Τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Θήρας που εικονίζει νηοπομπή (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας) Αθήνα και Ατλαντίδα

Ενότητα 12 Τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Θήρας που εικονίζει νηοπομπή (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας) Αθήνα και Ατλαντίδα Στον διάλογο του Τίμαιος ο Πλάτων (427-347 π.χ.) περιλαμβάνει μια ιστορία που υποτίθεται ότι τη διηγήθηκαν στον Σόλωνα κατά την επίσκεψή του στην Αίγυπτο (590 π.χ.) Α. Κείμενο Αιγύπτιοι ιερείς. Στην ιερή πόλη Σάιν, στο δέλτα του Νείλου, υπήρχε ναός της Νηίθ, της θεάς που θεωρούνταν ιδρύτρια της πόλης και συσχετιζόταν, κατά την αφήγηση, με τη θεά Αθηνά. Εκεί ο Σόλων πληροφορήθηκε για μια μεγάλη δύναμη, την Ατλαντίδα, η οποία σε πολύ προγενέστερους χρόνους είχε συγκρουστεί με όλες τις δυνάμεις, καθώς και με τον στρατό της Αθήνας. Εν δὲ δὴ τῇ Ατλαντίδι νήσῳ μεγάλη συνέστη καὶ θαυμαστὴ δύναμις βασιλέων, κρατοῦσα μὲν ἁπάσης τῆς νήσου, πολλῶν δὲ ἄλλων νήσων καὶ μερῶν τῆς ἠπείρου. Αὕτη δὴ πᾶσα συναθροισθεῖσα εἰς ἓν ἡ δύναμις τόν τε παρ ὑμῖν καὶ τὸν παρ ἡμῖν καὶ τὸν ἐντὸς τοῦ στόματος πάντα τόπον μιᾷ ποτὲ ἐπεχείρησεν ὁρμῇ δουλοῦσθαι. Τότε οὖν ὑμῶν, ὦ Σόλων, τῆς πόλεως ἡ δύναμις εἰς ἅπαντας ἀνθρώπους διαφανὴς ἀρετῇ τε καὶ ῥώμῃ ἐγένετο πάντων γὰρ προέστη εὐψυχίᾳ καὶ τέχναις ὅσαι κατὰ πόλεμον ἐπὶ τοὺς ἐσχάτους ἀφικομένη κινδύνους, καὶ κρατήσασα μὲν τῶν ἐπιόντων τρόπαιον ἔστησε, τοὺς δὲ μήπω δεδουλωμένους διεκώλυσε δουλωθῆναι, τοὺς δ ἄλλους ἀφθόνως ἅπαντας ἠλευθέρωσεν. Υστέρῳ δὲ χρόνῳ σεισμῶν ἐξαισίων καὶ κατακλυσμῶν γενομένων, ἡ Ατλαντὶς νῆσος κατὰ τῆς θαλάττης δῦσα ἠφανίσθη διὸ καὶ νῦν ἄπορον καὶ ἀδιερεύνητον γέγονεν τοὐκεῖ πέλαγος. Πλάτων, Τίμαιος 25a-d (διασκευή) 90 αρχαια ελληνικη γλωσσα 001-140 updated.indd 90 5/22/13 12:27 PM

Γλωσσικά σχόλια συνέστη (οριστ. αορ. βʹ ρ. συνίσταμαι) κρατοῦσα (μτχ. ενεστ. ρ. κρατέω, κρατῶ) ἁπάσης τῆς νήσου συναθροισθεῖσα (μτχ. παθ. αορ. αʹ ρ. συναθροίζομαι) εἰς ἕν τόν τε παρ ὑμῖν καὶ τὸν παρ ἡμῖν καὶ τὸν ἐντὸς τοῦ στόματος πάντα τόπον μιᾷ ποτὲ ἐπεχείρησεν ὁρμῇ δουλοῦσθαι (απαρ. ενεστ. ρ. δουλόομαι, δουλοῦμαι) διαφανὴς ἀρετῇ καὶ ῥώμῃ ἐγένετο πάντων προέστη (οριστ. αορ. βʹ ρ. προΐσταμαι) εὐψυχίᾳ καὶ τέχναις ὅσαι κατὰ πόλεμον ἀφικομένη (μτχ. αορ. βʹ ρ. ἀφικνέομαι, ἀφικνοῦμαι) ἐπὶ τοὺς ἐσχάτους κινδύνους κρατήσασα τῶν ἐπιόντων (μτχ. ενεστ. ρ. ἐπέρχομαι) τρόπαιον ἔστησε τοὺς δὲ μήπω δεδουλωμένους (μτχ. παρακ. ρ. δουλόομαι, δουλοῦμαι) διεκώλυσε δουλωθῆναι ἀφθόνως ὑστέρῳ δὲ χρόνῳ σεισμῶν ἐξαισίων καὶ κατακλυσμῶν γενομένων δῦσα (μτχ. αορ. βʹ ρ. δύομαι) ἠφανίσθη (οριστ. παθ. αορ. αʹ ρ. ἀφανίζομαι) διό ὁ/ἡ ἄπορος, τὸ ἄπορον ὁ/ἡ ἀδιερεύνητος, τὸ ἀδιερεύνητον τοὐκεῖ = τὸ ἐκεῖ (κράση) συγκροτήθηκε (πβ. ν.