27 ο Λύκειο Αθηνών Τμήμα: A3 Eρευνητική εργασία 2015-16 Θέμα: Η ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ (ΡΙΞΕ ΜΟΥ ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ)
ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ Η ζωγραφική - φωτογραφική απεικόνιση ενός ανθρώπου, ιδιαίτερα του προσώπου Ένα πορτραίτο ορίζεται ως η αναπαράσταση ενός ατόμου. Ωστόσο δεν αρκείται να καταγράφει τα χαρακτηριστικά κάποιου, αλλά λέει κάτι για το ποιος είναι αυτός, προσφέροντας την αίσθηση παρουσίας ενός συγκεκριμένου προσώπου
Putto with Dolphin Andrea del Verrocchio Lady with a Bunch of Flowers, 1475 Στην γλυπτική, ονομάζουμε προτομή την απεικόνιση μιας μορφής ενός ανθρώπου.
Το πορτραίτο του ηγεμόνα
Το πορτραίτο στη θρησκεία
Αυτοπροσωπογραφία, selfie
Το ομαδικό πορτραίτο
Το οικογενειακό πορτραίτο
Το κοινωνικό πορτραίτο
To παιδικό πορτραίτο
Το συναισθηματικό πορτραίτο
Το ψυχολογικό πορτραίτο «Βλέπουμε τον κόσμο σύμφωνα με την ικανότητα των αισθήσεων να παραγάγουν προκαθορισμένα μηνύματα»
Το επαγγελματικό πορτραίτο
Το πορτραίτο μινιατούρα
To πορτραίτο στα κόμικς και τις γελοιογραφίες
Το πορτραίτο στη φωτογραφία
Η Ταυτότητα...
Το πορτραίτο στη γλυπτική
Το πορτραίτο στα περιοδικά
Το πορτραίτο των διάσημων
Ο άνθρωπος υπήρξε αγαπημένο θέμα απεικόνισης σε όλους τους πολιτισμούς και το πρόσωπο θεωρούνταν καθρέφτης του πνεύματος και της ψυχής. Στις πρώτες απεικονίσεις ανθρώπων (στην λίθινη εποχή) ο άνθρωπος βιώνεται ως σύνολo.
Ιστορία πορτραίτου Η Τέχνη του πορτραίτου στη Αρχαία Μεσοποταμία ήταν συνδεδεμένη με τη Θρησκεία και την εξουσία: πρόβαλλε την δύναμη του Αρχηγού-Ιερέα με πορτραίτα και σκηνές από την καθημερινή του ζωή.
Ιστορία πορτραίτου Στην αρχαία Αίγυπτο οι απεικονίσεις των Φαραώ και των προνομιούχων προσώπων είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα και σκοπό να μπορούν να επιβιώνουν μετά θάνατον για πάντα. Ήταν στυλιζαρισμένες αλλά αντανακλούσαν μεγαλείο και πνευματικότητα.
Ιστορία πορτραίτου Στα πορτραίτα της αρχαίας Ελλάδας, ο άνθρωπος απεικονίζεται ως φορέας των αξιών της κοινωνίας και της φιλοσοφίας. Στα ελληνιστικά χρόνια, το πορτραίτο ήταν ρεαλιστικό και δόθηκε μεγάλη αξία στην ομοιότητά του με το εικονιζόμενο πρόσωπο.
Αρχαία Ελλάδα
Ιστορία πορτραίτου Στη ρωμαϊκή περίοδο υπάρχει στενή σχέση του πορτραίτου με την Ελληνιστική τέχνη. Οι σκηνές είναι εμπνευσμένες από την ελληνική μυθολογία και την καθημερινή ζωή.
Ιστορία πορτραίτου Την επιθυμία να κάνουν το πορτραίτο τους για να διασωθούν στην αιωνιότητα, είχαν και οι Ρωμαίοι ηγεμόνες. Υψώθηκαν σε θεούς και τα πορτραίτα τους ήταν εξιδανικευμένα. H προσωπογραφία, με υπερβολική λεπτομέρεια και ψυχολογική αλήθεια, έγινε το κύριο μέσο διαφήμισης και επιβολής ενός Αυτοκράτορα.
Αρχαία Ρώμη Πορτραίτα Φαγιούμ: Προσωπογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν από τον 1 ο έως τον 3 ο αιώνα από συνεχιστές της Αλεξανδρινής Σχολής. Τα πορτραίτα αυτά είχαν ταφική χρήση.
