ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΒΑΖΑΚΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ ΜΕΤΣΙΟΥ ΑΝΝΑ Επιβλέπων Καθηγητής Μπίσκας Παντελής, Λέκτορας Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΟΥΛΙΟΣ 2012 1

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η απελευθέρωση της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας είναι πλέον γεγονός από τις 19/2/2001 σύμφωνα με την ΡΑΕ, με την ΔΕΗ να λειτουργεί σαν ανώνυμη εταιρεία (ΔΕΗ Α.Ε.). Σαν επόμενο βήμα για την ισχυροποίηση του ανταγωνισμού, όπως επιβάλλεται από τους κανόνες της απελευθερωμένης αγοράς, τόσο σε επίπεδο εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό, είναι η ένταξη της ελληνικής ηλεκτρικής αγοράς στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το τέλος του 2014. Η συνεργασία και η διασύνδεση των γειτονικών ηλεκτρικών αγορών κρίνεται απαραίτητη για την αξιόπιστη και οικονομικότερη εξυπηρέτηση των καταναλωτών τους όπως και για πλειάδα άλλων λόγων. Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να καταδείξει, να μελετήσει και να αναλύσει τις επιπτώσεις στην ελληνική αγορά ηλεκτρισμού ύστερα από την εφαρμογή του Χρηματιστηριακού Μοντέλου κατά έτη 2014,2015 και 2016. Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται πλήρη αναφορά του ισχύοντος μοντέλου λειτουργίας της ελληνικής αγοράς, της Κοινοπραξίας Ισχύος. Πιο συγκεκριμένα, έπειτα από μια μικρή ιστορική αναδρομή, στην πρώτη παράγραφο αναλύονται οι βασικές αγορές του ισχύοντος μοντέλου, η Αγορά Μακροχρόνιας Διαθεσιμότητας Ισχύος (Capacity Market) και η Αγορά Ενέργειας και Επικουρικών Υπηρεσιών Χονδρεμπορική Αγορά (Energy and Ancillary Services Market). Καταγράφονται οι βασικοί κανόνες που διέπουν τις αγορές αυτές και παρουσιάζονται οι επιμέρους αγορές που περιλαμβάνονται σε αυτές (Αγορά Επόμενης Ημέρας, Αγορά Επικουρικών Υπηρεσιών, Διαδικασία Εκκαθάρισης Αποκλίσεων, Μηχανισμός Κάλυψης Μεταβλητού Κόστους Μονάδων και η Αγορά Δικαιωμάτων Διασυνδέσεων). Το πρώτο κεφάλαιο τελειώνει κάνοντας αναφορά στις ευρωπαϊκές χώρες που εφαρμόζουν και αυτές το μοντέλο της Κοινοπραξίας Ισχύος. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αφού επιχειρηματολογούμε για την ανάγκη αναδιάρθρωσης της εγχώριας αγοράς ηλεκτρισμού, αναλύεται το νέο μοντέλο που θα εφαρμοστεί σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή αγορά, το Χρηματιστηριακό. Δηλαδή, παρουσιάζονται τα κυριότερα του Target Model και το πώς αυτό θέλει να είναι ο σχεδιασμός των νέων ευρωπαϊκών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας σύμφωνα και με τον ACER. Εν συνεχεία, καταγράφονται οι ασυμβατότητες του Target Model με την ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και προτείνονται τρόποι αναδιάρθρωσης της εγχώριας χονδρεμπορικής αγοράς. Και αυτό το κεφάλαιο τελειώνει παρουσιάζοντας τις κυριότερες αγορές της Ευρώπης που εφαρμόζουν το Χρηματιστηριακό μοντέλο. Το τρίτο κεφάλαιο χωρίζεται σε τρία κύρια μέρη, στα δεδομένα εισόδου, την κατάστρωση των σεναρίων και την επεξεργασία και ανάλυση των αποτελεσμάτων. Στο πρώτο μέρος παραθέτονται όλα τα δεδομένα εισόδου που είναι απαραίτητα για την κατάστρωση των σεναρίων, όπως π.χ. οι εγχύσεις ενέργειας που προέρχονται από ΑΠΕ, το πρόγραμμά αντλήσεων των υδραντλητικών μονάδων κ.α.. Στο δεύτερο μέρος, παρουσιάζεται η λογική, στην οποία βασίστηκε η κατάστρωση των σεναρίων και περιγράφεται αναλυτικά ο τρόπος με τον οποίο βρέθηκαν οι μελλοντικές τιμές των καυσίμων. Κλείνοντας, στο τρίτο μέρος του κεφαλαίου παρουσιάζονται και επεξηγούνται τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων εξόδου των σεναρίων μετά από την επίλυση τους στο πρόγραμμα LTS. 2

Στο τελευταίο κεφάλαιο αυτής της διπλωματικής αποτυπώνεται η επίδραση της αλλαγής του μοντέλου λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας από Κοινοπραξίας Ισχύος σε Χρηματιστηριακό. Τα μεγέθη, στα οποία εξετάζονται οι επιπτώσεις της αλλαγής είναι η παραγωγή των θερμικών μονάδων (Φ.Α. IPPs, Φ.Α. ΔΕΗ, λιγνιτικές) και των ΥΗΣ, το μικτό περιθώριο από την συμμετοχή στον ΗΕΠ των μονάδων αυτών, η ΟΤΣ και το κόστος εκπομπών των ρύπων CO2. Τελειώνοντας, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον επιβλέποντα της διπλωματικής αυτής εργασίας και λέκτορα του τμήματος, κ. Παντελή Μπίσκα για την για την συνεχή και επιστημονική καθοδήγηση του και την αμεσότητα στη συνεργασία μας. Βαζακίδου Ελένη Μέτσιου Άννα Θεσσαλονίκη, 2012 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1.1 Η Ελληνική Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας......9 1.1.1 Ιστορική Αναδρομή..9 1.1.2 Δομή της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας.....9 1.2 Ευρωπαϊκές Αγορές Ηλεκτρικής Ενέργειας Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας (Mandatory Pool) 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2.1 Ανάγκη Αναδιάρθρωσης της Εγχώριας Αγοράς Ηλεκτρισμού....21 2.2 Ανάλυση του Ευρωπαϊκού Μοντέλου Αγοράς «Target Model»...22 2.3 Ασυμβατότητες της Ελληνικής Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας με το Target Model......27 2.4 Τρόποι Αναδιάρθρωσης της Εγχώριας Αγοράς Ηλεκτρισμού.... 29 2.5 Ευρωπαϊκές Αγορές Ηλεκτρικής Ενέργειας Τύπου Power Exchange..35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3.1Αντικείμενο Μελέτης.......40 3.2 Δεδομένα Εισόδου....41 3.2.1 Δεδομένα Εισόδου........44 3.2.2 Διαζωνικοί Περιορισμοί Μεταφοράς.... 44 3.2.3 Φορτίο Συστήματος.....45 3.2.4 Οι Εγχύσεις των ΑΠΕ.........47 3.2.5 Αντλήσεις Υδροηλεκτρικών Μονάδων....51 3.2.6 Προγραμματιςένες Εντάξεις και Αποσύρσεις μονάδων...52 3.2.7 Τεχνοοικονομικά Δεδομένα Μονάδων..........56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4.1 Κατάστρωση Σεναρίων......67 4.1.1 Εξελίξεις στην Εμπορία Δικαιωμάτων Εκπομπών......67 4.1.1.α Οι Αγορές Άνθρακα στην Ευρώπη..........67 4.1.2 Εξέλιξη της Τιμής των Καυσίμων....... 68 4.1.3 Πρόβλεψη Τιμών για το CO2 για το 2014 ως το 2016.....68 4.2 Τιμές Πετρελαίου......70 4.2.1 Σχέση Μεταξύ Ισοτιμιών με άλλα νομίσματα και τιμής Πετρελαίου...71 4.3 Τιμές Φυσικού Αερίου.........72 4.4 Στρατηγικές Προσφορών Θερμικών Μονάδων....77 4

