ΠΑΝΣΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ Π.Μ.. ΓΔ

ΠΑΝΣΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ Π.Μ.. ΓΔ Φαλή Κειεζίδνπ Α.Μ.1207M073 Καηεύθσνζη: Γηεζλήο Πνιηηηθή Οηθνλνκία Μάθημα: Γηεζλήο θαη Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Οινθιήξσζε Γιδάζκων: Παπάδνγινπ Υξήζηνο - Αζήλα,2008-1

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Διζαγωγή... ζει.2 ΑΞΔ θαη ε ζπλεηζθνξά ηνπο ζηελ εμέιημε ησλ δηεζλψλ νηθνλνκηθψλ ζρέζεσλ... ζει.3 Δλλνηνινγηθέο δηεπθξηλήζεηο θαη ζεσξεηηθφ πιαίζην... ζει.4 Διθπζηηθφηεηα πξνζέιθπζε ΑΞΔ... ζει.7 Κξηηήξηα πνπ θαζηζηνχλ κηα νηθνλνκία «ρψξα ππνδνρήο»... ζει.8 Πολσεθνικές Δηαιρείες Δηζαγσγηθέο παξαηεξήζεηο... ζει.9 Η δνκή κηαο πνιπεζληθήο επηρείξεζεο...ζει.10 Γηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκηθήο δσήο θαη πιενλεθηήκαηα ησλ πνιπεζληθψλ...ζει.11 Δπηδξάζεηο ζηελ δέθηξηα ρψξα...ζει.13 ηαηιζηικά ζηοιτεία και παραηηρήζεις...ζει.16 Πίλαθαο: 50 πξψηα ζε θαηάηαμε δεπγάξηα ρσξψλ κε δηκεξείο ζρέζεηο ΑΞΔ,1985-1995-2005...ζει.19 Δπηζθφπεζε ΑΞΔ -2006...ζει.20 Πίλαθαο: Ρνέο ΑΞΔ 1995-2006...ζει.21 Πίλαθαο: Γείθηεο δηεζληθφηεηαο transnationality index 2004..ζει.22 Πίλαθαο: παγθφζκηεο ξνέο ΑΞΔ ζηηο 20 πξψηεο ζε θαηάηαμε νηθνλνκίεο, 2005-2006...ζει.23 Δπηζθφπεζε ΑΞΔ-2007...ζει.24 Πξνβιέςεηο γηα ην άκεζν κέιινλ...ζει.25 Πξννπηηθέο ΑΞΔ ζηηο αλεπηπγκέλεο, 2007-9...ζει.26 Πίλαθαο: Δηζξνέο ΑΞΔ 2006-2007...ζει.27 Βιβλιογραθία - πηγές...ζει.28 2

ΔΙΑΓΩΓΗ Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο κέζσ ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ απνηεινχλ ηνλ πιένλ δπλακηθφ παξάγνληα ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο. Η δηεζλνπνίεζε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο, κε ηελ εγθαηάζηαζε ζπγαηξηθψλ ηεο ίδηαο κεηξηθήο επηρείξεζεο ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο, θαη ε δηαζπλνξηαθή κεηαθνξά αγαζψλ θαη εηζξνψλ εκβαζχλεη ηελ νινθιήξσζε ηεο παγθφζκηαο αγνξάο. Σαπηφρξνλα, απηέο νη κεηαθνξέο αγαζψλ θαη εηζξνψλ πξαγκαηνπνηνχληαη εληφο ηνπ παγθφζκηνπ δηθηχνπ ηεο κεηξηθήο επηρείξεζεο. Έηζη, ππνθαζηζηνχλ ηηο αγνξέο θαη ηνλ θαηαλεκεηηθφ ηνπο ξφιν κε ην εζσηεξηθφ ζχζηεκα δηνίθεζεο, ιήςεο απνθάζεσλ θαη θαηαλνκήο πφξσλ ησλ πνιπεζληθψλ. Οη «Άκεζεο Ξέλεο Δπελδχζεηο- Α.Ξ.Δ.» (Foreign Direct Investment-FDI), έγηλαλ έλαο θξίζηκνο παξάγνληαο ζηελ δπλακηθή ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο πεξηθεξεηαθήο θαη ηεο εζληθήο νηθνλνκηθήο νινθιήξσζεο, δπλακηθή πνπ επηηαρχλεηαη ήδε απφ ηελ δεθαεηία ηνπ '90 θαη κεηέπεηηα, κέζσ ηνπ αλνίγκαηνο ησλ εζληθψλ αγνξψλ ζηελ δηεζλή αγνξά ( παγθνζκηνπνίεζε) δει. ζην δηεζλέο εκπφξην θαη ηηο δηεζλείο επελδχζεηο θαζψο θαη ηηο ειεχζεξεο ξνέο θεθαιαίνπ. Οη μέλεο ξνέο θεθαιαίνπ έηζη δηαδξακαηίδνπλ έλαλ νπζηαζηηθφ ξφιν ζε ζέκαηα θαηλνηνκίαο θαη θαηλνηνκηθήο δξάζεο, ζηελ εκθχηεπζε θαη δηάρπζε ηνπ πλεχκαηνο θαη ησλ παξαγφλησλ αλάπηπμεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Μεηαμχ ησλ ζθνπψλ ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ζπγθαηαιέγεηαη ε ζπλνπηηθή παξνπζίαζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ θαη ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, ε αλάιπζε ησλ επηδξάζεσλ ησλ παξαπάλσ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ζε κηα επνρή παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο αιιειεπίδξαζεο. ην δεχηεξν κέξνο πεξηιακβάλνληαη ζηαηηζηηθέο πιεξνθνξίεο θαη δεδνκέλα, θαζψο θαη παξαηεξήζεηο γηα ηα δξψκελα ζηηο εηζξνέο μέλσλ θεθαιαίσλ ζε κεγάια νηθνλνκηθά θέληξα ηνπ πιαλήηε. Φαλή Ν. Κειεζίδνπ Π.Μ. ΓΔ 3

