ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ ΕΠΟΠΤΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (SUPERVISORY REVIEW AND EVALUATION PROCESS FRAMEWORK) ΜΑΡΤΙΟΣ 2007
Προοίµιο Η ανάπτυξη των χρηµαταγορών και η συνεχώς αυξανόµενη χρήση πολύπλοκων τραπεζικών προϊόντων και χρηµατοοικονοµικών µέσων έχουν επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στο περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιούνται οι τράπεζες. Συνεπώς, ο αποτελεσµατικός έλεγχος των κινδύνων που αντιµετωπίζουν και η διατήρηση επαρκών ιδίων κεφαλαίων για την κάλυψή τους καθίστανται συνεχής πρόκληση. Η Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία, εξέδωσε στις 26 Ιουνίου, 2004, τη συµφωνία-πλαίσιο γνωστή ως Βασιλεία II ή Basel II, για τη διεθνή σύγκλιση των διατάξεων περί της επάρκειας κεφαλαίου και κεφαλαιακών απαιτήσεων των τραπεζών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο, µε σκοπό τη σύγκλιση των πρακτικών των κρατών-µελών µε τη διεθνή πρακτική, εξέδωσαν την 14 η Ιουνίου, 2006 την Οδηγία 2006/48/ΕΚ σχετικά µε την ανάληψη και την άσκηση δραστηριότητας τραπεζικών ιδρυµάτων και την Οδηγία 2006/49/ΕΚ για την επάρκεια των ιδίων κεφαλαίων των επιχειρήσεων επενδύσεων και των τραπεζικών ιδρυµάτων, οι διατάξεις των οποίων εφαρµόζονται στα κράτη µέλη από την 1η Ιανουαρίου, 2007. Οι σχετικές διατάξεις των υπό αναφοράν Οδηγιών αναφορικά µε τις κεφαλαιακές απαιτήσεις αποτελούν ισοδύναµο πλαίσιο µε τις διατάξεις της συµφωνίας-πλαισίου της Επιτροπής της Βασιλείας. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου ως αρµόδια εποπτική αρχή κράτους µέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) έχει υιοθετήσει τις διατάξεις των προαναφερθεισών Οδηγιών στην Οδηγία της προς τις Τράπεζες για τον Υπολογισµό των Κεφαλαιακών Απαιτήσεων και των µεγάλων Χρηµατοδοτικών Ανοιγµάτων (Οδηγία ΚΤΚ). Μεταξύ των καινοτοµιών του νέου πλαισίου κεφαλαιακών απαιτήσεων είναι και η εισαγωγή της εποπτικής εξέτασης (Supervisory Review Process) στη διαδικασία υπολογισµού των κεφαλαιακών απαιτήσεων, µε σκοπό τη διασφάλιση επαρκών ιδίων κεφαλαίων για όλους τους κινδύνους που αντιµετωπίζει το κάθε τραπεζικό ίδρυµα. Η ιαδικασία Εποπτικής Εξέτασης και Αξιολόγησης ( ΕΕΑ) αποτελεί το πρώτο από τα δύο συστατικά στοιχεία που αποτελούν την εποπτική εξέταση. Το δεύτερο 2
στοιχείο είναι οι Εσωτερικές ιαδικασίες Αξιολόγησης της Επάρκειας του Κεφαλαίου (Ε ΑΚΕ). Οι Ε ΑΚΕ σχεδιάζονται και εφαρµόζονται από το τραπεζικό ίδρυµα. Σύµφωνα µε το Άρθρο 123 της Οδηγίας 2006/48/ΕΚ (Ενότητα Α, Παράγραφος 67 της Οδηγίας ΚΤΚ), τα τραπεζικά ιδρύµατα πρέπει να διαθέτουν αξιόπιστες, αποτελεσµατικές και πλήρεις στρατηγικές και διαδικασίες για την αξιολόγηση και τη διατήρηση σε διαρκή βάση του ύψους, της σύνθεσης και της κατανοµής των εσωτερικών κεφαλαίων που θεωρούν κατάλληλα για την κάλυψη της φύσης και του επιπέδου των κινδύνων τους οποίους έχουν αναλάβει ή τους οποίους ενδέχεται να αναλάβουν. Οι εν λόγω στρατηγικές και διαδικασίες πρέπει να υπόκεινται σε τακτική εσωτερική επανεξέταση ώστε να διασφαλιστεί ότι παραµένουν πλήρεις και αναλογικές προς τη φύση, την κλίµακα και την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων της τράπεζας. Η ΕΕΑ ασκείται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου. Το παρόν έγγραφο καταγράφει τις γενικές αρχές και τη µεθοδολογία που η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου εφαρµόζει κατά την αξιολόγηση της επάρκειας των διαδικασιών διαχείρισης κινδύνου που εφαρµόζουν τα τραπεζικά ιδρύµατα ως επίσης και της επάρκειας του κεφαλαίου που διατηρούν. Η συχνότητα και η ένταση της εξέτασης και της αξιολόγησης λαµβάνει υπόψη την αρχή της αναλογικότητας (principle of proportionality) δηλαδή το µέγεθος, την συστηµική σπουδαιότητα, τη φύση, την κλίµακα και την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων έκαστου τραπεζικού ιδρύµατος. Επιπρόσθετα, καταγράφεται η πολιτική που εφαρµόζει η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναφορικά µε τα εποπτικά µέτρα που λαµβάνει σε περίπτωση που η αξιολόγησή της εντοπίσει σηµαντικές αδυναµίες. Η ετοιµασία και δηµοσιοποίηση του πλαισίου της ΕΕΑ γίνεται βάσει των διατάξεων του Άρθρου 144 της Οδηγίας 2006/48/ΕΚ και στοχεύει στην επίτευξη διαφάνειας αναφορικά µε τις εποπτικές πρακτικές που εφαρµόζονται και στη δηµιουργία αµοιβαίας αντίληψης µεταξύ της Κεντρικής Τράπεζας και των τραπεζικών ιδρυµάτων. 