Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Κ ρ ή τ η ς Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή Σ χ ο λ ή Τ μ ή μ α Ι σ τ ο ρ ί α ς & Α ρ χ α ι ο λ ο γ ί α ς

Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Κ ρ ή τ η ς Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή Σ χ ο λ ή Τ μ ή μ α Ι σ τ ο ρ ί α ς & Α ρ χ α ι ο λ ο γ ί α ς Π ε ρ ι γ ρ α φ ή Μ α θ η μ ά τ ω ν Χ ε ι μ ε ρ ι ν ο ύ ε ξ α μ ή ν ο υ 2 0 1 5-16 Ρ έ θ υ μ ν ο, Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 1 5

Π Ρ Ο Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Α Μ Α Θ Η Μ Α Τ Α (Χειμερινό εξάμηνο 2015-2016) Τομέας Αρχαίας και Μεσαιωνικής Ιστορίας Αρχαία Ιστορία (ΑΙΣ) ΑΙΣ 501 Κώστας Βλασόπουλος Αθηναϊκή δημοκρατία (Π) 5 ECTS Αντικείμενο αυτού του μαθήματος είναι το πολιτικό σύστημα της αρχαίας Αθήνας. Το μάθημα θα εξετάσει την Αθηναϊκή δημοκρατία ως ένα σύνθετο σύνολο πολιτικών θεσμών, πρακτικών και ιδεολογιών και θα δώσει έμφαση τόσο στη συνοχή αυτού του συστήματος, όσο και στις σημαντικές αντιφάσεις που παρουσίαζε. Εξίσου σημαντική θα είναι η εξέταση της σχέσης του Αθηναϊκού πολιτικού συστήματος με το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής. Τέλος, ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στο ρόλο των απλών πολιτών στην ιστορική εξέλιξη της Αθηναϊκής δημοκρατίας. ΑΙΣ 590 Κατερίνα Παναγοπούλου Πολιτική, κοινωνία και οικονομία των ελληνιστικών χρόνων (Π) 5 ECTS Στην παρούσα επισκόπηση θα εστιάσουμε σε ζητήματα πολιτικής, κοινωνίας και οικονομίας που χαρακτηρίζουν τα Ελληνιστικά κράτη κατά την περίοδο που συμβατικά εκτείνεται από το τέλος του τέταρτου μέχρι τα τέλη του πρώτου προχριστιανικού αιώνα. Tα νεοσύστατα Ελληνιστικά βασίλεια, η λειτουργία και ο ρόλος των πόλεων μέσα στο νέο πολιτικό σκηνικό, η οικονομία των πόλεων και ο βαθμός εκχρηματισμού των Ελληνιστικών οικονομιών, ζητήματα δημογραφίας, οι σχέσεις μεταξύ ντόπιων και Ελλήνων, οι μετακινήσεις πληθυσμών και στρατευμάτων, το εμπόριο δούλων, ζητήματα νομοθεσίας συγκαταλέγονται στα θέματα που θα συζητηθούν, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώθηκε στην Ανατολική Μεσόγειο μετά τη διάδοση Ελληνικών θεσμών και στοιχείων του Ελληνικού πολιτισμού στις εσχατιές της Ανατολής. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Erskine, A. (2003), The Blackwell Companion to the Hellenistic World (London: Blackwell) The Cambridge Companion to the Hellenistic World (Cambridge: University Press, 2006). F. Walbank (1991), O Ελληνιστικός Κόσμος (Αθήνα). P. Levêque (2003), O ελληνιστικός κόσμος (Αθήνα: Μεταίχμιο, 2003). G. Shipley (2012), O Eλληνικός Κόσμος μετά τον Αλέξανδρο (323 30 π.χ.), τόμ. Α - B (μτφ. Μ. Ζαχαριάδου), (Αθήνα: ΜΙΕΤ, 2012). Chaniotis, A. (2005, War in the Hellenistic Period: A Social and Cultural History (Oxford: Blackwell) Guimier-Sorbets, M., Hatzopoulos, M., Morizot, Y. (επιμ.) (2006), Rois, Cités, Necropoles, Institutions, Rites et Monuments en Macédoine, Meletemata 45 (Athens). Le Rider, G. (2006), Les Séleucides et les Ptolémées, l heritage monétaire et financier d Alexandre le Grand (Monaco: Du Rocher). 2

ΑΙΣ 343 Κατερίνα Παναγοπούλου Ο Μέγας Αλέξανδρος και η εποχή του (Σ) 10 ECTS Στο παρόν σεμινάριο διερευνώνται όψεις της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μέσα από την ενδελεχή μελέτη των αρχαίων μαρτυριών (φιλολογικών, επιγραφικών παπυρολογικών και νομισματικών) σχετικά με την ανάρρησή του στην εξουσία και τη διενέργεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Θα δοθεί προτεραιότητα στην ανάλυση των πρωτογενών πηγών μάλλον παρά στην πλουσιότατη δευτερογενή βιβλιογραφία για την προσωπικότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προκειμένου να ανασυσταθούν με όσο πιο αντικειμενικό τρόπο γίνεται τα ιστορικά συμφραζόμενα της διαμόρφωσης του ενιαίου Ελληνιστικού κόσμου και να κατανοηθούν καλύτερα τα όρια ανάμεσα στην ιστορική πραγματικότητα και στη συγκρότηση του μύθου σχετικά με ένα ιστορικό πρόσωπο. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Συλλογές πηγών F. Jacoby (επιμ.), Die Fragmente der griechischen Historiker (FGrHist), τόμ. IIB, αρ. 117-53, Σχολιασμός πηγών: Kommentar, τόμ. ΙΙD (Leiden 1923 κ.ε.) H.H.Schmitt (επιμ.), Die Staatsverträge des Altertums III (München 1969) M.Austin, The Hellenistic World from Alexander to the Roman Conquest. Α Selection of Ancient Sources in Translation (Cambridge 1981) Burstein, S.M., The Hellenistic Age from the Battle of Ipsos to the Death of Kleopatra VII (Translated Documents of Greece and Rome 2 (Cambridge 1985) Bagnall, R.S.-Derow, P., Greek Historical Documents: The Hellenistic Period (Atlanta 1981) Pearson, L., Lost Histories of Alexander the Great (1960) [=Pearson, LHA] Heckel, W., The Marshals of Alexander s Empire (London 1992). Ήρκος & Στάντης Αποστολίδης, Μέγας Αλέξανδρος, Τα αποσπάσματα των αρχαίων Ιστορικών (Αθήνα: Gutenberg, 2015). Συγγραφείς Alexander the Great: selections from Arrian, Diodorus, Plutarch, and Quintus Curtius (επιμ., με εισαγωγή, J.Romm, P.Mensch-J.Romm (Indianapolis: Hackett, c2005) Hammond, N.G.L., Three historians of Alexander the Great: the so-called vulgate authors, Diodorus, Justin, and Curtius (Cambridge: Unversity Press, 1983) Γενικά Roisman, J. (ed.) (2003), Brill s Companion to Alexander the Great, τόμ. 1-2 (Leiden Boston: Brill). Βυζαντινή Ιστορία (ΒΙΣ) ΒΙΣ 509 Τόνια Κιουσοπούλου Η βυζαντινή οικογένεια (Π) 5 ECTS Στο πλαίσιο του μαθήματος αυτού, που έχει ως στόχο να μελετήσει τον ρόλο της οικογένειας μέσα στη βυζαντινή κοινωνία, θα εξεταστούν οι ακόλουθες ενότητες: 1. Νομοθετικό πλαίσιο του γάμου: ηλικία των συζύγων, αριθμός επιτρεπομένων γάμων, κωλύματα γάμου λόγω συγγένειας, διαζύγιο 3