ΑΜΔΔ ΞΔΝΔ ΔΠΔΝΓΤΔΙ Αζήλα, 2008 θαη ε ζπλεηζθνξά ηνπο ζηελ εμέιημε ησλ δηεζλψλ νηθνλνκηθψλ ζρέζεσλ Σν ηέινο ηνπ Β ΠΠ βξίζθεη ηηο ΗΠΑ θπξίαξρν παίθηε θαη ζηνλ ηνκέα ηνλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ, θπξίσο ιφγσ ηεο πξνζπάζεηαο αλνηθνδφκεζεο ησλ ρσξψλ πνπ εμέξρνληαλ ηεο ζχγθξνπζεο. Μεηαμχ 1945 θαη 1960, ε Ακεξηθή ειέγρεη πεξίπνπ ηα ¾ ησλ λέσλ ΑΞΔ 1. ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, αιιάδεη ξηδηθά ην ζθεληθφ ζηα δηεζλή νηθνλνκηθά δξψκελα κε ηελ εκθάληζε ησλ Πνιπεζληθψλ Δπηρεηξήζεσλ (Multinational Companies - MNCs), θαη ηελ παξάιιειε ελδπλάκσζε ηνπ ξφινπ θαη ηεο επίδξαζεο ησλ Άκεζσλ Ξέλσλ Δπελδχζεσλ (Foreign Direct Investment - FDI) ζε θάζε έθθαλζε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. 2 Καηά ηηο δεθαεηίεο 1960 1970, ε αχμεζε ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ κεηακφξθσζε νπζηαζηηθά ηηο δηεζλείο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο θαη ζπλεπψο ε κεηέπεηηα εμσρψξηα επέθηαζε ησλ πνιπεζληθψλ επηηάρπλε ηελ δηεζλή ελζσκάησζε ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ. Η απμαλφκελε θηιειεπζεξνπνίεζε ζεκάδη ησλ θαηξψλ καο ηνπ ειέγρνπ ζηηο ζπλαιιαγέο θαη ηεο πξφζβαζεο ζηελ αγνξά, νδήγεζε ζηαδηαθά ζηελ παγθφζκηα δηεχξπλζε ησλ ρξεκαηαγνξψλ. Η δηεζλνπνίεζε ησλ ρξεκαηαγνξψλ 3, εληζρπκέλε ζεκαληηθά απφ ηνλ αληαγσληζκφ ησλ ζπκκεηερφλησλ, είρε σο ζπλέπεηα ηελ εηζαγσγή λέσλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ γηα πην επξεία πξφζβαζε ζηελ αγνξά, ρακειφηεξν θφζηνο ζπλαιιαγψλ θαη ηελ πξνζέιθπζε μέλσλ επελδπηψλ. Η επέθηαζε ησλ δηαζπλνξηαθψλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ ξνψλ εληζρχζεθε πεξαηηέξσ απφ ηηο ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο ζηηο επηθνηλσλίεο θαη ηελ επεμεξγαζία ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ. Οη ΑΞΔ ζπληζηνχλ θεληξηθφ ζηνηρείν απηήο ηεο ηαρείαο δηεζλνχο νηθνλνκηθήο νινθιήξσζεο, θαζψο παξέρνπλ ηα κέζα γηα ηελ δεκηνπξγία ζηαζεξψλ θαη καθξνπξφζεζκσλ δηαθξαηηθψλ ζρέζεσλ θαη ζπλδέζκσλ. Τπφ ζπλζήθεο επνηθνδνκεηηθνχ πνιηηηθνχ πεξηβάιινληνο κπνξνχλ λα 1 http://en.wikipedia.org/wiki/foreign_invest ment#history 2 The American Political Science Review, Vol. 72, No. 2 (Jun., 1978), pp. 789-790 3 Robert Gilpin,Global Political Economy: Understanding the International Economic Order, Princeton University Press, 2001 4