4.5 Χαρακτηριστικά Σταθμών............88 4.6 Μέθοδος Monte Carlo...... 89 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 5.1 Επεξεργασία και Ανάλυση Αποτελεσμάτων.........91 5.1.1 Κόστος Εκπομπών Ρύπων....91 5.1.2 Οριακή Τιμή Συστήματος.........94 5.1.3 Οικονομικά Αποτελέσματα Σεναρίων........104 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 6.1 Συμπεράσματα-προτάσεις...119 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ...124 ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ...172 ΑΝΑΦΟΡΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...173 5

ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Λειτουργία της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας τύπου κοινοπραξίας ισχύος..10 Εικόνα 2: Παράδειγμα τιμολογούμενης προσφοράς έγχυσης για μια εισαγωγή..13 Εικόνα 3: Παράδειγμα τιμολογούμενης δήλωσης φορτίου..14 Εικόνα 4: Παράδειγμα τιμολογούμενης προσφοράς έγχυσης για μια μονάδα παραγωγής..14 Εικόνα 5: Παράδειγμα προσφοράς πρωτεύουσας εφεδρείας μονάδας..15 Εικόνα 6: Υπολογισμός οριακής τιμής συστήματος. 18 Εικόνα 7: Σχηματική αναπαράσταση επίλυσης του ΗΕΠ.19 Εικόνα 8: Σχηματική αναπαράσταση των κατευθυντήριων γραμμών του ACER σχετικά με την αναδιάρθρωση των ευρωπαϊκών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας.22 Εικόνα 9: Οι Περιφέρειες Πρωτοβουλιών στην Ευρώπη. 22 Εικόνα 10: Αναπαράσταση του σχεδιασμού των εσωτερικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας σύμφωνα με τον ACER. 24 Εικόνα 11: Αναπαράσταση του Target Model σύμφωνα με τον ENTSO-E.. 25 Εικόνα 12: Ο εσωτερικός σχεδιασμός της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας κατά το Target Model 26 Εικόνα 13: Τα χρηματιστήρια ενέργειας της Ευρώπης. 35 Εικόνα 14: Η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Γαλλίας 37 Εικόνα 15: Η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Ιταλίας....38 Εικόνα 16: Η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Γερμανίας..39 Εικόνα 17: Εκτίμηση της Εξέλιξης της Εγκατεστημένης ισχύος και της παραγωγής ΗΕ.43 Εικόνα 18: Εκτίμηση της Εξέλιξης της Εγκατεστημένης ισχύος και της παραγωγής ΗΕ.43 Εικόνα 19: Σενάρια πρόβλεψης της τιμής του CO2 μέχρι το 202...69 Εικόνα 20: Σενάρια πρόβλεψης για την τιμή του πετρελαίου.72 Εικόνα 21: Παραγωγή, εισαγωγή και κατανάλωση φυσικού αερίου στην ΕΕ-30..73 Εικόνα 22: Κόστος μεταφοράς του φυσικού αερίου σε συνάρτηση με την απόσταση...75 Εικόνα 23: Μελλοντικά σενάρια διακύμανσης της τιμής του Φυσικού Αερίου...76 Εικόνα 24: Καμπύλη προσφορών έγχυσης συναρτήσει της παραγόμενης ισχύος...78 6

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Χρονοδιάγραμμα ενεργειών αναδιάρθρωσης της αγοράς από την ΡΑΕ..31 Πίνακας 2: Ομάδες σεναρίων προς εξέταση...41 Πίνακας 3: Παραγωγή και τιμή ενέργειας......49 Πίνακας 4: Εγχύσεις των ΑΠΕ. 50 Πίνακας 5: Τιμές υδραυλικότητας ταμιευτήρων ΥΗΣ.51 Πίνακας 6: Προγραμματισμένες Εντάξεις και Αποσύρσεις μονάδων ηλεκτροπαραγωγής στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα Μεταφοράς 52 Πίνακας 7: Αποσύρσεις Μονάδων στο ΕΔΣΜ..54 Πίνακας 8: Δεδομένα για το βασικό σενάριο οικονομικής ανάπτυξης.. 55 Πίνακας 9: Δεδομένα για το σενάριο οικονομικής επιτάχυνσης...56 Πίνακας 10: Διακύμανση τιμών των καυσίμων ΦΑ. 59 Πίνακας 11: Διακύμανση τιμών των καυσίμων Πετρελαίου.....60 Πίνακας 12: Απόσβεση μονάδων....65 Πίνακας 13: Κόστος εκπομπών ρύπων ανά μήνα των τριών ετών..69 Πίνακας 14: Μετατροπή των μονάδων μέτρησης της τιμής του Φυσικού Αερίου 77 Πίνακας 15: Προσφορές έγχυσης των θερμικών μονάδων για την κοινοπραξία ισχύος.. 79 Πίνακας 16: Προσφορές έγχυσης των θερμικών μονάδων για το χρηματιστήριο ενέργειας...80 Πίνακας 17: Κόστος εκπομπών ρύπων διοξειδίου του άνθρακα 91 Πίνακας 18: κόστους CO2 93 Πίνακας 19: ΟΤΣ ΟΛΑ ΤΑ ΣΕΝΑΡΙΑ.. 98 Πίνακας 20:Μέση τιμή διαφοράς της μέσης ΟΤΣ...101 Πίνακας 21: Πίνακας Αποτελεσμάτων για το Pool...105 Πίνακας 22: Πίνακας Αποτελεσμάτων για το PX.106 7

ΛΙΣΤΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1: Καμπύλες κόστους εκπομπών ρύπων για όλα τα σενάρια...93 Διάγραμμα 2: ΟΤΣ για το σενάριο 3-2014...95 Διάγραμμα 3: ΟΤΣ για το σενάριο 14-2015...96 Διάγραμμα 4: ΟΤΣ για το σενάριο 17-2016...97 Διάγραμμα 5: Μέση ΟΤΣ για το έτος 2014...99 Διάγραμμα 6: Μέση ΟΤΣ για το έτος 2015...100 Διάγραμμα 7: Μέση ΟΤΣ για το έτος 2016...101 Διάγραμμα 8: Μέση ΟΤΣ στο σύνολο των ετών 2014-16...102 Διάγραμμα 9: Έγχυση Φ.Α. IPPs..109 Διάγραμμα 10: Έγχυση Φ.Α. ΔΕΗ...109 Διάγραμμα 11: Έγχυση λιγνιτικών μονάδων...110 Διάγραμμα 12: Μικτό περιθώριο από την συμμετοχή στον ΗΕΠ των Φ.Α. IPPs...111 Διάγραμμα 13: Μικτό περιθώριο από την συμμετοχή στον ΗΕΠ των Φ.Α. ΔΕΗ...112 Διάγραμμα 14: Μικτό περιθώριο από την συμμετοχή στον ΗΕΠ των λιγνιτικών...112 Διάγραμμα 15: Μικτό περιθώριο από την συμμετοχή στον ΗΕΠ των ΥΗΣ...114 Διάγραμμα 16: Κόστος εκπομπών ρύπων CO2.120 Διάγραμμα 17: Mέση τιμή ΟΤΣ για όλα τα έτη και για όλα τα σενάρια...121 Διάγραμμα 18: έγχυσης των θερμικών μονάδων για τα έτη 2014-16...121 Διάγραμμα 19: Μικτό περιθώριο όλων των μονάδων από την συμμετοχή στον ΗΕΠ για τα έτη 2014-16...122 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1.1 Η Ελληνική Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας 1.1.1 Ιστορική Αναδρομή Η πρώτη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία της ΔΕΗ κατασκευάστηκε στην Αθήνα κατά το έτος 1889 από την «Γενική Εταιρεία Εργοληψιών». Την ίδια περίοδο, και στην υπό οθωμανική κατοχή, Θεσσαλονίκη κατασκευάζεται μία ακόμη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος από βέλγικη εταιρεία με αποτέλεσμα η πόλη να αποκτήσει δίκτυο παροχής ηλεκτρικού ρεύματος. Μέχρι και το 1950, που ιδρύεται η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (Δ.Ε.Η.) περίπου 400 εταιρείες δρούσαν στον ελλαδικό χώρο είτε ιδιωτικές είτε δημοτικές με μεγαλύτερη εξ αυτών την Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών-Πειραιώς (ΗΕΑΠ) με εγκατεστημένη ισχύ 135MW. Τον Αύγουστο του 1950 ιδρύεται η ΔΕΗ ως κρατικό νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου και ξεκινά στην Ελλάδα το κρατικό μονοπώλιο της παραγωγής, μεταφοράς και διανομής του ηλεκτρικού ρεύματος. Η ίδρυση της ΔΕΗ κρίνονταν απαραίτητη, αφού λόγω των πολλών εταιρειών το δίκτυο και η παραγωγή στον ελλαδικό χώρο ήταν κατακερματισμένη. Επιπλέον, επειδή οι εταιρείες ήταν μικρές δεν ήταν σε θέση να εξορύξουν τον λιγνίτη, τα κοιτάσματα του οποίου ήταν άφθονα. Έτσι οι εταιρείες αναγκάζονταν να εισάγουν τις πρώτες ύλες, τον γαιάνθρακα και το πετρελαίου, από το εξωτερικό. Υπό αυτό το καθεστώς λειτουργίας της αγοράς η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος στην Ελλάδα ήτανε τρεις έως και πέντε φορές υψηλότερη από την αντίστοιχη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με αποτέλεσμα το ηλεκτρικό ρεύμα να μην αποτελεί πια κοινωνικό αγαθό αλλά αγαθό πολυτελείας. Από τότε μέχρι και σήμερα η ΔΕΗ αξιοποιώντας τις εγχώριες πηγές ενέργειας κατάφερε να πετύχει τον στόχο που είχε τεθεί με το σχέδιο Marshall, τον εξηλεκτρισμό της Ελλάδος και την ενεργειακή της αυτονομία[1]. 1.1.2 Δομή της Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας Η ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αποτελείται από δυο διακριτές αγορές, μια μακροχρόνια αγορά, στην οποία ελέγχεται η διαθεσιμότητα ισχύος (Capacity Market) και μια βραχυχρόνια (χονδρεμπορική) αγορά και επικουρικών υπηρεσιών (Energy and Ancillary Services Market) για την οποία επιλύεται καθημερινά ο Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός (ΗΕΠ). [1] Πηγή:Από το φωτογραφικό λεύκωμα της ΔΕΗ με τίτλο: Ενέργεια για την Ελλάδα. Ιστοσελίδα: http://www.dei.gr/ 9

