«Έρευνα και Στρατηγικές Κατευθύνσεις ΕΤΑ στον Τομέα της Υγείας» Ι. Χατζηκιάν 2ο Πανελλήνιο Συμπόσιο «Εκπαίδευση, Αγορά Εργασίας και Συστήματα Υγείας», ΤΕΙ Αθήνας και Καλαμάτας, Τμήματα Διοίκησης Μονάδων υγείας Πρόνοιας, 16 και 17 Οκτωβρίου 2009, Ναύπλιο
Εισαγωγή Στην εργασία αυτή εξετάζουμε την πολιτική για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη στον τομέα της υγείας στην Ελλάδα. Τα κύρια ερωτήματα, τα οποία επιχειρούμε να απαντήσουμε είναι : Ποια ήταν η εξέλιξη της κρατικής πολιτικής για την ΕΤΑ στην υγεία στη μεταπολεμική περίοδο στη χώρα μας ; Ποια είναι η σημερινή πολιτική για την έρευνα και την τεχνολογία ;
Εισαγωγή Ηικανότητα δημιουργίας, διάδοσης και αξιοποίησης της γνώσης αναγνωρίζεται πλέον σήμερα ως η βασική προϋπόθεση απόκτησης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, πράγμα το οποίο αντανακλάται στην σαφή τάση μετάβασης των χωρών του ΟΟΣΑ προς την Οικονομία της Γνώσης (OECD, 2001, p. 8).
Εισαγωγή Ηανάλυση βασίζεται στην έννοια του «Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας», που περιλαμβάνει τόσο το σύστημα έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης όσο και την ανάπτυξη των καινοτομιών που αποτελεί το επιστέγασμα των ερευνητικών προσπαθειών.
Εισαγωγή Το Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας (ΈΣΚ) ορίζεται (OECD, 1999) ως το σύνολο των διακριτών θεσμών που σε συνδυασμό και αυτόνομα συμβάλλουν στην ανάπτυξη και διάχυση νέων τεχνολογιών και διαμορφώνουν το πλαίσιο εντός του οποίου η κυβέρνηση διαμορφώνει και υλοποιεί πολιτικές με στόχο την διαδικασία καινοτομίας.
Εισαγωγή Ηεξέταση μέσω ΕΣΚ περιλαμβάνει τρία επίπεδα ανάλυσης : Το μακρο επίπεδο (σύνολο οικονομάς και θεσμών) Το μέσο επίπεδο (έννοια των δικτύων επιχειρήσεων (clusters) Το μικρο επίπεδο (ικανότητες καινοτομίας της επιχείρησης)
Χρηματοδοτικο ί Οργανισμοί Ευρωπαϊκή Ένωση Οργανισμοί ΕΤΑ Επιχειρήσεις/ Οργανισμοί Κράτος Ενδιάμεσοι Οργανισμοί Ανώτατη Εκπαίδευση Γράφημα 1 : Το Ελληνικό Σύστημα Καινοτομίας
Βασικοί ορισμοί της Έρευνας και της Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΤΑ) ΗΕΤΑ είναι ένας όρος που καλύπτει τρεις δραστηριότητες: βασική έρευνα, εφαρμοσμένη έρευνα και πειραματική ανάπτυξη : Η βασική έρευνα. Η εφαρμοσμένη έρευνα. Η πειραματική ανάπτυξη.
Αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης
Πίνακας 1 : Δαπάνες ΕΤΑ ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ, 1997 2008 Χώρα 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2008 ΕΕ-15 1,83 1,89 1,92 1,92 1,88 1,93 - Βέλγιο 1,83 1,94 2,08 1,88 1,84 1,87 - Δανία 1,92 2,18 2,39 2,58 2,46 2,55 - Γερμανία 2,24 2,40 2,46 2,52 2,48 2,54 - Ελλάδα 0,45 0,60 0,58 0,57 0,58 0,57 - Ισπανία 0,80 0,86 0,91 1,05 1,12 1,27 - Γαλλία 2,19 2,16 2,20 2,17 2,10 2,08 - Ιρλανδία 1,27 1,18 1,10 1,17 1,25 1,31 1,45 Ιταλία 1,03 1,02 1,09 1,11 1,09 1,13* - Ολλανδία 1,99 1,96 1,8 1,76 1,72 1,7 - Αυστρία 1,70 1,90 2,07 2,26 2,44 2,56 2,66 Πορτογαλία 0,59 0,71 0,80 0,74 0,81 1,18 - Φινλανδία 2,70 3,16 3,30 3,43 3,48 3,47 3,46 Σουηδία 3,48 3,61 4,17 3,85 3,80 3,64 - Ην. Βασίλειο 1,77 1,82 1,79 1,75 1,73 1,79 Λουξεμβούργο - - 1,65* 1,65 1,56 1,62 - ΗΠΑ 2,56 2,65 2,74 2,67 2,61 2,67 - Ιαπωνία 2,87 3,02 3,12 3,2 3,32 3,4* - -
Πίνακας 2 : Κρατική χρηματοδότηση Ε&ΤΑ (ΚΧΕΤΑ) κατά τομείς και στο σύνολο : 1981-2006 (%) 1981 1986 1990 1994 1998 2002 2006 Διερεύνηση και εκμετάλλευση του γήινου περιβάλλοντος 5,58 7,01 5,19 4,17 4,30 3,56 3,66 Υποδομή και γενικός προγραμματισμός της χρήσης της γης 0,71 0,30 0,80 1,82 3,75 2,65 2,55 Έλεγχος και φροντίδα του περιβάλλοντος 3,14 2,65 2,82 3,33 3,26 3,31 3,30 Προστασία και προαγωγή της ανθρώπινης υγείας 7,30 7,50 7,63 5,37 4,88 5,93 8,15 Παραγωγή και ορθολογιστική χρησιμοποίηση της ενέργειας 3,14 6,01 1,66 2,53 1,79 1,51 2,33 Γεωργική παραγωγή και τεχνολογία 26,06 24,68 17,24 11,98 8,78 6,51 5,44 Βιομηχανική παραγωγή και τεχνολογία 4,97 9,38 10,29 6,79 8,08 6,33 10,08 Κοινωνικές δομές και σχέσεις 9,03 6,52 4,21 3,31 3,91 3,91 4,83 Εξερεύνηση και εκμετάλλευση του διαστήματος 0,10 0,35 0,30 0,39 0,99 0,27 1,827 Έρευνα χρηματοδ. από τα ταμεία των Πανεπιστημίων 16,53 26,45 41,50 47,90 51,76 53,17 39,4 Μη προσανατολ. έρευνα 21,20 6,04 4,77 10,55 6,98 11,90 16,98 Άλλεςμηστρατιωτικέςέρευνες 0,00 0,35 1,34 0,07 0,26 0,22 0,94 Άμυνα 2,23 2,75 2,25 1,78 1,26 0,73 0,478
Πίνακας 3 : Κρατική χρηματοδότηση Ε&ΤΑ (ΚΧΕΤΑ) στον τομέα της υγείας και στο σύνολο : 1981-2006 (%) 1981 1986 1990 1994 1998 2002 2006 Γενικές έρευνες : 33,77 30,95 31,56 28,96 32,23 45,86 Ιατρικές έρευνες, νοσοκομειακή αγωγή, χειρουργική : 7,67 7,70 11,15 22,65 19,78 16,72 Προληπτική ιατρική : 2,77 8,02 13,63 10,26 4,27 2,07 Βιοϊατρική τεχνολογία και φάρμακα : 36,20 36,14 24,95 26,54 29,37 23,97 Ιατρική της εργασίας : : 0,45 1,93 3,19 0,21 0,00 Διατροφή και υγιεινή των τροφίμων : 2,40 1,02 5,12 2,85 3,65 4,14 Κατάχρηση φαρμάκων και εθισμός : : 0,41 1,78 0,02 0,17 0,00 Κοινωνική ιατρική : 6,87 1,38 0,26 0,23 0,75 0,86 Νοσοκομειακές δομές και οργάνωση της νοσοκομειακής περίθαλψης : 0,10 1,10 3,19 3,00 6,30 3,45 Άλλεςιατρικέςέρευνες : 10,33 12,89 6,40 2,28 3,28 2,93