Ιστορία πορτραίτου Tο Βυζάντιο, θα χρησιμοποιήσει την τέχνη ως ενδιάμεσο μεταξύ ουρανού και γης. Έτσι ο καλλιτέχνης ενδιαφέρεται για την πνευματική απεικόνιση των μορφών και όχι για τη φυσική αναπαράσταση. Τα πρόσωπα έχουν ιδεαλιστικό, συμβολικό χαρακτήρα με στοιχεία, όπως ο ιχθύς, ο σταυρός, ο ποιμένας, τα περιστέρια κ.ά. Η πίστη στο Θεό ήταν πιο σημαντική από οτιδήποτε άλλο. Λίγα ήταν τα ρεαλιστικά πορτραίτα,τα περισσότερα αναπαριστούν εικόνες Αγίων. Χριστός παντοκράτορας- εγκαυστική σε ξύλο-6 ος Αγίας Αικατερίνης στο Σινά.
Βυζάντιο Οι βυζαντινοί ηγεμόνες έβλεπαν τον εαυτό τους σαν αντιπρόσωπο του Θεού επί της Γης και οι απεικονίσεις τους, δεν ήταν ρεαλιστικές.
Ιστορία πορτραίτου Τον Μεσαίωνα, πολιτική και θρησκεία δεν διαχωρίζονταν. Στους πίνακες και τα γλυπτά, τόνιζαν τον τύπο, όχι την ομοιότητα του ανθρώπου και με τα σύμβολα, δήλωναν το αξίωμά του. Οι εικόνες των παραγγελιοδοτών εμφανίζονται στο περιθώριο: μικροί, ταπεινοί και γονατιστοί προσκυνητές δείχνουν την ευλάβειά τους «εν Χριστώ».
Ιστορία πορτραίτου Η εποχή από τον ύστερο Μεσαίωνα μέχρι τον 17ο αιώνα, αντιστοιχεί στη μεγάλη περίοδο του «είδους» στη ζωγραφική: εκτός από τους ηγεμόνες, τον κλήρο και τους ευγενείς, απεικονίζονται αστοί, όπως έμποροι,τραπεζίτες και καλλιτέχνες, που αποκτούσαν έτσι κυριολεκτικά «υπόληψη». Εχει έρθει η ώρα να μιλήσουμε για τα πρώτα συνειδητά πορτραίτα.
Παραδείγματα καλλιτεχνών αυτής της εποχής είναι Ο Βαν Ευκ, ο Ντύρερ, ο Κράναχ, ο Ραφαήλ, ο Τισιανός, ο Νταβίντσι, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Ελ Γκρέκο και άλλοι. MIXAHΛ ΑΓΓΕΛΟΣ van Eyck ΚΡΑΝΑΧ The Arnolfini Portrait 1434.
TIZIANO ΔΟΜΙΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ -El Greco ΡΑΦΑΗΛ ΝΤΥΡΕΡ
The Ambassadors (1533) -Hans Holbein the Younger (1497 1543) Παράλληλα το ομαδικό πορτραίτο καλλιεργούνταν ως παράδοση στην απεικόνιση. Ιστορία πορτραίτου The Anatomy Lecture of Dr. Nicolaes Tulp- by REMBRANDT- 1632
Ιστορία πορτραίτου Ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης, ζωγραφίζει έτσι ώστε ο θεατής να παρατηρεί τον κόσμο με βάση την προοπτική: το πορτραίτο φαίνεται μέσα απο ένα παράθυρο. Είναι η εποχή στην οποία διαφοροποιούνται όλοι οι τύποι του πορτραίτου που θα σφραγίσουν τους επόμενους αιώνες. Η Ολόσωμη φιγούρα σε παραλλαγές, το μπούστο με τις στάσεις που παίρνει το μοντέλο καθώς στρέφεται προς το θεατή: «προφίλ», «τρία τέταρτα» και μετωπική «ανφάς».
Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, εποχές δηλαδή του Μπαρόκ και του Νεοκλασικισμού, οι καλλιτέχνες υπήρξαν υπηρέτες των ισχυρών. Οι κοσμικές απεικονίσεις αποκτούν σιγά-σιγά μεγαλύτερη υπεροχή. Παράλληλα με τις μυθολογικές ή θρησκευτικές, θα βρούμε περισσότερες ρεαλιστικές απεικονίσεις μεμονωμένων ατόμων. Αναφέρουμε τα έργα του Χάλς, του Βελάσκεθ, του Ρέυνολντς, του Γκόγια, του Ρέμπραντ, του Φραγκονάρ, του Νταβίντ και του Ενγκρ.