Ο διαχειριστής του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει καθημερινά να λαμβάνει κάποιες μακροχρόνιες και βραχυχρόνιες αποφάσεις έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η αξιόπιστη και ασφαλής λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Πιο συγκεκριμένα, επιβάλλεται να λαμβάνονται μακροχρόνιες αποφάσεις σχετικά με την διαθεσιμότητα ισχύος αλλά και την εγκατάσταση αυτής και βραχυχρόνιες αποφάσεις σχετικά με την ομαλή λειτουργία της αγοράς και την κατανομή ενέργειας οι οποίες είναι χρήσιμες για την καθημερινή επίλυση του ΗΕΠ. Όλα αυτά έχουν ως στόχο την ασφάλεια εφοδιασμού και την οικονομική βελτιστοποίηση της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Παρακάτω παρουσιάζονται οι δύο αγορές αναλυτικά: Αγορά Μακροχρόνιας Διαθεσιμότητας Ισχύος (Capacity Market) Στη αγορά μακροχρόνιας διαθεσιμότητας ισχύος (capacity market) στόχος είναι η μείωση του επιχειρηματικού κινδύνου τόσο των παραγωγών όσο και των προμηθευτών. Δηλαδή, η αγορά αυτή δημιουργήθηκε για να μπορέσει να παρέχει μια συνεχή και μακροχρόνια επάρκεια και ποιότητα ηλεκτρικής ενέργειας. Για να μπορέσει να επιτευχτεί ο παραπάνω στόχος η αγορά αρχικά βασίζεται στην έκδοση από τον κάθε παραγωγό των Αποδεικτικών Διαθεσιμότητας Ισχύος (ΑΔΙ), στα οποία αναγράφεται η πραγματική διαθεσιμότητα ισχύος κάθε μονάδας του, όπως αυτή ορίζεται από τον διαχειριστή του συστήματος. Για να ικανοποιηθεί η απαίτηση της διαθεσιμότητας ισχύος, στη συνέχεια ο κάθε προμηθευτής συνάπτει συμβάσεις με τους παραγωγούς, οι οποίες ονομάζονται Συμβάσεις Διαθεσιμότητας Ισχύος (ΣΔΙ), και στις οποίες συμφωνούνται με οικονομικούς όρους οι εγγυήσεις των παραγωγών για κάποια ελάχιστη διαθεσιμότητα ισχύος των μονάδων τους. Έτσι, θεωρούμε ότι υπάρχει μια εξισορροπημένη αγορά (Balance Market) όταν ισχύει η παρακάτω σχέση: ΑΔΙ (MW) =ΣΔΙ (MW) + Απαιτούμενη Μακροχρόνια Εφεδρεία Η ύπαρξη της αγοράς μακροχρόνιας διαθεσιμότητας ισχύος κρίνεται αναγκαία για δύο κύριους λόγους. Πρώτον, γιατί η ηλεκτρική ενέργεια, είτε ως προϊόν είτε ως υπηρεσία, Εικόνα 1. Λειτουργία της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας τύπου κοινοπραξίας ισχύος. 10

αποτελεί ένα σύνολο προϊόντων, η παροχή των οποίων επιβαρύνει με διαφορετικά κόστη τον κάθε παραγωγό και με διαφορετική αξία τον κάθε καταναλωτή. Έτσι η ύπαρξη μιας αγοράς μακροχρόνιας διαθεσιμότητας ισχύος επιτρέπει με αποτελεσματικό τρόπο τον προγραμματισμό των συμμετεχόντων και τη μακροχρόνια εξασφάλιση τους, ως προς την ποιότητα, και τη μακροχρόνια τιμή του προϊόντος. Ο δεύτερος λόγος που συνετέλεσε στην δημιουργία της αγοράς μακροχρόνιας διαθεσιμότητας ισχύος είναι οι εγχώριες συνθήκες της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Πιο συγκεκριμένα, λόγω των φθηνών και αποδοτικών λιγνιτικών μονάδων παραγωγής καθώς και λόγω της αυξημένης χρησιμοποίησης του φυσικού αερίου ως καύσιμο, απαιτείται η δημιουργία χωριστής αγοράς, στην οποία θα αμείβεται η αξιοπιστία της κάθε μονάδας. Δηλαδή, ο κάθε παραγωγός λαμβάνει αμοιβή έναντι μέρους του κόστους κεφαλαίου επένδυσης, ενώ ο προμηθευτής εξασφαλίζεται στο να μην υπάρχουν υπερβολικά υψηλές τιμές στην χονδρεμπορική αγορά[2]. Αγορά Ενέργειας και Επικουρικών Υπηρεσιών Χονδρεμπορική Αγορά (Energy and Ancillary Services Market) Η χονδρεμπορική αγορά είναι μια αγορά στην οποία σε καθημερινή βάση συναλλάσσεται το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται και καταναλώνεται στο διασυνδεδεμένο σύστημα και στην οποία προσφέρουν ηλεκτρική ενέργεια και αμείβονται οι εγχώριοι παραγωγοί και οι εισαγωγείς και αντίστοιχα απορροφούν και χρεώνονται οι εκπρόσωποι του εγχωρίου φορτίου και οι εξαγωγείς. Συνιστάτε από τον Ημερήσιο Ενεργειακό Προγραμματισμό (ΗΕΠ) και στόχο έχει το βέλτιστο προγραμματισμό της λειτουργίας των θερμικών και υδροηλεκτρικών μονάδων παραγωγής του συστήματος, των μονάδων AΠE και της διαθέσιμης ενέργειας από εισαγωγές, προκειμένου να καλύπτεται σε ημερήσια βάση η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας από καταναλωτές και η ζήτηση για εξαγωγές ενέργειας από τη χώρα. Για την επίλυση του ΗΕΠ κάθε μονάδα παραγωγής υποχρεούται να προσφέρει το σύνολο της διαθεσιμότητας της, τόσο σε ενέργεια όσο και σε επικουρικές υπηρεσίες. Οπότε καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως το μοντέλο της ελληνικής χονδρεμπορικής αγοράς είναι αυτό της Υποχρεωτικής Κοινοπραξία Ισχύος (Mandatory Pool). Σύμφωνα με ορισμό που δίνει ο Λειτουργός Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΛΑΓΗΕ) το μοντέλο της Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας που εφαρμόζεται στην Ελλάδα είναι: <<Το μοντέλο της ελληνικής αγοράς στο οποίο συναλλάσσεται το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας και των συμπληρωματικών προϊόντων αυτής που θα παραχθούν, θα καταναλωθούν και θα διακινηθούν την επόμενη μέρα στην αγορά. Όλοι οι συμμετέχοντες στην Ελληνική αγορά υποχρεούνται να συμμετέχουν στην Υποχρεωτική Κοινοπραξία. Δεν επιτρέπονται φυσικές διμερείς συναλλαγές (physical bilateral transactions) μεταξύ των συμμετεχόντων της αγοράς>> [2] Εγχειρίδιο Λειτουργίας Αγοράς 2.1 του Λ.Α.Γ.Η.Ε., ιστοσελίδα: http://www.lagie.gr/fileadmin/groups/edles_dhep/egcheiridio_agoras_version_2.0_2010.09.06.pdf 11

