Η Επίδραςη τησ Οικονομικήσ Κρίςησ ςε Κοινωνικοφσ Δείκτεσ και Δείκτεσ Τγείασ

Η Επίδραςη τησ Οικονομικήσ Κρίςησ ςε Κοινωνικοφσ Δείκτεσ και Δείκτεσ Τγείασ Γ. Πιερράκοσ, Δ. Λατςοφ, Α. Κρεμμφδα ΣΕΙ Ακινασ Σμιμα Διοίκθςθσ Επιχειριςεων Κατεφκυνςθ Διοίκθςθσ Μονάδων Τγείασ και Πρόνοιασ- ΔΜΤΠ Περίληψη Η οικονομικι κρίςθ οδθγεί ςε εργαςιακι αναςφάλεια, ανεργία, φτϊχεια και καταςτάςεισ κοινωνικοφ αποκλειςμοφ οι οποίεσ αποτελοφν απειλι για τθ δθμόςια υγεία. Επθρεάηει δείκτεσ υγείασ κακϊσ και ςθμαντικοφσ δθμογραφικοφσ δείκτεσ όπωσ οι γεννιςεισ. Αυτό είναι το ςυμπζραςμα πολλϊν μελετϊν ςφμφωνα με τθ διεκνι βιβλιογραφία κακϊσ επίςθσ και τθσ διαπίςτωςθσ ότι υπάρχει ςθμαντικι ςυςχζτιςθ μεταξφ τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ του ατόμου και το επίπεδο τθσ υγείασ του / τθσ. Ο ςκοπόσ τθσ μελζτθσ είναι να διερευνιςει κατά πόςον θ οικονομικι φφεςθ επθρεάηει και ςε ποιό βακμό επιλεγμζνουσ δείκτεσ που ςχετίηονται με τθν υγεία, τθ δθμογραφία και τισ κοινωνικζσ ςυνκικεσ ςτθν Ελλάδα. φμφωνα με ςτοιχεία τθσ Eurostat (2015) από το 2010 ςτο 2013 παρατθρείται μια ςταδιακι μείωςθ των γεννιςεων κατά 18%. Ωσ προσ το δείκτθ τθσ αυτοαναφερόμενθσ ανεκπλιρωτθσ ανάγκθσ για ιατρικι εξζταςθ παρατθρείται αφξθςθ 85 % από το 2010 ζωσ το 2013. Σο γεγονόσ αυτό δθμιουργεί μελλοντικά ςθμαντικό πρόβλθμα δθμόςιασ υγείασ κακϊσ μειϊνεται το ποςοςτό του πλθκυςμοφ που προβαίνουν ςε προλθπτικζσ ιατρικζσ εξετάςεισ. Σζλοσ διαπιςτϊνεται θ ςτακερι μείωςθ του ποςοςτοφ ικανοποίθςθσ ωσ προσ τθν προςωπικι αντίλθψθ του ατόμου για τθν υγεία του τόςο ςε ανζργουσ όςο και εργαηόμενουσ τθν περίοδο 2008-2013. Σζλοσ και ωσ προσ το κζμα των αυτοκτονιϊν παρατθρείται αφξθςθ των αυτοκτονιϊν από το 2008 ςτο 2012 δθλαδι από 3,3 ανά 100.000 άτομα ςτο 4,3, ενϊ το πρόβλθμα να είναι εντονότερο για άνδρεσ θλικίασ 50-54. Σα ευριματα αυτά κα μποροφςαν να αποτελζςουν για τουσ αφετθρία προβλθματιςμοφ για τθ ςτρατθγικι ςχεδιαςμοφ και υλοποίθςθ πολιτικϊν που ςχετίηονται με πολιτικζσ ενκάρρυνςθσ τθσ πρόλθψθσ και αγωγισ υγείασ, ενίςχυςθσ τθσ κοινωνικισ ζνταξθσ, ενδυνάμωςθσ των τοπικϊν κοινωνικϊν δεςμϊν και υποςτιριξθσ πολιτικϊν προςταςίασ τθσ οικογζνειασ. Abstract Financial crisis leads to job insecurity, unemployment, poverty and social exclusion, which can be a threat to health. It affects health indicators and major demographic indicators such as births. This is the conclusion of many studies according to the international literature as well as the finding that there is a significant correlation between the economic situation of the person and the level of health. The purpose of this study is to investigate whether the economic recession affected and to what extent selected indicators related to health, demography and social conditions in Greece. According Eurostat data (2015) there has been a gradual decline in births of 18% since 2010 to 2013. In the index of self-reported unmet need for medical examination, an increase of 85% since 2010 to 2013. This set up a significant public health problem for the future as the rate of population which engages in preventive medical examinations declines. Ιn addition there is a decline in the rate of satisfaction concerning the personal perception of health of the person at both the unemployed and workers in the period 2008-2013. Finally and in the matter of suicides observed increase in suicides from 2008 to 2012 i.e. from 3.3 per 100,000 to 4.3, while the problem is more pronounced for men aged 50-54. These findings could provide a starting point for reflection on the design and implementation of policies related to the prevention of incentive policies and health 1