Μπαρόκ (1600-1750) Στη ζωγραφική του 17ου αιώνα, με το Μπαρόκ, καλλιτέχνες διαφορετικής τεχνοτροπίας επιδίωξαν να μετατρέψουν την εικόνα σε δύναμη και ένταση χρώματος και φωτός. Με την προοπτική, τη θεατρικότητα των μορφών, την τεχνική της τονισμένης εναλλαγής φωτός και σκιάς, οι μορφές ξεπηδούν ανάγλυφες μέσα από τα έργα των ζωγράφων.
Νεοκλασικισμός (1750 - τέλη 19 ου αιώνα) Η ζωγραφική του Νεοκλασικισμού χαρακτηρίζεται από την εξιδανίκευση των μορφών και τη σαφήνεια στα περιγράμματα. Αντλεί τα θέματά της από την ελληνική, τη ρωμαϊκή μυθολογία και από την ιστορία, εξυμνεί τον ηρωισμό και την αφοσίωση στα ιδανικά του έθνους και της πατρίδας.
Ιστορία πορτραίτου John Williams Waterhouse - The Lady of Shalott "Όνειρα της θλίψης και της χαράς", Raffaello Monti Λονδίνο, 1861 Στις αρχές του 19ου αι, με το Ρομαντισμό, αλλάζει εκ νέου η εικόνα του κόσμου. Μια καινούρια έννοια αναδύεται: η φύση, με τον ρομαντικό καλλιτέχνη να εμπνέεται απο την μυθολογία ή την ποίηση.
Ιστορία πορτραίτου Από τα μέσα του 19ου αιώνα, με το κίνημα του ρεαλισμού για πρώτη φορά μπορούσε κανείς να δει εικόνες ανθρώπων σε σκηνές καθημερινής ζωής. Παραγγελιοδότες αυτή την εποχή ήταν συχνά απλοί πολίτες ή οι ίδιοι οι καλλιτέχνες.
Ρεαλισμός (1850-1880) Ο Ρεαλισμός διαλέγει ως θέμα του τον απλό άνθρωπο. Επειδιώκει να αναδείξει ως ήρωα τον συνηθισμένο άνθρωπο, τον αγρότη, τον εργάτη, τον άνθρωπο της διπλανής πόρτας.
Ιστορία πορτραίτου Η αυτονομία του καλλιτέχνη συνεχίστηκε και στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ου αιώνα. Τα πορτραίτα είναι γεμάτα πειραματισμό με ανατροπές στην τεχνική και στο χρώμα.
Ιστορία πορτραίτου Οι καλλιτέχνες οδηγήθηκαν σε πειράματα που αφορούσαν το σχήμα, το χρώμα, το αίσθημα, τον χώρο και τη σύνθεση. Η απεικόνιση του ανθρώπου αντανακλούσε τις ανακαλύψεις στην επιστήμη, την τεχνολογία και τη φιλοσοφία. Η ανακάλυψη της φωτογραφίας έκανε περιττή την αληθοφάνεια του πορτραίτου. Νέα ερωτήματα, σχετικά με την εσωτερική αλήθεια και την πραγματικότητα του προσώπου επρόκειτο να τεθούν από τους καλλιτέχνες. Η ψυχανάλυση άνοιξε το δρόμο για την ανακάλυψη της ψυχής. Έτσι σκοπός της απεικόνισης δεν ήταν πια η ομοιότητα με το πρότυπο.
Καλλιτέχνες της αναζήτησης και της προσωπικής έκφρασης είναι τώρα, ο Βαν Γκογκ, ο Γκωγκέν, ο Ροντέν, ο Μαγκρίτ, ο Σίλε, ο Μπέκμαν κ.α
ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ
Εξπρεσιονισμός (αρχές 20 ου αι,1905-1940) Οι εξπρεσιονιστές παραμόρφωναν την πραγματικότητα και αδιαφορούσαν γιά την πιστή αναπαράσταση. Στα πρόσωπα διακρίνουμε μια έντονη συναισθηματική αγωνία. Ελάχιστα εξπρεσιονιστικά έργα έχουν χαρούμενη διάθεση.
Κυβισμός (1907-1914) Οι κυβιστές, οδηγήθηκαν σε πειράματα που αφορούσαν το σχήμα, τον χώρο και τη σύνθεση. Η απεικόνιση του ανθρώπου αντανακλούσε τις ανακαλύψεις της επιστήμης και τα ζητήματα που έθεταν οι επίκαιρες φιλοσοφίες. Από το κυβιστικό πορτραίτο λείπει ο συναισθηματισμός.