Πίνακας 4 : Κρατική χρηματοδότηση Ε&ΤΑ (ΚΧΕΤΑ) στον τομέα της υγείας και στο σύνολο και των ιατρικών επιστημών : 1981-2006 σε εκατ. ευρω 1981 1986 1990 1994 1998 2002 2006 Προστασία και προαγωγή της ανθρώπινης υγείας 0,72 3,00 6,65 8,08 14,78 24,11 58 Ιατρικές επιστήμες (Έρευνα χρηματοδοτούμενη από τα γενικά ταμεία των Πανεπιστημίων) : : : 13,40 23,73 39,19 55,4 Ιατρικές επιστήμες (Μη προσανατολισμένη έρευνα) : : : : 0,23 0,27 12,7 ΣΥΝΟΛΟ 0,72 3,00 6,65 21,48 38,74 63,57 126,1
Οι γενικές έρευνες είναι ο υποτομέας της υγείας όπου έχει επενδύσει η κρατική χρηματοδότηση ΕΤΑ, που αποτελεί το 45,86% (2006) του συνόλου της προστασίας και προαγωγής της ανθρώπινης υγείας. Η βιοϊατρική τεχνολογία και φάρμακα είναι ο υποτομέας με το δεύτερο ποσοστό (23,97 το 2006). Ακολουθεί ο υποτομέας «ιατρικές έρευνες, νοσοκομειακή αγωγή, χειρουργική» με 16,72% (2006).
Ηπροληπτική ιατρική, η ιατρική της εργασίας, η διατροφή και υγιεινή των τροφίμων, η κατάχρηση φαρμάκων και εθισμός και οι νοσοκομειακές δομές και οργάνωση της νοσοκομειακής περίθαλψης μετά βίας συγκεντρώνουν το 8% του συνόλου της κρατική χρηματοδότηση ΕΤΑ στην προστασία και προαγωγή της ανθρώπινης υγείας.
Διαπιστώνουμε ότι η κατεύθυνση της κρατικής πολιτικής ΕΤΑ στον τομέα της υγείας χαρακτηρίζεται από επιλεκτικότητα και μονομέρεια που έχει σαν αποτέλεσμα την μη αξιοποίηση όλων των τομέων της υγείας με τρόπο που να συνδυάζονται και να προσθέτουν αξία ο ένας τομέας στον άλλο.
ΗΕΤΑ στην Ελλάδα αντιμετωπίσθηκε ως ένα μεμονωμένο γεγονός και αποκομμένο από την υπόλοιπη κοινωνία και ότι ο σχεδιασμός που υιοθετήθηκε απαντούσε αποκλειστικά στο ερώτημα του πως θα γίνει η διανομή της χρηματοδότησης. Το αρνητικό αποτέλεσμα είναι ότι δεν δημιουργείται και δεν προστίθεται αξία στις οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες διότι η κρατική χρηματοδότηση απλώς «καταναλώνεται».
Δεν ελήφθησαν υπόψη οι νέες διεθνείς προσεγγίσεις και μοντέλα, όπως τα Συστήματα Καινοτομίας, που αποτελούν ένα σύνολο των διακριτών θεσμών που σε συνδυασμό και αυτόνομα συμβάλλουν στην ανάπτυξη και διάχυση νέων τεχνολογιών και διαμορφώνουν το πλαίσιο εντός του οποίου η κυβέρνηση διαμορφώνει και υλοποιεί πολιτικές με στόχο την διαδικασία καινοτομίας, στο πλαίσιο του οποίου προεξάρχουσα θέση έχει το εκπαιδευτικό σύστημα, για την παραγωγή, φύλαξη και διάχυση γνώσης, δεξιοτήτων και μηχανισμών για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών.