Έχοντας ως κεντρικό άξονα την μεγιστοποίηση του κοινωνικού οφέλους, στον ΗΕΠ ενσωματώνονται και βελτιστοποιούνται, παράλληλα, οι παρακάτω αγορές-μηχανισμοί: Αγορά Επόμενης Ημέρας Αγορά Επικουρικών Υπηρεσιών Διαδικασία Εκκαθάρισης Αποκλίσεων Μηχανισμός Κάλυψης Μεταβλητού Κόστους Μονάδων Αγορά Δικαιωμάτων Διασυνδέσεων. Θέλοντας να δούμε με μια πιο προσεκτική ματιά το ισχύον μοντέλο της ελληνικής ηλεκτρικής αγοράς θα αναλύσουμε τους παραπάνω αγορές-μηχανισμούς: 1. Αγορά Επόμενης Ημέρας (Day-Ahead Market) Η αγορά επόμενης ημέρας ουσιαστικά αναφέρεται στην καθημερινή επίλυση του ΗΕΠ και καθορίζει τις εγχύσεις των μονάδων παραγωγής και των εισαγόμενων ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας από την ημέρα D-1 για την ημέρα D. Δηλαδή, αποτελεί μια προθεσμιακή αγορά ενέργειας για φυσική παράδοση την επόμενη μέρα Μέρα Κατανομής σε συγκεκριμένη ώρα-ώρα κατανομής. Η επόμενη ημέρα κατανομής είναι μια ημερολογιακή μέρα, η οποία ξεκινάει στις 12:00 τα μεσάνυχτα και τελειώνει στις 24:00, ενώ η ώρα κατανομής είναι μια ημερολογιακή ώρα. Έτσι μια ημέρα κατανομής περιλαμβάνει 24 ώρες κατανομής. Στην αγορά επόμενης ημέρας απαγορεύονται ρητώς τα διμερή συμβόλαια φυσικής παράδοσης μεταξύ των συμμετεχόντων, δηλαδή μεταξύ των παραγωγών και των προμηθευτών, καθώς αποτελεί μια αγορά τύπου υποχρεωτικής κοινοπραξίας[3]. Παρόλο αυτά επιτρέπονται τα χρηματοοικονομικά συμβόλαια μεταξύ των συμμετεχόντων όπως παραδείγματος χάριν τα προθεσμιακά συμβόλαια. Στον ΛΑΓΗΕ καθημερινά υποβάλλονται οι προσφορές έγχυσης από τους παραγωγούς και οι δηλώσεις φορτίου από τους προμηθευτές. Οι προσφορές αυτές είναι απλές και διακρίνονται σε τιμολογούμενες και μη τιμολογούμενες. Οι τιμολογούμενες προσφορές έγχυσης υποβάλλονται για κάθε περίοδο της ημέρας κατανομής από τους παραγωγούς για τις κατανεμόμενες μονάδες και από τον Διαχειριστή του συστήματος για τις συμβεβλημένες μονάδες, σύμφωνα με τις τιμές της σχετικής σύμβασης. Υποβολή μη τιμολογούμενων προσφορών έγχυσης έχει δικαίωμα να κάνει μόνο ο Διαχειριστής του Συστήματος για τις μονάδες του Άρθρου 35 του Νόμου 2773/1999. Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με το άρθρο 35 ο Διαχειριστής του συστήματος υποχρεούται να δίνει προτεραιότητα κατά την κατανομή του φορτίου πρώτον σε διαθέσιμες εγκαταστάσεις παραγωγής στις οποίες η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε) εγκατεστημένης ηλεκτρικής ισχύος μέχρι 50 MWe και στην περίπτωση υδροηλεκτρικών μονάδων μέχρι 10 MWe.[4] Πηγή: ΡΑΕ Αρχές αναδιάρθρωσης της εγχώριας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, Ιστοσελίδα: http://www.rae.gr Πηγή: Νόμος 2773/1999, άρθρο 35, ιστοσελίδα: http://nomothesia.ependyseis.gr/eulaw/getfile/%ce%9d+2773+1999.pdf?bodyid=922572 [3] [4 ] 12

Δεύτερον, σε διαθέσιμες εγκαταστάσεις παραγωγής στις οποίες η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται µέσω συμπαραγωγής και το δικαίωμα προτεραιότητας ισχύει για εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ισχύος μέχρι 35 MWe. Χαρακτηρίζονται ως απλές λόγω της μορφής της δήλωσης της, δηλαδή για τις τιμολογούμενες προσφορές δηλώνεται μια κλιμακωτή συνάρτηση τιμής και ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας, κάθε βαθμίδα της οποίας αποτελείται από ένα ζεύγος ποσότητας ενέργειας σε MWh και τιμής σε /MWh. Η συνάρτηση μπορεί να περιέχει μέχρι δέκα μη αρνητικές διαδοχικές, στην τιμή της ενέργειας, βαθμίδες. Για τις μη τιμολογούμενες προσφορές έγχυσης δηλώνεται μια κλιμακωτή συνάρτηση μόνο με την ποσότητα των αντίστοιχων μονάδων για κάθε περίοδο της ημέρας κατανομής. Εικόνα 2. Παράδειγμα τιμολογούμενης προσφοράς έγχυσης για μια εισαγωγή Παράλληλα, υποβάλλονται και οι τεχνικοοικονομικές δηλώσεις από τους παραγωγούς με τις οποίες ενημερώνεται ο ΛΑΓΗΕ για τα τεχνικά χαρακτηριστικά της μονάδας, πχ. τα τεχνικά ελάχιστα και μέγιστα, το ελάχιστο χρόνο λειτουργίας και ελάχιστο χρόνο κράτησης κ.α., έτσι ώστε να τα λάβει υπόψη του στην επίλυση του αλγορίθμου. Ακόμη, οι τιμές που δηλώνονται στις προσφορές έγχυσης είναι μεταξύ δυο διοικητικά οριζόμενων τιμών προσφοράς μιας ελάχιστης και μιας μέγιστης, οι οποίες ορίζονται με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ύστερα από γνωμοδότηση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ). Στον ΛΑΓΗΕ υποβάλλονται και οι τιμολογούμενες ή μη δηλώσεις φορτίου από τους προμηθευτές για κάθε περίοδο κατανομής της ημέρας κατανομής. Οι μη τιμολογούμενες δηλώσεις φορτίου υποβάλλονται πρώτον από τους εκπροσώπους φορτίου και αφορούν τους πελάτες που καταναλώνουν ενέργεια εντός της ελληνικής επικράτειας και δεύτερον από τους παραγωγούς και τους προμηθευτές για τα βοηθητικά φορτία των μονάδων όταν αυτά δεν καλύπτονται από την παραγωγή των μονάδων. 13

