1 «To Aμάρτημα της μητρός μου» του Γεωργίου Βιζυηνού Περιεκτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1η Αλλ ημείς γνωρίζομεν ότι η ενδόμυχος της μητρός ημών στοργή διετέλει αδέκαστος και ίση προς όλα της τα τέκνα (σελ. 125) Η βεβαιότητα του αφηγητή για τα αισθήματα της μητέρας του διατηρείται σε όλο το αφήγημα; Ανατρέπεται; Αποκαθίσταται; Πώς; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. 1η Αλλ ημείς γνωρίζομεν ; Η βεβαιότητα για την αδέκαστη μητρική αγάπη είναι επιφανειακή. Ανατρέπεται τη στιγμή της προσευχής της μητέρας του στην εκκλησία. Συμπεραίνει ότι δεν τον αγαπά. Μετά τη σωτηρία του από τον πνιγμό κλονίζεται αυτή του η πεποίθηση. Η συναισθηματική του ανασφάλεια αποκαθίσταται με την εξομολόγηση της μητέρας του. 2η Και είχαμε πια την Αννιώ σαν τα μάτια μας. Και εζούλευες εσύ και έγινες του θανατά από τη ζούλια σου. Ο πατέρας σου σε έλεγε «το αδικημένο του», γιατί σ απόκοψα πολύ νωρίς, και μ μάλωνε καμμιά φορά, γιατί σε παραμελούσα. Η οπτική γωνία της μητέρας συμπίπτει με την οπτική εικόνα του αφηγητή σε ό,τι αφορά τα συναισθήματά του προς την αδελφή του κατά την παιδική του ηλικία; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας.
2 Οι δυο οπτικές γωνίες για τα συναισθήματα του αφηγητή αλληλοαναιρούνται. Η οπτική γωνία της μητέρας είναι προϊόν των ενοχών της. Ο αφηγητής δεν πιστεύει πως η μητέρα του τον αγαπούσε λιγότερο και της βρίσκει ελαφρυντικά. Η ζήλια του έμοιαζε με παράπονο για την αδιαφορία της. Όταν ακούει τη μητρική εξομολόγηση, ωραιοποιεί τα παιδικά του συναισθήματα και κατανοεί απόλυτα τη μητέρα του. 3η Να αναζητήσετε σημεία του κειμένου τα οποία αποκαλύπτουν τη διάσταση ανάμεσα στον ώριμο αφηγητή και στην παιδική συνείδηση που προσλαμβάνει τα συμβάντα (στον αφηγητή παιδί) π.χ Ενθυμούμαι ακόμη οποίαν εντύπωσιν έκαμε επί της παιδικής μου φαντασίας η πρώτη εν τη εκκλησία διανυκτέρευσις. Σε πολλά σημεία φαίνεται η διπλή οπτική γωνία του αφηγητή, η οποία δείχνει τη διαφορά ανάμεσα στη γνώση του ώριμου άντρα και τη γνώση του παιδιού: - Όσον αφορά τη μητρική προσευχή μέσα στην εκκλησία, της δείχνει πως γνωρίζει τι ζήτησε από το Θεό για να την πληγώσει. - Ως 10χρονο παιδί, της υπόσχεται πως θα τη φρόντιζε αργότερα. Δυστυχώς αγνοούσε ως ώριμος αφηγητής πως δεν θα την ανακούφιζε, αλλά θα της έδινε αγωνίες καθώς θα έλειπε στα ξένα για πολλά χρόνια και δεν είχε καθόλου νέα του. - Μετά την εξομολόγηση της μητέρας του, βλέπει τα γεγονότα του παρελθόντος διαφορετικά και εξηγεί εμμονές και δεισιδαιμονίες της. 4η Ποιες είναι οι γλωσσικές επιλογές του αφηγητή α) ως ενήλικα και πεπαιδευμένου β) ως παιδιού ή εφήβου. Αναζητήστε αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα για να αναδείξετε «την ιδιότυπη αυτή διγλωσσία». Διαπιστώνετε άλλα κριτήρια με βάση τα οποία διαμορφώνονται οι γλωσσικές ποικιλίες του αφηγηματικού λόγου στο κείμενο; Η ιστορία παρουσιάζεται από την οπτική γωνία της ώριμης ηλικίας. Άρα είναι ο μορφωμένος ενήλικας και χρησιμοποιεί καθαρεύουσα. Ως παιδί στους διαλόγους μιλά απλή λαϊκή γλώσσα. Για το θάνατο της Αννιώς υπάρχει σχόλιο του ώριμου αφηγητή. Γίνεται χρήση λόγιων και αρχαιοπρεπών τύπων. Άλλα κριτήρια των γλωσσικών επιλογών του είναι η συναισθηματική του φόρτιση, οι προσωπικές του περιπέτειες, η ανάδειξη της μεγάλης του μόρφωσης (έτσι υπάρχουν θεολογικοί, νομικοί ψυχολογικοί όροι).