education strategy, to strengthen social inclusion, empowerment of local social ties and support policies for family protection. Ειςαγωγή Η διεκνισ χρθματοπιςτωτικι και οικονομικι κρίςθ που ξεκίνθςε το 2007 είχε ςοβαρζσ επιπτϊςεισ ςε βαςικοφσ μακροοικονομικοφσ δείκτεσ όπωσ το ΑΕΠ, το ειςόδθμα. Η οικονομικι κρίςθ οδιγθςε ςε δθμοςιονομικοφσ περιοριςμοφσ και μζτρα λιτότθτασ, ιδίωσ για τα κράτθ μζλθ που πλιττονται περιςςότερο από τθν φφεςθ, με άμεςο αντίκτυπο τθν επιδείνωςθ του επίπεδου υγείασ του πλθκυςμοφ, τθσ αυτοαντίλθψθσ για τθν υγεία, ενϊ επιπτϊςεισ ςτθν κνθςιμότθτα μπορεί να αργιςουν να εκδθλωκοφν 1,2. φμφωνα με τθν αναφερόμενθ βιβλιογραφία, τόςο το ςυνολικό επίπεδο τθσ υγείασ του γενικοφ πλθκυςμοφ, όςο και θ διάδοςθ τθσ καλισ υγείασ μεταξφ όλων των μελϊν του πλθκυςμοφ, εξαρτάται από τθν επίδραςθ μεμονωμζνων κινδφνων (διατροφι, ςυμπεριφορά), το κοινωνικό και πολιτιςτικό περιβάλλον, κακϊσ και οι ςυλλογικοί κίνδυνοι για τθν υγεία (ρφπανςθ του περιβάλλοντοσ, μολυςματικζσ αςκζνειεσ) και τζλοσ, ο τρόποσ που το ςφςτθμα υγείασ είναι οργανωμζνο και λειτουργεί, κακορίηοντασ τθν πρόςβαςθ και τθν ποιότθτα των παρεχομζνων υπθρεςιϊν υγείασ 3. Ωςτόςο, ςε ζκκεςθ τθσ ΠΟΤ επιςθμαίνεται ότι ςε περιόδουσ ςοβαρισ οικονομικισ φφεςθσ επθρεάηονται περιςςότερο, οι άνκρωποι εκείνοι που ανικουν ςτισ χαμθλζσ κοινωνικοοικονομικζσ ομάδεσ 4. Ο κίνδυνοσ των ψυχιατρικϊν διαταραχϊν και των αυτοκτονιϊν τείνουν να αυξάνονται και οι δθμόςιεσ δαπάνεσ για τισ υπθρεςίεσ υγείασ και πρόνοιασ ζχουν μειωκεί προκειμζνου να κατανζμουν τισ επενδφςεισ ςε άλλουσ τομείσ. Η επίδραςθ τθσ κρίςθσ δεν είναι θ ίδια ςε όλεσ τισ ομάδεσ του πλθκυςμοφ 5. Οι πιο ευάλωτεσ ομάδεσ περιλαμβάνουν ανζργουσ, θλικιωμζνουσ, χρόνια αςκενείσ και μετανάςτεσ. Όςο θ οικονομικι φφεςθ βακαίνει, οι ανιςότθτεσ ςτθν υγεία είναι πικανό να διευρυνκοφν 6,7. Οι επιπτϊςεισ τθσ ανεργίασ ςτθν υγεία ζχει αποτελζςει αντικείμενο πολλϊν επιδθμιολογικϊν μελετϊν. υγκεκριμζνα, μελζτεσ ςτθν Μ. Βρετανία τθ δεκαετία του '70 και του '80, ζδειξαν ότι το ποςοςτό κνθςιμότθτασ των ανζργων ιταν 25% υψθλότερο ςε ςχζςθ με τα εργαηόμενα άτομα ίδιου κοινωνικοοικονομικοφ επίπεδου. Ακόμθ, θ ανεργία ςε ςυνάρτθςθ με τθν οικονομικι φφεςθ ζχει αποδειχκεί ότι ςχετίηεται με τθν αφξθςθ τθσ υιοκζτθςθσ ςυμπεριφορϊν εκιςμοφ και ανκυγιεινϊν ςυνθκειϊν όπωσ το κάπνιςμα, θ κατανάλωςθ αλκοόλ, θ κακι διατροφι και ζλλειψθ ςωματικισ δραςτθριότθτασ 8. Είναι ςθμαντικό να αναφερκεί ότι θ ανεργία και κατά ςυνζπεια θ οικονομικι αδυναμία οδθγεί ςε ψυχικζσ διαταραχζσ, ψυχοςωματικζσ διαταραχζσ και αυτοκτονίεσ, ιδιαίτερα ςε περιπτϊςεισ μακροχρόνιασ ανεργίασ 9,10. Ωςτόςο, θ πραγματικι πολιτικι που εφαρμόηεται από το Διεκνζσ Νομιςματικό Σαμείο (ΔΝΣ) ζχει αρνθτικζσ επιπτϊςεισ ςτθ δθμόςια υγεία 11. Μελζτεσ ζχουν δείξει ότι το ΔΝΣ, αναγκάηει τισ κυβερνιςεισ να περικόψουν δθμόςιεσ δαπάνεσ 12,13 και να λάβουν μζτρα για τθν ςυμμζτοχθ του αςκενι ςτο κόςτοσ των υπθρεςιϊν φροντίδασ υγείασ τουσ. φμφωνα με τθν παραπάνω ανάλυςθ, θ οικονομικι κρίςθ φαίνεται να ζχει επιπτϊςεισ ςτθν υγεία, ιδίωσ ςτθν ψυχικι υγεία, κυρίωσ μζςω τθσ ανεργίασ και τθσ μείωςθσ του ειςοδιματοσ 14. Σο 2009, το τεράςτιο δθμόςιο χρζοσ τθσ Ελλάδασ 15, ανάγκαςε τθν χϊρα να υπογράψει ζνα οικονομικό μνθμόνιο και μια τριμερι ςυμφωνία με τθν Ευρωπαϊκι Κεντρικι Σράπεηα, τθν Ευρωπαϊκι Επιτροπι και το Διεκνζσ Νομιςματικό Σαμείο. Αυτό οδιγθςε ςτθ ςταδιακι λιψθ μιασ ςειράσ μζτρων λιτότθτασ, για τθ μείωςθ των κοινωνικϊν δαπανϊν, τθν αφξθςθ των φόρων με άμεςο αποτζλεςμα τθν ςυνολικι μείωςθ των εςόδων του πλθκυςμοφ. ΚΟΠΟ Ο ςκοπόσ τθσ παροφςασ μελζτθσ είναι να διερευνιςει κατά πόςον θ οικονομικι φφεςθ επθρεάηει και ςε ποιό βακμό επιλεγμζνουσ δείκτεσ που ςχετίηονται με τθν υγεία, τθ δθμογραφία και τισ κοινωνικζσ ςυνκικεσ ςτθν Ελλάδα, με ιδιαίτερθ ζμφαςθ ςτθν ανεργία. 2

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για τθν επίτευξθ του ςκοποφ τθσ εν λόγω ςυγκριτικισ ανάλυςθσ, ωσ πθγι δεδομζνων αποτζλεςε θ ςτατιςτικι βάςθ δεδομζνων τθσ Eurostat (http://ec.europa.eu/). Η Ευρωπαϊκι βάςθ δεδομζνων παρζχει πρόςφατεσ και τεκμθριωμζνεσ πλθροφορίεσ για αρκετοφσ μακροοικονομικοφσ, κοινωνικοφσ και δείκτεσ υγείασ, ςχεδόν για όλεσ τισ ευρωπαϊκζσ χϊρεσ. Οι αναλφςεισ του εν λόγω άρκρου βαςίςτθκαν ςτθ χριςθ των παρακάτω δεικτϊν: Ρυκμόσ αφξθςθσ του ΑΕΠ και ετιςιο μζςο ατομικό ειςόδθμα Ποςοςτά ανεργίασ, αρικμόσ άνεργου πλθκυςμοφ Δείκτθσ φτϊχειασ Αρικμόσ γεννιςεων ηϊντων βρεφϊν Αυτοεκτίμθςθ τθσ υγείασ αναφερόμενθ ωσ πολφ καλι Ακάλυπτεσ ανάγκεσ για ιατρικζσ εξετάςεισ ι κεραπεία Ποςοςτά αυτοκτονιϊν Σα επιςτθμονικά ςτοιχεία που χρθςιμοποιικθκαν αφοροφν τθ χρονικι περίοδο 2004 ζωσ 2013 ι 2014 ανάλογα με το τελευταίο ςτοιχείο κάκε δείκτθ, οι οποίοι αναρτικθκαν ςτθν Eurostat το 2015. Επιπλζον, οι ανωτζρω δείκτεσ παρουςιάηονται ανά φφλο, θλικία, οικονομικό επίπεδο και επαγγελματικι κατάςταςθ, ανάλογα με τισ ανάγκεσ τθσ ανάλυςθσ. Η επεξεργαςία των δεικτϊν πραγματοποιικθκε με τθ χριςθ του ςτατιςτικοφ προγράμματοσ SPSS 19 (statistical package for social sciences). Η ανάλυςθ των δεικτϊν βαςίςτθκε ςτθν περιγραφικι ςτατιςτικι και ςυγκεκριμζνα, τα αποτελζςματα παρουςιάηονται με τθ μορφι ποςοςτιαίων κατανομϊν, μζςων τιμϊν και τυπικϊν αποκλίςεων. Για τθν εκτίμθςθ τθσ επίδραςθσ τθσ τάςθσ τθσ ανεργίασ, ςτουσ κοινωνικοφσ δείκτεσ και δείκτεσ υγείασ, εφαρμόςτθκε θ απλι γραμμικι παλινδρόμθςθ, με τθ μζκοδο Enter. Οι δείκτεσ παρουςιάηουν τισ ιςχυρζσ ενδείξεισ για τθν επίδραςθ τθσ κοινωνικισ κρίςθσ ςτο γενικό επίπεδο τθσ υγείασ τθσ κοινωνίασ. ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ Περιγραφή Δεικτών Ζνασ από του ςθμαντικότερουσ και πιο ενδεικτικόσ δείκτθσ τθσ οικονομικισ ανάπτυξθσ ι μθ μιασ χϊρασ αποτελεί το ΑΕΠ αυτισ. τθν Ελλάδα ςφμφωνα με τα ανανεωμζνα ςτοιχεία τθσ Eurostat, το 2004 o ο ρυκμόσ αφξθςθσ του πραγματικοφ ΑΕΠ ιταν 5,1 και το 2008 ςτο -0,3. Σο 2011 ο ρυκμόσ αφξθςθσ μειϊκθκε ςτο -9,1 ζπειτα από τθν είςοδο τθσ χϊρασ ςτθν οικονομικι φφεςθ και το 2013 ςτο -32. Επιπλζον, ςχετικά με το μζςο ετιςιο ειςόδθμα του πλθκυςμοφ, το 2004 ιταν 10.199, παρουςιάηοντασ μια αυξθτικι τάςθ ζωσ και το 2010 όπου ζφταςε 13.974. τθν ςυνζχεια, μειωνόταν ςταδιακά φτάνοντασ το 2014 ςε 8.879, αποδεικνφοντασ τθν δυςμενι οικονομικι κατάςταςθ ςτθν οποία περιιλκε ο πλθκυςμόσ τθσ χϊρασ και αντίςτοιχα το ΑΕΠ κατά κεφαλι ςε ιςοτιμίεσ αγοραςτικισ δφναμθσ ζπεςε από το 94 ςτο 74 από το 2004 ςτο 2913. Αναμενόμενο αποτζλεςμα τθσ μείωςθσ του ΑΕΠ και του μζςου ετιςιου ειςοδιματοσ είναι θ αφξθςθ τθσ ανεργίασ. υγκεκριμζνα, το 2004 οι άνεργοι ςτθν Ελλάδα ιταν 520.000, παρουςιάηοντασ μείωςθ ζωσ το 2008 ςε 388.000. Ζπειτα όμωσ από τθν οικονομικι φφεςθ, ο αρικμόσ των ανζργων αυξικθκε περίπου κατά 3 φορζσ φτάνοντασ τουσ 1.274.000 το 2014. Ο αντίςτοιχοσ δείκτθσ τθσ ανεργίασ το 2004 κυμάνκθκε ςε 10,4%, φτάνοντασ το 26,5% το 2014, ενϊ αναφορικά με το φφλο 21,6% εκτιμικθκε για τουσ άνδρεσ το 2012 και 31,4% για τισ γυναίκεσ το 2013. Επίςθσ, ζνασ ςθμαντικόσ κοινωνικόσ δείκτθσ που παρουςιάηει τθν οικονομικι κατάςταςθ μιασ χϊρασ είναι ο δείκτθσ φτϊχειασ. Σο διάγραμμα 1 παρουςιάηει το ποςοςτό κίνδυνου φτϊχειασ του πλθκυςμοφ και του άνεργου πλθκυςμοφ. Αρχικά διαπιςτϊνεται ότι ο δείκτθσ φτϊχειασ του άνεργου πλθκυςμοφ ςε ςχζςθ με τον γενικό πλθκυςμό είναι αυξθμζνοσ κατά περίπου 20%. Από το 2004 ζωσ και το 2014 ο εν λόγω δείκτθσ για τον άνεργο πλθκυςμό αυξικθκε κατά 17,8%, ενϊ για τον γενικό πλθκυςμό κατά 5,1%. 3

Διάγραμμα 1: Ποςοςτό Κίνδυνου Φτϊχειασ Πληθυςμοφ και άνεργου Πληθυςμοφ Πηγή: Eurostat, 2015 Όςον αφορά τον αρικμό των γεννιςεων ηϊντων βρεφϊν, ςφμφωνα με τα ςτοιχεία τθσ Eurostat, το 2004 ιταν 105.655, με αυξθτικι τάςθ ζωσ το 2008 που κυμάνκθκαν ςε 118.302 και ζπειτα καταγράφκθκε ςυνεχόμενθ μείωςθ ςε 94.134 το 2013. χετικά με τθν υγεία του πλθκυςμοφ, παρουςιάηεται θ αυτοεκτίμθςθ τθσ υγείασ αναφερόμενθ ωσ πολφ καλι τόςο των ανζργων όςο και των εργαηομζνων, φανερϊνοντασ τθν διαφορά μεταξφ τθσ επαγγελματικισ κατάςταςθσ. Ειδικότερα, από το 2004 ζωσ και το 2013 παρατθρείται μια ςυνεχισ μείωςθ τθσ αυτοεκτίμθςθ τθσ υγείασ του πλθκυςμοφ ανεξαρτιτωσ επαγγελματικισ κατάςταςθσ κατά περίπου 13%. Ωσ προσ τισ ακάλυπτεσ ανάγκεσ υγείασ για ιατρικζσ εξετάςεισ ι κεραπεία (διάγραμμα 2), παρατθρείται ότι από το 2004 ο δείκτθσ ιταν 3,1 για τον ςυνολικό πλθκυςμό και τριπλάςιοσ (6,6) για τον άνεργο πλθκυςμό, ωςτόςο ζωσ το 2013 ο δείκτθσ αυξικθκε δραματικά και για τουσ δυο αναφερόμενουσ πλθκυςμοφσ ςε 7,8 και 10,8 αντίςτοιχα. Διάγραμμα 2: Δείκτησ ακάλυπτων αναγκϊν υγείασ, ςφνολο πληθυςμοφ & πληθυςμοφ 12,0 10,0 Σύνολο πληθυσμού Άνεργοι 9,4 10,6 άνεργου 10,1 10,8 8,0 6,0 6,6 4,4 6,8 7,4 8,0 6,5 6,2 6,5 7,8 4,0 4,5 4,6 4,2 4,0 4,2 2,0 3,1 3,2 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Πηγή: Eurostat, 2015 4

Ο δείκτθσ αυτοκτονιϊν τθσ Ελλάδασ για τθν θλικιακι ομάδα των ανδρϊν 50-54 ετϊν παρουςιάηει αυξθτικι τάςθ από το 2004 ζωσ το 2012 και ςυγκεκριμζνα παρατθρικθκε 47,9% αφξθςθ από 2008 ςτο 2012 και 108% αφξθςθ από το 2004 ςτο 2012. Σο διάγραμμα 3 παρουςιάηει τον δείκτθ αυτοκτονιϊν ανά 100.000 άτομα ςυγκρίνοντασ τα ςτοιχεία: αυτοκτονίεσ 50-54 ετϊν, αυτοκτονίεσ ςυνολικοφ πλθκυςμοφ και αυτοκτονίεσ ςφμφωνα με τθν Ελλθνικι Αςτυνομία. Παρατθρείται ότι ο δείκτθσ αυτοκτονιϊν για τθν θλικιακι ομάδα των ανδρϊν 50-54 ετϊν άρχιςε να είναι υψθλότεροσ από το 2008 και ζπειτα, ςυγκρινόμενοσ με τον αντίςτοιχο δείκτθ για του ςυνολικοφ πλθκυςμοφ. Αξιοςθμείωτο είναι το γεγονόσ ότι ςφμφωνα με τισ καταγεγραμμζνεσ αυτοκτονίεσ τθσ Ελλθνικισ Αςτυνομίασ, τα ποςοςτά για το ςφνολο του πλθκυςμοφ είναι υψθλότερα ςε ςχζςθ με αυτά τθσ Eurostat. Ωςτόςο αξιοςθμείωτο είναι το γεγονόσ ότι ο δείκτθσ αυτοκτονιϊν τθσ χϊρασ είναι μειωμζνοσ ωσ προσ άλλεσ χϊρεσ του βορά τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ ςφμφωνα με τα ςτοιχεία. Διάγραμμα 3: Δείκτησ αυτοκτονιϊν ανά 100.000 άτομα 10,0 8,0 7,4 8,3 6,0 4,0 2,0 3,4 3,2 3,9 3,6 4,6 3,6 3,9 2,9 4,8 3,3 6,0 6,2 5,9 3,5 3,4 7,1 4,3 6,2 5,6 4,6 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Πηγή: Eurostat, 2015 Σα ανωτζρω αποτελζςματα καταδεικνφουν τθν αρνθτικι επίδραςθ των ςυνεχϊσ αυξθμζνων ποςοςτϊν τθσ ανεργίασ ωσ άμεςο αποτζλεςμα τθσ οικονομικισ κρίςθσ ςε κοινωνικοφσ και δθμογραφικοφσ δείκτεσ του πλθκυςμοφ. Μοντζλα Απλήσ Γραμμικήσ Παλινδρόμηςησ τοχεφοντασ ςτθν διερεφνθςθ τθσ επίδραςθσ του ετιςιου μζςου ατομικοφ ειςοδιματοσ αλλά και τθσ ανεργίασ (ανεξάρτθτθ μεταβλθτι) ςε κοινωνικοφσ και δθμογραφικοφσ δείκτεσ (εξαρτθμζνεσ μεταβλθτζσ), πραγματοποιικθκαν 4 μοντζλα απλισ γραμμικισ παλινδρόμθςθσ (διάγραμμα 5). Ειδικότερα: I. Θζτοντασ ωσ εξαρτθμζνθ μεταβλθτι τον αρικμό γεννιςεων και ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τον αρικμό των ανζργων, το μοντζλο κατζδειξε ότι με τθν αφξθςθ κατά 1 άνεργο άτομο, κα επζλκει μείωςθ κατά 0,016 παιδία κατ ζτοσ (p value = 0,027 και C.I. -0,030 0,003 ). 5

II. Θζτοντασ ωσ εξαρτθμζνθ μεταβλθτι τθ γονιμότθτα και ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τθν ανεργία, το μοντζλο κατζδειξε ότι με τθν αφξθςθ κατά 1 μία μονάδα, κα επζλκει μείωςθ κατά 0,012 ςτο δείκτθ γονιμότθτασ κατ ζτοσ (p value = 0,027 και C.I. -0,018 0,006 ). III. Θζτοντασ ωσ εξαρτθμζνθ μεταβλθτι τον αρικμό γεννιςεων και ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι το ετιςιου μζςου ατομικοφ ειςοδιματοσ, το μοντζλο κατζδειξε ότι με τθν αφξθςθ του μζςου ετιςιου ειςοδιματοσ κατά 1 ευρϊ, κα επιφζρει αφξθςθ των γεννιςεων κατά 4,446 παιδία κατ ζτοσ (p value = 0.0001 και C.I. 2.281 6.611). IV. Θζτοντασ ωσ εξαρτθμζνθ μεταβλθτι τον δείκτθ ακάλυπτων αναγκϊν υγείασ και ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τον δείκτθ ανεργίασ, το μοντζλο κατζδειξε ότι με τθν αφξθςθ κατά 1% τθσ ανεργίασ, κα επζλκει αφξθςθ κατά 0,193 μονάδεσ (p value = 0,001 και C.I. 0,115 0,272 ). V. Θζτοντασ ωσ εξαρτθμζνθ μεταβλθτι τον αρικμό των αυτοκτονιϊν και ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τον αρικμό των ανζργων ανά 1000 άτομα, το μοντζλο κατζδειξε ότι με τθν αφξθςθ κατά 1 άνεργο άτομο, επζρχεται αφξθςθ κατά 0,191 αυτοκτονίεσ (p value = 0,001 και C.I. 0,102 0,280 ). Διάγραμμα 4: Μοντζλα Απλήσ Γραμμικήσ Παλινδρόμηςησ 6

ΤΖΗΣΗΗ Κατά τα τελευταία ζτθ, ςχεδόν όλεσ οι χϊρεσ που πλιττονται από τθν παγκόςμια οικονομικι κρίςθ, χαρακτθρίηονται από αφξθςθ τθσ ανεργίασ ι μείωςθ των μιςκϊν οδθγϊντασ ςε χαμθλότερο ειςόδθμα. Η απϊλεια τθσ εργαςίασ μπορεί να ζχει ωσ ςυνζπειεσ τθν επιδείνωςθ τθσ κατάςταςθ υγείασ αλλά και τθσ ψυχικισ υγείασ, τθν αλλαγι ςυμπεριφοράσ ηωισ. Κατά τθ διάρκεια τθσ δεκαετίασ 2004-2014, θ Ελλάδα για τα πρϊτα τζςςερα ζτθ παρουςίαηε ςθμαντικι οικονομικι ανάπτυξθ, ενϊ μετά από αυτι τθν περίοδο περιιλκε ςε οικονομικι φφεςθ, επθρεαςμζνθ τόςο από τισ επιπτϊςεισ τθσ παγκόςμιασ οικονομικισ κρίςθσ, όςο και από τα υφιςτάμενα διαρκρωτικά προβλιματα τθσ δθμόςιασ διοίκθςθσ. φμφωνα με τα αποτελζςματα τθσ ανάλυςθσ τθσ ανωτζρω μελζτθσ που βαςίςτθκε ςτουσ διακζςιμουσ δείκτεσ τθσ Ευρωπαϊκισ βάςθσ δεδομζνων, αποδείχκθκε ότι θ μείωςθ του μζςου ατομικοφ ειςοδιματοσ, επιφζρει αφξθςθ τθσ ανεργίασ και μείωςθ των γεννιςεων. Ο κίνδυνοσ τθσ φτϊχειασ για τουσ ανζργουσ είναι υψθλότεροσ ςε ςχζςθ με τον γενικό πλθκυςμό. Επιπλζον παρατθρικθκε ςθμαντικι άνοδοσ του δείκτθ των ακάλυπτων αναγκϊν για τθν υγεία ειδικά για τουσ ανζργουσ, ενϊ διαπιςτϊκθκε μείωςθ του ποςοςτοφ αυτοεκτίμθςθσ τθσ υγείασ ωσ πολφ καλισ για τουσ ανζργουσ αλλά και τουσ εργαηόμενουσ. θμαντικό είναι το αποτζλεςμα ςχετικά με τον δείκτθ αυτοκτονιϊν ςτθν Ελλάδα, όπου εμφανίηεται μειωμζνοσ ςε ςχζςθ με τισ άλλεσ χϊρεσ του βορά τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ, αλλά διαφαίνεται μια ςτακερι αυξθτικι τάςθ, με ιδιαίτερο πρόβλθμα ςτθν θλικιακι ομάδα 50-54 των ανδρϊν ςτθν χϊρα. Η περαιτζρω ανάλυςθ που πραγματοποιικθκε ςτθν εν λόγω μελζτθ, βαςιηόμενθ ςτα μοντζλα απλισ παλινδρόμθςθσ κατζδειξε ότι: α) με τθ μείωςθ του μζςου ετιςιου ειςοδιματοσ κατά 1000 ευρϊ κα επζλκει μείωςθ των γεννιςεων πάνω από 4.000 παιδιά κατ ζτοσ, β) με τθ μείωςθ του αρικμοφ των ανζργων κατά 10.000 κα επζλκει αφξθςθ 1.600 γεννιςεων κατ ζτοσ, γ) για κάκε αφξθςθ τθσ ανεργίασ κατά μία μονάδα κα ζχουμε μείωςθ τθσ γονιμότθτασ κατά δ) για κάκε 1% αφξθςθ τθσ ανεργίασ, ο δείκτθσ ακάλυπτων αναγκϊν υγείασ κα αυξάνεται κατά 0,193 φορζσ. Σα αποτελζςματα τθσ ανάλυςθσ ςυνάδουν και με τθν διεκνι βιβλιογραφία που αναφζρεται ςτισ επιπτϊςεισ τθσ οικονομικισ κρίςθσ, επθρεάηοντασ τθν ανεργία και κατ επζκταςθ τουσ κοινωνικοφσ και δθμογραφικοφσ δείκτεσ. υγκεκριμζνα, μελζτεσ ζχουν δείξει ότι θ ανεργία ζχει ςυςχετιςκεί με αυξθμζνο κίνδυνο για ζνα ευρφ ςφνολο ςυνεπειϊν για τθν ςωματικι και ψυχικι υγεία αλλά και τθ κνθςιμότθτα 16,17. χετικά με τθν μείωςθ των γεννιςεων ωσ αποτζλεςμα τθσ ανεργίασ, ζρευνα ςε 14 ευρωπαϊκζσ χϊρεσ ζδειξε ότι οι δυςμενείσ οικονομικζσ ςυνκικεσ και θ υψθλι ανεργία μειϊνει ςθμαντικά τθν πρϊτθ γζννθςθ, τόςο μεταξφ των ανδρϊν αλλά και των γυναικϊν κυρίωσ θλικίασ κάτω των 30 ετϊν. Ωςτόςο, εάν εξακολουκεί το ίδιο οικονομικό πλαίςιο μετά τθν θλικία των 30 ετϊν, οι γεννιςεισ μειϊνονται για τουσ άνδρεσ, όχι όμωσ και για τισ γυναίκεσ 18. Επιπλζον, θ ςθμαντικι αφξθςθ του κινδφνου τθσ φτϊχειασ παρουςιάηεται κυρίωσ για τουσ ανζργουσ, γεγονόσ που ςυμφωνεί και με το αποτζλεςμα ζρευνασ ςτθν Ευρϊπθ, όπου αναφζρει ότι οι κοινωνίεσ που εκκζτουν τουσ ανζργουσ ςτον κίνδυνο τθσ φτϊχειασ ζχουν ζνα μεγαλφτερο κίνδυνο κοινωνικοφ αποκλειςμοφ ςε ςχζςθ με τουσ εργαηομζνουσ 19. Η μείωςθ του ποςοςτοφ αυτοαντίλθψθσ τθσ υγείασ ωσ πολφ καλισ για τουσ ανζργουσ αλλά και τουσ εργαηόμενουσ, ζχει μελετθκεί και από άλλουσ ςυγγραφείσ καταλιγοντασ ςτο ίδιο ςυμπζραςμα. Η κακι αυτοεκτίμθςθ είναι πιο ςυχνι ςε άτομα άνεργα, μεγαλφτερθσ θλικίασ και άτομα που πάςχουν από χρόνιεσ πακιςεισ. Επιπλζον, θ πικανότθτα αναφοράσ τθσ υγείασ ωσ κακι είναι υψθλότερθ ςε περιόδουσ οικονομικισ κρίςθσ 20. Όπωσ μπορεί να αποδειχκεί από τθν «ανεκπλιρωτεσ ανάγκθσ για ιατρικι εξζταςθ ι κεραπεία», ο όγκοσ των ανκρϊπων που δεν λαμβάνουν υπθρεςίεσ υγείασ αυξάνεται ςτακερά κατά τθν διάρκεια των ετϊν. Μελζτθ του WHO απζδειξε ότι από το 2008 ζωσ το 7