3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1- ΠΕ ΙΟ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΕΑ, ΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ... 8 1. Πεδίο Άσκησης της ΕΕΑ... 8 1.1 Ατοµική βάση... 8 1.2 Ενοποιηµένη βάση... 10 1.3 Εφαρµογή σε υπο-ενοποιηµένη βάση (sub-consolidated level)... 11 2. Συνεργασία µε τις αρµόδιες εποπτικές αρχές άλλων χωρών στα πλαίσια της ΕΕΑ... 12 2.1 Άσκηση Ενοποιηµένης ή Υπο-ενοποιηµένης Εποπτείας... 13 2.2 Άσκηση Εποπτείας σε Ατοµική Βάση... 16 2.3 Ανταλλαγή πληροφοριών µε άλλες αρµόδιες εποπτικές αρχές... 18 3. Αρχή της Αναλογικότητας... 19 4. Εσωτερικό Σύστηµα ιαβαθµίσεων των τραπεζικών ιδρυµάτων/ οµίλων... 20 4.1 Αξιολόγηση της συστηµικής σπουδαιότητας... 21 4.2 Αξιολόγηση των κινδύνων που αντιµετωπίζουν τα τραπεζικά ιδρύµατα... 28 4.3 Τελική ταξινόµηση του τραπεζικού ιδρύµατος και της συχνότητας και έντασης της ΕΕΑ... 29 4.4 Αξιοποίηση των αποτελεσµάτων από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου... 29 4.5 ιασφάλιση της ποιότητας των αποτελεσµάτων... 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΙΑΦΟΡΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΚΙΝ ΥΝΩΝ... 32 1. Γενικά... 32 2. ιαδικασία Αξιολόγησης των Κινδύνων... 32 2.1 Σύστηµα Αξιολόγησης Κινδύνων (ΣΑΚ)... 32 2.2 Ένταση της διαδικασίας αξιολόγησης των κινδύνων... 34 2.3 Εποπτικές Τεχνικές... 36 3. Συνεργασία µε άλλες εποπτικές αρχές... 37 3.1 Ενοποιηµένη και υπο-ενοποιηµένη βάση... 38 3.2 Ατοµική βάση... 39 4. Σύνοψη... 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ... 42 1. Γενικά... 42 4
2 Στάδια της ιαδικασίας Αξιολόγησης των Ε ΑΚΕ... 43 3. Συχνότητα, ένταση και λεπτοµέρεια της διαδικασίας αξιολόγησης των Ε ΑΚΕ... 46 4. Μεθοδολογία Αξιολόγησης των Ε ΑΚΕ... 47 4.1 Αξιολόγηση της επάρκειας του εσωτερικού κεφαλαίου που διατηρείται για αντιµετώπιση των διαφόρων κατηγοριών κινδύνων.... 48 4.2 Αξιολόγηση της επίπτωσης των κινδύνων στο ύψος του κεφαλαίου όπως προκύπτει από τις προσοµοιώσεις ακραίων καταστάσεων... 54 4.3 Αξιολόγηση ποιοτικών παραγόντων... 58 4.4 ιάγνωση αδυναµιών και εξαγωγή τελικών συµπερασµάτων... 59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4- ΓΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΟΠΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ... 61 5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οδηγία 2006/48/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου καθορίζει µε σαφήνεια τις εποπτικές ευθύνες των αρµοδίων εποπτικών αρχών αναφορικά µε την εποπτική εξέταση εντός του νέου πλαισίου για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε το Άρθρο 124 της εν λόγω Οδηγίας, το οποίο υιοθετείται στη Ενότητα Α Παράγραφος 68 της Οδηγίας της ΚΤΚ, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου οφείλει να εξετάζει τις ρυθµίσεις, τις στρατηγικές, τις διαδικασίες και τους µηχανισµούς που εφαρµόζουν τα τραπεζικά ιδρύµατα προκειµένου να συµµορφωθούν µε τις πρόνοιες της Οδηγίας αυτής. Επίσης, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου οφείλει να αξιολογεί τους κινδύνους που τα τραπεζικά ιδρύµατα έχουν αναλάβει ή ενδέχεται να αναλάβουν και να προσδιορίζει κατά πόσο οι διακανονισµοί, οι στρατηγικές, οι διαδικασίες και οι µηχανισµοί που εφαρµόζουν καθώς και τα ίδια κεφάλαια που διατηρούν εξασφαλίζουν την υγιή διαχείριση και κάλυψη των κινδύνων τους. Συναφώς, η εποπτική εξέταση της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου διενεργείται στη βάση των κινδύνων που έχει αναλάβει το κάθε τραπεζικό ίδρυµα. Στα πλαίσια αυτά, εξετάζονται όλοι οι τοµείς δραστηριότητας του κάθε τραπεζικού ιδρύµατος και αξιολογούνται οι διάφοροι κίνδυνοι που έχουν αναληφθεί. Πέραν της αξιολόγησης του προφίλ κινδύνων του τραπεζικού ιδρύµατος, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αξιολογεί δεόντως ποιοτικούς παράγοντες όπως είναι η ποιότητα της διοίκησης, η εφαρµογή κανόνων χρηστής εταιρικής διακυβέρνησης κ.