Σουρεαλισμος, Υπερρεαλισμός (αρχές 20 ου αιώνα - σήμερα) Ως κύριο μέσο έκφρασης προέβαλαν τον «αυτοματισμό», επιδιώκοντας τη διερεύνηση του ασυνειδήτου, την απελευθέρωση της φαντασίας «με την απουσία της λογικής». Ονειρικές μορφές και πρόσωπα, ζωγραφισμένα με ρεαλιστικό τρόπο αλλά πέρα από τη λογική και τη φαντασία.
Σήμερα η φωτογραφία αναλαμβάνει το ρόλο που είχε παλιά η ζωγραφισμένη εικόνα. Η ιστορία της φωτογραφίας προσφέρει ένα πλήθος από πορτραίτα «ψυχογράμματα», που αποκαλύπτουν τον άνθρωπο πέρα από τη δεδομένη χρονική στιγμή. Nelly's (Έλλη Σουγιουλτζόγλου), 1899 1998
Το πολιτικό πορτραίτο σήμερα, είναι μια αντίστιξη στο πορτραίτο των ηγεμόνων του παρελθόντος. Εδώ η εξουσία δεν καταγράφεται απλώς αλλά προωθείται, μέσα απο την ψυχολογία της διαφήμισης.
Ιστορία πορτραίτου Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ένα καλό πορτραίτο, οφείλει να παρουσιάζει «όχι την εξωτερική εμφάνιση αλλά την εσωτερική ερμηνεία των πραγμάτων: αυτή και όχι οι λεπτομέρειες συντάσσουν την πραγματική αλήθεια». κάποτε, με αφορμή ένα πορτρέτο που ολοκλήρωσε, ο Φιλιππίνο Λίππι επευφημήθηκε ζωηρά από τον περίγυρό του, καθώς, το έργο του «έμοιαζε περισσότερο με το μοντέλο του από ότι το μοντέλο με τον ίδιο τον εαυτό του». Τι επιδιώκει, σήμερα ένας καλλιτέχνης που επιθυμεί να φτιάξει ένα πορτραίτο; τον χρόνο,τον χώρο, τον τόπο, την ψυχή ή την δεξιοτεχνία;
Gottfried Helnwein Chuck Close. Μετά από χιλιάδες χρόνια Ιστορίας της Τέχνης, το πορτραίτο εξακολουθεί να παίζει ένα σημαντικό ρόλο. Είναι η απεικόνιση του ανθρώπου του σήμερα.
ΑΣ ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ΚΑΠΟΙΟΥΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΤΟΥΣ
LEONARDO DA VINCI 1452-1519 Ιταλός πολυμαθής Αναγεννησιακός καλλιτέχνης. Iδιοφυής προσωπικότητα και ένας από τους μεγαλύτερους όλων των εποχών.
Albrecht Durer 1471-1528 Υπήρξε από τους πρώτους που μέσα από μία σειρά αυτοπροσωπογραφιών, κατέδειξε την αξία του καλλιτέχνη. Τιμήθηκε ως ο μεγαλύτερος καλλιτέχνης της Γερμανίας, πρωτεργάτης της γερμανικής Αναγέννησης.
Από τους σπουδαιότερους Ιταλούς ζωγράφους - το έργο του αντιπροσωπεύει τη μετάβαση από την παράδοση του 15ου αιώνα στην τεχνοτροπία που υιοθετήθηκε κατά τον 16ο. TIZIANO 1485/90-1576
Hans Holbein 1497-1543 Γερμανός ζωγράφοςχαράκτης της Αναγέννησηςπροσωπογρά φος του 16ου αιώνα. Σπουδαία ήταν η συνεισφορά του στο σχεδιασμό βιβλίων.
Δομίνικος Θεοτοκόπουλος Μέσα από το πορτραίτο, ο Δ.Θεοτοκόπουλος, εκφράζει κινητοποιεί συναισθήματα, μεταδιδει ιδέες και μυνήματα, σκιαγραφει χαρακτήρες. Τα πορτραίτα του είναι μαρτυρία ζωής.
Ο Βερμέερ, απεικόνιζε αλληγορικά πορτραίτα, μέσα σε γαλήνιους εσωτερικούς χώρους το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι, ως πρότυπο του γυναικείου ιδεώδους, εξάπτει τη φαντασία του θεατή. Johannes Vermeer Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι 1665
Sofonisba Anguissola 1532-1625 Τα έργα της, που είναι πορτρέτα του εαυτού της και της οικογένειά της, άνοιξαν τον δρόμο των γυναικών να ακολουθήσουν σταδιοδρομία ως καλλιτέχνες.