ιεηηνπξγήζνπλ ελζαξξπληηθά πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο αλάπηπμεο ηεο ηνπηθήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθήο ζέζεο ηφζν ηεο δφηξηαο φζν θαη ηεο ιήπηξηαο ρψξαο. πγθεθξηκέλα, νη ΑΞΔ δηεπθνιχλνπλ ηελ κεηαθνξά ηερλνγλσζίαο, παξέρνπλ ηελ δπλαηφηεηα ζηnλ ιήπηξηα ρψξα λα πξνσζήζεη ηα πξντφληα ηεο ζε δηεζλή βάζε θαη θπξίσο ζπληζηνχλ ζεκαληηθή πεγή θεθαιαίσλ 4. Δλλνηνινγηθέο δηεπθξηλίζεηο θαη ζεσξεηηθφ πιαίζην Οη ΑΞΔ εληάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία ησλ δηαζπλνξηαθψλ επελδχζεσλ θαη αθνξνχλ ηηο δηεζλείο ξνέο θεθαιαίσλ, κε ηηο νπνίεο κηα επηρείξεζε ζε κηα ρψξα δεκηνπξγεί ή επεθηείλεη κηα ζπγαηξηθή ηεο ζε άιιε ρψξα. Σν δηαθξηηηθφ γλψξηζκα ηεο άκεζεο μέλεο επέλδπζεο είλαη πσο δελ ζεκαίλεη κφλν κηα κεηαβίβαζε πφξσλ, αιιά θαη ηελ απφθηεζε ηνπ ειέγρνπ. Γειαδή ε ζπγαηξηθή δελ έρεη απιά θαη κφλν κηα ρξεκαηηθή ππνρξέσζε ζηελ κεηξηθή, αιιά απνηειεί θαη κέξνο ηεο νξγαλσηηθήο ηεο δνκήο. 5 Με άιια ιφγηα, απνηεινχλ επελδχζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζην εμσηεξηθφ γηα παξαγσγηθνχο ζθνπνχο, ζε ζρέζε κε ηηο Έκκεζεο Γηεζλείο Δπελδχζεηο, δειαδή ηηο θηλήζεηο θεθαιαίσλ πνπ ζπλδένληαη κε αγνξέο νκνιφγσλ, ρξεκαηηζηεξηαθψλ αμηψλ θαη άιισλ ρξενγξάθσλ 6. Η απφθηεζε θαη ε άζθεζε ειέγρνπ κεηαθξάδεηαη ζηελ θαηνρή ηνπιάρηζηνλ ηνπ 10% ηνπ κεηνρηθνχ θεθαιαίνπ ή ησλ ζπλνιηθψλ ςήθσλ ζην Γηνηθεηηθφ πκβνχιην. Πξφθεηηαη γηα ηελ εγθαζίδξπζε κηαο καθξνπξφζεζκεο ζρέζεο κεηαμχ ηεο κεηξηθήο εηαηξείαο, ε νπνία νλνκάδεηαη θαη πνιπεζληθή κε ηελ έλλνηα φηη θαηέρεη ηηο παξαγσγηθέο κνλάδεο ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία ρψξεο, θαη ηεο ζπγαηξηθήο, ε νπνία κπνξεί λα απνηειεί θαηλνχξηα παξαγσγηθή κνλάδα δεκηνχξγεκα ηεο κεηξηθήο ή λα είλαη απνηέιεζκα ζπγρψλεπζεο ή 4 OECD, FINAL OECD BENCHMARK DEFINITION OF FOREIGN DIRECT INVESTMENT, 4TH EDITION,April 2008 5 Γηεζλήο Οηθνλνκηθή, Θεσξία θαη Πνιηηηθή, ηφκνο Α, Paul Krugman Maurice Obstfeld, εθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα, 2002, ζει. 149 6 Ρνπκειηψηεο Παλαγηψηεο, Παγθφζκηα Γηαθπβέξλεζε ή Ηγεκνληθή Παγθνζκηνπνίεζε, Δθδφζεηο Α.Α.Ληβάλε, Αζήλα 2002, ζει. 196 5

εμαγνξάο ήδε ππάξρνπζαο εηαηξείαο απφ ηελ πνιπεζληθή ή θνηλνπξαμίαο κεηαμχ ηεο πνιπεζληθήο θαη κηαο ζπλεξγαδφκελεο εηαηξείαο 7. Οη ΑΞΔ πεξηιακβάλνπλ ηελ κεηαθνξά πέξα απφ ηα εζληθά ζχλνξα ελφο παθέηνπ δηαθξηηψλ, αιιά ηαπηφρξνλα ζπκπιεξσκαηηθψλ παξαγσγηθψλ εηζξνψλ πνπ κπνξεί λα είλαη είηε πιηθέο κεηνρηθφ θεθάιαην, θεθαιαηνπρηθφο εμνπιηζκφο, ελδηάκεζεο θαη πξψηεο χιεο είηε άπιεο ηερλνγλσζία νξγάλσζεο ηεο παξαγσγήο, πνηνηηθνχ ειέγρνπ, ηδηνθηεζίαο, marketing. Σν ζχλνιν απηψλ ησλ εηζξνψλ είλαη αλαγθαίν γηα ηελ επηηπρή πξαγκαηνπνίεζε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο θαη ηεο εκπνξηθήο δηάζεζεο ηνπ πξντφληνο. Η κεηαθνξά ησλ πφξσλ γίλεηαη ρσξίο ηελ παξεκβνιή ηεο αγνξάο, δελ έρεη, δειαδή, ηε κνξθή κηαο εκπνξηθήο ζπλαιιαγήο ή κηαο ζπκθσλίαο franchising κεηαμχ δχν αλεμάξηεησλ επηρεηξεκαηηθψλ νληνηήησλ, αιιά πξαγκαηνπνηείηαη κεηαμχ δχν επηρεηξήζεσλ νη νπνίεο ζπλδένληαη κε ζρέζεηο ηδηνθηεζίαο. Οη ΑΞΔ δηέπνληαη απφ ηηο αξρέο ηεο ειεχζεξεο εγθαηάζηαζεο, ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο θαη ηελ εθαξκνγή ηεο ξήηξαο ηνπ κάιινλ επλννχκελνπ θξάηνπο, δειαδή, ηελ ίζε κεηαρείξηζε φισλ ησλ αιινδαπψλ επηρεηξήζεσλ, ελψ ε πξαγκαηνπνίεζε κηαο άκεζεο επέλδπζεο απαηηεί ηελ ζπλεηζθνξά ζπγθεθξηκέλσλ παξαγφλησλ, φπσο είλαη ε χπαξμε μεθάζαξνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ ζπγθεθξηκέλε πνιπεζληθή εηαηξεία θαη ζπληζηά θχξην αληαγσληζηηθφ ζηνηρείν, ε χπαξμε γεσγξαθηθνχ πιενλεθηήκαηνο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ ρψξα ππνδνρήο θαη ε δηαπίζησζε πσο ε άκεζε επέλδπζε απνηειεί ην πην απνηειεζκαηηθφ κέζν γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ δχν πξνεγνχκελσλ παξαγφλησλ 8. Οη ΑΞΔ δηαθξίλνληαη ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο 9. Με βάζε ηνλ ζθφπν ιφγν γηα ηνλ νπνίν πξαγκαηνπνηνχληαη, κπνξνχκε λα πξνζδηνξίζνπκε 4 βαζηθνχο ηχπνπο ΑΞΔ 10 : 7 Παπάδνγινπ Υξήζηνο, Πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή ελνπνίεζε θαη εηζξνή μέλσλ άκεζσλ επελδχζεσλ: Η επξσπατθή εκπεηξία, Γηεχζπλζε Οηθνλνκηθψλ Μειεηψλ, Σξάπεδα ηεο Διιάδνο 8 Dunning, J.H., Multinational Enterprises and the Global Economy, Addison Wesley,1993 9 Άκεζεο Ξέλεο Δπελδχζεηο, Κπξηθιήο Γεκήηξεο, Δθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα, 2002, ζει. 17 10 Πνιιαιεο Γ. Μειάο Κ., Παγθνζκηνπνίεζε θαη Πνιπεζληθέο Δπηρεηξήζεηο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα,2005 ζει. 230-233 6

α) Άμεζερ ξένερ επενδύζειρ ππορ αναδήηεζε πλοςηοπαπαγωγικών πόπων (resource seeking) Κάπνηεο επηρεηξήζεηο πξνβαίλνπλ ζε ΑΞΔ πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ ζπγθεθξηκέλνπο πινπηνπαξαγσγηθνχο πφξνπο ζε ρακειφηεξν θφζηνο απφ φηη ζηελ ρψξα πξνέιεπζεο. Τπάξρνπλ 3 θχξηνη ηχπνη πινπηνπαξαγσγηθψλ πφξσλ: - Φπζηθνί πφξνη: ε απηνχο πεξηιακβάλνληαη κεηαιιεχκαηα (πεηξέιαην, ραιθφο, βσμίηεο) θαη αγξνηηθά πξντφληα (δάραξε, κπαλάλεο, θαθέο, ηζάη). Απηνχ ηνπ ηχπνπ νη ΑΞΔ ζπλδένληαη απνθιεηζηηθά κε ηε ρψξα ππνδνρήο θαη απαηηνχλ πςειέο επελδχζεηο ζε ππνδνκή. - Φζελφ αλεηδίθεπην ή κεξηθά εηδηθεπκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ: ΠΔ πνπ πξνέξρνληαη απφ αλεπηπγκέλεο ρψξεο, φπνπ ην εξγαηηθφ θφζηνο (κηζζνί) είλαη πςειφ αλαδεηνχλ θηελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Σν Μεμηθφ θαη ε Κίλα απνηεινχλ ρψξεο ππνδνρήο πνπ πξνζθέξνπλ θηελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ. - Σερλνινγηθέο θαη δηαρεηξηζηηθέο ηθαλφηεηεο: ηελ θαηεγνξία απηή ησλ ΑΞΔ ζα κπνξνχζακε λα ζπκπεξηιάβνπκε θαη επηρεηξήζεηο πνπ αλήθνπλ ζην ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ, φπσο ηνπξηζκφο, ελνηθηάζεηο απηνθηλήησλ, ηαηξηθέο θαη εθπαηδεπηηθέο ππεξεζίεο γηαηί έρνπλ ραξαθηήξα πνπ ζπλδέεηαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά κε ηε ρψξα ππνδνρήο. β) Άμεζερ ξένερ επενδύζειρ ππορ αναδήηεζε αγοπών (market seeking): Ο ζηφρνο απηψλ ησλ ΑΞΔ είλαη ε παξαγσγή πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ γηα ηελ αγνξά ηεο ρψξαο ππνδνρήο ή/θαη γεηηνληθψλ αγνξψλ. Θα κπνξνχζακε λα δηαθξίλνπκε 4 θίλεηξα πνπ σζνχλ ηηο επηρεηξήζεηο γηα ΑΞΔ ηέηνηνπ είδνπο: 1. Γηαηί έρνπλ εγθαηαζηαζεί ζηελ αγνξά πειάηεο ή πξνκεζεπηέο ηεο επηρείξεζεο. Γηα παξάδεηγκα, πνιιέο Ιαπσληθέο επηρεηξήζεηο αληαιιαθηηθψλ αθνινχζεζαλ ηηο Ιαπσληθέο απηνθηλεηνβηνκεραλίεο ζηελ επέθηαζε ηνπο ζηελ Δπξψπε θαη ΗΠΑ. 2. Πνιιά πξντφληα ρξεηάδνληαη πξνζαξκνγή ζηα εγρψξηα θαηαλαισηηθά πξφηππα ή ζπλζήθεο παξαγσγήο (π.ρ. ηξφθηκα θαη πνηά ή ππεξεζίεο φπσο ε δηαθήκηζε). 3. Η εμππεξέηεζε κηαο αγνξάο κε ΑΞΔ κπνξεί λα είλαη πην ζπκθέξνπζα απφ άπνςε θφζηνπο. Αγνξέο πνπ νη επηρεηξήζεηο ζεσξνχλ ζεκαληηθέο θαη βξίζθνληαη ζε απφζηαζε απφ ηε ρψξα πξνέιεπζεο ζα πξνηηκήζνπλ λα ηηο εμππεξεηήζνπλ κέζσ ΑΞΔ παξά κε θάπνηνλ άιιν ηξφπν, φπσο ην εκπφξην. 4. Πνιιέο επηρεηξήζεηο νδεγνχληαη ζε ΑΞΔ πξνθεηκέλνπ λα βξίζθνληαη ζε 7