2. Γαμήλιες πρακτικές και «παρεκκλίσεις» 3. Η προίκα και το κληρονομικό σύστημα 4. Οικογένεια/ Νοικοκυριό: Δημογραφικές διαστάσεις ΒΙΣ 400 Δημήτρης Κυρίτσης Από τις πηγές στην ιστορική σύνθεση: η 5 ECTS δουλειά του ιστορικού του βυζαντινού Μεσαίωνα (Π) Αντικείμενο της παράδοσης είναι η διαδικασία μέσα από την οποία ο επιστήμονας ιστορικός εντοπίζει, αξιολογεί και επεξεργάζεται τα αποτυπώματα που έχει αφήσει η δράση των ανθρώπων του παρελθόντος, για να δώσει μία λογικά οργανωμένη και τεκμηριωμένη σύνθεση, την ιστορία. Ειδικότερα, θα ασχοληθούμε με τα ιδιαίτερα προβλήματα που παρουσιάζει η συγγραφή της ιστορίας του Μεσαίωνα, και ακόμη ειδικότερα, του Βυζαντίου. Η διερεύνησή μας θα επικεντρώσει τόσο στα διαφορετικά είδη πηγών, όσο και στις διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις των ιστορικών. ΒΙΣ 363 Δημήτρης Κυρίτσης Ποίηση και ιστορία στο Βυζάντιο (Σ) 10 ECTS Στο σεμινάριο θα εξεταστούν βυζαντινά ποιητικά έργα με ιστορικό περιεχόμενο και θα αναλυθούν ως πηγές για την βυζαντινή ιστορία. Μέσα από την προσπάθεια να εντοπισθούν οι ιστορικές πληροφορίες, να διασταυρωθούν και να τοποθετηθούν στα ιστορικά τους συμφραζόμενα, οι φοιτητές θα εξοικειωθούν με τα βασικά βιβλιογραφικά βοηθήματα και την βασική ιστορική έρευνα. Η επαρκής γνώση αρχαίων Ελληνικών είναι απαραίτητη. ΒΙΣ 611 Κώστας Μουστάκας Βυζάντιο και Ισλάμ (Π) 5 ECTS Το περιεχόμενο του μαθήματος είναι προσανατολισμένο στην βασική εξοικείωση με τον κόσμο του μεσαιωνικού Ισλάμ (γεωγραφική εξάπλωση, πολιτικές ενότητες, στοιχεία κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης), κυρίως όμως αποσκοπεί σε μία συνολική επισκόπηση του πολυ-επίπεδου πλαισίου των σχέσεων της βυζαντινής αυτοκρατορίας με τον ισλαμικό κόσμο. Οι σχέσεις αυτές, που δεν περιορίζονται στο επίπεδο της πολεμικής αντιπαράθεσης αλλά εντοπίζονται και στο χώρο του εμπορίου, και ιδίως του διαλόγου και των αλληλεπιδράσεων σε πολιτιστικό επίπεδο, θα εξεταστούν στο πλαίσιο της βασικής διαμόρφωσής τους καθ όλη την περίοδο από τον 7 ο έως και το 15 ο αιώνα, δηλ. από την εμφάνιση του Ισλάμ έως το τέλος του Βυζαντίου. Το βάρος της διδακτικής ύλης επιμερίζεται εξίσου στους δύο κύριους παράγοντες φορείς της ισλαμικής θρησκείας που επηρέασαν τη βυζαντινή ιστορία, δηλ. τους αραβικούς και τους τουρκικούς λαούς. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην εκατέρωθεν πρόσληψη και αντίληψη της κοινωνίας και του πολιτισμού του άλλου, για το λόγο αυτό θα αναλυθούν κατά τη διάρκεια των παραδόσεων σχετικά κείμενα από τις πηγές. Θα υπάρξει τέλος κριτική επισκόπηση της σύγχρονης ιστοριογραφίας των βυζαντινο-ισλαμικών σχέσεων. 4

Για την κατανόηση της ύλης του μαθήματος δεν απαιτείται ιδιαίτερη προεργασία στη βυζαντινή ιστορία, άρα αυτό συνίσταται σε φοιτήτριες,-ές και των μικρών εξαμήνων. Βιβλιογραφία 1. Γενικές μελέτες βυζαντινής ιστορίας 7 ου 15 ου αιώνα - Angold, M., Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία 1025 1204: Μια Πολιτική Ιστορία, Αθήνα 1997 [Λονδίνο 1984]. - Haldon, J.F., Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture, Cambridge 1990. - Magdalino, P., The Empire of Manuel I Komnenos, 1143-1180, Cambridge 1993. - Nicol, D.M., Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου, 1261 1453, - Ostrogorski, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, 3 τ., Αθήνα 1979 1981 [Μόναχο 1963]. - Treadgold, W., The Byzantine Revival, 780-842, Stanford 1988. - Treadgold, W., A History of the Byzantine State and Society, Stanford 1997. 2. Γενικές μελέτες για το μεσαιωνικό Ισλάμ, τους Άραβες και τους Τούρκους - Cahen, Cl., Pre-Ottoman Turkey, London 1968. - Gabrieli, F., Arab Historians of the Crusades, London 1969 [Torino 1957]. - Gabrieli, F., Muhammad and the Conquests of Islam, London 1968. - Grunebaum, G.E. von, «Ο Μωαμεθανικός Πολιτισμός της Αββασίδικης Περιόδου», στο J.M. Hussey (επιμ.), Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας [The Cambridge Medieval History, IV. The Byzantine Empire], Αθήνα 1979 [Cambridge 1966], τ. Α, σσ. 492-515, τ. Β, σσ. 1089-1102. - Holt, P.M. A.K.S. Lambton B. Lewis (επιμ.), The Cambridge History of Islam, 1a. The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War, Cambridge 1970. - Kennedy, H., The Early Abbasid Caliphate: A political History, London 1981. - Lewis, B., «Διακυβέρνηση, Κοινωνία και Οικονομική Ζωή υπό τους Αββασίδες και Φατιμίδες», στο J.M. Hussey (επιμ.), Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας [The Cambridge Medieval History, IV. The Byzantine Empire], Αθήνα 1979 [Cambridge 1966], τ. Α, σσ. 475-91, τ. Β, σσ. 1084-88. 3. Μελέτες για τη σχέση του Βυζαντίου με τον ισλαμικό κόσμο - Bryer, A.A.M., The Empire of Trebizond and the Pontos, London 1980 (συλλογή μελετών). - Bryer, A.A.M. H. Lowry (επιμ.), Continuity and Change in Late Byzantine and Early Ottoman Society, Birmingham Wahington D.C. 1986. - Βρυώνης, Σπ., Byzantium: its internal history and relations with the Muslim world, London 1971 (συλλογή μελετών). - Βρυώνης, Σπ., Η Παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η Διαδικασία του Εξισλαμισμού (11 ος 15 ος αιώνας), Αθήνα 2000 [Berkeley 1971]. - Βρυώνης, Σπ., Studies on Byzantium, Seljuks, and Ottomans, Malibu 1981 (συλλογή μελετών). - Canard, M., «Το Βυζάντιο και ο Μωαμεθανικός Κόσμος ως τα Μέσα του Ενδέκατου Αιώνα», στο J.M. Hussey (επιμ.), Η Ιστορία της Βυζαντινής 5

Αυτοκρατορίας [The Cambridge Medieval History, IV. The Byzantine Empire], Αθήνα 1979 [Cambridge 1966], τ. Α, σσ. 516-42, τ. Β, σσ. 1103-13. - Χρηστίδης, Β., The conquest of Crete by the Arabs (ca. 824) : a turning point in the struggle between Byzantium and Islam, Αθήνα 1984. - Ducellier, A., Chrétiens d orient et Islam au Moyen Age, VIIe XVe siècle, Paris 1996. - Γούτας, Δ., Η Αρχαία Ελληνική Σκέψη στον Αραβικό Πολιτισμό. Το κίνημα των ελληνοαραβικών μεταφράσεων στη Βαγδάτη κατά την πρώιμη αββασιδική περίοδο (2 ος 4 ος / 8 ος 10ος αιώνας, Αθήνα 2001 [Λονδίνο 1998]. - Haldon, J.F. H. Kennedy, The Arab-Byzantine Frontier in the Eight and Ninth Centuries: Military Organisation and Society in the Borderlands, Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta, 19 (1980), 79-116. - Jenkins, R.J.H. (επιμ.), Constantine Porphyrogenitus De Administrando Imperio, II. Commentary, London 1962. - Kaegi, W.E., Byzantium and the early Islamic conquests, Cambridge 1992. - Κόλια-Δερμιτζάκη, Α., Ο Βυζαντινός «Ιερός Πόλεμος». Η Έννοια και η Προβολή του Θρησκευτικού Πολέμου στο Βυζάντιο, Αθήνα 1991. - Lilie, R. J., Die byzantinische Reaktion auf die Ausbreitung der Araber, München 1976 (Miscellanea Byzantina Monacensia, XXII). - Moravcsik, G., Byzantinoturcica, 2 τ., Berlin 1958. - Σαββίδης, Α.Γ.Κ., Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, Α, Προ-οθωμανικά Φύλα στην Ασία και στα Βαλκάνια, Αθήνα 1996. - Taeschner, F., «Οι Τούρκοι και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ως το Τέλος του Δέκατου Τρίτου Αιώνα», στο J.M. Hussey (επιμ.), Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας [The Cambridge Medieval History, IV. The Byzantine Empire], Αθήνα 1979 [Cambridge 1966], τ. Α, σσ. 543-53, τ. Β, σσ. 1114. - Taeschner, F., «Οι Οθωμανοί Τούρκοι ως το 1453», στο J.M. Hussey (επιμ.), Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας [The Cambridge Medieval History, IV. The Byzantine Empire], Αθήνα 1979 [Cambridge 1966], τ. Α, σσ. 554-69, τ. Β, σσ. 1114-16. - Τσουγκαράκης, Δ., Byzantine Crete from the 5 th Century to the Venetian Conquest, Αθήνα 1988. - Ζαχαριάδου, Ε., Romania and the Turks (c. 1300 c. 1500), London 1985 (συλλογή μελετών). - Ζαχαριάδου, Ε. (επιμ.), The Ottoman Emirate (1300 1389), Ρέθυμνο 1993. Ιστορία Μέσων Χρόνων (ΙΜΧ) ΙΜΧ 205 Ελένη Σακελλαρίου Κοινωνία και Οικονομία στη Δυτική Ευρώπη, 1000-1500 (Π) 5 ECTS Oι σημαντικές αλλαγές του έτους 1000 στην οικονομία, την κοινωνία και τους θεσμούς της Δυτικής Ευρώπης. H δημογραφική και οικονομική ανάπτυξη στις πόλεις και στην ύπαιθρο από τον 11ο ως τα τέλη του 13ου αιώνα και η διασύνδεσή της με τις κοινωνικές αλλαγές και την εξέλιξη στην πολιτειακή οργάνωση της εποχής. Oι συνθήκες πληθυσμιακής πίεσης στα τέλη του 13ου αιώνα και η «κρίση» στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα. H παρατεταμένη δημογραφική κάμψη του Ύστερου Mεσαίωνα. Oι διαρθρωτικές οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές ως 6

συνέπεια των δραματικών δημογραφικών εξελίξεων: άνοδος του βιοτικού επιπέδου, παραγωγική διαφοροποίηση και εξειδίκευση, διακυμάνσεις στον εμπορικό τομέα μεταβολές στις σχέσεις αγροτών-γαιοκτημόνων, το ζήτημα των εξεγέρσεων σε πόλεις και ύπαιθρο. H συμβολή της ανασυγκρότησης των ανερχομένων περιφερειακών ή εδαφικών κρατών. Tο μάθημα δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις σύγχρονες τάσεις της μεθοδολογίας και ιστοριογραφίας. ΙΜΧ 331 Ελένη Σακελλαρίου Πόλεμος, κρατικοί σχηματισμοί και κοινωνία στην Ευρώπη, 8ος-14ος αιώνας (Σ) 10 ECTS Ο πόλεμος είχε σημαντικότατη επίδραση σε πολλούς τομείς του μεσαιωνικού κόσμου. Υπήρχε στενή σχέση μεταξύ πολεμικής δραστηριότητας και διαμόρφωσης της ηγετικής κοινωνικής τάξης στη μεσαιωνική Ευρώπη. Από την άλλη σημαντικά τμήματα της κοινωνίας αποκλείονταν από την πολεμική δραστηριότητα: οι γυναίκες, τα παιδιά, οι μοναχοί, οι κληρικοί (θεωρητικά τoυλάχιστον) ακόμα, η πλειοψηφία του ανδρικού πληθυσμού, οι αγρότες και οι απλοί κάτοικοι των πόλεων, στο μεγαλύτερο μέρος του μεσαίωνα δεν καλούνταν να λάβουν μέρος σε εκστρατείες παρά μόνο ως βοηθοί και υπηρέτες των αριστοκρατών, που διατηρούσαν το μονοπώλιο της πολεμικής δραστηριότητας. Εξάλλου, πέρα από την ιδεολογία μιας αριστοκρατικής τάξης με έντονο στρατιωτικό χαρακτήρα, επικρατούσαν παράλληλα ιδεολογικά συστήματα που απέρριπταν την πολεμική βία: η χριστιανική ηθική κυρίως κατά το πρώτο μισό του μεσαίωνα, και σταδιακά από το 12ο αιώνα και εξής η ιδεολογία νέων, ανερχόμενων κοινωνικών ομάδων όπως τα μεσαία κοινωνικά στρώματα τα οποία άρχισαν να μορφώνονται στα πρώτα πανεπιστήμια της Ευρώπης και να αποτελούν, μαζί με τους εμπόρους και τους επαγγελματίες, τον πυρήνα της υπό διαμόρφωση αστικής τάξης. Καθώς πλησιάζουμε στο τέλος του μεσαίωνα, τα πράγματα αλλάζουν. Ο τρόπος διεξαγωγής του πολέμου διαφοροποιείται, αντανακλώντας βαθιές οικονομικές, κοινωνικές και ιδεολογικές μεταβολές. 7

Τομέας Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων Ιστορία Νεοτέρων Χρόνων (ΙΝΧ) ΙΝΧ 210 Έφη Αβδελά Ιστορία του φύλου, 19 ος -20 ός αιώνας (Π) 5 ECTS Εστιάζοντας στις δυτικές κοινωνίες από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά, το μάθημα εξετάζει πώς αλλάζουν οι σχέσεις ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες, πώς μετασχηματίζεται το νόημα που αποδίδεται στην έμφυλη διαφορά και ποιες είναι κάθε φορά οι συνέπειες αυτών των αλλαγών για τη κοινωνία και την πολιτική. Μέσα από συγκεκριμένα ιστορικά παραδείγματα και τη συσχέτισή τους με την ελληνική περίπτωση, προσεγγίζονται, από τη σκοπιά της ιστορίας του φύλου, η εργασία, η οικογένεια και η ιδιότητα του πολίτη καθώς και ο εθνικισμός, ο πόλεμος, η αποικιοκρατία και η κοινωνική διαμαρτυρία. 8

Τομέας Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών Τουρκολογία (ΤΟΥ) TOY 186 Αντώνης Αναστασόπουλος Θρησκεία, κράτος και κοινωνία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Π) 5 ECTS Στόχος του μαθήματος είναι να εξεταστεί η θρησκεία ως παράγοντας στη λειτουργία του οθωμανικού κράτους και της οθωμανικής κοινωνίας. Στο επίπεδο του κράτους, η μουσουλμανική θρησκεία αποτελούσε νομιμοποιητικό παράγοντα της ύπαρξής του, ενώ το νομικό καθεστώς των υπηκόων προσδιοριζόταν βάσει της θρησκευτικής τους ταυτότητας. Στο επίπεδο της κοινωνίας, η θρησκεία ήταν στενά συνδεδεμένη με το ζήτημα της ηθικής, ενώ ο νομικός χαρακτήρας του ισλάμ σήμαινε πως και το νομικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούσε η κοινωνία είχε θρησκευτικό περιεχόμενο. Το μάθημα δεν θα περιοριστεί μόνο στη μουσουλμανική θρησκεία και τους μουσουλμάνους, αλλά θα καλύψει επίσης τις άλλες δύο κύριες θρησκείες της οθωμανικής επικράτειας, τη χριστιανική και την εβραϊκή. Διάγραμμα μαθήματος 1 η παράδοση: και διάγραμμα μαθήματος βιβλιογραφία εισαγωγικές παρατηρήσεις. 2 η παράδοση: Η ισλαμική αντίληψη περί κράτους και η εφαρμογή της στην οθωμανική περίπτωση. 3 η παράδοση: Ο οίκος του Οσμάν και το ισλάμ. 4 η παράδοση: Οι ουλεμά, μέρος Α : εκπαίδευση, ιεραρχία, σταδιοδρομία. 5 η παράδοση: Οι ουλεμά, μέρος Β : σεϊχουλισλάμης, καζασκέρηδες, καδήδες. 6 η παράδοση: Σουφισμός δερβίσηδες. 7 η παράδοση: Η ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία. 8 η παράδοση: Οι εβραϊκές κοινότητες. 9 η παράδοση: Ο βακουφικός θεσμός. 10 η παράδοση: Τρία περιστατικά του 17 ου αιώνα: Καντιζαντελί, Κύριλλος Λούκαρις, Σαμπατάι Σεβί. 11 η παράδοση: Η επίδραση της θρησκείας στην καθημερινότητα των ανθρώπων. 12 η παράδοση: Η επαφή με τη Δύση τον 18 ο αιώνα και η θέση της θρησκείας. 13 η παράδοση: Η θρησκεία κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο. Ενδεικτική βιβλιογραφία Χαλίλ ΙΝΑΛΤΖΙΚ, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: η κλασική εποχή, 1300-1600, μτφρ. Μιχάλης Κοκολάκης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1995 Παρασκευάς ΚΟΝΟΡΤΑΣ, Οθωμανικές θεωρήσεις για το Οικουμενικό Πατριαρχείο 17 ος αρχές 20 ού αιώνα, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1998 Gerhard ENDRESS, Ισλάμ: μια εισαγωγή στην ιστορία του, μτφρ. Γιώργος Σαλακίδης, Εκδόσεις Μεσόγειος, Αθήνα 2004 Suraiya FAROQHI, Κουλτούρα και καθημερινή ζωή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από τον μεσαίωνα ως τις αρχές του 20 ού αιώνα, μτφρ. Κατερίνα Παπακωνσταντίνου, Εξάντας, Αθήνα 2000 R. C. REPP, The Müfti of Istanbul: A Study in the Development of the Ottoman Learned Hierarchy, Ithaca Press, Λονδίνο και Ατλάντικ Χάιλαντς 1986 9