Η διεθνής εμπειρία : Η περίπτωση των ΗΠΑ Οι ζώνες καινοτομίας εντάσσονται στην έννοια των clusters και η δημιουργία τους είναι αποτέλεσμα κρατικών και δημόσιων πρωτοβουλιών. Ελάχιστες ζώνες καινοτομίας έχουν αναπτυχθεί σ ολόκληρο τον κόσμο και οι πρωτοβουλίες αυτές συναντώνται στις ΗΠΑ.
Η διεθνής εμπειρία : Η περίπτωση των ΗΠΑ Ένα παράδειγμα στον τομέα της υγείας είναι, στο New Jersey των ΗΠΑ, η Economic Development Authority (EDA), που ίδρυσε ζώνες καινοτομίας προκειμένου να προσελκύσει σ αυτές τις ζώνες υψηλής τεχνολογίας επιχειρήσεις, οι οποίες είναι συγκεντρωμένες γύρω από τα ερευνητικά ινστιτούτα και τα πανεπιστήμια του New Jersey.
Η διεθνής εμπειρία : Η περίπτωση των ΗΠΑ Στο πλαίσιο της παραπάνω πρωτοβουλίας, η Ζώνη Καινοτομίας ορίζεται ως μία γεωγραφική περιοχή που βρίσκεται πλησίον σε πανεπιστήμια και νοσοκομεία και οι επιχειρήσεις που θα βρίσκονται μέσα στη Ζώνη Καινοτομίας θα είναι επιλέξιμες για επιδοτήσεις και χρηματοδοτήσεις και παροχή προς αυτές εξειδικευμένων, υποστηρικτικών συμβουλευτικών υπηρεσιών.
Η διεθνής εμπειρία : Η περίπτωση των ΗΠΑ Ηέμφαση που δίδεται από την Πολιτεία του New Jersey στα Νοσοκομεία εξηγείται από το γεγονός ότι στην Πολιτεία αυτή έχουν την έδρα τους οι περισσότερες φαρμακευτικές βιομηχανίες και οι εργοστασιακές τους εγκαταστάσεις
Η διεθνής εμπειρία : Η περίπτωση των ΗΠΑ Μ αυτόν τον τρόπο, η Πολιτεία του New Jersey, θεωρεί ότι οι Ζώνες Καινοτομίας θα προκαλέσουν την συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων, υποδομών υψηλής τεχνολογίας, κράτους και επιχειρήσεων.
Γράφημα 2:Παράδειγμα cluster στη Μασαχουσέτη
Συμπεράσματα Το Ελληνικό σύστημα ΕΤΑ έχει πλέον αποκτήσει μια σημαντική εμπειρία στο σχεδιασμό και υλοποίηση πολιτικής για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη στη χώρα μας
Συμπεράσματα Όμως παραμένει χαμηλή η απόδοση της παραγωγικής βάσης του συστήματος ΕΤΑ, μερικά κύρια αίτια της οποίας είναι η έλλειψη κατανόησης από τους παραγωγικούς φορείς για την αναγκαιότητα ανάληψης έργων ΕΤΑ, μεταφοράς τεχνολογίας και καινοτομίας, η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των ερευνητικών ιδρυμάτων και των παραγωγικών φορέων, η ανισομερής κατανομή μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, κλπ.
Συμπεράσματα Ειδικότερα για τον τομέα της υγείας, η κατεύθυνση της κρατικής πολιτικής ΕΤΑ χαρακτηρίζεται από επιλεκτικότητα και μονομέρεια που έχει σαν αποτέλεσμα την μη αξιοποίηση όλων των τομέων της υγείας με τρόπο που να συνδυάζονται και να προσθέτουν αξία ο ένας τομέας στον άλλο.