3 5η Σε ποια σημεία του διηγήματος διακρίνετε την κοινωνική καταπίεση και τον κοινωνικό έλεγχο που υφίσταται η γυναίκα του περασμένου αιώνα και πώς αντιμετωπίζει η Δεσποινιώ η Μηχαλιέσσα αυτή την πραγματικότητα; Κρατάει η μητέρα τους όλα τα οικογενειακά βάρη χωρίς να δικαιούται τίποτα. Κρινόταν ακόμη και για το πώς θα έδειχνε τον πόνο της (φοβήθηκε να θρηνήσει έντονα τον άντρα της). Δεν μπορούσε να βγει έξω ελεύθερα. Υπολόγιζε τον κοινωνικό έλεγχο, εκτός από τη στιγμή που κινδύνευσε η κόρη της, οπότε μετήλθε κάθε μέσο για να τη σώσει. Ο φόβος του άντρα της για την κατακραυγή του κόσμου, όταν άθελά της σκότωσε το μωρό της, τον έκανε να την πει «βόδι». 6η «Ιδιαίτερα πρέπει να εξαρθεί η δραματική πυκνότητα και οι επεμβάσεις της μοίρας, που φέρνουν τους χαρακτήρες αντιμέτωπους, καθώς από ένα, το αρχικό μοιραίο γεγονός, προκύπτουν στη συνέχεια άλλες δραματικές συνέπειες, με αντίχτυπο πάνω σε όλους» (Κ Στεργιόπουλος). Ποιο είναι το αρχικό γεγονός στο Αμάρτημα της μητρός μου και πώς δραματοποιούνται οι συνέπειες του; Η αφετηρία του δράματος είναι ο πνιγμός του παιδιού της ακούσια από την ίδια. Η μητέρα ενοχοποιείται και αυτοτιμωρείται. Αρχίζει να στερεί από τη μητρική στοργή τα αγόρια, αυτά δυσανασχετούν και την πληγώνουν με τη στάση τους. Τελικά έρχεται αντιμέτωπη, μετά το θάνατο του βρέφους της, με τον άντρα της, τα παιδιά της και τον εαυτό της. 7η Όσο περισσότερο τυραννηθώ και χολοσκάσω, τόσο λιγώτερο θα με παιδέψει ο Θεός για το παιδί που πλάκωσα.(σ. 151). Η συντριβή και η ενοχή είναι το μόνιμο ψυχικό κλίμα της μάνας. Α) Η αυτοτιμωρία συνιστά πράξη εξιλέωσης απέναντι στο Θεό ή και απέναντι στον εαυτό της; Β) Καθησυχάζει η μητέρα τη συνείδησή της τελικά, ιδιαίτερα μετά τη συνάντησή της με τον Πατριάρχη; Γ) Ενοχοποιείται η μητέρα στη συνείδησή σας; Ποια είναι η αίσθηση που σας αφήνει η τελική έκβαση της ιστορίας;
4 A) Χάρη στη στάση του άντρα της απέφυγε κοινωνική κατακραυγή. Η θρησκεία, η μαγεία (με τις αραβικές προσευχές και τα φυλαχτά), η ψυχική της δοκιμασία αποτελούν τρόπους εξιλέωσης απέναντι στο Θεό και τον εαυτό της. Β) Ούτε η άφεση του πατριάρχη καθησυχάζει τις τύψεις της, γιατί υποστηρίζει πως ο πατριάρχης δεν γνώριζε τι σημαίνει να σκοτώνεις το ίδιο σου το παιδί. Γ) Έχει κάποιο μερίδιο ευθύνης, γιατί εξάντλησε τον εαυτό της και πήρε το μωρό στο κρεβάτι της. Αλλά στη συνείδησή μας απενοχοποιείται. Τη λυπόμαστε, επειδή δεν εξιλεώνεται απέναντι στον εαυτό της και θα βασανίζεται μέχρι το τέλος της ζωής της. 8η Είναι γνωστό ότι ο Βιζυηνός συνθέτει την αφήγησή του βασισμένος στο αυτοβιογραφικό στοιχείο. Η ανάγνωση του συγκεκριμένου διηγήματος σάς δίνει την εντύπωση ότι ο συγγραφέας περιορίζεται στην αφήγηση της ατομικής του περιπέτειας και της οικογενειακής του ιστορίας; Δεν στέκεται μόνο στην αφήγηση της προσωπικής του περιπέτειας και οικογενειακής ιστορίας, αλλά παρουσιάζει την κοινωνία της Θράκης τον 19ο αιώνα. Παρουσιάζει ακόμη τα διαχρονικά προβλήματα που πάντα θα βασανίζουν τους ανθρώπους (δείτε και στην επιμέρους ανάλυση των ενοτήτων). 