Minna ROZEN, A History of the Jewish Community in Istanbul: The Formative Years (1453-1566), Brill, Λάιντεν 2002 Madeline C. ZILFI, The Politics of Piety: The Ottoman Ulema in the Postclassical Age (1600-1800), Bibliotheca Islamica, Μιννεάπολις 1988 TOY 328 Αντώνης Αναστασόπουλος Ο θεσμός του οθωμανικού ιεροδικείου (Σ) 10 ECTS Το μάθημα αποσκοπεί στη διερεύνηση του ρόλου του ιεροδικείου, δηλαδή του δικαστηρίου του καδή, στην οθωμανική κοινωνία μέσα από τη μελέτη σχετικών πηγών της οθωμανικής περιόδου και δευτερεύουσας βιβλιογραφίας. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα κληθούν να διεξαγάγουν έρευνα ιδίως σε δημοσιευμένες στα ελληνικά μεταφράσεις ιεροδικαστικών καταστίχων, δηλαδή αρχείων καδήδων, προκειμένου να εξαγάγουν συμπεράσματα σχετικά με το εύρος δραστηριοτήτων των καδήδων και τις υποθέσεις για τις οποίες οι οθωμανοί υπήκοοι προσέφευγαν στο δικαστήριο. Διάγραμμα μαθήματος 1 ο μάθημα: Επιλογή φοιτητών παρουσίαση πλαισίου σεμιναρίου 2 ο μάθημα: Ο θεσμός του ιεροδικείου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία 3 ο μάθημα: Επιλογή θεμάτων εργασιών αρχές σύνταξης των εργασιών 4 ο -6 ο μάθημα: Προφορική παρουσίαση πρώτων, μικρών εργασιών 7 ο -12 ο μάθημα: Προφορική παρουσίαση κύριας εργασίας 13 ο μάθημα: Συνοπτική παρουσίαση των ενημερωμένων συμπερασμάτων όλων των εργασιών Ενδεικτική βιβλιογραφία Γκιουλσούν ΑΪΒΑΛΗ, Ηλίας ΚΟΛΟΒΟΣ, Μαρίνος ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ, Ιεροδικείο Ηρακλείου: δεύτερος κώδικας. Μέρος Α (1661-1665), μέρος Β (1670-1671), επιμ. Ελισάβετ Α. ΖΑΧΑΡΙΑΔΟΥ, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2014 Αντώνης ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Ελένη ΓΚΑΡΑ, «Οθωμανικές αντιλήψεις περί εγκλήματος και τιμωρίας», Μνήμων, 21 (1999), 37-54 Γεώργιος Ι. ΣΑΛΑΚΙΔΗΣ, Η Λάρισα (Yenişehir) στα μέσα του 17 ου αιώνα: κοινωνική και οικονομική ιστορία μιας βαλκανικής πόλης και της περιοχής της με βάση τα οθωμανικά ιεροδικαστικά έγγραφα των ετών 1050-1052 (1650-1652), Εκδοτικός οίκος Αντ. Σταμούλη, [Θεσσαλονίκη] 2004 Νικόλαος Σ. ΣΤΑΥΡΙΝΙΔΗΣ, Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων αφορώντων εις την ιστορίαν της Κρήτης, 5 τόμοι, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 1975-1985 Suraiya FAROQHI, Προσεγγίζοντας την οθωμανική ιστορία: εισαγωγή στις πηγές, μτφρ. Κώστας Ε. Καμπουρίδης, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2006 TOY 119 Ηλίας Κολοβός Οι απαρχές του οθωμανικού κράτους (Π) 5 ECTS Διδάσκων: Ηλίας Κολοβός Παράδοση: Τρίτη, 11:30-14:30 10

Αίθουσα 5 Ώρες συνεργασίας (γραφείο αρ. 61) Δευτέρα: 9:30-11:30 Πολλοί θρύλοι διαδόθηκαν για να εξηγήσουν τις απαρχές της δυναστείας του Οσμάν, η οποία γύρω στα 1300 φαινόταν ότι είχε εμφανιστεί από το πουθενά. Στις παραδόσεις θα εξεταστεί το οθωμανικό κράτος στα πρώτα του βήματα τον 14 ο αιώνα με βάση τα ιστορικά τεκμήρια. Θα εξεταστούν επίσης οι συγκρουόμενες ερμηνείες που έχουν επιχειρήσει να δώσουν οι νεότεροι ιστορικοί για τη φυσιογνωμία των πρώτων Οθωμανών. Διάγραμμα παραδόσεων 1- Εισαγωγικά: Το όνειρο του Οσμάν 2- Επισκόπηση: Η επέκταση των Οθωμανών μέχρι το 1389 3- Επισκόπηση: Η επέκταση των Οθωμανών μέχρι το 1389 4-Οι συγκρουόμενες θεωρίες των Γκίμπονς και Κιοπρουλού για τις απαρχές του οθωμανικού κράτους 5-Η θεωρία του Βίτεκ για τον ιερό πόλεμο (γκαζά) ως κινητήρια δύναμη για την ίδρυση του οθωμανικού κράτους 6-Η αμφισβήτηση του Βίτεκ 7-Νέες ερμηνείες: Το ήθος του γκαζά σύμφωνα με τον Καφαντάρ 8-Νέες ερμηνείες: Ο οθωμανικός συγκρητισμός σύμφωνα με τον Λάουρι 9-Νέες ερμηνείες: Τα δίκτυα των πρώτων Οθωμανών σύμφωνα με την Μπάρκεϊ 10- Επιστρέφοντας στις πηγές: προφορικές παραδόσεις, αφηγήματα και χρονικά 11- Επιστρέφοντας στις πηγές: έγγραφα και επιγραφές 12- Επιστρέφοντας στις πηγές: τα αρχαιολογικά τεκμήρια 13- Ανακεφαλαίωση - Από την μεθοριακή ηγεμονία στην αυτοκρατορία: Η πολιτική εξέλιξη του πρώιμου οθωμανικού κράτους Επιλογή βιβλιογραφίας Herbert Adams Gibbons, The Foundation of the Ottoman Empire: A History of the Osmanlis up to the death of Bayezid I, 1300-1403, Οξφόρδη 1916. [Βιβλιοθήκη Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών, συλλογή Victor Menage, DR481.G5, ανατύπωση] Ελληνική μετάφραση: Η θεμελίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: η ιστορία των Οθωμανών μέχρι τον θάνατο του Βαγιαζήτ Α (1300-1403), μετ. Α. Κατσώνη, Αθήνα 2008 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DE481 G516]. Mehmed Fuad Köprülü, Les origines de l Empire Ottoman, Παρίσι 1935 [Κεντρική Bιβλιοθήκη DR486.K6313, ανατύπωση] The Origins of the Ottoman Empire, μετ., επιμ. Gary Leiser, Albany, Νέα Υόρκη 1992 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR 486.K6313] Ελληνική μετάφραση: Οι απαρχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μετ. Στ. Παπαγεωργίου, Αθήνα 2001 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR486.K6316]. Paul Wittek, The Rise of the Ottoman Empire, Λονδίνο 1938 [Βιβλιοθήκη Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών, συλλογή Victor Menage, DR481.W5, έκδ. 1958]. Ελληνική μετάφραση: Η γένεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μετ. Ευ. Μπαλτά, Αθήνα 1988 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR481.W498]. Γεώργιος Γεωργιάδης Αρνάκης, Οι πρώτοι Οθωμανοί, Αθήνα 1947 [DR 481.G4]. Ανατύπωση, Αθήνα 2008 [DR 481.G4. 11

