«ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟΥ»

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΕΙ ΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Καθηγητές: κ. Πολύζος κ. Πολυχρονόπουλος Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ (04102701) Παπαδοπούλου Άννα (04102707) Εξάµηνο: 8 ο Αθήνα, Ιούνιος 2005 Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 1

Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σπάνιες πρέπει να θεωρηθούν οι περιπτώσεις υποβαθµισµένων περιοχών τόσο κοντινών µε το Κέντρο Πόλης, όπως είναι η περιοχή Γκάζι- Κεραµεικού- Μεταξουργείου. Πρόκειται για ένα σύνολο υποπεριοχών και γειτονιών κυριολεκτικά «σε κρίση» που, σε σχετικά σύντοµο χρονικό διάστηµα µετακύλυσαν από προνοµιούχες περιοχές ιστορικής µνήµης, έτοιµες να δεχθούν τα ανάκτορα του Όθωνα, σε σύγχρονες ζώνες ανέχειας και κοινωνικού αποκλεισµού, όπου ακυρώνεται στην πράξη κάθε έννοια κράτους δικαίου. 1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Αν και έχει αναφερθεί ότι η περιοχή είχε ξεκινήσει σαν περιοχή κατοικίας µεγαλοαστών, είναι λάθος. Απλώς το πρώτο σχέδιο για την Αθήνα, το σχέδιο «Κλεάνθη- Σάουµπερτ», προέβλεπε την ανέγερση των ανακτόρων στην περιοχή Κεραµεικού, όπου βεβαίως ήταν πάρα πολύ φυσικό τότε να δηµιουργηθεί ενδιαφέρον στους εύπορους Αθηναίους, να αποκτήσουν γη κοντά στην περιοχή όπου θα γίνονταν τα ανάκτορα. εν υπάρχουν όµως δείγµατα κατοικιών εύπορων οικογενειών και αυτό γιατί πολύ γρήγορα, µε το σχέδιο του Λέο Φον Κλέντσε, τα ανάκτορα προβλέπονταν στη θέση της σηµερινής πλατείας Οµόνοιας, ενώ λίγο αργότερα, σύµφωνα µε ένα επόµενο σχέδιο, στην περιοχή της πλατείας Συντάγµατος, όπου και τελικά κτίστηκαν. 2 1 Πολύζος Γιάννης, «ΓΚΑΖΙ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ- Ανάγκη ολοκληρωµένου προγράµµατος ανάπλασης» 2 Κονταράτος Σάββας, «Η αναβάθµιση του γειτονικού Μεταξουργείου» Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 3

Έκτοτε, ήταν φυσικό η περιοχή να εξελιχθεί περισσότερο σαν περιοχή λαϊκής γειτονιάς. Λόγω της εγκατάστασης οχλουσών λειτουργιών κοντά στις νότιες παρυφές του (εργοστάσιο φωταερίου και αργότερα κεντρική λαχαναγορά), κατοικήθηκε κυρίως από µικροαστικό και εργατικό κόσµο και εξελίχθηκε σε µια ζωντανή λαϊκή γειτονιά µε µικρές, µονώροφες ή διώροφες κατοικίες, µερικές φορές συνδυασµένες και µε επαγγελµατική στέγη, χρισµένες, στο λαϊκό νεοκλασικό ιδίωµα. Τον παραδοσιακό αυτό χαρακτήρα το Μεταξουργείο τον διατήρησε µέχρι το 1950. Στην περίοδο 1950-1970, κατά την οποία η Πρωτεύουσα γνώρισε µια έντονη οικοδοµική δραστηριότητα. Στην περιοχή του Μεταξουργείου, παρά την κεντρικότητα της, η διαδικασία της πολυκατοικιοποίησης µε το σύστηµα της αντιπαροχής λειτούργησε ατελώς. Ο λαϊκός χαρακτήρας της γειτονιάς, τα µικρά µεγέθη οικοπέδων, τα στενά πλάτη των περισσότερων δρόµων, αλλά και το ενδεχόµενο ανεύρεσης αρχαιολογικών λειψάνων, έδρασαν, όπως φαίνεται, αποθαρρυντικά. Έτσι, η ανανέωση του οικοδοµικού αποθέµατος υπήρξε περιορισµένη. Αντίθετα, η περιοχή άρχισε να υποβαθµίζεται ραγδαία, κυρίως για λόγους που συνδέονται µε τη διόγκωση της χρήσης και της κυκλοφορίας αυτοκινήτων. ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Λόγω της συγκοινωνιακής σηµασίας των οδών που το περιβάλλουν, το Μεταξουργείο γρήγορα προσέλκυσε χρήσεις ασυµβίβαστες µε την κατοικία, προπάντων συνεργεία αυτοκινήτων και άλλες συναφείς βιοτεχνικές εγκαταστάσεις ή αποθήκες. Επίσης, λόγω της άµεσης γειτνίασης του µε το λιγότερο ευγενές τµήµα του εµπορικού κέντρου, προσέλκυσε σπίτια, ξενοδοχεία και µπαρ. Ουσιαστικά δηλαδή το Μεταξουργείο λειτούργησε και λειτουργεί ως η «πίσω αυλή» στην οποία το κέντρο της πόλης απορρίπτει τις πιο βρώµικες και Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 4