ε.: σύσταση, συστατικό) που εξουσίαζε ολόκληρο το νησί, κυριαρχούσε σε ολόκληρο το νησί (πβ. ν.ε.: κράτος, κράτηση) αφού συνενώθηκε (πβ. ν.ε.: συνάθροιση) τον δικό σας και τον δικό μας τόπο και όλη την περιοχή που βρίσκεται μέσα στο στόμιο (ενν. μέσα από τις Ηράκλειες στήλες, το σημερινό Γιβραλτάρ) επιχείρησε κάποτε να υποδουλώσει με μια και μόνη επίθεση (πβ. ν.ε.: ορμητήριο) έγινε ξακουστή (πβ. ν.ε.: διαφάνεια, αδιαφανής) για τη γενναιότητα και το σθένος της (πβ. ν.ε.: ρωμαλέος) ξεχώρισε απ' όλες (πβ. ν.ε.: προστάτης, προστασία) στη γενναιότητα και στις πολεμικές τέχνες αφού διέτρεξε (πβ. ν.ε.: άφιξη, ικανός, ικανότητα) τους έσχατους κινδύνους αφού νίκησε τους επιδρομείς / τους επιτιθέμενους, έστησε μνημείο νίκης (πβ. ν.ε.: τροπαιούχος, τροπαιοφόρος) και παρεμπόδισε (πβ. ν.ε.: κώλυμα) την υποδούλωση όσων δεν είχαν ακόμη υποδουλωθεί χωρίς υστεροβουλία, με μεγαλοψυχία και αργότερα, αφού έγιναν πολύ δυνατοί (πβ. ν.ε.: αίσιος, απαίσιος) σεισμοί και κατακλυσμοί βυθίστηκε (πβ. ν.ε.: κατάδυση, ανάδυση) και εξαφανίστηκε γι αυτό αδιάβατος (πβ. ν.ε.: πόρος, απορία) ανεξερεύνητος, αυτός που είναι δύσκολο να εξερευνηθεί τῇ Ατλαντίδι νήσῳ: Ο θρύλος για Ερμηνευτικά σχόλια τη χαμένη Ατλαντίδα είναι γνωστός σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τον μύθο, επρόκειτο για ένα μεγάλο νησί με ανεπτυγμένο πολιτισμό ή για μια μεγάλη χώρα που καταποντίστηκε στη θάλασσα. Ο Πλάτων πραγματεύεται τον μύθο αυτό στους διάλογους Κριτίας και Τίμαιος. κρατοῦσα μὲν ἁπάσης τῆς νήσου... καὶ τὸν ἐντὸς τοῦ στόματος πάντα τόπον: Σύμφωνα με την εκδοχή που παρουσιάζει ο Πλάτων στον Τίμαιο, η Ατλαντίδα βρισκόταν έξω από τις Ηράκλειες στήλες (τον σημερινό πορθμό του Γιβραλτάρ). Ήδη στην αρχαιότητα αμφισβητήθηκε η ύπαρξη της Ατλαντίδας, (βλ. Στράβ. 2.3.6). Μεταξύ άλλων την αμφισβητούσε και ο Αριστοτέλης. Στη Σχολή των Αθηνών, έργο του Ραφαήλ, ο Πλάτων στέκεται δίπλα στον Αριστοτέλη κρατώντας τον Τίμαιο (1509-1510, Βατικανό) Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 91 ενοτητα 12 001-140 updated.indd 91 5/22/13 12:27 PM