αγνξέο πνπ βξίζθνληαη θαη νη αληαγσληζηέο ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε αγνξά ησλ ΗΠΑ πνπ εμ αηηίαο ηνπ κεγέζνπο ηεο, αιιά θαη γηαηί ε ίδηα απνηειεί ρψξα πξνέιεπζεο πνιιψλ ΠΔ έρεη θηλεηνπνηήζεη ζρεδφλ φιεο ηηο ΠΔ, λα έρνπλ παξνπζία εθεί. γ) Άμεζερ ξένερ επενδύζειρ ππορ αναδήηεζε αποδοηικόηεηαρ (efficiency seeking): Οη ΠΔ αθνχ έρνπλ θαηνρπξψζεη ηνπο πινπηνπαξαγσγηθνχο πφξνπο θαη ηηο αγνξέο πνπ αλαδεηνχλ, επηδηψθνπλ λα νξγαλψζνπλ φιεο απηέο ηηο δξαζηεξηφηεηεο πξνθεηκέλνπ λα θάλνπλ ηελ θαιχηεξε δπλαηή ρξήζε ησλ πινπηνπαξαγσγηθψλ πεγψλ ηνπο. δ) Άμεζερ ξένερ επενδύζειρ ππορ αναδήηεζε ζηπαηεγικών πόπων ή ικανοηήηων (strategic asset seeking): Απηφο ν ηχπνο ΑΞΔ πεξηιακβάλεη ΠΔ πνπ ζηνρεχνπλ ζηε δηαηήξεζε θαη βειηίσζε ηεο δηεζλνχο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπο κε ηελ εμαγνξά (ησλ πινπηνπαξαγσγηθψλ πφξσλ) άιισλ επηρεηξήζεσλ. Σέηνηνπ είδνπο ΑΞΔ ζπλαληνχκε θπξίσο ζε θιάδνπο πςειήο ηερλνινγίαο 11. Διθπζηηθφηεηα πξνζέιθπζε ΑΞΔ Η ειθπζηηθφηεηα ησλ δηαθφξσλ ρσξψλ εμαξηάηαη απφ ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηά ηνπο. Ο ΟΗΔ ππνινγίδεη ηελ ειθπζηηθφηεηα απηή κε βάζε έλα ζχλζεην δείθηε, πνπ πξνθχπηεη σο κέζνο φξνο ηξηψλ επηκέξνπο δεηθηψλ: ζπκκεηνρή ηεο ρψξαο ζηηο παγθφζκηεο ΑΞΔ ζε ζρέζε κε ην πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ ηεο ζην παγθφζκην ΑΔΠ, απαζρφιεζε θαη εμαγσγέο 12. Οη πεξηζζφηεξεο ρψξεο πξνζπαζνχλ λα πξνθαιέζνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ μέλσλ επελδπηψλ, πξνσζψληαο επλντθέο γηα ηηο ΑΞΔ ξπζκίζεηο. Απηφ ζπκβαίλεη, δηφηη κε ηελ απειεπζέξσζε ησλ δηεζλψλ ζπλαιιαγψλ, νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο επηδηψθνπλ ηελ πεξαηηέξσ εμεηδίθεπζή ηνπο θαζψο εκπιέθνληαη ζε έλα αθαηάπαπην παηρλίδη αληαγσληζηηθφηεηαο. Οη πεξηνξηζκνί πνπ ιεηηνπξγνχλ αλαζηαιηηθά ζηελ πξνζέιθπζε ησλ επελδχζεσλ θαη ίζρπαλ κέρξη ην πξφζθαην παξειζφλ, φπσο επί παξαδείγκαηη ην γεγνλφο φηη πνιιέο ρψξεο δελ επέηξεπαλ ζε μέλνπο επελδπηέο λα θαηέρνπλ πςειφηεξν ηνπ 49% πνζνζηφ 11 Βι. http://en.wikipedia.org/wiki/foreign_invest ment 12 Βι. http://www.unctad.org/en/docs/webiteiia20081_en.pdf 8

ζην θεθάιαην κηαο εγρψξηαο επηρείξεζεο, ηείλνπλ ζηαδηαθά λα εμαιεηθζνχλ. Απφ ηελ ζηηγκή πνπ νη θπβεξλήζεηο πηνζέηεζαλ, απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 ηελ πνιηηηθή ησλ ηδησηηθνπνηήζεσλ θαη ηεο πξνψζεζεο εμαγσγψλ, νη μέλεο επελδχζεηο άξρηζαλ λα παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ πξνψζεζε ηεο πνιηηηθήο απηήο 13. Μεηαμχ ησλ πνιηηηθψλ πξνζέιθπζεο πνπ μέλσλ επελδχζεσλ πνπ δηεμάγνπλ πνιιέο ρψξεο, ζπγθαηαιέγνληαη ε θαηάξγεζε πεξηνξηζκψλ θαη θξαγκψλ θαη ε