οχληρές χρήσεις που στηρίζουν τη λειτουργία του. Οι παράγοντες αυτοί οδήγησαν στην αποµάκρυνση πολλών κατοίκων, στην εγκατάλειψη σηµαντικού αριθµού παλαιών κατοικιών και συνακόλουθα στην περαιτέρω υποβάθµιση του οικιστικού περιβάλλοντος, ενώ πλέον συναντούµε σε αυτές τις «παρατηµένες» κατοικίες την εγκατάσταση εσωτερικών και εξωτερικών (οικονοµικών) µεταναστών. Υπάρχει, ωστόσο, ως δεδοµένο και η υπερτοπική σηµασία της περιοχής. Όπως ήδη αναφέρθηκε η περιοχή αυτή κατέχει µια κοµβική θέση στο ευρύ τόξο των αρχαιολογικών και ελευθέρων χώρων που ξεκινάει από την περιοχή του Χίλτον και καταλήγει στην Ακαδηµία Πλάτωνος. Συγκεκριµένα, στην περιοχή υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος του Κεραµεικού που αποτελεί συνέχεια των άλλων µεγάλων αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, υπάρχει ο πανάρχαιος άξονας της Ιεράς Οδού και η ζώνη του ηµοσίου Σήµατος, δηλαδή η σειρά των ταφικών περιβόλων στους οποίους οι αρχαίοι Αθηναίοι έθαβαν τους επίσηµους νεκρούς τους, µια ζώνη που σήµερα είναι καλυµµένη από οικοδοµές. Οι ιδέες για τη δηµιουργία αυτού του τόξου αρχαιολογικών και ελευθέρων χώρων αναφέρονται ρητά και στο ρυθµιστικό σχέδιο για την πρωτεύουσα και στο γενικό πολεοδοµικό σχέδιο για τον ήµο Αθηναίων. 3 Μοναδική πηγή αισιοδοξίας, το ενδιαφέρον των κατοίκων και οι κάθε µορφής εκδηλώσεις που οργανώνουν. Από πλευράς δηµοτικής αρχής, έχει επιλεγεί η τακτική της αποστασιοποίησης και των αλλεπαλλήλων µελετών. Απαιτείται µια «διαφορετική» πολιτική στο χώρο, ώστε ανάλογα να ακολουθεί τις αρχές της «ήπιας αστικής ανάπλασης», δηλαδή της διατήρησης µεγάλου τµήµατος του κτιριακού αποθέµατος, της βελτίωσης του υπάρχοντος αστικού ιστού και της χωροθέτησης εκείνων των λειτουργιών που εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων. 4 3 Κονταράτος Σάββας, «Η αναβάθµιση του γειτονικού Μεταξουργείου» 4 Πολύζος Γιάννης, «ΓΚΑΖΙ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ- Ανάγκη ολοκληρωµένου προγράµµατος ανάπλασης» Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 5