Ερωτήσεις 1. Ποιες πληροφορίες αντλούμε από το κείμενο για τη δύναμη της Ατλαντίδας; 2. Ποια ήταν, σύμφωνα με τη διήγηση, η συμβολή της Αθήνας στην αντιμετώπιση του συνασπισμού των βασιλέων της Ατλαντίδας, που υπήρξε μεγάλη απειλή για τους λαούς του ευρύτερου χώρου της Μεσογείου; 3. Πώς καταστράφηκε η Ατλαντίδα σύμφωνα με το κείμενο; 4. Η Ατλαντίδα και ο μύθος της εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να εξάπτουν το ενδιαφέρον και τη φαντασία. Σε τι οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η διαχρονική απήχηση μύθων και αφηγήσεων για άγνωστους ή χαμένους πολιτισμούς; Β1. Λεξιλογικός πίνακας κρατέω, κρατῶ [= 1. είμαι ισχυρός, έχω την εξουσία, 2. επικρατώ] < κράτος [= (α.ε.) η ισχύς, η δύναμη, (ν.ε.) η χώρα] θ. κρατ-, κρατεσ- [στο κείμενο συναντήσατε τους τύπους κρατοῦσα και κρατήσασα] Ομόρριζα σύνθετα απλά Αρχαία Ελληνική Αρχαία/Νέα Ελληνική Νέα Ελληνική κρατύνω [= 1. ενισχύω, 2. κυβερνώ] κρατερός [= ισχυρός] θαλασσοκρατῶ ἀριστοκρατοῦμαι [= κυβερνώμαι από τους άριστους] δημοκρατοῦμαι αὐτοκρατής [= αυτός που κυβερνάει όπως θέλει] Ξενοκράτης Ισοκράτης Μενεκράτης τὸ κράτος [= (α.ε.) δύναμη] ὁ κραταιός [= ισχυρός] ἡ κράτησις (-η) [(α.ε.) ως βʹ συνθετικό] τὸ κράτημα κράτιστος [ = 1. ισχυρότατος, 2. άριστος] ἐπικρατῶ ἡ ἐπικράτησις (-η) ἐπικρατής ἡ ἐπικράτεια [= 1. κυριαρχία, 2. χώρα] κατακρατῶ [= υποτάσσω κάποιον] ἡ κατακράτησις (-η) ἀκρατής [= ανίσχυρος] ἡ ἀκράτεια ἡ γυναικοκρατία ἐγκρατής [= 1. αυτός που έχει την εξουσία, 2. αυτός που είναι κύριος του εαυτού του] ἡ ἐγκράτεια συγκρατῶ ἡ συγκράτησις (-η) ὁ αὐτοκράτωρ [= ο κύριος του εαυτού του] ὁ θαλασσοκράτωρ ἡ ἀριστοκρατία ἀριστοκρατικός ἡ δημοκρατία δημοκρατικός ἡ τιμοκρατία [= (α. ε.) πολίτευμα όπου η συμμετοχή των πολιτών στην εξουσία ήταν ανάλογη της περιουσίας τους] τιμοκρατικός Σωκράτης Ιπποκράτης κρατούντες [= οι κυβερνωντες] κρατικός κρατητήριο κρατίδιο κρατούμενος / κρατούμενο κρατικοποιώ [= κάνω μια επιχείρηση ή οργανισμό ιδιοκτησία του κράτους] κρατικοποίηση αποκρατικοποίηση ανδροκρατία γραφειοκράτης γραφειοκρατία γραφειοκρατικός τεχνοκράτης τεχνοκρατικός αποικιοκράτης αποικιοκρατικός τρομοκρατώ τρομοκράτης τρομοκρατικός Τουρκοκρατία Ενετοκρατία 92 αρχαια ελληνικη γλωσσα 001-140 updated.indd 92 5/22/13 12:27 PM

Ασκήσεις 1. Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα τρία ουσιαστικά της α.ε. που προέρχονται από επίθετα. 2. Να συνδυάσετε το επίθετο «κρατικός» με τα παρακάτω ουσιαστικά και να χρησιμοποιήσετε τις φράσεις σε προτάσεις: υπάλληλος, υπηρεσία, φορέας, μηχανή. 3. Να γράψετε από τον Λεξιλογικό Πίνακα τις συνώνυμες ή αντώνυμες λέξεις της ν.