απειεπζέξσζε ηεο θίλεζεο θεθαιαίσλ, ε παξνρή θηλήηξσλ, ε δηεπθφιπλζε ησλ μέλσλ επελδπηψλ γηα ηελ δξαζηεξηνπνίεζή ηνπο ζε ζπγθεθξηκέλνπο θιάδνπο θαη πεξηθέξεηεο, φπσο επίζεο θαη ε ζχλαςε ζπλεξγαζηψλ κε εγρψξηεο επηρεηξήζεηο γηα ηελ εθπαίδεπζε εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ θηι 14. Η παγθνζκηνπνίεζε νδήγεζε αλαπφδξαζηα ζε έμαξζε ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο νη ηειεπηαίεο λα εληζρχζνπλ ηελ ζέζε ηνπο ζην νινέλα θαη πην αληαγσληζηηθφ νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ επηθεληξψλνληαη ζηελ πξνψζεζε ηεο Δξεπλαο θαη Αλάπηπμεο, ηεο θαηλνηνκίαο, ηελ κείσζε ησλ ηηκψλ θαη ηελ ζπκπίεζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο, ηηο ζπγρσλεχζεηο θαη ηηο εμαγνξέο, ηηο ζηξαηεγηθέο ζπκθσλίεο κε άιιεο επηρεηξήζεηο θαη ηελ εμεηδίθεπζε θαη ηελ επέθηαζε ηεο παξαγσγήο ηνπο ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Κξηηήξηα πνπ θαζηζηνχλ κία νηθνλνκία «ρψξα ππνδνρήο» Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ρξεζηκνπνηνχλ ηδηαίηεξα θξηηήξηα ζηελ απφθαζε ηνπο γηα ην πνπ ζα θαηεπζχλνπλ ηηο επελδχζεηο ηνπο. Σα θξηηήξηα απηά ζπλνπηηθά, αθνξνχλ ζηελ πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ζαθέζηαηα ζηελ νηθνλνκηθή ζηαζεξφηεηα κε θχξηα ζπζηαηηθά ηελ ειεχζεξε θίλεζε θεθαιαίσλ, ην θαζεζηψο θνξνιφγεζεο ησλ θεξδψλ, ην χςνο ησλ δαζκψλ εθφζνλ πθίζηαληαη-, ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, ηε λνκνζεζία, ηελ γξαθεηνθξαηία, ηελ αζθάιεηα καδί κε ηελ καθξννηθνλνκηθή ηζνξξνπία. Δπηπξφζζεηα, ην κέγεζνο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο, ρσξίο βέβαηα ην θξηηήξην απηφ λα έρεη ηελ ίδηα δπλακηθή κε ην παξειζφλ, θαζψο κε ηνλ 13 Παλαγηψηεο Ρνπκειηψηεο, Η πνξεία πξνο ηελ Παγθνζκηνπνίεζε, ε Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηνλ 21 ν αηψλα, εθδφζεηο Α.Α. Ληβάλε, Αζήλα, 1996 14 Βλ. UNCTD report 2001, www.unctd.org 9

πεξηνξηζκφ ησλ δαζκνινγηθψλ θαη άιισλ εκπνδίσλ, ε δηείζδπζε ζε κηα αγνξά γίλεηαη επθνιφηεξε ηφζν κέζσ ησλ εμαγσγψλ φζν θαη κε ηελ αλάπηπμε ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο. Δπηπξφζζεηα, ην επίπεδν ησλ ππνδνκψλ ησλ ρσξψλ ππνδνρήο παίδεη θαη απηφ ην ξφιν ηνπ, φπσο επίζεο ην κνξθσηηθφ, εθπαηδεπηηθφ θαη επαγγεικαηηθφ ησλ εξγαδνκέλσλ κηαο ρψξαο θαη ηέινο ε χπαξμε εγρψξηνπ βηνκεραληθνχ ηζηνχ πξνθαιεί ην ελδηαθέξνλ ησλ μέλσλ επελδπηψλ, ελψ νη επηρνξεγήζεηο θαη ηα θίλεηξα πνπ πξνζθέξνπλ νη ρψξεο ππνδνρήο, απφ κφλα ηνπο δελ δηαδξακαηίδνπλ ηδηαίηεξν ξφιν ζηελ δηαδηθαζία επηινγήο απφ ηελ πιεπξά ησλ μέλσλ επελδπηψλ 15. ΠΟΛΤΔΘΝΙΚΔ ΔΣΑΙΡΔΙΔ Δηζαγσγηθέο παξαηεξήζεηο Οη ηζηνξηθνί θαηέγξαςαλ ην θαηλφκελν ηεο εγθαηάζηαζεο επηρεηξήζεσλ ζην εμσηεξηθφ πξηλ απφ ην 1914, ε ρξπζή, φκσο, πεξίνδνο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ είλαη εθείλε ηεο δεθαεηίαο 1960. Σελ ίδηα πεξίνδν ζεκεηψλεηαη καδηθή έμνδνο θεθαιαίνπ απφ ηηο βηνκεραληθέο ρψξεο, θπξίσο ηηο ΗΠΑ, ζε άιιεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, θπξίσο ηελ Δπξψπε. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ησλ απνηακηεχζεσλ απηψλ ρξεζηκνπνηείηαη φρη γηα αγνξά ρξεκαηηζηεξηαθψλ ηίηισλ, αιιά γηα επέλδπζε ζε πξαγκαηηθφ θεθάιαην ζηηο δηάθνξεο ρψξεο. Πξφθεηηαη, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, γηα άκεζε μέλε επέλδπζε πνπ πξαγκαηνπνηείηαη θαηά θχξην ιφγν απφ επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο έρνπλ ηελ βάζε ηνπο ζηε ρψξα πξνέιεπζεο ηνπ θεθαιαίνπ, ιεγφκελεο σο κεηξηθέο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, κεηαθέξεηαη έλα κέξνο ηεο παξαγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηεο επηρείξεζεο ζην εμσηεξηθφ, ψζηε, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, ε ΑΞΔ παίξλεη ηελ κνξθή κηαο παξαγσγηθήο κνλάδαο πνπ είλαη πξνέθηαζε ηεο αξρηθήο επηρείξεζεο θαη είλαη γλσζηή σο ζπγαηξηθή επηρείξεζε. Έηζη, πξνθχπηεη ε πνιπεζληθή επηρείξεζε ή αιιηψο κεηξηθή -, ε νπνία έρνληαο σο βάζε κία ρψξα αλαπηχζζεη παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ ζε κηα άιιε ρψξα, εμαζθεί άκεζν έιεγρν ζηελ 15 Michalet A., La seduction des nations ou comment attiler les investissements, Economica, Paris, 1999, ζει. 96 10

πνιηηηθή ησλ ζπγαηξηθψλ ηεο θαη εθπνλεί ηε ζηξαηεγηθή ζηηο δσηηθήο ζεκαζίαο ιεηηνπξγίεο ηεο παξαγσγήο, ρξεκαηνδφηεζεο, εκπνξίαο θηι 16. Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο δηαθξίλνληαη γηα ην ηεξάζηην κέγεζφο ηνπο θαη ηελ κεγάιε νηθνλνκηθή ηνπο δχλακε. Η δηάζηαζε ηνπ κεγέζνπο ηνπο πξνθχπηεη ηφζν απφ ηνλ θχθιν εξγαζηψλ ηνπο φζν θαη απφ ην ελεξγεηηθφ ησλ ηζνινγηζκψλ ηνπο. Ο αξηζκφο ησλ εξγαδνκέλσλ, ην ζηνθ θεθαιαίνπ, αιιά θαη νη επελδχζεηο ησλ πνιπεζληθψλ ζπλήζσο απνθαιχπηνπλ κεγάιεο παξαγσγηθέο κνλάδεο, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο έρνπλ θχθιν εξγαζηψλ κεγαιχηεξν απφ ηα ΑΔΠ πνιιψλ ρσξψλ ηνπ θφζκνπ. Η νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα κηαο κεγάιεο πνιπεζληθήο αλαπφδξαζηα κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ νηθνλνκηθή δσή ηεο ρψξαο ζηελ νπνία ιεηηνπξγεί, ηδηαίηεξα εάλ πξφθεηηαη γηα κηα κηθξή ζε κέγεζνο νηθνλνκία. Η δνκή κηαο πνιπεζληθήο επηρείξεζεο Η πνιπεζληθή επηρείξεζε ζπληζηά θνξέα κεηαθνξάο παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ θαη πξντφλησλ, φπσο θεθάιαην, εξγαζία, ηερλνινγία θαη δηνίθεζε επηρεηξήζεσλ. Κέληξν ηεο ζπλερνχο αληαιιαγήο θαη κεηαθνξάο παξαγσγηθψλ απηψλ ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ απνηειεί ε κεηξηθή επηρείξεζε, ε νπνία ιεηηνπξγεί σο ην θέληξν ιήςεσο απνθάζεσλ θαη ζπληνληζκνχ ηεο γεληθφηεξεο δξάζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ. Δθεί ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο αλαθνξηθά κε ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ησλ ζηφρσλ, ηελ επηινγή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο ησλ ζπγαηξηθψλ, ηελ επνπηεία θαη ηελ θαζνδήγεζε ηεο παξαγσγήο θαη δηάζεζεο ησλ πξντφλησλ θηι. Η πξναλαθεξζείζα αληαιιαγή θαη κεηαθνξά παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ κπνξεί λα γίλεηαη είηε κεηαμχ ησλ ζπγαηξηθψλ επηρεηξήζεσλ είηε κέζσ ηεο κεηξηθήο δίλνληαο έηζη ηελ εηθφλα ελφο κηθξφθνζκνπ ηνπ δηεζλνχο νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο, κε ηελ έλλνηα φηη αληαιιαγέο αγαζψλ, ππεξεζηψλ θαη παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ κέζσ ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ ζπγαηξηθψλ πξαγκαηνπνηείηαη ζε ζπλερή βάζε 17. 16 Γηεζλήο Οηθνλνκηθή, κία εηζαγσγηθή πξνζέγγηζε, β έθδνζε, Δ.Γ. Πνπξλαξάθεο, Αζήλα, 2000, ζει 461 17 Γηεζλήο Οηθνλνκηθή, κία εηζαγσγηθή πξνζέγγηζε, β έθδνζε, Δ.Γ. Πνπξλαξάθεο, Αζήλα, 2000, ζει 473-475 11

