Σημειώσεις για το μάθημα Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ΤΜΗΜΑ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ Εισηγητής: Κώστας Αντ. Πετράκης Αργοστόλι, Ιούνιος 2015
εισαγωγή Τα κείμενα που ακολουθούν αποτελούν έμπνευση από τη συνεργασία τόσο με φοιτητές και φοιτήτριες που συνέταξαν ή συντάσσουν την πτυχιακή τους εργασία σε συνεργασία με τον γράφοντα όσο και με εκείνους και εκείνες που πραγματοποίησαν εργασίες στο πλαίσιο του μαθήματος Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Ο γράφων σχεδιάζει να δώσει στο μέ λλον μεγαλύτερη έκταση στις πρώτες αυτές βασικές σκέψεις. Σε κάθε περίπτωση οι σημειώσεις αυτές δίνονται καθώς το βιβλίο που ο γράφων και διδάσκων έχει επιλέξει μεταξύ άλλων για το εν λόγω μάθημα περιστρέφεται πρωτίστως γύρω από την Εταιρική Κοινωνική Ευθύ νη και τις εφαρμογές της στις ΗΠΑ (Philipe Kotler και Nancy Lee, 2009). Ο γράφων ευχαριστεί από καρδιάς όλους τους φοιτητές του στο εν λόγω μάθημα που έδωσαν το έναυσμα για τις σημειώσεις που ακολουθούν.
1 ο κεφάλαιο Ευρωπαϊκή Ένωση και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Στην αρχή της δεκαετίας του '90 πήρε την τελική του μορφή ένα νέο οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο, το οποίο οδήγησε σε ταχύτατες αλλαγές σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι εξελίξεις στις παγκόσμιες τηλεπικοινωνίες, οι καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον, η αυξανόμενη πίεση των καταναλωτών για ποιοτικότερα και φιλικότερα προς το περιβάλλον προϊόντα, η ενδυνάμωση του ρόλου των μη κυβερνητικών οργανισμών (ΜΚΟ) στην παγκόσμια κοινωνία, η σταδιακή αποδυνάμωση του παραδοσιακού ρόλου του κράτους οδήγησαν στην εμφάνιση μιας νέας επιχειρηματικής πρακτικής, της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζοντας την βαρύτητα της κοινωνικής υπευθυνότητας των επιχειρήσεων και την σημασία της ανταγωνιστικότητας, υιοθετεί το 1993 την Λευκή Βίβλο, η οποία οδηγεί με την σειρά της στην Ευρωπαϊκή Διακήρυξη του Κοινωνικού Αποκλεισμού το 1995. Σταδιακά ενισχύεται η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και αρχίζει να αποτελεί αντικείμενο έντονου ενδιαφέροντος, καθώς φαίνεται να βρίσκει έκφραση κι απήχηση με χιλιάδες τρόπους σε κάθε είδους επιχείρηση κι οργανισμό. Παράλληλα προσανατολίζεται στον στρατηγικό στόχο που τέθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας το 2000 και που αφορούσε κατά την κύριο λό γο την βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανοίγοντας έτσι έναν νέο δρόμο στις επιχειρήσεις στο πλαίσιο της δεοντολογικής τους διαφοροποίησης. Έχοντας ως γνώμονα τα ανωτέρω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχωρά στην υιοθέτηση της Πράσινης Βίβλου (Ιούλιος του 2001), η οποία είχε ως στόχο την προώθηση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Επιχειρείται να γίνει αντιληπτό ότι η Εταιρική Κοινωνική
Ευθύνη αποτελεί ουσιαστικά το κλειδί για την μακρόπνοη επιτυχία μιας επιχείρησης και για την βιωσιμότητά της στον ανταγωνιστικό κόσμο της σύγχρονης οικονομίας. Έναν χρόνο αργότερα, τον Ιούλιο του 2002, σε συνέχεια της Πράσινης Βίβλου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην προσπάθειά της να δοθεί περαιτέρω έμφαση στις δράσεις της Ε.Κ.Ε., υιοθέτησε την Ανακοίνωση «Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη: Μία συνεισφορά των επιχειρήσεων στη βιώσιμη ανάπτυξη». Ταυτόχρονα η Ευρωπαϊκή Ένωση θεσμοθετεί κι ένα Πολυμερές Φόρουμ σχετικά με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (CSR Multistakeholder Foru m), το οποίο είχε σκοπό την προώθηση της καινοτομίας και της διαφάνειας των εργαλείων της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και την χαρτογράφηση των διαφόρων πρακτικών της, ώστε να γίνουν χρήσιμα εργαλεία για κάθε επιχείρηση που αναζητά να εφαρμόσει την δική της Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Η αναθεωρημένη στρατηγική της Λισσαβόνας (Φεβρουάριος 2005) εμπίπτει περίπου στο ίδιο σκεπτικό αφού επιλέγει να επικεντρωθεί σε δράσεις που προωθούν την ανάπτυξη και την εργασία κατά τρόπο απόλυτα συμβατό με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Στο εαρινό Συμβούλιο τον Μάρτιο του 2005, τονίστηκε η προσήλωση στις εθελοντικές επιχειρηματικές δραστηριότητες Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, οι οποίες μακροπρόθεσμα καθίστανται πηγές επιχειρηματικής αξίας, προωθώντας παράλληλα την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινιάζει μία καινούρια «απευθείας» συνεργασία μεταξύ αυτής και των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, αναγνωρίζοντας ότι διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στο θέμα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Η συνεργασία με τη μορφή Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, προσαρτάται ως παράρτημα στην Ανακοίνωση που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Implementing the partnership for Growth and Jobs: Making Europe a pole of excellence on Corporate Social Responsibility («Εφαρμόζοντας την συνεργασία για την ανάπτυξη και το επιχειρείν: Κάνοντας την Ευρώπη ένα πόλο υπεροχής στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη») στις 22 Μαρτίου 2006. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυμώντας να αξιοποιήσει τις γνώσεις και την εμπειρία που συσσωρεύτηκε μέχρι σήμερα στους κόλπους της, προβαίνει συχνά σε χρηματοδοτήσεις για την προώθηση διαφόρων ερευνητικών προγραμμάτων που αφορούν τις Κοινωνικά Υπεύθυνες Επενδύσεις. Επίσης διοργανώνει ομάδες εργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για το θέμα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης ενώ παρακολουθεί και στηρίζει τις παρεμβάσεις για την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής ατζέντας σε ό,τι αφορά την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Στις μέρες μας, ο θεσμός της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, τυγχάνει ιδιαίτερης πολιτικής προβολής, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση προβάλλει και επιβραβεύει τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις για τις ενέργειές τους σε αυτόν τον τομέα και ενθαρρύνει την ανάληψη μεγαλύτερων παρόμοιων πρωτοβουλιών.
Αναγνωρίζοντας ότι οι επιχειρήσεις έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, έχει εξαγγείλει την υποστήριξή της στην δημιουργία ευρωπαϊκής συμμαχίας για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, με στόχο την υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ισότητας ευκαιριών και της προώθησης της επιχειρηματικής αντίληψης ως άμεση προτεραιότητα. Η Ε.Ε. ζητά από τις επιχειρήσεις έναν ενεργό ρόλο στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και ανταμείβει την υπεύθυνη συμπεριφορά τους. Τέλος, παροτρύνει την δημιουργία συνεργασίας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, ώστε να κινητοποιηθεί η δέσμη εθνικών και περιφερειακών μέσων που είναι διαθέσιμα για την προαγωγή της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Τα τελευταία χρόνια, χάρη στον κοινωνικό διάλογο και στις ευρωπαϊκές επιτροπές, οι σύγχρονες επιχειρήσεις όλο και περισσότερο τε ίνουν να υιοθετούν προγράμματα ΕΚΕ. Μάλιστα η τάση αυτή έχει αρχίσει να διευρύνεται τόσο, που σε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα έχει καθιερωθεί ως υποχρεωτικό μάθημα. Η μεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο θεσμό της εταιρικής ευθύνης, αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη αφετηρία για τις επιχειρήσεις, οι οποίες μπορούν να υιοθετήσουν έναν κώδικα δεοντολογίας που καθορίζει ένα ασφαλές πλαίσιο δράσης που εξυπηρετεί όχι μόνο την εταιρεία, αλλά και την ίδια την κοινωνία. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη αντιπροσωπεύει μια πτυχή του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και ότι αποτελεί ένα μέσο υπεράσπισης της αλληλεγγύης, της συνοχής και της ισότητας ευκαιριών στο πλαίσιο ενός αυξανόμενου παγκόσμιου ανταγωνισμού. Αναμφισβήτητα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πρωτοστατήσει στην προώθησή της ενώ δεν σταματά να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που τέθηκαν στο Συμβούλιο της Λισσαβόνας. Στόχοι που στις μέρες μας λόγω της οικονομικής κρίσης που γνωρίζει ολόκληρη η Γηραιά Ήπειρος, απειλούνται να παραμείνουν ανεκπλήρωτοι, καθώς η κατάσταση δυσχεραίνει παγκοσμίως. Δεν είναι λίγες οι φορές που είτε λόγω δυσκολίας εξεύρεσης πόρων, είτε κυρίως λόγω περιορισμών από τα λογιστικά και οικονομοτεχνικά συστήματα οι δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευ θύνης χαρακτηρίζονται ανεφάρμοστες και αποτυχημένες. Ωστόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιλαμβανόμενη τις δυσκολίες των καιρών μας, προσπαθεί μέσα από πρακτικές εφαρμογές και παραδείγματα (case studies) να παρουσιάσει τρόπους σχεδιασμού και υλοποίησης πρακτικών Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και να ελαχιστοποιήσει τις δυσκολίες που παρουσιάζονται κάθε φορά.