Halil İnalcık The Question of the Emergence of the Ottoman State, International Journal of Turkish Studies, 2/2 (1981-82), σ. 71-80 [Κεντρική Βιβλιοθήκη, Περιοδικά]. Rudi Paul Lindner, Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia, Bloomington 1983 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR434.L55]. Ronald C. Jennings, Some Thoughts on the Gazi-Thesis, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 76 (1986), σ. 151-161 [Κεντρική Βιβλιοθήκη, Περιοδικά]. Colin Imber, What Does Ghazi Actually Mean?, στο Ç. Balim-Harding και Colin Imber (επιμ.), The Balance of Truth: Essays in Honour of Professor Geoffrey Lewis, Κωνσταντινούπολη 2000, σ. 165-178 [Κεντρική Βιβλιοθήκη, DR432.B24]. Cemal Kafadar, Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State, Μπέρκλεϊ 1995 [Κεντρική Βιβλιοθήκη, DR486.K34]. Ελληνική μετάφραση: Ανάμεσα σε δύο κόσμους: Η κατασκευή του οθωμανικού κράτους, μετ. Α. Αναστασόπουλος, Αθήνα 2008 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR486.K3416]. Heath W. Lowry, The Nature of the Early Ottoman State, Albany, Νέα Υόρκη 2003 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR432.L69]. Ελληνική μετάφραση: Η φύση του πρώιμου οθωμανικού κράτους, μετ. Στ. Παπαγεωργίου, Αθήνα 2004 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR432.L6916]. Karen Barkey, Αυτοκρατορίες και διαφορετικότητα: Οι Οθωμανοί σε συγκριτικό πλαίσιο, Αθήνα 2008 [DR531 B3716 2013] Heath W. Lowry, The Shaping of the Ottoman Balkans 1350-1550: The Conquest, Settlement and Infrastructural Development of Northern Greece, Κωνσταντινούπολη 2008 [ζητείστε το από Βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών, Παλιά Πόλη Ρεθ., Μελισσινού και Νικηφ. Φωκά 130, DF801.L69] Ένα συνέδριο για το πρώιμο οθωμανικό κράτος: Elizabeth Zachariadou (επιμ.), The Ottoman Emirate (1300-1389), Halcyon Days in Crete I, A Symposium Held in Rethymnon, 11-13 January 1991, Ρέθυμνο 1993 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR481.H35]. Μια γεύση από τις πηγές: Ελισάβετ Α. Ζαχαριάδου, Ιστορία και θρύλοι των παλαιών σουλτάνων (1300-1400), Αθήνα 1991 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR438.9.A2 Z3]. Για τα γεγονότα της περιόδου δείτε: Colin Imber, The Ottoman Empire 1300-1481, Κωνσταντινούπολη 1990 [Κεντρική Βιβλιοθήκη DR481.I45] - Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τ.θ, σ. 133-135, 160-165, 184-199. Και για συντροφιά στη μελέτη σας διαβάστε: Γιουνούς Εμρέ [ποιήματα], εισ., μετ., σχόλια Πολύμνια Αθανασιάδη, Αθήνα 1996 [Κλειστές Συλλογές ΚΑΣ 263669]. Ζητήστε τα παραπάνω βιβλία από τη Συλλογή Περιορισμένου Δανεισμού με το όνομα του μαθήματος στη Βιβλιοθήκη (έχουν τοποθετηθεί εκεί μόνο οι πρόσφατες ελληνικές μεταφράσεις). Θα πρέπει να εντοπίσετε μόνοι σας τις παλαιότερες εκδόσεις και τα άρθρα στα περιοδικά. 12

Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Προϊστορική Αρχαιολογία (ΠΑΡ) ΠΑΡ 178 Κατερίνα Κόπακα Καλειδοσκόπιο της Μινωικής Αρχαιολογίας Ι (Π) 5 ECTS Στην παράδοση ΠΑΡ 178 προτείνεται μια επισκόπηση της Μινωικής Αρχαιολογίας, μέσα από μια σειρά από συγκεκριμένα παραδείγματα που είναι αντιπροσωπευτικά της πορείας του πολιτισμού στην Κρήτη την Εποχή του Χαλκού (3η-2η χιλιετία π.χ.), και την παράλληλη εγγραφή τους στις ευρύτερες συναφείς θεματικές ενότητες της ανθρώπινης υλικής και συμβολικής παραγωγής. Προσεγγίζονται έτσι, αυτό το εξάμηνο, τα κεφάλαια της ιστορίας της έρευνας, της καθημερινότητας, των ταφικών και των λατρευτικών πρακτικών, της παλαιοανακτορικής γραφειοκρατικής οργάνωσης, της νεοανακτορικής αρχιτεκτονικής και οικιστικής, τέλος της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας και της συζήτησης για την καταστροφή των κρητικών κέντρων. Τα αποσπασματικά, ανισομερή και εν γένει ελλειπτικά σχετικά αρχαιολογικά δεδομένα, όπως συλλέγονται από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, συγκρίνονται με τις διαφανείς ψηφίδες σε ένα νοητό καλειδοσκόπιo, στα χρώματα όμως του πηλού, του λίθου, του μετάλλου, και των άλλων υλικών καταλοίπων. Οι επιστημονικές και διεπιστημονικές εικόνες που συγκροτούν οι ψηφίδες αυτές ποικίλλουν ανάλογα με τις διαθέσιμες γνώσεις και τα νέα ευρήματα. Eξαρτώνται όμως επίσης, σε σημαντικό βαθμό, από τις εκάστοτε αναλυτικές και θεωρητικές αναγνώσεις και ερμηνευτικές υποθέσεις που, όπως τα κάτοπτρα στο καλειδοσκόπιο, μπορούν να διαθλούν, να συνθέτουν και να προβάλλουν στο φως μεταβαλλόμενες ακολουθίες των γνώσεών μας, σε κάθε προσπάθεια ανασύστασης συνεκτικών αφηγήσεων για τον Μινωικό Πολιτισμό. Κλασική Αρχαιολογία (ΚΑΡ) ΚΑΡ 160 Παυλίνα Καραναστάση Εισαγωγή στην γλυπτική των ελληνιστικών χρόνων (Π) 5 ECTS Oι ελληνιστικοί χρόνοι, οι τρεις αιώνες δηλαδή που ξεκινούν με τις κατακτήσεις του Mεγάλου Aλεξάνδρου μετά το 333 στην Aνατολή και την Aίγυπτο και ολοκληρώνονται με τη ναυμαχία του Aκτίου το έτος 31 π.x. και την ακόλουθη κατάκτηση της Aλεξάνδρειας από τον πρώτο ρωμαίο αυτοκράτορα Oκταβιανό/ Aύγουστο το 30 π.x., αποτέλεσαν μια βαθειά τομή στον αρχαίο κόσμο. Την πολυπλοκότητα και πολυμορφία των χρόνων αυτών αποτυπώνουν με ιδιαίτερη σαφήνεια τα γλυπτά (αγάλματα και ανάγλυφα), τα οποία και αποτελούν το αντικείμενο της εισαγωγικής αυτής παράδοσης. Στόχος του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τα σημαντικότερα έργα, την χρονολογική και στιλιστική τους εξέλιξη, τη θεματολογία και τα ιστορικά τους συμφραζόμενα. Ενδεικτική βιβλιογραφία R. R. R. Smith, Hellenistic Sculpture (London 1991), Ελληνική μετάφραση R.R.R. Smith, Ελληνιστική πλαστική (Αθήνα 2009, εκδόσεις Καρδαμίτσα), μετ. Κουτσούμπα, Δ. & Χαμηλάκη, Αικ. 13