2012 οι χϊρεσ ςτισ οποίεσ ζχει αυξθκεί ο φτωχόσ πλθκυςμόσ, ζχει ωσ άμεςθ ςυνζπεια και τθν αφξθςθ των ανεκπλιρωτων αναγκϊν αυτϊν, λόγω του υψθλοφ κόςτουσ των υγειονομικϊν υπθρεςιϊν 21. ε ό, τι αφορά τθν ψυχικι υγεία, ζχει βρεκεί ότι επθρεάηεται άμεςα από τθν οικονομικι κρίςθ 22. Οι άνεργοι ωσ ευπακι ομάδα βρίςκονται ςε υψθλότερο κίνδυνο διαταραχϊν τθσ ψυχικισ υγείασ, αυτοκτονίασ και επικίνδυνων ςυμπεριφορϊν 23. Ζχει αποδειχκεί ότι για κάκε αφξθςθ 1% ςτθν ανεργία, υπάρχει αφξθςθ 0,8% ςτισ αυτοκτονίεσ για θλικίεσ κάτω των 65 24, αποτζλεςμα που ςυνάδει και με τα ευριματα τθσ παροφςασ μελζτθσ. Ωσ προσ τθν αναλογία αυτοκτονιϊν, φαίνεται να επθρεάηονται άμεςα από τθ ςθμαντικι αφξθςθ του αρικμοφ των αυτοκτονιϊν ςτισ θλικίεσ 50-54 και ςε ςθμαντικό βακμό, ιδίωσ ςτουσ άνδρεσ. Οι άνδρεσ αυτισ τθσ θλικίασ είναι ο κφριοσ πάροχοσ του οικογενειακοφ ειςοδιματοσ και θ οικονομικι κρίςθ οδιγθςε ςε ςθμαντικι μείωςθ του ειςοδιματοσ και ωσ εκ τοφτου τθ αδυναμία να ςυντθροφν τισ οικογζνειζσ τουσ. Μελζτεσ ζχουν δείξει ότι θ ζλλειψθ υποςτθρικτικϊν δράςεων από τθν κοινωνία και το κράτοσ, για τον άνεργο ι οικονομικά αδφναμο πλθκυςμό οδθγεί ςε μείωςθ τθσ ςωματικισ και ψυχικισ κατάςταςθσ αυτϊν και αφξθςθ του αρικμοφ των αυτοκτονιϊν 25. ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ Η παροφςα μελζτθ ζδειξε ότι θ ανεργία ζχει τισ ρίηεσ τθσ ςτθν κοινωνικο-οικονομικι κατάταξθ και ζχει ςθμαντικζσ ςυνζπειεσ για τθν κατάςταςθ τθσ υγείασ των πλθκυςμϊν. Τπάρχει ανάγκθ να αναπτυχκεί εξατομικευμζνθ υποςτιριξθ για προλθπτικι κεραπεία κυρίωσ του άνεργου πλθκυςμοφ ςτον τομζα τθσ ςωματικισ και ψυχικισ υγείασ, κακϊσ και τθσ δθμόςιασ ςτιριξθσ προσ τισ υπθρεςίεσ υγείασ, ιδίωσ τθσ πρωτοβάκμιασ φροντίδασ και τθ χριςθ των άτυπων δικτφων τθσ κοινωνίασ. Η αντιμετϊπιςι των προβλθμάτων είναι κεμιτό να παραμείνει ςτο επίκεντρο των διεκνϊν ανθςυχιϊν για τθν δθμόςια υγεία και τισ πολιτικζσ τθσ. Επίςθσ θ ςτακερι αφξθςθ των ανεκπλιρωτων αναγκϊν κα πρζπει να παρακολουκείται ςτενά, κακϊσ μζςα ςε λίγα χρόνια, μπορεί να διαπιςτωκεί ότι αποτελεί ζνα επιβαρυντικό παράγοντασ όςον αφορά ςτο επίπεδο τθσ ςωματικισ υγείασ του πλθκυςμοφ. Ενκαρρυντικό ςτοιχείο αποτελεί ο χαμθλόσ δείκτθσ αυτοκτονιϊν των νεότερων θλικιακϊν ομάδων, γεγονόσ που δείχνει ότι το κοινωνικό δίχτυ αςφαλείασ ςτθν ελλθνικι κοινωνία, ενδεχομζνωσ και μζςω των άτυπων δικτφων (όπωσ θ οικογζνεια) εξακολουκεί να είναι ιςχυρό και να παρζχει προςταςία. Ωςτόςο διεγείρεται θ ανθςυχία για το πόςο μπορεί να ςυνεχιςτεί, δεδομζνου. Σζλοσ, υπάρχει ζνα γενικότερο ερϊτθμα για το τι κα ςυμβεί αν το άτυπο δίχτυ αςφαλείασ κατζρρευςε υπό τθν πίεςθ από τθσ οικονομικισ κρίςθ, κακϊσ ακόμθ δεν υπάρχουν εναλλακτικζσ δομζσ ςτιριξθσ, ι υφιςτάμενοι χϊροι είναι πολφ αδφναμοι. 8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1 Fuchs V.R. Reflections on the socio-economic correlates of health. Journal of Health Economics, 23:653 661, 2004. 2 Marmot M, Allen J, Bell R, Bloomer E, Goldblatt P. Determinants of Health and the Health Divide, WHO European review of social determinants of health and the health divide. Lancet 380:1011 29, 2012. 3 Mackenbach JP. Health Inequalities: Europe in profile Expert report, UK Presidency of the EU, 2005. 4 World Health Organization (WHO). The financial crisis and global health. Report of a high level consultation. Geneva, 2009. 5 Eurofound. Impacts of the crisis on access to healthcare services in the EU, Dublin, 2013. 6 Kondo N., Subramanian S.V., Kawachi I., Takeda Y., Yamagata Z. Economic recession and health inequalities in Japan: analysis with a national sample, 1986 2001. Journal of epidemiology and community health, 62(10), 869-875, 2008. 