9η Υπάρχει μια φράση- κλειδί που αποτυπώνει την εξέλιξη στην πορεία της ασθένειας της Αννιώς και επαναλαμβάνεται παραλλαγμένη στις πρώτες σελίδες του κειμένου. Α) Αναζητήστε και καταγράψτε τις εκδοχές της. Β) Γιατί ο αφηγητής την επαναλαμβάνει; Υπηρετεί η φράση αυτή τη δομή του κειμένου; Πώς λειτουργεί μέσα στα ευρύτερα συμφραζόμενά της; Α) Η φράση κλειδί που αποτελεί αφηγηματικό μοτίβο: «η ασθένεια της Αννιώς εδεινούτο» (με διάφορες παραλλαγές). Β) το μοτίβο επιδείνωσης έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί: - συντελεί στην εξέλιξη της πλοκής, - στη μετάβαση επόμενης φάσης της ασθένειας - στην εντατικοποίηση των φροντίδων της μητέρας για την Αννιώ, - στην πλήρη αδιαφορία της μητέρας για τα άλλα της παιδιά.
5 10η Σου έφερα δυο παιδιά στα πόδια Σου Χάρισέ μου το κορίτσι! (σ.133). Τι απήχηση είχε αυτή η προσευχή στην ψυχή του Γιωργή; Το παιδί προσπάθησε να αναζητήσει λόγια ή πράξεις που προκάλεσαν αυτή τη στάση της μητέρας του τη στιγμή της προσευχής της στην εκκλησία.. Γκρεμίζεται μέσα του η βεβαιότητα για τη δίκαιη μητρική αγάπη. Αντιδρά με φρίκη στην αποκάλυψη αυτή και φεύγει ουρλιάζοντας από την εκκλησία. Στην προσευχή προς τον πατέρα τη νύχτα του θανάτου της Αννιώς δείχνει ότι γνωρίζει το γεγονός. 11η Σε ορισμένα σημεία του κειμένου διακρίνουμε ειρωνικές αποχρώσεις στη «φωνή» του αφηγητή. Α) Να τα εντοπίσετε και να τα καταγράψετε. Β) Σε τι στοχεύει ο αφηγητής κατά τη γνώμη σας, καταφεύγοντας στην ειρωνεία; Α) - Χρησιμοποιεί ειρωνεία με τον κουρέα-ψευτογιατρό. Ήθελε να πίνει ρακί για να έβλεπε καλά (ώστε να διαλέξει την πιο παχιά όρνιθα). - Παρακάτω, ενώ ο κουρέας επέμεινε πως η ασθένεια βάδιζε όπως προέβλεπε η Επιστήμη, ο αφηγητής παρατηρεί: «η κατάστασίς της έβαινε επί τα χείρω». Έτσι κατηγορεί ανθρώπους που εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο για δικό τους όφελος. - «Τότε είχομεν αρκετούς ρουμπιέδες», δηλ. λέει με πίκρα πως πριν είχαν πολλά χρήματα, που ξοδεύτηκαν χωρίς αποτέλεσμα σε απατεώνες από τη μητέρα για τη σωτηρία της Αννιώς. - Όταν τον σώζει η μητέρα του από πνιγμό, της υπόσχεται να φροντίζει αυτή και το ψυχοπαίδι της χωρίς να γνωρίζει (όπως αναφέρει ειρωνικά σαν ώριμος αφηγητής) πώς ούτε τον εαυτό του δεν θα μπορούσε να θρέψει. - Λίγα λεπτά πριν το θάνατο της Αννιώς, για τη «γιατρειά» της που υπονοεί. β) Με την ειρωνεία έχει σκοπό να ελαφρώσει το δραματικό κλίμα και να δείξει το αναπόδραστο της Μοίρας του κάθε ανθρώπου. 12η Με ποια επιχειρήματα θα μπορούσατε να υποστηρίξετε την αληθοφάνεια των χαρακτήρων του διηγήματος;
6 Μιλούν τη γλώσσα της ηλικίας τους και της μόρφωσης τους. Η ψυχοσύνθεση της μητέρας γίνεται πιο πειστική μετά την αποκάλυψη του μυστικού της.διαγράφει τέλεια τους χαρακτήρες και αποδίδει τις ψυχικές διακυμάνσεις τους. 13η Αναζητήστε εκείνα τα στοιχεία που προσδίδουν στο κείμενο θεατρική λειτουργία. Το διήγημα έχει θεατρικό χαρακτήρα γιατί: - υπάρχει εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου, γρήγορη εναλλαγή σκηνών και επεισοδίων κλειστού και ανοιχτού χώρου. - Δραματική πλοκή του έργου. Ο αφηγητής είναι ισότιμο πρόσωπο του έργου. 14η Έχει επισημανθεί ότι ο χώρος στα διηγήματα του Βιζυηνού λειτουργεί με συνεχείς αντιθέσεις π.