J. J. Pollitt, Η Τέχνη στην Ελληνιστική Εποχή (Αθήνα 2004, Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα). Πρωτότυπος τίτλος: Art in the Hellenistic Age, Cambridge 1986) T. Hölscher, Κλασική Αρχαιολογία. Βασικές Γνώσεις (Θεσσαλονίκη 2005, University Studio Press) Γ. Κοκκορού-Αλευρά, Η Τέχνη της αρχαίας Ελλάδας. Σύντομη ιστορία (1050-50 π.χ.) (Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα 1998) Ν. Καλτσάς, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα Γλυπτά (Αθήνα 2001, εκδ. KAΠΟΝ) A. Stewart, Greek sculpture. An exploration Vol. I-II (New Haven 1990) B.S.Ridgway, Hellenistic Sculpture I, The Styles of ca. 331-200 B.C. (Madison 1990). B.S.Ridgway, Hellenistic Sculpture II. The Styles of ca. 200-100 BC. (Madison 2001). B.S.Ridgway, Hellenistic Sculpture III. The Styles of ca. 100-31 BC. (Madison 2001). B. Andreae, Skulptur des Hellenismus (München 2001) C. Kunze, Zum Greifen nah. Stilphänomene in der hellenistischen Skulptur und ihre inhaltliche Interpretation (München 2002) P. Schultz - R. von den Hoff (eds.), Early Hellenistic Portraiture: Image, Style, Context (New York 2007) P. C. Bol (ed.), Geschichte der antiken Bildhauerkunst, Bd. 3 Hellenistische Plastik (Mainz 2007) ΚΑΡ 347 Παυλίνα Καραναστάση Επίλεκτα μνημεία πλαστικής των ελληνιστικών χρόνων (Σ) 10 ECTS Αντικείμενο του σεμιναρίου θα αποτελέσουν σημαντικά πλαστικά έργα των ελληνιστικών χρόνων (π.χ. πορτρέτα πολιτικών προσώπων και ανθρώπων των γραμμάτων, πολιτικά έργα όπως η Νίκη της Σαμοθράκης, τα ανάγλυφα του βωμού του Διός στο Πέργαμον, μυθολογικά συμπλέγματα κ.ά.) με στόχο την εξοικείωση των φοιτητών με τους τρόπους «ανάγνωσης» και ερμηνείας των γλυπτών, τις τοπικές αλλά και τεχνικές τους ιδιαιτερότητες και τα ιστορικά τους συμφραζόμενα. Στους φοιτητές που επιθυμούν να συμμετάσχουν συνιστάται η παρακολούθηση της σχετικής παράδοσης (ΚΑΡ 160). Ενδεικτική βιβλιογραφία R.R.R. Smith, Ελληνιστική πλαστική, Ελληνική μετάφραση Κουτσούμπα, Δ. & Χαμηλάκη, Αικ. (Αθήνα 2009, εκδόσεις Καρδαμίτσα) Πρωτότυπος τίτλος:, Hellenistic Sculpture (London 1991) J. J. Pollitt, Η Τέχνη στην Ελληνιστική Εποχή (Αθήνα 2004, Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα). Πρωτότυπος τίτλος: Art in the Hellenistic Age, Cambridge 1986 T. Hölscher, Κλασική Αρχαιολογία. Βασικές Γνώσεις (Θεσσαλονίκη2005, University Studio Press) Ν. Καλτσάς, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα Γλυπτά (Αθήνα 2001, εκδ. KAΠΟΝ,) A. Stewart, Greek sculpture. An exploration Vol. I-II (New Haven 1990) R. R. R. Smith, Hellenistic Sculpture (London 1991) 14

B.S.Ridgway, Hellenistic Sculpture I, The Styles of ca. 331-200 B.C (Madison 1990) B.S.Ridgway, Hellenistic Sculpture II. The Styles of ca. 200-100 BC (Madison 2001) B.S.Ridgway, Hellenistic Sculpture III. The Styles of ca. 100-31 BC, (Madison 2001) P. Zanker, The Mask of Socrates: The Image of the Intellectual in Antiquity (Berkeley 1995) O. Palagia - W. D. E. Coulson (Hrsg.), Regional Schools in Hellenistic Sculpture. Proceedings of an International Conference Held at the American School of Classical Studies at Athens, March 15-17, 1996 (Oxford 1998) B. Andreae, Skulptur des Hellenismus (München 2001) C. Kunze, Zum Greifen nah. Stilphänomene in der hellenistischen Skulptur C. Kunze, Zum Greifen nah: Stilphänomene in der hellenistischen Skulptur und ihre inhaltliche Interpretation (München 2002) A. Erskine (Εκδ.), A companion to the Hellenistic World (Oxford 2003) A. Stewart, Attika. Studies in Athenian sculpture of the Hellenistic Age (London 1979) P. Schultz - R. von den Hoff (Hrsg.), Early Hellenistic Portraiture: Image, Style, Context (New York 2007) ΚΑΡ 120 Δημήτρης Μποσνάκης Γεωμετρική και Αρχαϊκή Ελλάδα (Π) 5 ECTS Στόχος του μαθήματος είναι μια ευρεία ερμηνευτική σύνθεση του πολιτισμού της Γεωμετρικής και Αρχαϊκής Ελλάδας (1100 480 π.χ.), από τις συνθήκες της διαμόρφωσής του κατά τους λεγ. Σκοτεινούς Χρόνους μέχρι την πρώτη άνθηση κατά την Αρχαϊκή εποχή. Μελετώντας την τέχνη και την αρχιτεκτονική αυτών των χρόνων μέσα στα ιστορικά, κοινωνικά και φιλολογικά συμφραζόμενα, η έμφαση δίνεται κυρίως στον εικαστικό κόσμο του πρώιμου ελληνικού πολιτισμού. Η αναπαραστατική και αφηγηματική τέχνη, η μνημειακή γλυπτική και αρχιτεκτονική, συμπίπτουν χρονικά με την επική και λυρική ποίηση, τη γένεση της πόλης-κράτους, την τυραννία, την πρώιμη δημοκρατία και τη φυσική φιλοσοφία. Βιβλιογραφία John Boardman, Greek Sculpture. The Archaic Period (1978) [ελλην. μετάφραση: Ελληνική πλαστική: Αρχαϊκή περίοδος, (1982)]. Boardman John, The history of greek vases, 2006 [Η ιστορία των αρχαίων ελληνικών αγγείων, 1η έκδ./2006]. Boardman John, Athenian Black figure Vases, London, 1974. Boardman John, Athenian Red Figure Vases, London, 1975. P. C. Bol (επιμέλεια), Ι. Fruehgriechische Plastik, στη σειρά: Die Geschichte der antiken Bildaheuerkunst (2002). Coldstream, John N. (2003) [1979]. Geometric Greece: 900-700 BC. London. Cook R. M., Greek Painted Pottery, 1997 [Ελληνική αγγειογραφία, 3η έκδ./1994]. W. Fuchs J. Floren, Die griechische Plastik I (München 1987) J. M. Hurwit, The Art and Culture of Early Greece, 1100-480 B.C. (1985). Katerina Karakasi, Archaische Koren (2001). 15

