Αναγκαιότητα περιοδικής επιμόρφωσης καθηγητών πληροφορικής Χούμκοζλης Χρήστος Υποψήφιος Διδάκτορας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών Θεσσαλονίκη, Ελλάδα houm@eng.auth.gr Περίληψη Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται μια διαφορετική προοπτική στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών της πληροφορικής όσο αφορά την επιστήμη της πληροφορικής και όχι την διδακτική της. Η επιστήμη της πληροφορικής χαρακτηρίζεται από την δυναμικότητα και προσαρμοστικότητά της. Ο εκπαιδευτικός της πληροφορικής έχει ανάγκη από έναν ευέλικτο τρόπο εκμάθησης των καινούργιων αντικειμένων έτσι ώστε να νιώθει δυνατός να σταθεί σε μια τάξη τόσο σήμερα όσο και στο μέλλον. Σε αυτή την εργασία ο ευέλικτος αυτός τρόπος επιμόρφωσης καλείται «κατανεμημένη» επιμόρφωση. Έχει ως κύριο στόχο να εντοπίσει τα κενά των εκπαιδευτικών και να τα αντιμετωπίσει τοπικά μέσα στα στενά πλαίσια της διεύθυνσης της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του κάθε νομού. Δεν είναι απαραίτητη η συγκρότηση μιας «κεντρικής» ομάδας επιμόρφωσης που έχει πολλά προβλήματα τόσο στον οργανωτικό όσο και στον εκτελεστικό τομέα. Λέξεις Κλειδιά: κατανεμημένη επιμόρφωση, εκπαιδευτικοί της πληροφορικής. 1. Εισαγωγή O ρόλος του εκπαιδευτικού στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο ολόκληρου του εκπαιδευτικού συστήματος της Ελλάδος. Ο διδάσκων γίνεται οδηγός, σύμβουλος, διαμεσολαβητής. Είναι διευκολυντής των μαθητών, δημιουργός ερεθισμάτων. Έχει σχέση αλληλεπίδρασης με τους μαθητές, δίνει ερεθίσματα για συνεχείς βελτιώσεις στις διαδικασίες, στην αναζήτηση πληροφοριών, στη συγγραφή εργασιών, στην εφαρμογή των ιδεών τους. Ιδιαίτερα, ο εκπαιδευτικός της πληροφορικής θα πρέπει να παρακολουθεί τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις σχετικές έρευνες, καθώς και τις κοινωνικές εξελίξεις, να μετακινείται από τον παραδοσιακό ρόλο του κυρίαρχου στην τάξη, σε ρόλο «υποστήριξης» των μαθητών έτσι ώστε να μπορεί: Να βοηθά τους μαθητές ν αναπτύξουν γνώσεις και ικανότητες Να δημιουργεί ερεθίσματα στους μαθητές, ώστε να καθορίζουν ολοένα και υψηλότερους προσωπικούς στόχους Να προωθεί την ανάπτυξη ικανότητας για χρήση των νέων πηγών πληροφόρησης Να προσφέρει δυνατότητες στους μαθητές να έχουν πρόσβαση σε εργαλεία και υλικά, απαραίτητα για να πετύχουν το στόχο τους Να βοηθά τους μαθητές στις κατασκευές Να ενθαρρύνει την εκδήλωση δημιουργικότητας απ αυτούς
Να βοηθά τους μαθητές να αξιολογούν οι ίδιοι τις προσπάθειές τους, τις εφαρμογές τους. Για να μπορέσει ο εκπαιδευτικός να είναι σε θέση να προσφέρει όλα τα παραπάνω στους μαθητές του θα πρέπει να είναι τόσο ένας ολοκληρωμένος επιστήμονας του χώρου της πληροφορικής όσο και ένας άρτια καταρτισμένος δάσκαλός της. Αυτή η εργασία ενδιαφέρεται περισσότερο να προσφέρει λύσεις ως προς το αντικείμενο της πληροφορικής, έτσι ώστε ο εκπαιδευτικός να νιώθει δυνατός και γνώστης του αντικειμένου του, για να μπορεί να μπει σε μια τάξη χωρίς να νιώθει φοβίες, να μπορεί να αντιμετωπίσει τους μαθητές και να τους κατευθύνει στην γνώση. Η οργάνωση της εργασίας είναι η ακόλουθη. Στη δεύτερη ενότητα εντοπίζουμε και αναλύουμε το βασικό πρόβλημα των εκπαιδευτικών της πληροφορικής σε όλη του τη διάσταση. Στη τρίτη ενότητα αναφέρονται οι υπάρχουσες λύσεις που προσφέρονται στους εκπαιδευτικούς και ταυτόχρονα παρουσιάζεται ένας καινούργιος τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος. Τέλος, η τελευταία ενότητα κλείνει την εργασία με κάποια συμπεράσματα. 2. Πρόβλημα Οι εκπαιδευτικοί της πληροφορικής έχουν ανάγκη ενός υψηλού επιπέδου γενικής και ειδικής γνώσης πάνω στο αντικείμενο της πληροφορικής, ώστε να μπορούν να εμβαθύνουν στα θέματα που διδάσκουν, αυξάνοντας παράλληλα την ικανότητά τους στην απόκτηση σύνθετων επαγγελματικών δεξιοτήτων. Πρέπει επίσης να κατανοήσουν τη σπουδαιότητα της παιδαγωγικής διαδικασίας και της διδακτικής πρακτικής, ώστε να ανταποκρίνονται στις διαφορετικές ανάγκες του μαθητικού πληθυσμού. Αυτή η εργασία θα εστιαστεί στο κατά πόσο οι εκπαιδευτικοί της πληροφορικής είναι άρτια εκπαιδευμένοι όσο αφορά την επιστήμη της πληροφορικής. Το σημερινό λύκειο ιδιαίτερα το επαγγελματικό- έχει έναν διευρυμένο κύκλο μαθημάτων και πολλές φορές με μεγάλη εξειδίκευση (π.χ. στο μάθημα των δικτύων, στην ειδικότητα της πληροφορικής, στα επαγγελματικά λύκεια απαιτείται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει άριστα δίκτυα υπολογιστών). Αυτός ο κύκλος των μαθημάτων δεν είναι στατικός αλλά επεκτείνεται διαρκώς. Το πρόβλημα λοιπόν που αντιμετωπίζει ο κλάδος των εκπαιδευτικών της πληροφορικής έχει δύο άξονες, που έχουν διαφορετική αφετηρία αλλά κοινή αντιμετώπιση. Ο ένας άξονας περιλαμβάνει τα προβλήματα που ξεκινούν από το γεγονός ότι οι καθηγητές πληροφορικής προέρχονται από σχολές με εντελώς διαφορετικά προγράμματα σπουδών που πολλές φορές δεν καλύπτουν όλη την ύλη των μαθημάτων που διεξάγονται στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το γεγονός αυτό τους καθιστά επιστημονικά ανεπαρκείς σε αρκετά μαθήματα με αποτέλεσμα να προσπαθούν από μόνοι τους να καλύψουν τα κενά τους. Στο δεύτερο άξονα έχουμε τα προβλήματα που προκύπτουν από το γεγονός ότι η επιστήμη της πληροφορικής είναι ένας πολύ ζωτικός χώρος, που χαρακτηρίζεται από έντονες μεταβολές, με στόχο την προσαρμογή της στις σύγχρονες απαιτήσεις του ανθρώπου. Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός πρέπει να παρακολουθεί την επιστήμη του και
παράλληλα να ανταποκρίνεται στις ανάγκες τις οικογένειάς του έξω από το ωράριο του σχολείου. Στις μεγάλες εταιρίες πληροφορικής, η διοίκηση φροντίζει να έχει ένα άριστα καταρτισμένο και ενημερωμένο προσωπικό, διοργανώνοντας ανά τακτά χρονικά διαστήματα σεμινάρια και ημερίδες. Αυτό συμβαίνει γιατί όπως γνωρίζουμε η εκμάθηση ενός αντικειμένου είναι πολύ πιο εύκολη και σύντομη μέσα στα πλαίσια ενός σεμιναρίου παρά μέσα από προσωπική προσπάθεια. Για να μπορέσει ένας εκπαιδευτικός να μελετήσει την εξέλιξη της επιστήμης του, θα πρέπει να θυσιάσει πολύ χρόνο. Η παραπάνω ανάλυση καταδεικνύει την ανάγκη μιας διαρκούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών της πληροφορικής. 3. Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών της Πληροφορικής Όπως φαίνεται από την ανάλυση που έχει γίνει μέχρι τώρα η διαρκής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών κρίνεται απαραίτητη. Οι προκλήσεις από την εξέλιξη της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι πολλές και οι καθηγητές έχουν ανάγκη να ανανεώσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους. Σε αυτή την ενότητα αναφέρονται οι επιμορφώσεις τις οποίες μπορεί να παρακολουθήσει ένας εκπαιδευτικός και στη συνέχεια παρουσιάζεται μια καινούργια πρόταση επιμόρφωσης. Έχουμε λοιπόν δύο κατηγορίες επιμορφώσεων: α) η «κεντρική» επιμόρφωση στην οποία κατατάσσονται όλες οι υπάρχουσες επιμορφώσεις και β) η «κατανεμημένη» επιμόρφωση την οποία ορίζει η καινούργια πρόταση επιμόρφωσης. 3.1 Κεντρική Επιμόρφωση Σήμερα το μόνο μέσο επιμόρφωσης που προσφέρεται είναι στα πλαίσια υλοποίησης κάποιων δράσεων επιμόρφωσης (π.χ. «Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση των τεχνολογιών πληροφορίας και Επικοινωνιών στην εκπαίδευση», «Επαγγελματικό λογισμικό στην ΤΕΕ: επιμόρφωση και εφαρμογή») οι οποίες συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Γ ΚΠΣ, ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ) και το Ελληνικό κράτος. Τα συγκεκριμένα προγράμματα επιμορφώσεων μπορούν να προσφέρουν ευρεία γνώση στον κλάδο των εκπαιδευτικών αλλά δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες των εκπαιδευτικών της πληροφορικής. Ο κεντρικός έλεγχος καθιστά αδύνατη την ευέλικτη αντιμετώπιση των επιμέρους προβλημάτων των εκπαιδευτικών της πληροφορικής σε τοπικό επίπεδο. Όλη η προσπάθεια χάνεται σε ενέργειες συντονισμού μιας μεγάλης ομάδας υπευθύνων, με αποτέλεσμα να μην μένει αρκετός χρόνος στο να συγκροτηθεί ένα ευέλικτο πρόγραμμα επιμόρφωσης. 3.2 Κατανεμημένη Επιμόρφωση Σε αυτό το σημείο παρουσιάζεται η καινούργια μέθοδος επιμόρφωσης που καλείται «κατανεμημένη» επιμόρφωση. Στα πλαίσια της διεύθυνσης της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του κάθε νομού, συγκροτείται μία ομάδα πληροφορικής που καταγράφει τις αδυναμίες του δυναμικού των εκπαιδευτικών της πληροφορικής πάνω στην επιστήμη της πληροφορικής. Αυτές οι αδυναμίες, δεν περιορίζονται μόνο στο παρόν και μόνο στα μαθήματα που καλούνται να διδάξουν οι εκπαιδευτικοί αλλά πηγαίνει
ένα βήμα παραπάνω κοιτώντας το μέλλον και την καλύτερη λειτουργία των σχολείων τόσο στην διδασκαλία όσο και στην επικοινωνία. Το πρώτο πρόβλημα που καλείται να λύσει η «κατανεμημένη» επιμόρφωση για να μπορέσει να υλοποιηθεί είναι από ποιους θα αποτελείται η ομάδα που θα αναλάβει τα δύσκολα κομμάτια του έργου της επιμόρφωσης που είναι: Οργάνωση Χρηματοδότηση Σε αυτό το πρόβλημα η απάντηση είναι να σχηματιστεί ένα τμήμα εκπαίδευσης, στο ΠΛΗΝΕΤ της κάθε δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που θα αποτελείται από επιλεγμένους εκπαιδευτικούς πληροφορικής με βάση την εξειδίκευσή τους σε κάποια