Η επιλογή µιας σειράς στόχων για το πρόγραµµα αναβάθµισης είναι στενά συνυφασµένη µε την αξιολόγηση της σηµασίας που έχει για την Αθήνα το Μεταξουργείο, όπως αυτή προσδιορίζεται από την ιστορία του και από τη θέση του. Πράγµατι, το Μεταξουργείο κατέχει µια θέση ιδιαίτερα σηµαντική τόσο σαν ένα από τους τοµείς της ιστορικής πόλης που βρίσκονται σε άµεση επαφή µε τον πόλο της Πλατείας Οµονοίας, όσο λόγω της επαφής του και µερικής ένταξής του µέσα στο σύστηµα των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας. Επιπλέον, το Μεταξουργείο αποτελεί µια από τις ιστορικές συνοικίες της Αθήνας και δείγµατα αυτής της πρόσφατης ιστορίας του διατηρούνται ακόµη αρκετά µέσα στον πολεοδοµικό ιστό. Η σηµασία και των δυο αυτών παραµέτρων γίνεται ακόµη µεγαλύτερη αν θεωρηθεί µέσα στα πλαίσια ενός ανανεωµένου και γενικότερου ενδιαφέροντος για την ιστορία της πόλης και την προστασία και ανάδειξη της ιστορικής της φυσιογνωµίας, καθώς και για επιστροφή σε ένα τρόπο ζωής που συνδέεται µε την κεντρική πόλη και προϋποθέτει την εξυγίανση της και την απαλλαγή της από τα προβλήµατα που σήµερα τη χαρακτηρίζουν. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟΥ Σύµφωνα µε την έστω και γενική ανάλυση της περιοχής, θα µπορούσαµε να διατυπώσουµε κάποιους γενικότερους σκοπούς αναβάθµισης της ευρύτερης περιοχής του Μεταξουργείου. Αυτό που θα έπρεπε να µας απασχολήσει πρωταρχικά είναι η αντιµετώπιση του σοβαρού δηµογραφικού και κοινωνικού προβλήµατος που αντιµετωπίζει η περιοχή. Επίσης, θα πρέπει µε ρυθµιστικά µέτρα να αποµακρυνθούν από την περιοχή όλοι οι υποβαθµιστικοί παράγοντες (όπως ασυµβίβαστες χρήσεις γης, διασχίζουσες κυκλοφορίες, τέρµατα λεωφορείων κλπ.) σε συνδυασµό µε αντίστοιχη αποµάκρυνση των εστιών υποβάθµισης από τον άµεσο περίγυρο, αλλά και µε παράλληλη αξιοποίηση των Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 6