ε. που ζητούνται: Συνώνυμα Αντώνυμα δημόσιος ιδιωτικοποίηση φυλακή ανίσχυρος κυριαρχώ 4. Να αποδώσετε τη σημασία των παρακάτω φράσεων που περιέχουν το ρήμα «κρατώ». α. Τον κρατούσα σε απόσταση, γιατί ήταν φορτικός. β. Κράτησε χαρακτήρα και δεν απάντησε στην προσβολή που του έγινε. γ. Δεν κρατώ ποτέ κακία σε κανέναν. δ. Ο χορός στο πανηγύρι καλά κρατεί. ε. Κράτησε τον λόγο του και ξαναγύρισε. Β2. Ετυμολογικά Παραγωγή επιθέτων Επίθετα παράγονται: 1. από ουσιαστικά 2. από ρήματα 3. από επιρρήματα Παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά (αʹ μέρος) Καταλήξεις επιθέτων τα οποία σημαίνουν: α) αυτόν που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει σχέση με αυτό -ιος (-αιος, -ειος, -οίος, -ώιος > ῷος) οὐράν-ιος < οὐρανός ἀναγκ-αῖος < ἀνάγκη τέλ-ειος < τέλος παντ-οῖος < πᾶς πατρ-ῷος < πατήρ -κός (-ακός, -ικός, -υκός, -εικός) Κορινθι-ακός < Κορίνθιος φυσ-ικός < φύσις ἁλ-υκός (= αλμυρός) < ἅλς κεραμ-εικός < κεραμεύς β) ύλη ή (σπάνια) χρώμα -οῦς(< -εος) ἀργυρ-οῦς < ἄργυρος -ινος λίθ-ινος < λίθος γ) τον κατάλληλο για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη -(ι)μος νόμ-ιμος < νόμος Παρατήρηση Σε -ειος (και όχι σε -ιος) λήγουν κανονικά τα επίθετα που παράγονται από ονόματα προσώπων ή ζώων, π.χ. κύκνειος <κύκνος. Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 93 ενοτητα 12 001-140 updated.indd 93 5/22/13 12:27 PM

Ασκήσεις 1. Ποιες από τις παραπάνω καταλήξεις έχετε συναντήσει και στην παραγωγή επιθέτων της ν.ε.; 2. Να κατατάξετε τα παρακάτω επίθετα της α.ε. στην κατάλληλη στήλη ανάλογα με τη σημασία τους: οἰκεῖος, πολιτικός, μητρῷος, τίμιος, πένθιμος, χρυσοῦς, σπουδαῖος, κόσμιος, σπονδεῖος, χρόνιος, τιμητικός, σιδηροῦς, ἀλλοῖος. αυτός που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει σχέση με αυτό ύλη ή χρώμα αυτός που είναι κατάλληλος για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη Γ1. Γραμματική Γʹ κλίση ουσιαστικών Οι τύποι Ἀτλαντίδι, δύναμις, βασιλέων, μερῶν, στόματος, πόλεως και πέλαγος, που συναντήσατε στο κείμενο της Ενότητας, ανήκουν σε ουσιαστικά της γʹ κλίσης. Στη γʹκλίση ανήκουν ουσιαστικά και των τριών γενών. Διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: α. Κατηγορίες ουσιαστικών γʹ κλίσης 1. Με κριτήριο τον χαρακτήρα του θέματος φωνηεντόληκτα (χαρακτήρας φωνήεν) πόλις, πόλεως αφωνόληκτα (χαρακτήρας άφωνο σύμφωνο) συμφωνόληκτα (χαρακτήρας σύμφωνο) ημιφωνόληκτα (χαρακτήρας ημίφωνο σύμφωνο) ουρανικόληκτα κόραξ, κόρακος χειλικόληκτα φλέψ, φλεβός οδοντικόληκτα καῦμα, καύματος ενρινόληκτα Ἕλλην, Ἕλληνος 1. Με κριτήριο τον αριθμό των θεμάτων υγρόληκτα