α 1. Η ΕΕΑ επικεροποιείται (updated) τουλάχιστον ετησίως. Κατά τον καθορισµό του πλαισίου της ΕΕΑ, λαµβάνονται υπόψη από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου οι Βασικές Αρχές Εποπτείας (Core Principles) της Επιτροπής Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας 2 και οι αρχές που καθορίζονται στις Κατευθυντήριες Γραµµές της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Αρχών Τραπεζικής Εποπτείας 3. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου εφαρµόζει επίσης την αρχή της αναλογικότητας κατά τη άσκηση των ελέγχων της. Σχετικοί παράγοντες που 1 Σχετική είναι η οδηγία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου Πλαίσιο Αρχών Λειτουργίας και Κριτηρίων Αξιολόγησης της Οργανωτικής οµής, Εσωτερικής ιακυβέρνησης και των Συστηµάτων Εσωτερικού Ελέγχου των τραπεζών Μάιος 2006. 2 Core Principles Methodology Οκτώβριος 2006. 3 Guidelines on the Application of the Supervisory Review Process under Pillar 2 January 2006. 6
λαµβάνονται υπόψη είναι το µέγεθος, η πολυπλοκότητα και η συστηµική σπουδαιότητα του κάθε τραπεζικού ιδρύµατος. Βάσει των εποπτικών της ελέγχων, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου εξάγει συµπεράσµατα σχετικά µε την καταλληλότητα των εσωτερικών διαδικασιών αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας (Ε ΑΚΕ) του κάθε τραπεζικού ιδρύµατος και την αποτελεσµατικότητα της διαχείρισης των διαφόρων κινδύνων στην οποία προβαίνει. Επίσης, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου καταλήγει σε συµπεράσµατα αναφορικά µε την επάρκεια των διαδικασιών και των κεφαλαίων που το κάθε τραπεζικό ίδρυµα εφαρµόζει και διατηρεί για τη διαχείριση και κάλυψη των διαφόρων κινδύνων που αναλαµβάνει. Συναφώς, σύµφωνα µε Άρθρο 136 της Οδηγίας 2006/48/ΕΚ, το οποίο υιοθετείται στην Ενότητα Α Παράγραφο 69 της Οδηγίας της ΚΤΚ, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου µπορεί να επιβάλει ορισµένα εποπτικά µέτρα σε περίπτωση που η ΕΕΑ καταδείξει ανεπάρκεια στα εσωτερικά συστήµατα και διαδικασίες διαχείρισης των κινδύνων. Τα εν λόγω µέτρα περιλαµβάνουν, µεταξύ άλλων, την επιβολή διατήρησης πρόσθετου κεφαλαίου ώστε να διασφαλιστεί η επαρκής κάλυψη των κινδύνων που αντιµετωπίζονται, την υπόδειξη της αναγκαιότητας ενδυνάµωσης των εσωτερικών µηχανισµών και διαδικασιών του τραπεζικού ιδρύµατος κ.α. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αποδίδει ιδιαίτερη σηµασία στην ύπαρξη δοµηµένου διαλόγου µε τα τραπεζικά ιδρύµατα. Ιδιαίτερη σηµασία αποδίδεται επίσης στη συνεργασία µε τις αρµόδιες εποπτικές αρχές άλλων χωρών στις οποίες δραστηριοποιούνται θυγατρικές και υποκαταστήµατα κυπριακών τραπεζικών ιδρυµάτων ή οι µητρικές εταιρείες εγχώριων τραπεζικών ιδρυµάτων. Ο διάλογος και η συνεργασία τόσο µε τις εποπτικές αρχές όσο και µε τραπεζικά ιδρύµατα αποτελεί ένα ιδιαίτερα σηµαντικό µέρος της εποπτικής µεθοδολογίας της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου καθώς φρονεί ότι η αγαστή συνεργασία µόνον οφέλη µπορεί να αποφέρει προς το τραπεζικό σύστηµα στο σύνολό του. 7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1- ΠΕ ΙΟ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΕΑ, ΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ 1. Πεδίο Άσκησης της ΕΕΑ Το πεδίο άσκησης της ΕΕΑ από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου καθορίζεται από τις διατάξεις της Οδηγίας 2006/48/ΕΚ, οι οποίες υιοθετούνται στην Ενότητα Α Παράγραφοι 12 µέχρι 17 της Οδηγίας ΚΤΚ. Σύµφωνα µε τις εν λόγω διατάξεις, η ΕΕΑ µπορεί να ασκείται είτε σε ενοποιηµένη/υπο-ενοποιηµένη είτε σε ατοµική βάση όπως αναφέρεται πιο κάτω: 1.1 Ατοµική βάση Η ΕΕΑ ασκείται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου σε ατοµικό επίπεδο στις περιπτώσεις όπου: (α) Το τραπεζικό ίδρυµα έχει λάβει άδεια λειτουργίας και εποπτεύεται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου και δεν έχει µητρική ή θυγατρική ή συνδεδεµένη εταιρεία 1, είναι δηλαδή πραγµατικό ατοµικό ίδρυµα, (β) Το τραπεζικό ίδρυµα εξαιρείται από την ενοποιηµένη εποπτεία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου. Οι περιπτώσεις αυτές καθορίζονται στο Άρθρο 73(1) της Οδηγίας 2006/48/ΕΚ, το οποίο υιοθετείται στην παράγραφο 17(1) της Ενότητας Α της Οδηγίας ΚΤΚ, ως ακολούθως: i) Όταν το εξαιρούµενο τραπεζικό ίδρυµα έχει συσταθεί σε χώρα εκτός της ΕΕ και υπάρχουν νοµικά εµπόδια στη διαβίβαση των αναγκαίων πληροφοριών προς την µητρική εταιρεία, 1 Η µητρική εταιρεία, η θυγατρική εταιρεία και η συνδεδεµένη εταιρεία έχουν τις έννοιες που τους αποδίδονται στον περί Τραπεζικών Εργασιών Νόµο. 8
