «γήινη» πόλη της Αμμοχώστου. Η βασιλεύουσα μα κι η ακατοίκητη απ τους ανθρώπους της «Πόλη φάντασμα». Πόλη κατοικημένη στις καρδιές και στις μνήμες αναμνήσεις των ανθρώπων της: 1η συλλογή Μνημόσυνο (σελ. 9) Τούτος ο τόπος δεν λέει να μας εγκαταλείψει εργολαβικά λαξεύει την καρδιά και το μεδούλι τυραννεί Μα η πόλη είναι χρονομετρημένη απ την ιστορία κι απ το παρόν της το οποίο ταυτίζεται με τα γεννοφάσκια της: Γυρολόγοι (σελ. 11) Στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας η παράσταση αναβάλλεται επ αόριστον. Αλλά και: Ανία (σελ. 23) Τα τριζόνια της Έγκωμης κοιμήθηκαν νωρίς απόψε είναι κι αυτό μια σκέψη Η ποίηση σταματά το χρόνο, τον προσπερνά και τον κάνει αιωνιότητα. Η φθορά του γίνεται άφθαρτη και τυπογραφεί με ανεξίτηλα χρώματα κάνοντας την ποίηση αθάνατη. 8
Τελειώνοντας πιστεύω πως σας μετέφερα «ανάμεσα στο Ζαφείρι και το γήινο», «συγκατοικήσαμε στον ορίζοντα» όπου αγναντέψαμε και μνημονικά ψηλαφίσαμε την Αμμόχωστο ξεχνώντας τις «γωνιές των λέξεων» και διαβάσαμε ποίηση! Μαρία ερατικού Κοκαράκη 2/6/2010 Ξενοδοχείο «Επισκοπιάνα» 9