Συμπεράσματα ΗΕΤΑ στην Ελλάδα αντιμετωπίσθηκε ως ένα μεμονωμένο γεγονός και αποκομμένο από την υπόλοιπη κοινωνία και ότι ο σχεδιασμός που υιοθετήθηκε απαντούσε αποκλειστικά στο ερώτημα του πως θα γίνει η διανομή της χρηματοδότησης. Δεν ελήφθησαν υπόψη οι νέες διεθνείς προσεγγίσεις και μοντέλα, όπως τα Συστήματα Καινοτομίας
Συμπεράσματα Ηενίσχυση της ανταγωνιστικότητας (επιχειρηματικής και εθνικής), εκτός από διαρθρωτικές αλλαγές στην παραγωγική δομή και ενίσχυση του εξαγωγικού προσανατολισμού της οικονομίας, απαιτεί, επίσης, υποστήριξη εσωτερικών δικτύων και συνεργασιών και ενίσχυση της διασύνδεσής τους με διεθνή δίκτυα.
Βιβλιογραφία Hatzikian Yannis, Bouris John (2007). Innovation Management and Economic Perspectives : The Case of Greece, Journal of Enterprizing Culture. Vol. 15, No.4 (December 2007) 395-420. Ηatzikian, John (2007). Research and technological development policy and innovative performance : The Greek case within the EU, p.p. 229-250. In George M. Korres (Ed.). Economic Integration and Regional Growth. Springer Editions, Germany. Kitsos, C.P., Hatzikian Y. (2008). Investigating Innovation techniques for the Greek SMEs within the European Union. Paper presented to the innovative symposium ERIMA 08' (European Research in Innovation and Management Alliance), Porto, Portugal on November 6th-7th, 2008. OECD (1993). Frascati Manual, Paris. OECD (1996). The Knowledge-Based Economy. OECD, Paris. OECD (1999). Managing National Innovation Systems, OECD, Paris. OECD (2001), Science, Technology and Industry Scoreboard : Towards a Knowledge-Based Economy, OECD, Paris. OECD/EUROSTAT (2005), Oslo Manual, OECD/EUROSTAT, Paris. Porter, M. (1998). Clusters and the new economics of competition. Harvard Business Review, November - December: 77-90. Porter, M. (1999). On Competition, A HBR Book, Porter, M. (2000). Locations, Clusters, and Company Strategy. In Clark, G.L, M. P. Feldman & M. S. Gertler (eds) The Oxford Handbook of Economic Geography. Oxford University Press, Oxford. Porter, M. (2000). Locations, Clusters, and Company Strategy. In Clark, G.L, M. P. Feldman & M. S. Gertler (eds) The Oxford Handbook of Economic Geography. Oxford University Press, Oxford. Σακελλαρόπουλος Θ. (1993). Κράτος και οικονομία στην Ελλάδα. Μια ιστορική τυπολογία, εκδόσεις Κριτική. Solvell, O., G. Lindqvist, and C. Ketels, (2003). "The Cluster Initiative Greenbook, " The Competitiveness Institute (TCI)/Vinnova: Gothenburg. Χατζηκιάν, Γιάννης (2006α). Στρατηγικές για τη δημιουργία δικτύων (clusters) επιχειρήσεων : Η Ελληνική και η διεθνής εμπειρία. Διοικητική Ενημέρωση, Αθήνα, Τεύχος αριθ. 38, Ιούλιος- Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2006, Αθήνα, σελ. 86-94. Χατζηκιάν Γιάννης, (2006β). Προσδιοριστικοί Παράγοντες της Καινοτομίας. Δικτύωση της έρευνας με την παραγωγή, ΓΔΜ-ΤΕΙ Αθήνας, Αθήνα.