αντικείμενα. Η επιλογή τόσο των επιμορφωτών όσο και των μαθημάτων που θα διεξάγονται κάθε χρονιά θα γίνεται από τον σύμβουλο πληροφορικής της κάθε δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η οργάνωση του έργου για κάθε σχολικό έτος θα γίνεται από την ομάδα των επιμορφωτών και του συμβούλου πληροφορικής. Το ωράριο των επιμορφωτών θα είναι μειωμένο στις οργανικές τους θέσεις και αυτό θα αποτελεί και την πληρωμή τους για την εργασία τους. Τα πάγια έξοδα των κέντρων επιμόρφωσης μπορούν είτε να προσαρτώνται στον προϋπολογισμό της δευτεροβάθμιας είτε να αντλούνται από την συμμετοχή του κέντρου επιμόρφωσης σε κάποια προγράμματα δράσεων του κοινοτικού πλαισίου στήριξης. 4. Συμπεράσματα Αυτό που μπορεί να φανεί μέσα από την εργασία είναι ότι μέσα στον χώρο της εκπαίδευσης μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα αρκεί να υπάρχει όρεξη για συμμετοχή και διάθεση για προσφορά. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δημάκος Γ., (1994), «Ιδιωτική και κοινωνική αποδοτικότητα της εκπαίδευσης», Μαθηματική Επιθεώρηση, Νο 41, 17-32 Εγκύκλιος ΚΓ/15791/14/02/2002,ΥΠ.Ε.Π.Θ-Γραφείο "Κοινωνία της Πληροφορίας " Θέμα: "Υλοποίηση Προγραμμάτων Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών στην Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση." Κελπανίδης Μ. & Βρυνιώτη Κ., (2004), «Διαβίου Μάθηση», Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κόμης, B., Ράπτης, Α., Πολίτης, Π., & Δημητρακοπούλου, Α. (2004). Το εκπαιδευτικό λογισμικό μοντελοποίησης στη διδακτική των θετικών επιστημών. Στο Κεκκές Ι. (επιμέλεια), Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση, Ζητήματα Σχεδιασμού και Εφαρμογών (σελ.111-134). Αθήνα: Ατραπός. Κυνηγός Χ., (2002), «Νέες πρακτικές με νέα εργαλεία στη τάξη: Κατάρτιση επιμορφωτών για τη δημιουργία κοινοτήτων αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών
στο σχολείο» στο Κυνηγός Χ. (επιμελ), «Νοητικά εργαλεία και πληροφοριακά μέσα», 27-53, Αθήνα: Καστανιώτης Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,, "Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης", Αθήνα 2001. Πασιάς Γ., (2002), «Το έργο ΣΕΠΠΕ: Μία εναλλακτική πρόταση υποστήριξης του Ελληνικού σχολείου απέναντι στις προκλήσεις της κοινωνίας της γνώσης και της καινοτομίας» στο «Μάθηση και Διδασκαλία: Σύγχρονες ερευνητικές προσεγγίσεις», 273-286, Αθήνα: ΚΕΕ Πολίτης, Π., Ρούσσος, Π., Καραμάνης, Μ., Τσαούσης, Γ.,(2000), Αξιολόγηση της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στα πλαίσια του έργου ΟΔΥΣΣΕΑΣ, Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου, "Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση", Πάτρα, Οκτώβριος 2000. Τζιμογιάννης, Α.(2002),Προετοιμασία του Σχολείου της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Προς ένα Ολοκληρωμένο Μοντέλο Ένταξης των ΤΠΕ στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Σύγχρονη Εκπαίδευση,122,55-65 Υφαντή, (2000), Εκπαιδευτικές αλλαγές και βελτίωση του σχολείου μια πολύπλοκη σχέση, Σύγχρονη εκπαίδευση, 113, 57-64.