ii) Όταν το εξαιρούµενο τραπεζικό ίδρυµα είναι, κατά τη γνώµη της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, αµελητέο σε σχέση µε τους στόχους της εποπτείας των τραπεζικών ιδρυµάτων, iii) Όταν κατά τη γνώµη της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, η ενοποίηση της χρηµατοοικονοµικής κατάστασης του τραπεζικού ιδρύµατος θα αντενδείκνυτο ή θα µπορούσε να οδηγήσει σε λάθη όσον αφορά τους στόχους της εποπτείας των τραπεζικών ιδρυµάτων. Τονίζεται ότι, σε περίπτωση που η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου εξαιρέσει από την ενοποιηµένη της εποπτεία θυγατρικές εταιρείες τραπεζικών ιδρυµάτων, µπορεί να ζητήσει από τις εν λόγω θυγατρικές εταιρείες συγκεκριµένες πληροφορίες οι οποίες προβλέπονται από το Άρθρο 127(3) της Οδηγίας 2006/48/ΕΚ. (γ) τραπεζικό ίδρυµα το οποίο έχει λάβει άδεια λειτουργίας και εποπτεύεται από τη Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου και δεν έχει ως µητρική εταιρεία άλλο εγχώριο τραπεζικό ίδρυµα, ούτε έχει ως θυγατρικές εταιρείες άλλα εγχώρια τραπεζικά ιδρύµατα. (δ) Υποκατάστηµα, τραπεζικού ιδρύµατος µε έδρα κράτος εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), το οποίο έχει λάβει άδεια λειτουργίας και εποπτεύεται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου. Σηµειώνεται ότι για τις εν λόγω περιπτώσεις, η άσκηση της ΕΕΑ σε ατοµική βάση θα γίνεται αν η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου κρίνει ότι το υποκατάστηµα είναι σηµαντικό ως προς τη σταθερότητα του εγχώριου τραπεζικού συστήµατος (systemically significant), υπόκειται στη διατήρηση 9
προικώου κεφαλαίου (assigned capital) ή/και αν η εποπτεία που ασκείται από την εποπτική αρχή που εποπτεύει τα Κεντρικά του Γραφεία δεν είναι τουλάχιστον ισοδύναµη µε τις αντίστοιχες απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι εν λόγω περιπτώσεις αναγνωρίζονται µέσω του συνεχούς διαλόγου µεταξύ της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, των υποκαταστηµάτων και της αρµόδιας εποπτικής αρχής που εποπτεύει τα Κεντρικά τους Γραφεία. (ε) Υποκατάστηµα, τραπεζικού ιδρύµατος που έλαβε άδεια λειτουργίας και εποπτεύεται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, το οποίο έχει συσταθεί σε χώρα εκτός ΕΕ., αν η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου κρίνει ότι η εποπτεία που ασκείται από την εποπτική αρχή της τρίτης χώρας δεν είναι τουλάχιστον ισοδύναµη µε τις αντίστοιχες απαιτήσεις της ΕΕ. Σηµειώνεται ότι στις περιπτώσεις υποκαταστηµάτων, τραπεζικών ιδρυµάτων µε έδρα κράτος της ΕΕ., τα οποία έχουν εγκαθιδρυθεί στην Κύπρο, δεν ασκείται η ΕΕΑ, δεδοµένου ότι τα εν λόγω υποκαταστήµατα περιλαµβάνονται στην εποπτεία που ασκείται από την αρµόδια εποπτική αρχή της ΕΕ. Νοείται επίσης, ότι υποκαταστήµατα τραπεζικών ιδρυµάτων που έχουν λάβει άδεια λειτουργίας και εποπτεύονται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, τα οποία λειτουργούν σε άλλα κράτη µέλη της ΕΕ δεν υπόκεινται σε ΕΕΑ, δεδοµένου ότι καλύπτονται από την εποπτεία που ασκεί η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου στο εν λόγω τραπεζικό ίδρυµα. 1.2 Ενοποιηµένη βάση Η άσκηση της ΕΕΑ σε ενοποιηµένη βάση από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου γίνεται στις περιπτώσεις όπου: 10