χ πόλη/ χωριό, μέσα/έξω κ.α. Μπορείτε να εντοπίσετε την αντίθεση; «κλειστός χώρος / ανοικτός χώρος» στο διήγημα που εξετάζουμε, υποδεικνύοντας τα αντίστοιχα σημεία; Πώς εγγράφονται στη συνείδηση του αφηγητή οι χώροι αυτοί και με τι είδους περιστατικά συνδέονται; Υπάρχει στο έργο αντιδιαστολή του μέσα και του έξω. Ο κλειστός χώρος συνδέεται με την αρρώστια, τον πόνο και το θάνατο. Ο εξωτερικός με ευχάριστα συναισθήματα. Το κλίμα γίνεται πολύ θλιβερό κατά την προσευχή της μητέρας του σε εκκλησία και στο θάνατο της Αννιώς στο σπίτι. Αντίθετα το κλίμα είναι τελείως διαφορετικό σε όσα συμβαίνουν έξω (η σωτηρία του από πνιγμό, η αναφορά στο τσιγγάνο συνθέτη του μοιρολογιού για τον πατέρα του). Και στην αναδρομική αφήγηση της μητέρας υπάρχει η ίδια αντίθεση. 15η «Στο Αμάρτημα της μητρός μου η ηρωίδα, πολύ πριν ομολογήσει τον ακούσιο φόνο της, υπαινίσσεται την αμαρτίαν της» (Παν. Μουλλάς): Να αναζητήσετε τους σχετικούς υπαινιγμούς. Στην προσευχή της στην εκκλησία κάνει μνεία για την αμαρτία της όπως και μετά την επιστροφή του Γιωργή (σελ. 133 και σελ. 146) Με αυτόν τον τρόπο κορυφώνεται η αγωνία του αναγνώστη.
7 16η «Έτσι ο αφηγητής πρόσωπο του Βιζυηνού (παρών μέσα στην αφήγηση) απέχει εξίσου από τον αφηγητή παντογνώστη ( απόντα από την αφήγηση) και από τον αφηγητή- πρωταγωνιστή (προνομιακό φορέα αφήγησης)» (Παν. Μουλλάς): Να αναζητήσετε μέσα στο κείμενο τα επιχειρήματα που δικαιολογούν μια τέτοια άποψη. Δεν υπάρχει παντογνώστης αφηγητής, αφού ο συγγραφέας επιλέγει αστυνομική δράση. Γνωρίζει μόνο όσα υποπίπτουν στην αντίληψή του, δεν έχει όμως τόσο περιορισμένη οπτική γωνία γιατί: - γνωρίζει πως σκέφτονται τα αδέλφια του σχετικά με τις υιοθεσίες, - πώς φέρθηκε η μητέρα του μετά τον θάνατο του πατέρα του, - γιατί πλήρωνε τον ψευτογιατρό, - τις λαϊκές αντιλήψεις που υπήρχαν για τις χρόνιες αρρώστιες. Έτσι διατηρείται η αγωνία, καλύπτει το αφηγηματικό κενό ή προσθέτει στοιχεία για τα συναισθήματα και τις σκέψεις των ανθρώπων. 17η Όπως γνωρίζετε σε μια αφήγηση συχνά παρατηρούνται αναχρονίες όταν ο αφηγητής παραβιάζει τη χρονική σειρά κατά την αφήγηση, αναφερόμενος άλλοτε σε γεγονότα προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας στο οποίο βρισκόμαστε σε μια δεδομένη στιγμή (αναδρομικές αφηγήσεις ) και άλλοτε προλέγοντας γεγονότα τα οποία θα διαδραματιστούν αργότερα (πρόδρομες αφηγήσεις). Α) Να αναζητήσετε και να καταγράψετε τις αναχρονίες του αφηγήματος. Β) Τι επιτυγχάνει με τη χρήση τους ο αφηγητής; Α) Οι κυριότερες αναδρομικές αφηγήσεις: - Παρουσιάζει πως έγινε η σύνθεση του μοιρολογιού για τον πατέρα του, - Η πράξη αυτοθυσίας της μητέρας στο ποτάμι., - Η ιστορία του αμαρτήματός της, που είναι η σημαντικότερη. Οι αναχρονίες ζωντανεύουν την πλοκή, συμπληρώνουν τα κενά, αποφορτίζουν τη δραματική ατμόσφαιρα, αποδεικνύουν τις σχέσεις μεταξύ των γεγονότων (π.χ γιατί ο Γιωργής υποσχέθηκε να προικίσει την ψυχοκόρη). Πρόδρομη αφήγηση, μετά τη διάσωσή του στο ποτάμι, είναι η υπόσχεση που έδωσε στην μητέρα του. Ως ώριμος όμως αφηγητής τονίζει ειρωνικά ότι δεν ήξερε πόσες πίκρες θα της έδινε ο ξενιτεμός του.