Velázquez Diego (1599-1660) Ισπανός ζωγράφος του μπαρόκ - κορυφαία φυσιογνωμία στην ιστορία της τέχνης.
Rembrandt van Rijn 1606-1669 Μεγάλος ολλανδός ζωγράφος του «είδους» στη ζωγραφική του πορτραίτου. Μέσα από τα πορτραίτα του, η απεικόνιση του ανθρώπου έγινε καθρέφτης του εσωτερικού του κόσμου
JEAN-AUGUSTE DOMINIQUE INGRES 1780-1867
Gustave Courbet 1819-1877 Mια από τις επιβλητικότερες μορφές της Γαλλικής τέχνης του 19ου αιώνα. Θεωρείται από τους πρωτεργάτες του Ρεαλισμού. Υποστήριξε την δημιουργική ελευθερία του καλλιτέχνη.
Ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους όλων των εποχών - εν ζωή το έργο του δεν σημείωσε επιτυχία. Η επίδραση του στα κινήματα του εξπρεσιονισμού και της αφηρημένης τέχνης, θεωρείται καταλυτική. ΒΑΝ ΓΚΟΓΚ 1853-1890
Picasso Pablo 1881-1973 Ένας από τους κυριότερους Ισπανούς εκπροσώπους της τέχνης του 20ού αιώνα με σημαντική συνεισφορά στη διαμόρφωση και εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης. Είναι γνωστός απο το κίνημα του κυβισμού.
ΤΖΙΑΚΟΜΕΤΙ 1901-1966 Ελβετός γλύπτης και ζωγράφος του 20 ου αιώνα. Το έργο του χαρακτηρίζεται απο τις φιλοσοφικές αναζητήσεις του υπαρξισμού και της ανθρώπινης φύσης.
Frida Kahlo 1907-1954 Σπουδαία φιγούρα του 20ού αιώνα. Από τους λίγους Μεξικανούς καλλιτέχνες που απέκτησε διεθνή φήμη.
Andy-Warhol 1928-1987 Αμερικανός ζωγράφος, γλύπτης, πρωτοπόρος του κινήματος της Ποπ Αρτ - τέλη του 50 H Ποπ Αρτ, αντλούσε την έμπνευσή της από τις εικόνες της λαϊκής κουλτούρας.
Γνωστός για τις τολμηρές και συναισθηματικά φορτισμένες εικόνες του. Οι αφηρημένες μορφές του συνήθως απομονώνονται σε σκούρα υπόβαθρα. FRANCIS BACON 1909-1992
Σημαντικός ρεαλιστής ζωγράφος. H δουλειά του είναι αυτοβιογραφική, ζωγραφίζει τον εαυτό του και ανθρώπους του περιβάλλοντος του. Lucian Freud 1922-2011
David Hockney 1937 Θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς εν ζωή Βρετανούς καλλιτέχνες. Είναι γνωστά τα πορτραίτα της μητέρας του και φίλων του.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΡΤΑΙΤΙΣΤΕΣ Γιαννούλης Χαλεπάς 1851-1938 Νικόλαος Γύζης, 1842-1891 Γεώργιος Ιακωβίδης - Ο ζωγράφος του παιδικού κόσμου
Αναζήτησε την «ελληνικότητα», μέσα απο την παράδοση. Είχε σημαντικότατη συμβολή στον χώρο της βυζαντινής εικονογραφίας. Μυήθηκε στη βυζαντινή αγιογραφία. Το έργο του είναι κυρίως πορτραίτα νέων, ναύτες και άγγελοι. ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΦΩΤΗΣ 1895-1965 ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ 1910-1989
ΜΥΤΑΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ 1934 Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους του 20ου αιώνα. Τα έργα του είναι εμπνευσμένα κυρίως από την ανθρώπινη φιγούρα, με ένα συνδυασμό νατουραλισμού και εξπρεσιονισμού.
Βιβλιογραφική πηγή: Das Porträt: Vom Kaiserbild zum Wahlplakat, Deutscher Ring Norbert Schneider, Porträtmalerei, Taschen Verlag http://www.art22.gr/ Μαριάννα Παυλίδου, Εικαστικός Διδάσκουσα στη Σχολή Επιστημών της Αγωγής, ΔΠΘ Κατερίνα Κοσκινά: απο διάφορα άρθρα Gombrich: Το χρονικό της τέχνης Ολες τις εικόνες τις δανειστήκαμε απο τον Ιστοχώρο. ΕΙΣΉΓΗΣΗ-ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: Γελαδά Μαργαρίτα, Εικαστικός