Χ. Καρούζος, Αριστόδικος (1961). W. Martini, Die archaische Plastik der Griechen (1990) Morris, Ian (1999). Archaeology As Cultural History: Words and Things in Iron Age Greece. London. Richter, Gisela M.A. (1963). A Handbook of Greek Art: Third Edition Newly Revised. Phaidon Publishers Inc. G. M. A. Richter, Archaic Gravestones of Attica (New York 1961) G. M. A. Richter, Korai. Archaic Greek Maidens (London 1968) G. M. A. Richter, Kouroi 3 (1970) B. S. Rigdway, The Archaic Style in Greek Sculpture (Princeton 1977) Claude Rolley, La sculpture grecque I. Des origines au milieu du V e siècle(1994) [ελλην. μετάφραση: Η Ελληνική Γλυπτική Ι, από τις αρχές έως το μέσο του 5 ου αι., σε ελληνική μετάφραση από το Ινστιτούτο του Βιβλίου Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2006]. Schweitzer, Bernhard (1971). Greek Geometric Art. New York. Snodgrass, Anthony M. (2001). The Dark Age of Greece: An Archeological Survey of the Eleventh to the Eighth Centuries BC. New York. Snodgrass, Anthony (1980). Archaic Greece: The Age of Experiment. London Melbourne Toronto. Βιβλιογραφία ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ François de Polignac, La naissance de la cité grecque, Cultes, espace et societé, VIII- VII siècles (Paris 1995, [Η Γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης, ΜΙΕΤ 2000]). Fritz Gschnitzer, Griechische Sozialgeschichte, von der mykenischen bis zum Ausgang der klassischen Zeit (1981] [Ιστορία της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, MIET 2011] H. A. Shapiro (επιμ.), The Cambridge Companion to Archaic Greece (2007). Βυζαντινή Αρχαιολογία (ΒΑΡ) ΒΑΡ 552 Βίκυ Φωσκόλου Από την Εικονομαχία στην 4η 5 ECTS Σταυροφορία: Η τέχνη της μέσης βυζαντινής εποχής (8 ος 12 ος αιώνας) (Π) Στα μαθήματα πρόκειται να εξετάσουμε της διάφορες εκφάνσεις της τέχνης της μεσοβυζαντινής εποχής, δηλ. από τις αρχές του 8 ου έως τα τέλη του 12 ου. Θα μελετήσουμε την αρχιτεκτονική, κυρίως την εκκλησιαστική, και τη ζωγραφική, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, χειρόγραφα και εικόνες, αλλά και αντικείμενα μικροτεχνίας, τόσο στις επαρχίες της βυζαντινής αυτοκρατορίας αλλά και στις περιοχές της πολιτισμικής της ακτινοβολίας. Ειδικότερα στην περίπτωση της αρχιτεκτονικής, αφού εξετάσουμε τους αρχιτεκτονικούς τύπους και τη μορφολογία των κτιρίων, θα γνωρίσουμε τα σημαντικότερα μνημεία. Όσον αφορά τη ζωγραφική, θα εξεταστούν οι τεχνοτροπικές τάσεις και εικονογραφία των σημαντικότερων παραδειγμάτων της μνημειακής ζωγραφικής (ψηφιδωτά και τοιχογραφίες), των εικονογραφημένων χειρογράφων και εικόνων. Θα ασχοληθούμε επίσης με τα υλικά και την τεχνική, τους χορηγούς, το κοινό και τους δημιουργούς αυτών των έργων με σκοπό να τα εντάξουμε στο ιστορικό και κοινωνικό τους πλαίσιο. 16

Για το μάθημα θα δημιουργηθεί ιστοσελίδα στο e-learn, όπου θα αναρτώνται σχεδιαγράμματα των μαθημάτων με τη σχετικά βιβλιογραφία, όπως επίσης και ηλεκτρονικά ανάτυπα (pdf) άρθρων και κεφαλαίων από βιβλία που θα αφορούν κάθε θεματική των μαθημάτων. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Γενικά. Lyn Rodley, Εισαγωγή στη βυζαντινή τέχνη και αρχιτεκτονική, μτφ. Μ. Βέικου, Αθήνα 2010. Τζ. Λόουντεν, Πρώιμη Χριστιανική και Βυζαντινή Τέχνη, μτφρ Μ. Αγγελίδου, Αθήνα 1999. Τhe Glory of Byzantium. Art and Culture of the Middle Byzantine Era A.D. 843-1261, επιμ. Η.C. Evans, W. D. Wixom, κατάλογος έκθεσης, The Metropolitan Museum of Art, Νέα Υόρκη 1997. Αρχιτεκτονική Ν. Γκιολές, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), Αθήνα 1987. Χ. Μπούρας, Μαθήματα ιστορίας της αρχιτεκτονικής, τομ. 2, Αθήνα 1999. Χ. Μπούρας, Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα 2001. Ζωγραφική Πανσελήνου Ν., Βυζαντινή Ζωγραφική. Η βυζαντινή κοινωνία και οι εικόνες της, Αθήνα 2010. Αχειμάστου Ποταμιάνου Μ., Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινές τοιχογραφίες, Αθήνα 1994. Βοκοτόπουλος Π., Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινές εικόνες, Αθήνα 1995. Γαλάβαρης Γ., Ελληνική Τέχνη. Ζωγραφική βυζαντινών χειρογράφων, Αθήνα 1995 Χατζηδάκη Ν., Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινά ψηφιδωτά, Αθήνα 1995. Διάγραμμα μαθημάτων 1.Εισαγωγή: Αντικείμενο του μαθήματος - Επεξήγηση βασικών εννοιών και όρων Παρουσίαση της βιβλιογραφίας. 2. Η περίοδος Εικονομαχίας (726-843): Αλλαγές στο λειτουργικό τυπικό και νέοι αρχιτεκτονικοί τύποι. Επιπτώσεις στη ζωγραφική 3. Μεσοβυζαντινή Αρχιτεκτονική: Αρχιτεκτονικοί τύποι και μορφολογία των κτηρίων 4 Μεσοβυζαντινή Αρχιτεκτονική Σχολή Κωνσταντινούπολης Ελλαδική Σχολή- Μεσοβυζαντινή αρχιτεκτονική: Τα μνημεία 5. Μετά την Εικονομαχία (843-περ. 1000): Η δογματική θεώρηση των εικόνων. 6 7-8 Εικονογραφημένα χειρόγραφα και μνημειακή ζωγραφική 10 ου αιώνα. Έργα μικροτεχνίας 7-9. Η μνημειακή ζωγραφική του 11 ου αιώνα Τα ψηφιδωτά σύνολα του ελλαδικού χώρου και οι τεχνοτροπικές τάσεις που εκπροσωπούν Τα συγγενικά μνημεία. 10. Μικροτεχνία: κατηγορίες πολυτελών αντικειμένων και η παραγωγή τους 10 11 Η μνημειακή ζωγραφική την περίοδο των Κομνηνών και των Αγγέλων (1081-1204) 12 Εικονογραφημένα χειρόγραφα και εικόνες του 12 ου αι. 13. Ανακεφαλαίωση ΒΑΡ 357 Βίκυ Φωσκόλου Ζητήματα εικονογραφίας της βυζαντινής τέχνης (Σ) 10 ECTS 17

Πρωταρχικός στόχος του σεμιναρίου είναι η εξοικείωση με βασικές έννοιες που αφορούν τη μελέτη της βυζαντινής ζωγραφικής, όπως π.χ. εικονογραφικό πρόγραμμα, εικονογραφία και εικονογραφική ανάλυση. Παράλληλα, στόχος του σεμιναρίου θα είναι η γνωριμία με τις διαφορετικές μεθοδολογικές και θεωρητικές προσεγγίσεις, τις διαφορετικές σχολές, στην έρευνα των παραπάνω ζητημάτων. Τέλος, βασικός σκοπός μας επίσης θα είναι η εκμάθηση των βασικών αρχών της έρευνας και της εκπόνησης μιας επιστημονικής εργασίας. Τα παραπάνω θα τα επιτύχουμε μελετώντας και σχολιάζοντας σε ενότητες περισσότερων μαθημάτων επιστημονικές συμβολές, άρθρα ή κεφάλαια από βιβλία, που αποτελούν πλέον έργα αναφοράς, δηλ. μελέτες που έφεραν μια τομή στην έρευνα των σχετικών ζητημάτων. Ιστορία Τέχνης της Δύσης (ΙΤΔ) ΙΤΔ 156 Τιτίνα Κορνέζου Ένας ζωγράφος του 17 ου αιώνα ανάμεσα στη Ρώμη και στο Παρίσι: το έργο του Νικολά Πουσέν (Π) 5 ECTS Κεντρικό αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί η μελέτη της καλλιτεχνικής παραγωγής του γάλλου ζωγράφου Νικολά Πουσέν (Nicolas Poussin, 1594-1665). Με αφορμή την περίπτωση του το μάθημα θα εστιάσει ωστόσο σε ευρύτερα ερωτήματα όπως: Πώς εκπαιδεύεται ένας ζωγράφος την εποχή εκείνη; Ποιες είναι οι δυνατότητες βιοπορισμού του (παραγγελιοδότες-συλλέκτες); Ποια είναι τα καλλιτεχνικά πρότυπα; Ποιες είναι οι κυρίαρχες καλλιτεχνικές τάσεις στη Ρώμη και στο Παρίσι την περίοδο αυτή; Η παρουσίαση και ανάλυση έργων του συγκεκριμένου ζωγράφου θα πραγματοποιείται συνδυαστικά με έργα άλλων καλλιτεχνών και σε συσχετισμό με το κοινωνικοπολιτικό και αισθητικό πλαίσιο δημιουργίας τους. Ενδεικτική βιβλιογραφία: - Βlunt A., Nicolas Poussin: The A.W. Mellon Lectures in the Fine Arts, 1958, National Gallery of Art, Washington DC, 1967, 2 τόμ. - Friedlaender W., Nicolas Poussin: a new approach, Nέα Υόρκη, 1968. - Νicolas Poussin, Lettres et propos sur l art, A. Blunt (επιμ.), Παρίσι, 2 1989. - Οberhüber K., Nicolas Poussin. The Early Years in Rome. The Origins of French Classicism, Phaidon, 1988. - Rosenberg P., Nicolas Poussin (1594-1665): catalogue raisonné des dessins, Παρίσι, 1994, 2 τόμ. - Scott K.-Warwick G. (επιμ.), Commemorating Poussin, Cambridge University Press, 1999. -Τhuillier J., Nicolas Poussin, Παρίσι, 1994. ΙΤΔ 358 Τιτίνα Κορνέζου Βίοι καλλιτεχνών στην εποχή του μπαρόκ 10 ECTS (Σ) Οι βιογραφίες καλλιτεχνών αποτελούν την πρώιμη εκδοχή μιας ιστορίας της τέχνης ως ιστορία των καλλιτεχνών. Το πρότυπο αυτό που διαμορφώθηκε τον 16 ο αιώνα, 18