(α) Τραπεζικό ίδρυµα που έχει λάβει άδεια λειτουργίας και εποπτεύεται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, είναι µητρική τράπεζας εγκατεστηµένη στην Κυπριακή ηµοκρατία 1, (β) Η µητρική επιχείρηση ενός τραπεζικού ιδρύµατος που έχει λάβει άδεια λειτουργίας και εποπτεύεται από τη Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου είναι Μητρική Χρηµατοδοτική Εταιρεία Συµµετοχών εγκατεστηµένη στην Κυπριακή ηµοκρατία 2. Η ΕΕΑ λαµβάνει υπόψη όλες τις επιχειρήσεις που ενοποιούνται κάτω από τη µητρική χρηµατοδοτική εταιρεία συµµετοχών περιλαµβανοµένης της τελευταίας 3. 1.3 Εφαρµογή σε υπο-ενοποιηµένη βάση (sub-consolidated level) Η ΕΕΑ ασκείται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου σε υποενοποιηµένη βάση στις περιπτώσεις όπου: (α) Θυγατρικό τραπεζικό ίδρυµα που έχει λάβει άδεια λειτουργίας και εποπτεύεται από τη Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έχει ως θυγατρική ή συµµετέχει (δηλαδή κατέχει ποσοστό τουλάχιστον 20% του µετοχικού κεφαλαίου ή των δικαιωµάτων ψήφου) σε τραπεζικό ίδρυµα ή χρηµατοδοτικό ίδρυµα ή εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων σε τρίτη χώρα (χώρα εκτός της ΕΕ.). 1 «µητρική τράπεζα εγκατεστηµένη στην Κυπριακή ηµοκρατία» σηµαίνει τράπεζα η οποία διαθέτει θυγατρικό πιστωτικό ή χρηµατοδοτικό ίδρυµα ή η οποία κατέχει συµµετοχή σε τέτοιο ίδρυµα και η οποία δεν αποτελεί η ίδια θυγατρική άλλης τράπεζας µε άδεια λειτουργίας στην Κυπριακή ηµοκρατία ή χρηµατοδοτικής εταιρείας συµµετοχών µε έδρα στην Κυπριακή ηµοκρατία. 2 «µητρική χρηµατοδοτική εταιρεία συµµετοχών εγκατεστηµένη στην Κυπριακή ηµοκρατία» είναι χρηµατοδοτική εταιρεία συµµετοχών η οποία δεν αποτελεί η ίδια θυγατρική τράπεζας µε άδεια λειτουργίας στην Κυπριακή ηµοκρατία ή άλλης χρηµατοδοτικής εταιρείας συµµετοχών µε έδρα στην Κυπριακή ηµοκρατία. 3 Άρθρο 71(2) της οδηγίας 2006/48/ΕΚ και παράγραφος 15(2) της Ενότητας Α της Οδηγίας της Κεντρικής Τράπεζας για τον υπολογισµό της κεφαλαιακής επάρκειας και των µεγάλων χρηµατοδοτικών ανοιγµάτων. 11
(β) Όταν η µητρική εταιρεία, του θυγατρικού τραπεζικού ιδρύµατος που έχει λάβει άδεια λειτουργίας και εποπτεύεται από τη Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, είναι χρηµατοδοτική εταιρεία συµµετοχών και έχει ως θυγατρική ή συµµετέχει σε τραπεζικό ίδρυµα ή χρηµατοδοτικό ίδρυµα ή εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων σε τρίτη χώρα (χώρα εκτός της ΕΕ.). 2. Συνεργασία µε τις αρµόδιες εποπτικές αρχές άλλων χωρών στα πλαίσια της ΕΕΑ Οι αλλαγές που παρατηρούνται στον ευρύτερο Ευρωπαϊκό χρηµατοπιστωτικό τοµέα κατά τα τελευταία χρόνια είναι σηµαντικές. Η παγκοσµιοποίηση όπως εκφράζεται µέσω της διασυνοριακής επέκτασης των εργασιών των τραπεζικών ιδρυµάτων, είτε οργανικά είτε µέσω συγχωνεύσεων και εξαγορών, αποτελεί πλέον αναπόσπαστο µέρος του όλου σκηνικού που δηµιουργείται. Συνεπώς, η συνεργασία µεταξύ των αρµόδιων εποπτικών αρχών των διαφόρων χωρών καθίσταται ιδιαίτερα σηµαντική, ώστε να διασφαλίζεται η αποτελεσµατική εποπτεία και η οικονοµική ευρωστία των τραπεζικών ιδρυµάτων καθώς και η χρηµατοοικονοµική σταθερότητα γενικότερα. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αποδίδει ιδιαίτερη σηµασία στη συνεργασία µε τις αρµόδιες εποπτικές αρχές άλλων χωρών. Η ανάγκη συνεργασίας πηγάζει τόσο λόγω της συνεχούς ανάπτυξης των εγχώριων τραπεζικών ιδρυµάτων σε χώρες του εξωτερικού όσο και από τη σύσταση θυγατρικών εταιρειών ή τη λειτουργία υποκαταστηµάτων στην Κύπρο από µητρικές επιχειρήσεις που είναι εγκαταστηµένες εκτός Κύπρου. Η συνεργασία αποβλέπει στην επίτευξη υψηλού επιπέδου διαφάνειας της εποπτείας, στην σύγκλιση των εποπτικών πρακτικών και στην αποφυγή επικάλυψης εργασιών ώστε να αυξάνεται η αποτελεσµατικότητα της εποπτείας χωρίς να επιβαρύνονται διοικητικά ή µε οποιονδήποτε άλλον τρόπο τα τραπεζικά ιδρύµατα. 12
Για την υποβοήθηση της εν λόγω συνεργασίας, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έχει υιοθετήσει τις διατάξεις της οδηγίας 2006/48/ΕΚ, ως επίσης και των σχετικών κατευθυντηρίων γραµµών της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Αρχών Τραπεζικής Εποπτείας 1, τόσο στις περιπτώσεις όπου είναι επιφορτισµένη µε την άσκηση ενοποιηµένης ή υπο-ενοποιηµένης εποπτείας όσο και στις περιπτώσεις που η εποπτεία της περιορίζεται σε ατοµική βάση. Σχετικώς, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έχει υπογράψει αριθµό Μνηµονίων Συνεννόησης (MOUs) µε αντίστοιχες εποπτικές αρχές άλλων κρατών. 