Εικόνα 3.Παράδειγμα τιμολογούμενης δήλωσης φορτίου Επιπροσθέτως, υποβάλλονται και δηλώσεις διαχείρισης υδάτινων πόρων από τους παραγωγούς για τις υδροηλεκτρικών μονάδων, συμπεριλαμβανομένων και των υδροηλεκτρικών μονάδων άντλησης και δηλώσεις ολικής ή μερικής διαθεσιμότητας για κάθε περίοδο της ημέρας κατανομής από τους παραγωγούς για κάθε μονάδα. Εικόνα 4.Παράδειγμα τιμολογούμενης προσφοράς έγχυσης για μια μονάδα παραγωγής 2. Η ενέργεια από τις μονάδες ΑΠΕ και τις υποχρεωτικές εγχύσεις των υδροηλεκτρικών μονάδων προτάσσονται χωρίς τιμή στον ΗΕΠ. Από όλα τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι ο αλγόριθμος επίλυσης της αγοράς είναι τεχνικός, διότι για την επίλυση του απαιτούνται να είναι γνωστοί ένας μεγάλος αριθμός τεχνικών περιορισμών. Αγορά Επικουρικών Υπηρεσιών Παράλληλα με την επίλυση της αγορά επόμενης μέρας επιλύεται και η αγορά επικουρικών υπηρεσιών. Οι επικουρικές υπηρεσίες είναι αυτές που απαιτούνται για την μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας μέσω του συστήματος από τα σημεία που εγχέεται η ενέργεια στα σημεία που καταναλώνεται. Επίσης, οι επικουρικές υπηρεσίες είναι απαραίτητες για την διασφάλιση της ποιότητας παροχής της ηλεκτρικής ενέργειας μέσω του συστήματος μεταφοράς. Στις επικουρικές υπηρεσίες περιλαμβάνονται η 14

πρωτεύουσα ρύθμιση και εφεδρεία, η δευτερεύουσα ρύθμιση και εύρος, η τριτεύουσα ρύθμιση και στρεφόμενη εφεδρεία, η τριτεύουσα μη στρεφόμενη εφεδρεία, η στατή εφεδρεία, η ρύθμιση τάσης και η επανεκκίνηση του συστήματος. Οι τέσσερεις πρώτες υπηρεσίες ονομάζονται όλες μαζί και επικουρικές υπηρεσίες ρύθμισης συχνότητας και ενεργού ισχύος και είναι αυτές που λαμβάνονται υπόψη κατά τις διαδικασίες της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Με τον ίδιο τρόπο όπως και προηγουμένως καθημερινά δηλώνονται για κάθε περίοδο της ημέρας κατανομής οι τιμολογούμενες προσφορές εφεδρειών από τους παραγωγούς για τις κατανεμόμενες μονάδες και από τον Διαχειριστή για τις συμβεβλημένες μονάδες, Εικόνα 5.Παράδειγμα προσφοράς πρωτεύουσας εφεδρείας μονάδας 3. έτσι ώστε να μπορεί ο Διαχειριστής του συστήματος να προγραμματίζει και να διαχειρίζεται τις επικουρικές υπηρεσίες με στόχο την ελαχιστοποίηση των συνολικών δαπανών κάλυψης των απαιτήσεων για τις υπηρεσίες αυτές. Η κύρια διαφορά στην δήλωση των επικουρικών υπηρεσιών από τις προσφορές έγχυσης και των δηλώσεων φορτίων είναι ότι αυτές περιλαμβάνουν μόνο μια ποσότητα π.χ. παρεχόμενης εφεδρείας σε MW και μια τιμή προσφοράς σε /MW για κάθε περίοδο της ημέρας κατανομής, δηλαδή δεν δηλώνουν κλιμακωτή συνάρτηση τιμής και ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας. Οι σχετικές μοναδιαίες τιμές πληρωμής καθορίζονται βάσει των αντιστοίχων προσφορών σύμφωνα με τον κανόνα της υψηλότερης τιμής προσφοράς που εντάχθηκε για τον σκοπό αυτό στον ΗΕΠ. Διαδικασία Εκκαθάρισης Αποκλίσεων Η Διαδικασία Εκκαθάρισης Αποκλίσεων περιλαμβάνει τη διευθέτηση των συναλλαγών σχετικά µε τις αποκλίσεις Παραγωγής Ζήτησης, τις επιβεβλημένες μεταβολές παραγωγής, τις επικουρικές υπηρεσίες και την εφεδρεία ενέργειας καθώς και τους λογαριασμούς προσαυξήσεων. Για το σκοπό αυτό, κατά τη διαδικασία Εκκαθάρισης Αποκλίσεων και για κάθε ημέρα κατανομής υπολογίζονται η ποσότητα ενέργειας των επιβεβλημένων μεταβολών παραγωγής και των αποκλίσεων Παραγωγής-Ζήτησης σε MWh που αντιστοιχούν σε κάθε συμμετέχοντα, το χρηματικό ποσό χρέωσης ή πίστωσης που αντιστοιχεί σε επιβεβλημένες μεταβολές παραγωγής και αποκλίσεις 15