όσων θετικών στοιχείων αρχίζουν τώρα να αναπτύσσονται ή πρόκειται σύντοµα να αναπτυχθούν σ αυτό τον περίγυρο. Επειδή κάτι τέτοιο θα φέρει σε σύγκρουση τις διάφορες χρήσεις που θα παραµείνουν στην περιοχή, θα πρέπει να επιτευχθεί και η εναρµόνιση των σκληρών αντιθέσεων που παρουσιάζουν στον σηµερινό πολεοδοµικό ιστό. Αυτό βέβαια απαιτεί και τη θεραπεία και κατάλληλη συµπλήρωση του πολεοδοµικού ιστού και του κτιριακού αποθέµατος µε τρόπο συµβατό προς την ιστορική φυσιογνωµία του Μεταξουργείου και άρση των συγκρούσεων ανάµεσα στα συµφέροντα της συντήρησης από τη µια µεριά και εκείνα από την άλλη της αναπτυξιακής πρωτοβουλίας για ανανέωση και αναζωογόνηση της περιοχής. Όπως είναι φυσικό, θα πρέπει να υπάρξουν και οι κατάλληλες προϋποθέσεις δηµιουργίας της οικονοµικής, κοινωνικής και θεσµικής δυναµικής η οποία είναι απαραίτητη για να τελεσφορήσει η αναβαθµιστική προσπάθεια. 5 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΑΣ Η ζώνη οργανωµένης ανάπλασης µε την οποία θα ασχοληθούµε περιλαµβάνει τα τέσσερα οικοδοµικά τετράγωνα µεταξύ των οδών Μυλλέρου και Γιατράκου και από την οδό Κεραµεικού µέχρι την οδό Αχιλλέως. Το τετράγωνο µεταξύ Κεραµεικού και Λεωνίδου, όπου βρίσκεται και η ιστορική οικία Μπότσαρη, έχει ήδη καθαριστεί κατά το µέγιστο µέρος του από παλιά κτίσµατα και αποτελεί ακάλυπτο χώρο. Επίσης, στα δύο επόµενα τετράγωνα, από Λεωνίδου µέχρι Μ. Αλεξάνδρου, υπάρχει το αρχιτεκτονικό σύνολο των διώροφων ιστορικών σπιτιών µε µέτωπο στην οδού Μυλλέρου, στο χώρο όπου αρχικά είχε αναπτυχθεί το εµπορικό συγκρότηµα του Καντακουζηνού και αργότερα η ιστορική µεταξοβιοµηχανία, 5 Εταιρεία Μελετών Περιβάλλοντος ΕΠΕ και Ιωάννης ηµητριάδης & Συνεργάτες, «ΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ: ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟΥ» Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 7

καθώς και το µεγαλύτερο αρχοντικό σπίτι ουρούτη- Ιατού στη γωνία Μ. Αλεξάνδρου και Γιατράκου. Ο υπόλοιπος χώρος αυτών των τετραγώνων καταλαµβάνεται από ασήµαντα κτίσµατα κατά το πλείστον µονώροφα και σε κακή κατάσταση. Και τα δύο τετράγωνα στο σύνολό τους ανήκουν ήδη στο ήµο Αθηναίων. Από την άλλη µεριά, η ζώνη αυτή έχει µια κεντροβαρική θέση για την περιοχή κατοικίας του Μεταξουργείου και συναρτάται άµεσα προς το συνολικό σύστηµα πεζοδρόµων, αφού η µια της µακριά πλευρά ορίζεται από τον πεζόδροµο της οδού Γιατράκου ενώ η νότια στενή πλευρά της ορίζεται από τον πεζόδροµοραχοκοκαλιά της οδού Κεραµεικού, όπου και οι γραµµές του µελλοντικού τραµ. Εποµένως, είναι µια ζώνη ιδιαίτερα κατάλληλη για τη δηµιουργία ενός σηµαντικού πόλου ελεύθερου χώρου και κοινωφελών εγκαταστάσεων επιπέδου συνοικίας. Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 8

ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ Βελτίωση και εν µέρει επίλυση του προβλήµατος της συγκοινωνίας, της κυκλοφορίας και της στάθµευσης. Με τη δηµιουργία ενός δικτύου θα επιλυθεί το πρόβληµα της συγκοινωνίας. Οι γραµµές αυτές θα εξυπηρετούν όλη την περιοχή µελέτης, ενώ τα λεωφορεία και τα τρόλεϊ θα ακολουθούν κάποιες ορισµένες γραµµές κορµού. Από την άλλη, οι στάσεις του µετρό και του ηλεκτρικού βρίσκονται περιµετρικά της περιοχής και η στάθµευση αυτοκινήτων που θα γίνεται κοντά σε αυτές θα λύσει το πρόβληµα κυκλοφοριακού χάους στο εσωτερικό της περιοχής κάνοντας την περιοχή πιο ανθρώπινη και βιώσιµη. Από την άλλη, µεγάλοι χώροι θα εξυπηρετούν ως χώροι στάθµευσης αυτοκινήτων. Οι χρήσεις γης θα είναι πιο ευδιάκριτες. Το Μεταξουργείο στο εσωτερικό του θα περιλαµβάνει χρήσεις «αµιγούς» ή και «γενικής» κατοικίας. Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 9 του Έτσι, προτείνουµε διατήρηση του χαµηλού συντελεστή δόµησης, ώστε να συµβιβάζεται συντελεστές δόµησης). µε τον παλιό χαρακτήρα της γειτονιάς (χαµηλά ύψη και Εξάλειψη εστιών εγκατάλειψης και βρωµιάς και αισθητική αναβάθµιση της περιοχής. Αυτό θα γίνει µε την αξιοποίηση των οικοπέδων που καλύπτονται από ερείπια διαµορφώνοντας ελεύθερους χώρους, κοινόχρηστους, φυτεµένους ή περιφραγµένους. Σκοπός µας είναι να επαναφέρουµε αυτά τα κτήρια σε λειτουργία και να ξανααποκτήσουν κάποια χρησιµότητα απ το να δέχονται τα χτυπήµατα του χρόνου και την αµέλεια των κατοίκων και του δήµου που τα έχουν παραµελήσει. Επειδή όλα αυτά τα κτήρια βρίσκονται πλέον (τα περισσότερα) σε άθλια κατάσταση, θα πρέπει πρώτα να αναστηλωθούν ολόκληρα από µέσα προς τα έξω στην αρχική τους µορφή και όχι απλά να διορθωθεί η επιδερµίδα των προσόψεων. Επειδή, στο ύψος της πλατείας και στη συµβολή των δρόµων

Μυλλέρου και Πειραιώς βρίσκεται η Πινακοθήκη σκεφτήκαµε ότι καλό θα ήταν µε αυτό τον τρόπο να συνδέσουµε αυτές τις λειτουργίες µεταξύ τους βάζοντας ως λειτουργία να γίνουν µουσείο λαϊκής τέχνης. Με ενίσχυση της φύτευσης θα µπορούσαµε πέραν της φυσικής οµορφιάς να δηµιουργήσουµε ένα πιο προστατευµένο περιβάλλον από τις κλιµατολογικές συνθήκες, όπως είναι ο άνεµος και ο ήλιος, που κάνουν το χώρο τελείως αφιλόξενο αφού κατά τις µεσηµεριανές ώρες δεν µπορείς να κάτσεις πουθενά µε αποτέλεσµα ο χώρος να µένει άδειος και ερηµωµένος, ενώ οι κάποιες λειτουργίες που υπάρχουν (π.χ. το πάρκο) να µένει ανεκµετάλλευτο και να παραµένει χωρίς κάποια ιδιαίτερη σηµασία για την περιοχή. Η φύτευση θα γίνει µε βάση τον προσανατολισµό της πλατείας και είναι: - Λεωνιδίου και Μυλλέρου: νοτιοανατολικός προσανατολισµός και άρα θα χρησιµοποιηθεί υψηλή βλάστηση µε φυλλοβόλα δέντρα για προστασία το καλοκαίρι από τον ήλιο. - Γιατράκου και Γερµανικού: βορειοδυτικός προσανατολισµός και άρα θα χρησιµοποιηθεί µεσαία φύτευση για προστασία από τον αέρα. Τα χρησιµοποιούµενα υλικά είναι το ξύλο για τις ήπιες διαδροµές εντός της πλατείας και για την περιοχή καθισµάτων, το χαλίκι για την περιοχή των καθισµάτων και τη φύτευση, κυβόλιθος για τις σκληρές διαδροµές (δρόµους που διασχίζουν την πλατεία και περνούν αυτοκίνητα) και άµµος για την περιοχή της παιδικής χαράς. Θα δηµιουργηθεί ένα συγκρότηµα «σιντριβανιών» που θα δίνουν την αίσθηση του ποταµού και θα ενώνονται µεταξύ τους. Το νερό θα είναι ανακυκλούµενο και όχι στάσιµο. Έτσι, θεωρούµε ότι θα δηµιουργήσει ένα ευχάριστο κλίµα και µια αίσθηση δροσιάς το καλοκαίρι. Σπουδάστριες: Γκότση Αργυρώ, Παπαδοπούλου Άννα 10