8 Περιεκτικές απαντήσεις στις εργασίες του σχολικού βιβλίου 1η Στο κείμενο παράλληλα με την κυρίως διήγηση, δίνεται μια εικόνα της καθημερινής ζωής (έθιμα, παραδόσεις, ήθη, προλήψεις, λαϊκές δοξασίες κλπ.). Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα λαογραφικά στοιχεία του κειμένου. Προσφέρεται το έργο για τη μελέτη της θρακικής κοινωνίας στα μέσα του 19ου αιώνα. Αναφέρονται οι λαϊκές αντιλήψεις σχετικά με τον αόρατο πόλεμο του καλού και του κακού. Πολιτιστικά στοιχεία για το εθιμοτυπικό της υιοθεσίας. Ακόμη για το σαράντισμα των λεχώνων, τη χρήση μαμής, το φάσκιωμα των μωρών, ο γάμος, η κουμπαριά, το γλέντι, τα προικιά, οι επισκέψεις στους Αγίους Τόπους. Γενικά υπήρχε ασφυκτικός κοινωνικός έλεγχος. 2η Έχει επισημανθεί ότι ο Βιζυηνός «βρίσκεται πολύ μακριά από τους απλοϊκούς ηθογράφους της γενιάς του» και πως του χρωστούμε «την πρώτη γενναία προσπάθεια να λυτρωθεί η πεζογραφική μας παράδοση από τη ρηχή ηθογραφία και τη ρομαντική αφήγηση». Λαμβάνοντας υπόψη ότι ως απλοϊκή, ρηχή ή αφελής ηθογραφία χαρακτηρίζεται η επιφανειακή αναπαράσταση ηθών και εθίμων του χωριού, να επισημάνετε στο αφήγημα στοιχεία που δικαιώνουν την παραπάνω κρίση για τον συγγραφέα. Ο συγγραφέας δεν παραμένει στην απλή αναπαράσταση ηθών και εθίμων. Το λαογραφικό υπόβαθρο του έργου συνδέεται με τις μελέτες του στην Φιλοσοφία, Ψυχολογία, Αισθητική. Λόγω της έντονης κοινωνικής πίεσης η μητέρα του κρύβει το αμάρτημά της. Οι λαϊκές δοξασίες επισπεύδουν το θάνατο της Αννιώς. Τελικά ο συγγραφέας αποκαλύπτει τις συνέπειες που επιφέρει η κοινωνία στα άτομα. Σχετική Βιβλιογραφία Αθανασόπουλος Β., «Οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γ. Βιζυηνό», Αθήνα, εκδ. Καρδαμίτσα, 1996 Βιζυηνός Γ.Μ., Νεοελληνικά διηγήματα («Νέα Ελληνική Ελληνική Βιβλιοθήκη»), εκδ. Εστία, 1994. «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», (το βιβλίο του καθηγητή), Ο.Ε.Δ.Β εκδ. ε, 1990. Παρίσης Ι. Παρίσης Ν., «Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων», Ο.Ε.Δ.Β. Στεργιόπουλος Κ., «Περιδιαβάζοντας», τομ. β, Αθήνα, εκδ. Κέδρος, 1986 Vitti M., «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1978.
9