4. Παραγωγής-Ζήτησης, το χρηματικό ποσό πίστωσης κάθε συμμετέχοντα για την διαθεσιμότητα, την ετοιμότητα παροχής και την παροχή επικουρικών υπηρεσιών και εφεδρείας ενέργειας και οι χρεώσεις και πιστώσεις στο λογαριασμό Προσαυξήσεων. Μετά την παρέλευση κάθε ημέρας κατανομής ο Διαχειριστής του συστήματος ενεργοποιεί τη Διαδικασία Εκκαθάρισης Αποκλίσεων, η οποία ολοκληρώνεται εντός χρονικού διαστήματος τεσσάρων ημερολογιακών ημερών, το οποίο καλείται περίοδος υπολογισμού αποκλίσεων. Οι Αποκλίσεις Παραγωγής-Ζήτησης εκκαθαρίζονται σε ενιαία τιμή, /MWh, η οποία ονομάζεται Οριακή Τιμή Αποκλίσεων (ΟΤΑ). Η ΟΤΑ προκύπτει από την επίλυση του αρχικού ΗΕΠ, αντικαθιστώντας όλα τα στοχαστικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα εκτιμώμενες διαθεσιμότητες μονάδων, από τις αντίστοιχες μετρηθείσες ποσότητες. Έτσι σύμφωνα με όλα τα παραπάνω κατά την Διαδικασία Εκκαθάρισης Αποκλίσεων προβλέπονται επιπλέον πληρωμές, βάση του διαφορικού κόστους των μονάδων, για τις μονάδες τις οποίες δόθηκε εντολή κατανομής να αποκλίνουν από το αρχικό τους πρόγραμμα, ενώ προβλέπονται ποινές για όσους συμμετέχοντες αποκλίνουν αδικαιολόγητα και πέρα κάποιων ορίων. Μηχανισμός Κάλυψης Μεταβλητού Κόστους Μονάδων Σύμφωνα µε το Άρθρο 326, παράγραφο 5 του Κώδικα Διαχείρισης Συστήματος και Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας (Κ Σ&ΣΗΕ): «Από την τρίτη ημέρα αναφοράς έως την πέμπτη ημέρα αναφοράς, κατανεμόμενη μονάδα η οποία εγχέει ενέργεια στο σύστημα κατόπιν εντολής κατανομής δικαιούται την κάλυψη τουλάχιστον του Μεταβλητού της Κόστους για κάθε περίοδο κάλυψης κόστους της ημέρας κατανομής. Ειδικότερα, η ημέρα κατανομή διαιρείται σε περιόδους κάλυψης κόστους µε απόφαση ΡΑΕ, μετά από εισήγηση του Διαχειριστή του συστήματος. Για κάθε περίοδο κάλυψης κόστους υπολογίζονται: α) η αντίστοιχη συνολική πληρωμή της µε την εκ των υστέρων εκκαθάριση, και β) το αντίστοιχο συνολικό κόστος της μονάδας βάσει του Μεταβλητού Κόστους της μονάδας κατά την αντίστοιχη περίοδο κάλυψης, προσαυξημένο κατά σταθερό και ενιαίο για όλες τις μονάδες ποσοστό, το οποίο εγκρίνεται από τη ΡΑΕ ετησίως. Σε περίπτωση που το ως άνω (β) είναι μεγαλύτερο από το (α), η μονάδα δικαιούται πρόσθετης αμοιβής για την εν λόγω περίοδο κάλυψης κόστους ίσης µε τη διαφορά (β) (α). Ο Διαχειριστής του συστήματος δημοσιεύει σε μηνιαία βάση τα ανωτέρω ποσά, τόσο συγκεντρωτικά όσο και αναλυτικά, συνοδευμένα από την απαραίτητη [5] τεκμηρίωση.>> Η ανάγκη που οδήγησε στην ύπαρξη του ανωτέρου μηχανισμού είναι ότι λόγω του σύνθετου και έντονα τεχνικού αλγορίθμου επίλυσης της αγοράς υπήρχε περίπτωση μια μονάδα, που συμμετείχε στον ΗΕΠ και έκχεε ενέργεια, να αμείβονταν με την τιμή χαμηλότερη από αυτήν της προσφοράς της. Το Μεταβλητό Κόστος της [5] Πηγή: ΡΑΕ, Κώδικα Διαχείρισης Συστήματος και Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας (Κ Σ&ΣΗΕ), ιστοσελίδα: http://www.rae.gr/site/file/categories_new/about_rae/activity/global_consultation/current/02082011?p=file&i=2 16

μονάδας υπολογίζεται για την παραγωγή ενέργειας που αντιστοιχεί στο ελάχιστο της εντολής κατανομής και της ποσότητας ενέργειας που εγχύθηκε στο σύστημα. 5. Αγορά Δικαιωμάτων Διασυνδέσεων Η Ελλάδα έχει ένα διασυνδεδεμένο σύστημα με το οποίο επικοινωνεί την Αλβανία, τo FUROM, τη Βουλγαρία, τη Τουρκία και την Ιταλία. Για να είναι σε θέση οι συμμετέχοντες που ενδιαφέρονται να μπορούν να εισάγουν ή να εξάγουν ενέργεια στο ελληνικό σύστημα θα πρέπει να έχουν εξασφαλισμένα υποχρεωτικά τα Φυσικά Δικαιώματα Μεταφοράς (ΦΔΜ) στις διασυνδέσεις. Τα ελληνικά ΦΔΜ χωρίζονται σε μακροχρόνια (ετήσια και μηνιαία) και βραχυχρόνια (ημερήσια), ενώ σύμφωνα με ορισμό που δίνει ο Διαχειριστής του συστήματος << Τα ΦΔΜ που εκχωρούνται από τον Διαχειριστή του Συστήματος σε ετήσια και μηνιαία βάση θεωρούνται μακροχρόνια ΦΔΜ. Αντίθετα, τα ΦΔΜ που εκχωρούνται σε ημερήσια βάση, θεωρούνται βραχυχρόνια. Σε περίπτωση που κάποιο δικαίωμα εκδίδεται από όμορο Διαχειριστή σε κάποια χρονική βάση που δεν εντάσσεται στις παραπάνω, η διάκριση ανάμεσα σε βραχυχρόνιο και μακροχρόνιο ΦΔΜ γίνεται βάση του τύπου της δημοπρασίας με την οποία ο Διαχειριστής του ελληνικού συστήματος εκχώρησε την αντίστοιχη ικανότητα μεταφοράς>>[6].οι συμμετέχοντες είτε είναι κάτοχοι Φυσικών Δικαιωμάτων Μεταφοράς (ΦΔΜ), είτε αντισυμβαλλόμενοι κατόχων ΦΔΜ για εισαγωγές ενέργειας πρέπει να υποβάλουν προσφορές στην αγορά της επόμενης ημέρας, τα οποία διαπραγματεύονται ξεχωριστά σε άλλες αγορές. Έτσι στην πρωτεύουσα αγορά δικαιωμάτων υλοποιούνται οι ετήσιες, μηνιαίες και ημερήσιες δημοπρασίες, ενώ στην δευτερεύουσα αγορά δικαιωμάτων πραγματοποιούνται οι μεταφορές και οι επαναπωλήσεις δικαιωμάτων. Δεν υλοποιούνται όλα τα ΦΔΜ, αλλά μόνο αυτά τα οποία εντάσσονται στο πρόγραμμα του ΗΕΠ. Τα υπόλοιπα δεν λαμβάνονται υπόψη. Από την επίλυση του ΗΕΠ προκύπτει η Οριακή Τιμή του Συστήματος (ΟΤΣ). Η ΟΤΣ είναι η τιμή στην οποία εκκαθαρίζεται η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και είναι η τιμή που εισπράττουν όλοι όσοι εκχέουν ενέργεια στο σύστημα και η τιμή που πληρώνουν όλοι όσοι ζητούν ενέργεια από αυτό. Πιο αναλυτικά, η ΟΤΣ διαμορφώνεται καθημερινά από τον συνδυασμό προσφορών τιμών και ποσοτήτων που υποβάλλονται από τις διαθέσιμες μονάδες στον Διαχειριστή του συστήματος και του ωριαίου φορτίου ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, όπως αυτό διαμορφώνεται από τους καταναλωτές. Δηλαδή, οι μονάδες παραγωγής κατατάσσονται ανάλογα με την προσφορά τους σε αύξουσα σειρά ξεκινώντας από την χαμηλότερη προσφερόμενη τιμή για ορισμένη ποσότητα ενέργειας και καταλήγοντας στην υψηλότερη προσφερόμενη τιμή. [6] Εγχειρίδιο Λειτουργίας Αγοράς 2.1 του Λ.Α.Γ.Η.Ε., ιστοσελίδα: http://www.lagie.gr/fileadmin/groups/edles_dhep/egcheiridio_agoras_version_2.0_2010.09.06.pdf 17