ῥήτωρ, ῥήτορος σιγμόληκτα βέλος, βέλους (<βέλεσος) μονόθεμα (ένα θέμα σε όλες τις πτώσεις) Ἕλλην, Ἕλληνος διπλόθεμα (δύο θέματα κατά την κλίση) πόλις, πόλεως 3. Με κριτήριο την κατάληξη καταληκτικά (ονομαστική ενικού σε -ς) πόλις, πόλεως ακατάληκτα (ονομαστική ενικού σε -α, -η, -ι, -υ, -ω, -ν, -ρ) καῦμα, καύματος 94 αρχαια ελληνικη γλωσσα 001-140 updated.indd 94 5/22/13 12:27 PM

β. Οι καταλήξεις των ουσιαστικών γʹ κλίσης αρσενικά και θηλυκά ουδέτερα ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός ονομ. -ς ή -ες -α γεν. -ος ή -ως -ων -ος ή -ως -ων δοτ. -ι -σι(ν) -ι -σι(ν) αιτ. -α ή -ν -ας ή -ς -α κλητ. -ς ή -ες -α γ. Καταληκτικά διπλόθεμα φωνηεντόληκτα σε -ις (γεν. -εως) Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε τα φωνηεντόληκτα ουσιαστικά δύναμις και πόλις. Τα ουσιαστικά αυτά παρουσιάζουν στη ν.ε. ονομαστική ενικού σε -η και γενική ενικού σε -ης (π.χ. η δύναμη, της δύναμης) συχνά όμως χρησιμοποιείται και η γενική ενικού σε -εως, π.χ. Είναι θέμα ηθικής τάξεως / Σχέδιο πόλεως. Τα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας χαρακτηρίζονται διπλόθεμα, γιατί παρουσιάζουν ένα θέμα σε -ι (στην ονομ., αιτ. και κλητ. ενικού) και ένα σε -ε (στη γεν. και δοτ. ενικού και σε όλο τον πληθυντικό), π.χ. ονομ. εν. πρᾶξι-ς, αιτ. εν. πρᾶξι-ν, δοτ. πληθ. πράξε-σι. ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός ονομ. ἡ δύναμις αἱ δυνάμεις γεν. τῆς δυνάμεως τῶν δυνάμεων δοτ. τῇ δυνάμει ταῖς δυνάμεσι(ν) αιτ. τὴν δύναμιν τὰς δυνάμεις κλητ. (ὦ) δύναμι (ὦ) δυνάμεις Παρατηρήσεις 1. Στη γενική ενικού η κατάληξη είναι -ως. Τονίζονται στη γενική ενικού και πληθυντικού στην προπαραλήγουσα, μολονότι η λήγουσα είναι μακρά. Αυτό οφείλεται στο ότι ο αρχικός τύπος γενικής ενικού είχε θέμα σε -η- (δυνάμηος). Αργότερα με αντιμεταχώρηση* προέκυψε ο τύπος δυνάμεως. Αυτό δεν επηρέασε τον τονισμό της λέξης. 2. Η κλητική ενικού είναι ακατάληκτη. 3. Τα δίχρονα φωνήεντα στις καταλήξεις των ουσιαστικών της γʹ κλίσης είναι βραχέα. δ. Καταληκτικά μονόθεμα φωνηεντόληκτα σε -εύς (γεν. -έως) Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε έναν τύπο ουσιαστικού αυτής της κατηγορίας, βασιλέων. Στη ν.ε. τα ουσιαστικά αυτά έχουν κατάληξη -ας και γενική ενικού σε -α. Ωστόσο, συχνά χρησιμοποιείται η γενική σε -έως (π.χ. ο γραφέας n του γραφέα/του γραφέως). ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός ονομ. ὁ ἱππεύς οἱ ἱππεῖς (< ἱππέες) γεν. τοῦ ἱππέως τῶν ἱππέων δοτ. τῷ ἱππεῖ τοῖς ἱππεῦσι(ν) αιτ. τὸν ἱππέα τοὺς ἱππέας κλητ. (ὦ) ἱππεῦ (ὦ) ἱππεῖς (< ἱππέες) * Αντιμεταχώρηση ονομάζεται η αμοιβαία αλλαγή ποσότητας / διάρκειας δύο διαδοχικών φωνηέντων, ενός μακρού και ενός βραχέος, π.χ. -ηο- > -εω-. Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 95 ενοτητα 12 001-140 updated.indd 95 5/22/13 12:27 PM