2.1 Άσκηση Ενοποιηµένης ή Υπο-ενοποιηµένης Εποπτείας Στις περιπτώσεις όπου η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου ασκεί ενοποιηµένη εποπτεία, και συνεπώς εφαρµόζει τη ΕΕΑ σε ενοποιηµένη βάση, έχει την ευθύνη οργάνωσης της εποπτείας. Εφόσον υπάρχουν θυγατρικές εταιρείες που είναι εγκατεστηµένες εκτός Κύπρου, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου συνεργάζεται µε τις αρµόδιες εποπτικές αρχές της χώρας υποδοχής, µε απώτερο στόχο την όσο το δυνατό αποτελεσµατικότερη και αποδοτικότερη άσκηση των αρµοδιοτήτων της. Μέσα στα πλαίσια αυτά, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, κατά την άσκηση της ενοποιηµένης εποπτείας της, δηµιουργεί κανάλια συνεχούς επικοινωνίας µε όλες τις αρµόδιες εποπτικές αρχές στο εξωτερικό. Στις περιπτώσεις που κρίνεται ότι η εποπτεία συγκεκριµένων θεµάτων ή κινδύνων µπορεί να διεκπεραιωθεί αποτελεσµατικότερα από την αρµόδια εποπτική αρχή της χώρας υποδοχής, λόγω της πιο ολοκληρωµένης γνώσης που έχει της επιτόπιας αγοράς και κουλτούρας, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναθέτει στην εν λόγω αρχή τη διεκπεραίωσή τους. Αναλυτικότερες σχετικές πληροφορίες παρατίθενται στο Κεφάλαιο 2 µέρος 3.1. 1 Guidelines for co-operation between consolidating supervisors and host supervisors Ιανουάριος 2006 13
Επίσης, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου λαµβάνει τα αναγκαία µέτρα ώστε να είναι πλήρως ενηµερωµένη αναφορικά µε τις ανησυχίες της αρµόδιας εποπτικής αρχής της χώρας υποδοχής και τις µεθόδους που αυτή εφαρµόζει για την αξιολόγηση των κινδύνων που αντιµετωπίζει η θυγατρική εταιρεία του εξωτερικού. Η εν λόγω ενηµέρωση είναι ιδιαίτερα σηµαντική ειδικότερα για τα θυγατρικά τραπεζικά ιδρύµατα τα οποία είναι ψηλής συστηµικής σηµασίας σε επίπεδο τραπεζικού οµίλου. Κατά συνέπεια, η ανταλλαγή σχετικών και ουσιωδών πληροφοριών αποτελεί αναπόσπαστο µέρος της όλης συνεργασίας µε τις αρµόδιες εποπτικές αρχές των χωρών υποδοχής (βλέπε µέρος 2.3 του παρόντος Κεφαλαίου). Οι πληροφορίες που η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου λαµβάνει είναι αυτές που κρίνει ως ουσιώδεις για την αξιολόγηση της χρηµατοοικονοµικής κατάστασης του τραπεζικού οµίλου όπως: αρνητικές εξελίξεις στη οικονοµική κατάσταση της θυγατρικής εταιρείας οι οποίες δηµιουργούν αµφιβολία για την συνέχιση της λειτουργίας της σαν λειτουργούσα οικονοµική µονάδα, αλλαγές στη λειτουργική και οργανωτική δοµή, αλλαγές στο οικονοµικό περιβάλλον εντός του οποίου δραστηριοποιείται η θυγατρική εταιρεία, θέµατα µη συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία της χώρας υποδοχής, ενδεχόµενες ποινές που επιβλήθηκαν από τις αρµόδιες εποπτικές αρχές της χώρας υποδοχής. Το εύρος και η λεπτοµέρεια των πληροφοριών που ανταλλάσσονται µε τις εποπτικές αρχές της χώρας υποδοχής, 14
εξαρτώνται άµεσα από τη συστηµική σηµασία του εποπτευόµενου τραπεζικού ιδρύµατος τόσο για τον όµιλο όσο και για την χώρα υποδοχής στην οποία δραστηριοποιείται (βλέπε µέρος 4.1 του παρόντος Κεφαλαίου). Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου λαµβάνει επίσης υπόψη τη λειτουργική δοµή του κάθε τραπεζικού οµίλου. Σχετικώς, έχει παρατηρηθεί στην Ευρώπη η συγκέντρωση αυξανόµενου αριθµού δραστηριοτήτων στο µητρικό τραπεζικό ίδρυµα, όπως για παράδειγµα η ιαχείριση Κινδύνων. Συγχρόνως, συνεχίζεται η εξαγορά τοπικών θυγατρικών εταιρειών, η οποία είναι η δηµοφιλέστερη µέθοδος που χρησιµοποιείται για την είσοδο σε νέες αγορές. Κατά συνέπεια, ο άµεσος συσχετισµός µεταξύ της νοµικής και της λειτουργικής δοµής ενός τραπεζικού οµίλου παύει να υφίσταται, ή τουλάχιστον µειώνεται. Τα τραπεζικά ιδρύµατα που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο αποτελούν µέρος των εν λόγω εξελίξεων. Ως εκ τούτου, ο ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, στις περιπτώσεις που είναι επιφορτισµένη µε την άσκηση της ενοποιηµένης εποπτείας, είναι αυξηµένος και περιλαµβάνει την αξιολόγηση των εν λόγω κεντροποιηµένων δραστηριοτήτων. Επιπρόσθετα, η παροχή των αναγκαίων σχετικών πληροφοριών προς τις αρµόδιες εποπτικές αρχές των χωρών υποδοχής αποτελεί µέρος των υποχρεώσεων της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου. Καταληκτικά, τονίζεται ότι η γενική αρχή που διέπει την εποπτική πρακτική της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου κατά την άσκηση της ενοποιηµένης της εποπτείας, είναι η δηµιουργία κοινής αντίληψης και κατανόησης από όλες τις αρµόδιες εποπτικές αρχές αναφορικά µε τη εσωτερική διακυβέρνηση του τραπεζικού οµίλου, τους κινδύνους που αντιµετωπίζει, τις διαδικασίες που εφαρµόζει για τη διαχείρισή τους και τέλος το στρατηγικό του σχεδιασµό. Με τον τρόπο αυτό υποβοηθείται η διαφάνεια των πρακτικών και επιτυγχάνεται αποτελεσµατικότερη εποπτεία. 15