Εικόνα 6. Υπολογισμός οριακής τιμής συστήματος Στο σημείο όπου εξυπηρετείται όλο το φορτίο από τις προσφερόμενες ποσότητες ενέργειας, είναι το σημείο που προσδιορίζει την ΟΤΣ. Για λόγους προστασίας των καταναλωτών και υγιούς ανταγωνισμού των μονάδων έχουν τεθεί μια διοικητικά οριζόμενη μέγιστη και ελάχιστη τιμή. Η μέγιστη τιμή είναι ίση με 150 /MWh, ενώ η ελάχιστη οριζόμενη τιμή είναι ίση με το μεταβλητό κόστος της μονάδας όπως ορίζει ο μηχανισμός κάλυψης του μεταβλητού κόστους των μονάδων. Συνοψίζοντας, η επίλυση του ΗΕΠ είναι ένα σύνθετο πρόβλημα βελτιστοποίησης όπου βελτιστοποιείται το κοινωνικό πλεόνασμα για όλη την ημέρα κατανομής ενώ παράλληλα ισχύει το ισοζύγιο ενέργειας σε κάθε λειτουργική ζώνη του συστήματος και ικανοποιούνται οι απαιτήσεις σε εφεδρείες, οι διαζωνικοί περιορισμοί μεταφοράς και οι τεχνικοί περιορισμοί των μονάδων. Τέλος, θα αναφέρουμε τους φορείς που εμπλέκονται στην χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Πρώτα, είναι ένας εποπτεύων οργανισμός ρυθμιστής, δηλαδή ένας δημόσιος φορέας που μπορεί να είναι η ΡΑΕ ή μια θυγατρική της με συμμετοχή δημοσίων φορέων από άλλες χώρες των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, ένας φορέας διαχείρισης, εκκαθάρισης και λειτουργίας της αγοράς, ιδιωτικός ή ημι-δημόσιος φορέας με εμπειρία και ειδικότητα σε λειτουργία αγορών και φορείς που αναλαμβάνουν την εκτέλεση των φυσικών ανταλλαγών, δηλαδή ενεργειακές εταιρίες παραγωγής ή εμπορίας που διαθέτουν τεχνογνωσία, αποθηκευτικούς χώρους και πρόσβαση σε δίκτυα ενέργειας ή μεταφοράς. Έπειτα, συμμετέχουν χονδρέμποροι φυσικής αγοράς και παραγώγων, δηλαδή ιδιωτικές εταιρίες παροχής υπηρεσιών, οι οποίες παίζουν το ρόλο ενδιαμέσων μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών τόσο στο φυσικό μέρος της αγοράς όσο και στον προθεσμιακό και τον τομέα των παραγώγων, καταναλωτές και παραγωγοί, δηλαδή φορείς που έχουν άδεια 18

Εικόνα 7. Σχηματική αναπαράσταση επίλυσης του ΗΕΠ. είτε να προσφέρουν είτε να ζητούν φυσικές ποσότητες στην αγορά. Η άδεια έχει το νόημα της πιστοποίησης ότι είναι παραγωγοί ή καταναλωτές, και όχι απλώς έμποροι, και, τελειώνοντας, ιδιωτικοί φορείς που προσφέρουν υπηρεσίες προς τους παίκτες της αγοράς (εκπαίδευση, τεχνικές και οικονομικές συμβουλές, internet sites, e-commerce, εκτέλεση εντολών, banking, κλπ.)[7]. [7] Πηγή: ΡΑΕ, ιστοσελίδα: http://www.rae.gr 19

1.2 Ευρωπαϊκές Αγορές Ηλεκτρικής Ενέργειας Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας (Mandatory Pool) Η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που έχει διαμορφωμένη την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας τύπου υποχρεωτικής κοινοπραξίας είναι η Ιρλανδία. Η αγορά της Ιρλανδίας (SEM) έχει πολλές ομοιότητες με την ελληνική αγορά, διότι είναι και αυτή ακολουθεί το μοντέλο της υποχρεωτικής συμμετοχής σε μία αγορά τύπου κοινοπραξίας με κεντρική κατανομή και αποκλειστικά εκ των υστέρων εκκαθάριση, με υποβολή προσφορών από τους παραγωγούς οι οποίες αντανακλούν το μεταβλητό τους κόστος και παράλληλη ύπαρξη πληρωμών ισχύος, πληρωμών για την επιβεβλημένη μεταβολή της παραγωγής των μονάδων και μηχανισμού κάλυψης κόστους εκκίνησης μονάδων και λειτουργίας τους στο τεχνικό ελάχιστο. Θέλοντας όμως και η Ιρλανδία να έρθει σε σύζευξη με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές αγορές ξεκίνησε ένα διάλογο με αυτές πετυχαίνοντας παράταση προθεσμίας για αλλαγή του μοντέλου της αγοράς της ως το 2016 αντί το 2014 που ισχύει για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες[8]. Ακόμη, πληροφοριακά να αναφέρουμε πως η μόνη χώρα παγκοσμίως που ακολουθεί το μοντέλο της υποχρεωτικής κοινοπραξίας είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. [8] Πηγή: SEM, ιστοσελίδα: http://www.sem-o.com 20