Παρατηρήσεις 1. Το -υ- αποβάλλεται, όταν ακολουθεί φωνήεν στην κατάληξη. 2. Στη δοτική ενικού το -ε- του θέματος συναιρείται με το -ι της κατάληξης σε -ει. 3. Η κλητική ενικού είναι ακατάληκτη. ε. Ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα οδοντικόληκτα σε -α (γεν. -ατος) Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε το ουσιαστικό τὸ στόμα, που ανήκει σε αυτή την κατηγορία. ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός ονομ. τὸ σῆμα τὰ σήματα γεν. τοῦ σήματος τῶν σημάτων δοτ. τῷ σήματι τοῖς σήμασι (<σήματ-σι) αιτ. τὸ σῆμα τὰ σήματα κλητ. (ὦ) σῆμα (ὦ) σήματα Παρατήρηση Η ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού σχηματίζονται από το θέμα χωρίς κατάληξη (σηματ-). Το -τ- αποβάλλεται, επειδή στην Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα -ν, -ρ, -ς. Από την αποβολή αυτή εξηγείται η φαινομενική ύπαρξη δύο θεμάτων. Γ2. Σύνταξη Τα είδη των προτάσεων ως προς τους όρους τους Απλές Έχουν μόνο τους βασικούς όρους. Τίς δ οὐκ ἂν ἀθυμήσειεν; (υποκείμενο και ρήμα) Σὺ Ελλην εἶ. (Υποκείμενο, ρήμα και κατηγορούμενο) Συνέμειξαν (= συγκρούστηκαν) οἱ Μακεδόνες τοῖς Πέρσαις. (Υποκείμενο, ρήμα και αντικείμενο) Οὐ τοῦτο ἐρωτῶ σε. (Υποκείμενο, ρήμα και δύο διαφορετικά αντικείμενα) Αθηναῖοι στρατηγὸν εἵλοντο (= εξέλεξαν) Περικλέα. (Υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο και κατηγορούμενο) Σύνθετες Έχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα, που συνδέονται μεταξύ τους με σύνδεσμο ή χωρίζονται με κόμμα. Κάστωρ καὶ Πολυδεύκης ἀθάνατοι ἐγένοντο. (Δύο υποκείμενα) Σοφὸς καὶ θεῖος ὁ ἀνήρ ἐστι. (Δύο κατηγορούμενα) Λακεδαιμόνιοι τά τε μακρὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ κατέλαβον. (Δύο αντικείμενα) Ελλειπτικές Παραλείπεται κάποιος ή κάποιοι βασικοί όροι τους (ως ευκόλως εννοούμενοι). Πολὺ δ ἂν ἔτι πλείω χάριν ἔχοι. (Παραλείπεται το υποκείμενο Εὐαγόρας) Τούτων δ αἴτιος ὁ φθόνος. (Παραλείπεται το ρ. ἐστί) Επαυξημένες Εκτός από τους κύριους όρους έχουν και προσδιορισμούς, δηλ. όρους που διευκρινίζουν και συμπληρώνουν τους κύριους όρους τους. Εἴ τις δυνηθείη περὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων καὶ τῶν κινδύνων αὐτοῦ ἀξίως εἰπεῖν. Οὕτω γάρ τινες δυσκόλως πεφύκασιν. 96 αρχαια ελληνικη γλωσσα 001-140 updated.indd 96 5/22/13 12:27 PM