από τον Τζόρτζο Βαζάρι στην Τοσκάνη, γνώρισε στη διάρκεια του 17 ου αιώνα ευρεία διάδοση. Αντικείμενο του σεμιναρίου αποτελεί η μελέτη, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, του γραμματειακού αυτού είδους καθώς και η σχέση του με άλλα είδη λόγου περί της τέχνης στην ίδια περίοδο. Δεδομένου ότι τα κείμενα αυτά είναι αποκλειστικά ξενόγλωσσα, το σεμινάριο απευθύνεται σε φοιτητές/τριες που κατέχουν επαρκώς μία τουλάχιστον ξένη γλώσσα. ΙΤΔ 185 Ευγένιος Ματθιόπουλος Νεωτερικές τάσεις στην Ευρωπαϊκή ζωγραφική την περίοδο 1900-1914: Αρ νουβώ, Φωβισμός, Εξπρεσιονισμός, Φουτουρισμός, Κυβισμός (Π) 5 ECTS Στόχος του μαθήματος είναι να μελετηθεί η ιστορία της Ευρωπαϊκής ζωγραφικής της περιόδου 1900-1914: Η παράδοση θα εστιάσει στις τάσεις και τα κινήματα της Αρ νουβώ, του Φωβισμού, του Εξπρεσιονισμού, του Φουτουρισμού και του Κυβισμού με έμφαση στις ιδιαίτερες τεχνοτροπικές και αισθητικές αναζητήσεις που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιό τους. Θα αναλυθούν: α) οι κοινωνικές-πολιτικές και ιδεολογικές προϋποθέσεις αυτών των κινημάτων, β) οι θεωρητικές απόψεις και εκθεσιακές δράσεις που αναπτύχθηκαν, γ) η υποδοχή τους από την κριτική και το κοινό και δ) θα παρουσιαστεί η συνεισφορά των σημαντικότερων πρωταγωνιστών κάθε τάσης ή κινήματος. Ενδεικτική βιβλιογραφία: N6447.A7216 2014 Giulio Carlo Argan - Achille Bonito Oliva Η μοντέρνα τέχνη, 1770-1970 / Η τέχνη στην καμπή του 21ου αιώνα, μετάφραση: Λίνα Παπαδημήτρη, Μαρία Σπυριδοπούλου πρόλογος: Νίκος Κεσσανλής, Ηράκλειο : Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2014. NX456.A7816 2007 Hal Foster, Rosalind Krauss, Yve - Alain Bois, Benjamin H. D. Buchloh, Η τέχνη από το 1900 : μοντερνισμός, αντιμοντερνισμός, μεταμοντερνισμός, πρόλογος - επιμέλεια Μιλτιάδης Παπανικολάου, μετάφραση Ιουλία Τσολακίδου. Αθήνα : Επίκεντρο, 2007. N6465.A7 E8416 2000 Στέφεν Έσκριτ, Αρ Νουβώ, μετάφραση Ιωάννα Βετσοπούλου, Αθήνα : Καστανιώτης, 2001. N6494.C8 C6916 2003 Νηλ Κοξ, Κυβισμός, μετάφραση Ιωάννα Βετσοπούλου, Αθήνα : Καστανιώτης, 2003. NX600.F8 T55 1984b Κάρολαϊν Τίσνταλ, Άντζελο Μποτσόλα, Φουτουρισμός, μετάφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ. Αθήνα : Υποδομή, 1984. 19

N6868.5.E9 B373 2005 Ashley Bassie, Expressionism, Rochester, Kent : Grange Books, c2005. ΙΤΔ 389 Ευγένιος Ματθιόπουλος Η πρόσληψη των μεταϊμπρεσιονιστικών τάσεων στην ευρωπαϊκή τέχνη στα τέλη του 19 ου και αρχές του 20 ού αιώνα (Σ) 10 ECTS Στόχος του σεμιναρίου είναι να μελετηθεί η πρόσληψη των μεταϊμπρεσιονιστικών αναζητήσεων που εκδηλώθηκαν στη Γαλλία κατά τα χρόνια 1880-1905. Η υποδοχή τους θα μελετηθεί σε όλη την Ευρωπαϊκή τέχνη στα τέλη του 19 ου και αρχές του 20ού αιώνα. Θα δοθεί έμφαση στις σχετικές τεχνοτροπικές και αισθητικές αναζητήσεις που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιό τους σε χώρες του δυτικού κόσμου εκτός της Γαλλίας, οι εκθεσιακές δράσεις και οι θεωρητικές απόψεις που αναπτύχθηκαν καθώς και η υποδοχή τους από την κριτική και το κοινό και θα παρουσιαστεί η συνεισφορά των σημαντικότερων μεταϊμπρεσιονιστών ζωγράφων στη Γερμανία, την Ιταλία, τη Ρωσία, το Βέλγιο, την Ισπανία, την Ελλάδα και των άλλων δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Ενδεικτική βιβλιογραφία: N6447.A7216 2014 Giulio Carlo Argan - Achille Bonito Oliva Η μοντέρνα τέχνη, 1770-1970 / Η τέχνη στην καμπή του 21ου αιώνα, μετάφραση: Λίνα Παπαδημήτρη, Μαρία Σπυριδοπούλου πρόλογος: Νίκος Κεσσανλής, Ηράκλειο : Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2014. ΞΥΔ 272447 Post-impressionism : cross-currents in European and American painting, 1880-1906. Washington : National Gallery of Art, 1980. ND547.5.I4 C75 2007 Critical readings in Impressionism and post-impressionism : an anthology, edited by Mary Tompkins Lewis. Berkeley : University of California Press, c2007. 20

Εργαστηριακά μαθήματα ΕΜ001 Αλέξανδρος Μαριδάκης Βασικές υπολογιστικές εφαρμογές και χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή 3ωρο μάθημα-εργαστήριο για τους πρωτοετείς φοιτητές, σε κύκλους των τεσσάρων εβδομάδων για ομάδες των 30 ατόμων (ώστε να καλύπτεται το σύνολο των φοιτητών του έτους). ΕΜ002 Αριάδνη Γκαζή Διαδίκτυο & ανθρωπιστικές επιστήμες: Ιστορία μέσου- Κατηγορίες ιστοσελίδων - Μέθοδοι αξιολόγησης - Διαδικτυακά ερευνητικά εργαλεία Κύκλος εργαστηριακών μαθημάτων που απευθύνεται σε ομάδες πρωτοετών φοιτητών (μέχρι 30 άτομα) και θα ολοκληρώνεται σε 4 μαθήματα που θα επαναλαμβάνονται 3 φορές κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, ώστε να μπορεί να το παρακολουθεί το σύνολο των πρωτοετών φοιτητών κάθε έτους (~90 φοιτητές ανά εξάμηνο). Kάθε ένα από τα 4 μαθήματα διαρκεί 3 ώρες, παραδίδεται μία φορά την εβδομάδα και αποτελείται από δύο μέρη, το ένα θεωρία και το δεύτερο άσκηση (στο Εργαστήριο Υπολογιστών της Φιλοσοφικής Σχολής). 21