7 Edwards R. Who is hurt by procyclical mortality? Social Science & Medicine, 67 (12):2051 8, 2008. 8 Virtanen P., Janlert U., Hammarström A. Health status and health behaviour as predictors of the occurrence of unemployment and prolonged unemployment. Public health, 127(1), 46-52, 2013. 9 Giotakos O. Crisis and Mental Health. Psychiatry, 21(3): 195-204, 2010. 10 Marmot M, Friel S, Bell R, Houweling TA, Taylor S: Closing the gap in a generation: health equity through action on the social determinants of health. Lancet, 372: 1661 9, 2008. 11 Ruckert A. Labonté R. The financial crisis and global health: the International Monetary Fund's (IMF) policy response. Health Promotion International, 28(3), 357-366, 2012. 12 Nooruddin I., Simmons J.W. The Politics of Hard Choices: IMF Programs and Government Spending. International Organization, 60:04, 1001 1033, 2006. 13 Stuckler D. Basu S. The International Monetary Fund's Effects on Global Health: Before and After the 2008 Financial Crisis International. Journal of Health Services, 39:4, 771 781, 2009. 14 Economou M., Peppou L. E., Louki E., Komporozos A., Mellou A., Stefanis C. Economic crisis and mental health. What we know for the current situation in Greece? Encephalos Journal, 50(1):22-30, 2013. 15 Katsimi M., Moutos T., EMU and the Greek crisis: The political-economy perspective. European Journal of Political Economy, 26:4, 568 576, 2010. 16 Gerdtham U.G., Johannesson M. A note on the effect of unemployment on mortality, Journal of Health Economics, 22, 505 518, 2003. 17 Wadsworth M.E.J., Montgomery S.M., Bartley M.J. The persisting effect of unemployment on health and social well-being in men early in working life. Social Science and Medicine, 48, 1491 1499,1999. 18 Neels K., Theunynck Z., Wood J. Economic recession and first births in Europe: recession-induced postponement and recuperation of fertility in 14 European countries between 1970 and 2005. International Journal of Public Health, 58:1, 43-55, 2013. 9

19 Dieckhoff M., Gash V., Unemployed and alone? Unemployment and social participation in Europe. International Journal of Sociology and Social Policy, 35:1/2, 67-90, 2015. 20 Zavras, D., Tsiantou, V., Pavi, E., Mylona, K., & Kyriopoulos, J. Impact of economic crisis and other demographic and socio-economic factors on self-rated health in Greece. The European Journal of Public Health, cks143, 2012. 21 Thomson S., Figueras J., Evetovits T., Jowett M., Mladovsky P., Maresso A. et al. Economic crisis, health systems and health in Europe: impact and implications for policy. World Health Organization, Geneva, 2014. 22 Deaton A. Income, Health and Wellbeing Around the World: Evidence from the Gallup World Poll. J Econ Perspect. 22(2): 53 72, 2008. 23 Milner A., Page A., & Lamontagne A.D. Cause and effect in studies on unemployment, mental health and suicide: a meta-analytic and conceptual review. Psychological medicine, 44:: 05, 909-917, 2014. 24 Stuckler D., Basu S., Suhrcke M., Coutts A., McKee M. Effects of the 2008 recession on health: a first look at European data. Lancet, 378:124-125, 2011. 25 Nock M.K., Borges G., Bromet E. J., Cha C. B., Kessler R.C. Le S. Suicide and Suicidal Behavior. Epidemiol Rev, 30:133 154, 2008. 10