Ασκήσεις 1. Να εντάξετε τα παρακάτω ουσιαστικά σε κατηγορίες ουσιαστικών της γʹ κλίσης και στη συνέχεια να τα κλίνετε: τὸ σῶμα, ἡ φράσις, ὁ βασιλεύς, ἡ ἀκρόπολις. 2. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται στην παρένθεση: ἡ θλῖψις (γεν. εν.), τὸ καῦμα (δοτ. εν.), ἡ σύνεσις (δοτ. εν.), ὁ πορθμεύς (αιτ. πληθ.), ἡ κτῆσις (αιτ. πληθ.), ἡ πρᾶξις (δοτ. πληθ.), ἡ φρόνησις (κλητ. εν.), ὁ χαλκεύς (γεν. εν.), ἡ πόλις (αιτ. εν.), ὁ γονεύς (γεν. εν.), ἡ τύψις (δοτ. πληθ.), τὸ χάσμα (δοτ. πληθ.). 3. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού: τοῦ δώματος n τὸν ἱερέα n (ὦ) γραφεῖς n τῶν πραγμάτων n τὰς δύσεις n (ὦ) ῥήσεις n ταῖς ἀκροπόλεσι n τὴν ὅπλισιν n τῇ φύσει n τῷ ἱδρύματι n τοῦ φάσματος n τῶν φραγμάτων n τὰς τάξεις n (ὦ) φύσι n ταῖς λύσεσι n τῷ βαφεῖ n τοῖς ἱερεῦσι n τῷ κλάσματι n 4. α. Να μεταγράψετε τις παρακάτω λόγιες φράσεις της ν.ε. σύμφωνα με την ορθογραφία της α.ε. β. Να εντοπίσετε τα τριτόκλιτα ουσιαστικά και να τα μεταφέρετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού, γ. Στη συνέχεια να σχηματίσετε με αυτές τις φράσεις προτάσεις της ν.ε.: έχω υπ όψιν, εν εξελίξει, κοινή συναινέσει. 5. Να μεταφέρετε τις παρακάτω προτάσεις στον άλλο αριθμό: α. Εν ταῖς νήσοις ταύταις θαυμασταὶ δυνάμεις πόλεων βαρβάρων ἦσαν. β. Μεγίστων ἐπαίνων ἀξίαν νομίζω εἶναι τὴν πόλιν. 6. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως προς τους όρους τους: α. Ημεῖς φυλάττομεν τοὺς τῶν θεῶν ὅρκους. ε. Λακεδαιμόνιοι ἐποιοῦντο εἰρήνην. β. Οἱ ἀγαθοὶ σῴζονται. στ. Λύσανδρος τάς τε ναῦς (= τα πλοία) καὶ τοὺς αἰχμαγ. Μηδὲν ἄγαν. λώτους καὶ τἆλλα πάντα εἰς Λάμψακον ἀπήγαγεν δ. Σοφὸν τὸ σαφές. (= οδήγησε, μετέφερε). 7. Να εξετάσετε αν ο χαρακτηρισμός των προτάσεων είναι σωστός (Σ) ή λανθασμένος (Λ) και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας: α. Οὔποτε ὁ ἐχθρὸς φίλος ἐστίν: σύνθετη πρόταση β. Ο Αλκιβιάδης ᾤχετο (= αναχώρησε, έφυγε): επαυξημένη πρόταση γ. Πολιτεία τροφὴ ἀνθρώπων ἐστί: σύνθετη πρόταση δ. Θηραμένης ᾑρέθη (= εκλέχθηκε) πρεσβευτὴς εἰς Λακεδαίμονα: ελλειπτική πρόταση ε. Αἱ κατηγορίαι ἐγίγνοντο πολλαί: επαυξημένη πρόταση στ. Αθηναῖοι ἐπείθοντο τοῖς ἄρχουσι καὶ τοῖς νόμοις: απλή πρόταση Διὰ τὴν τῶν χρημάτων κτῆσιν πάντες οἱ πόλεμοι γίγνονται Πλάτων, Φαίδων 66c Όλοι οι πόλεμοι γίνονται για την απόκτηση αγαθών. Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 97 ενοτητα 12 001-140 updated.indd 97 5/22/13 12:27 PM