2.2 Άσκηση Εποπτείας σε Ατοµική Βάση 2.2.1 Εποπτεία Θυγατρικής εταιρείας στην Κύπρο Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έχει την ευθύνη της εποπτείας των εν λόγω θυγατρικών και για την τήρηση των υποχρεώσεών τους απέναντι στους καταθέτες τους. Συνεπώς, ασκεί πλήρεις διαδικασίες ΕΕΑ ώστε να είναι ενήµερη σε συνεχή βάση για θέµατα εσωτερικής διακυβέρνησης, για τους κινδύνους που αντιµετωπίζουν τα εν λόγω τραπεζικά ιδρύµατα, τις µεθόδους που εφαρµόζουν για τη διαχείρισή των κινδύνων που αναλαµβάνουν και το ύψος του κεφαλαίου που διατηρούν για την κάλυψή τους. Μέσα στα πλαίσια της καλύτερης άσκησης της ΕΕΑ, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου λαµβάνει ουσιώδεις πληροφορίες από τις αρµόδιες εποπτικές αρχές των χωρών καταγωγής όπως: ενδεχόµενες αλλαγές των εποπτικών αρχών που εµπλέκονται στην εποπτεία του τραπεζικού οµίλου, αλλαγές στην δοµή του οµίλου, αλλαγές στη λειτουργική δοµή του οµίλου, σηµαντικές µεταβολές στην οικονοµική κατάσταση του οµίλου, προβλήµατα του οµίλου που θέτουν σε αµφιβολία την αρχή της λειτουργούσας επιχείρησης (going concern), αλλαγές στη γενική στρατηγική, ενδεχόµενα µέτρα που λήφθηκαν από τις εποπτικές αρχές που ασκούν ενοποιηµένη εποπτεία κ.α. 16
Το εύρος και η λεπτοµέρεια των πληροφοριών που λαµβάνονται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου είναι άµεσα συνδεδεµένα µε τη συστηµική σπουδαιότητα του τραπεζικού ιδρύµατος εντός του εγχώριου τραπεζικού συστήµατος. Τέλος, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου παρέχει προς τις αρµόδιες εποπτικές αρχές που είναι επιφορτισµένες µε την άσκηση της ενοποιηµένης εποπτείας τις αναγκαίες πληροφορίες οι οποίες κρίνεται ότι µπορούν να επηρεάσουν ουσιαστικά την εκτίµηση της χρηµατοοικονοµικής θέσης του τραπεζικού οµίλου. 2.2.2 Εποπτεία υποκαταστήµατος τραπεζικού ιδρύµατος που εδρεύει σε άλλο κράτος µέλος της ΕΕ Οι ευθύνες της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, µε βάση τον Περί Τραπεζικών Εργασιών Νόµο, είναι περιορισµένες σε σχέση µε τα εν λόγω υποκαταστήµατα. Συγκεκριµένα, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου περιορίζεται στην παρακολούθηση της ρευστότητας, της εφαρµογής από το υποκατάστηµα των αναγκαίων διαδικασιών σε σχέση µε το ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος και στη λήψη στοιχείων για στατιστικούς σκοπούς. Συγχρόνως, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου παρέχει, σε περίπτωση που της ζητηθούν από την αρµόδια εποπτική αρχή που ασκεί την ενοποιηµένη εποπτεία, αξιολογήσεις σηµαντικών αλλαγών στο χρηµατοοικονοµικό περιβάλλον του υποκαταστήµατος που ενδεχοµένως να επηρεάσουν ολόκληρο τον όµιλο. Επίσης, παρέχει γενική αξιολόγηση του υποκαταστήµατος σε σχέση µε τους τοµείς που εποπτεύει π.χ. ρευστότητα. 17
2.2.3 Εποπτεία υποκαταστήµατος τραπεζικού ιδρύµατος που εδρεύει σε χώρα εκτός της ΕΕ Στις περιπτώσεις των εν λόγω υποκαταστηµάτων, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αξιολογεί πρώτα τη συστηµική σπουδαιότητά τους (βλέπε µέρος 4.1 του παρόντος Κεφαλαίου). Αν η συστηµική σπουδαιότητά τους κριθεί ως ουσιαστική ή/και η εποπτεία του τραπεζικού ιδρύµατος δεν είναι ισοδύναµη µε αυτήν που προβλέπεται από την ΕΕ για µητρικά τραπεζικά ιδρύµατα, τότε η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου ασκεί πλήρη ΕΕΑ επί του υποκαταστήµατος. Συνεπώς, στόχος της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου είναι η λήψη από τις αρµόδιες εποπτικές αρχές των τρίτων χωρών όλων των αναγκαίων πληροφοριών που θα της επιτρέπουν να αξιολογεί τη χρηµατοοικονοµική κατάσταση και την ευρωστία των εν λόγω υποκαταστηµάτων. Επιπρόσθετα, η αξιολόγηση των κινδύνων που αντιµετωπίζουν τα υποκαταστήµατα και των µέτρων που λαµβάνονται για τη διαχείρισή τους αποτελεί αναπόσπαστο µέρος της ΕΕΑ. 2.3 Ανταλλαγή πληροφοριών µε άλλες αρµόδιες εποπτικές αρχές Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναγνωρίζει την ιδιαίτερη σηµασία που έχει η απρόσκοπτη ανταλλαγή των πληροφοριών µε τις άλλες αρµόδιες εποπτικές αρχές. Η σηµασία της έγκειται στη δηµιουργία εκτίµησης και εµπιστοσύνης στις διαδικασίες αξιολόγησης και εποπτείας που εφαρµόζονται. Επίσης, µέσω της ελεύθερης ανταλλαγής πληροφοριών υποβοηθείται ο καλύτερος δυνατός προγραµµατισµός και συντονισµός της εποπτείας, πάντα υπό την τελική ευθύνη της εποπτικής αρχής που είναι επιφορτισµένη µε την άσκηση της ενοποιηµένης εποπτείας. 18
Το εύρος και η λεπτοµέρεια των πληροφοριών που ανταλλάσσονται εξαρτάται από τη συστηµική σπουδαιότητα των τραπεζικών ιδρυµάτων τόσο εντός του οµίλου όσο και εντός της χώρας που έχει εγκατασταθεί. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου επικοινωνεί µε τις διάφορες εποπτικές αρχές και προβαίνει σε συζήτηση των αξιολογήσεων συστηµικής σπουδαιότητας που κάθε εποπτική αρχή διενεργεί. Στη βάση των εν λόγω συζητήσεων, καθορίζεται το περιεχόµενο των σχετικών πληροφοριών που θα ανταλλάσσονται καθώς και η εποπτική αρχή που θα είναι υπεύθυνη για τη συλλογή τους. Τονίζεται ότι η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναγνωρίζει πλήρως ότι η διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών είναι αµφίδροµη. Συγχρόνως, αναγνωρίζει ότι η ροή των πληροφοριών πρέπει να εξυπηρετεί όσο το δυνατό καλύτερα τις ανάγκες των σχετικών εποπτικών αρχών. Συνεπώς, η συλλογή και αξιολόγηση των πληροφοριών που ανταλλάσσονται πρέπει να γίνεται από την εποπτική αρχή που είναι η καταλληλότερη. Στόχος είναι πάντοτε η συλλογή εκείνων των πληροφοριών που θα προσδώσουν τη µεγαλύτερη δυνατή αξία στην εποπτεία και την αποφυγή της ροής µη αναγκαίων πληροφοριών ώστε ο στόχος άσκησης αποτελεσµατικής εποπτείας να επιτυγχάνεται. Τέλος, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου διασφαλίζει ότι τηρείται η αναγκαία εµπιστευτικότητα αναφορικά µε όλες τις πληροφορίες που λαµβάνει. 3. Αρχή της Αναλογικότητας Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου ασκεί τη ΕΕΑ λαµβάνοντας υπόψη την αρχή της αναλογικότητας. Σύµφωνα µε την αρχή της αναλογικότητας, η συχνότητα και η ένταση µε την οποία ασκείται η ΕΕΑ λαµβάνει υπόψη το µέγεθος, τη συστηµική σπουδαιότητα, τη φύση, την κλίµακα και την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων του εποπτευόµενου τραπεζικού ιδρύµατος. 19
Επιπρόσθετα, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έχει ως στόχο την άσκηση οµοιόµορφης εποπτείας µεταξύ των διαφόρων τραπεζικών ιδρυµάτων. Παράλληλα, αναγνωρίζεται η διαφορετικότητα του προφίλ κινδύνων, των στρατηγικών και πολιτικών ως επίσης και της οργανωτικής δοµής και διακυβέρνησης µεταξύ των τραπεζικών ιδρυµάτων. Συναφώς, η εφαρµογή της αρχής της αναλογικότητας από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου και η τελική απόφαση για τη συχνότητα και την ένταση που ασκείται η ΕΕΑ βασίζεται στην εξέταση και αξιολόγηση των ακόλουθων δύο βασικών παραµέτρων: (α) (β) της συστηµικής σπουδαιότητας του τραπεζικού ιδρύµατος, των κινδύνων που αναλαµβάνονται από το τραπεζικό ίδρυµα Η συχνότητα και η ένταση της ΕΕΑ βασίζεται στα αποτελέσµατα της αξιολόγησης των δύο εν λόγω παραµέτρων. Η µεθοδολογία αξιολόγησής που εφαρµόζει η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου για τον καθορισµό της συχνότητας και της έντασης της ΕΕΑ παρατίθεται στο µέρος 4 του παρόντος κεφαλαίου. 4. Εσωτερικό Σύστηµα ιαβαθµίσεων των τραπεζικών ιδρυµάτων/ οµίλων Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έχει δηµιουργήσει το δικό της Εσωτερικό Σύστηµα ιαβαθµίσεων βάσει του οποίου ταξινοµείται το κάθε τραπεζικό ίδρυµα και καθορίζεται η συχνότητα και η ένταση της ΕΕΑ. Η ταξινόµηση αντικατοπτρίζει τη συστηµική σπουδαιότητα και το ύψος του κινδύνου του τραπεζικού ιδρύµατος. Το σύστηµα αποτελείται από τέσσερις διαβαθµίσεις ως ακολούθως: 20