Ο βαζκφο ζπλεξγαζίαο θαη αιιειεμάξηεζεο κεηαμχ ησλ ζπγαηξηθψλ επεξεάδεηαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο, φπσο ε ίδηα ε θχζε ηνπ πξντφληνο, απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο, αιιά θαη εζσηεξηθνχο, φπσο ε ζηξαηεγηθή πσιήζεσλ θαη ε ηηκνινγηαθή πνιηηηθή γηα ηελ κεγηζηνπνίεζε ησλ θεξδψλ. Γεληθά, δηαθξίλνληαη δχν πξφηππα νηθνλνκηθήο ελνπνίεζεο ζε έλα ζχζηεκα πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, απηφ ηεο νξηδφληηαο ελνπνίεζεο θαη απηφ ηεο θαζεηνπνίεζεο ζηελ παξαγσγή. Δπεμεγεκαηηθά, θαηά ην πξφηππν ηεο νξηδφληηαο ελνπνίεζεο νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο παξάγνπλ ηειηθά πξντφληα κε βάζε πξνθαζνξηζκέλε εμεηδίθεπζε ζηα πιαίζηα πςεινχ βαζκνχ ελνπνίεζεο. Η εμεηδίθεπζε θαζνξίδεηαη απφ ηελ κεηξηθή ιακβάλνληαο ππφςε ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ην θφζηνο παξαγσγήο ζε θάζε ρψξα ζρεηηθή επάξθεηα ή αλεπάξθεηα παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ, θφζηνο κεηαθνξάο θηι θαη ζηε ζπλέρεηα νη ζπγαηξηθέο επηρεηξήζεηο θαη ε κεηξηθή αληαιιάζζνπλ ηειηθά πξντφληα κεηαμχ ηνπο ψζηε λα θαιχπηνπλ κεγάιν εχξνο πνηθηιηψλ ηνπ ίδηνπ πξντφληνο θαη θάζε ζπγαηξηθή ηα δηαζέηεη ζε κηα πξνθαζνξηζκέλε γεσγξαθηθή πεξηνρή. Καηά ην δεχηεξν πξφηππν, θάζε πνιπεζληθή επηρείξεζε ζπκκεηέρεη ζηελ παξαγσγή ελδηάκεζσλ πξντφλησλ ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη σο εηζξνέο γηα ηελ παξαγσγή ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο, ην νπνίν θαη δηαηίζεηαη ζηελ δηεζλή αγνξά. Γηεζλνπνίεζε νηθνλνκηθήο δσήο θαη πιενλεθηήκαηα ησλ πνιπεζληθψλ Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο απνηεινχλ ηαπηφρξνλα δέθηεο θαη θνξείο ηεο δηεζλνπνίεζεο ηεο νηθνλνκηθήο δσήο θαη ηεο παξαγσγήο, θαζψο κε ηελ εμάπισζή ηνπο ζπκβάιινπλ ελεξγά ζηελ δηεπθφιπλζε ηεο δηεζλνχο αληαιιαγήο. Η παγθνζκηνπνηεκέλε πιένλ αγνξά δηεπξχλεη ηα φξηα ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη παξέρεη απμεκέλεο δπλαηφηεηεο, αιιά θαη πιενλεθηήκαηα ηφζν απφ ηελ πιεπξά ηεο παξαγσγήο πξνζθνξάο, φζν θαη απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο. Μεηαμχ ησλ πιενλεθηεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ παξαγσγή ζε πνιπεζληθή βάζε ζπγθαηαιέγεηαη ην γεγνλφο φηη ε πνιπεζληθή επηρείξεζε κπνξεί λα θαηαθέξεη ηελ θάζεηε ελνπνίεζε ζηελ παξαγσγή κε ηελ βνήζεηα ηνπ ελδνεπηρεηξεζηαθνχ εκπνξίνπ θαη έηζη ηελ κεγηζηνπνίεζε ησλ 12

ζπλνιηθψλ θεξδψλ. Με άιια ιφγηα, ζηφρνο ηεο κεηξηθήο είλαη λα κεγηζηνπνηήζεη ηελ παξαγσγή θαη ηα θέξδε ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη απηφ ζεκαίλεη πσο κηα ή πεξηζζφηεξεο απφ ηηο ζπγαηξηθέο κπνξνχλ λα ιεηηνπξγνχλ κε δεκηέο, πξνθεηκέλνπ ην ζχλνιν ησλ επηρεηξήζεσλ ηνπ νκίινπ λα κεγηζηνπνηήζεη ηα θέξδε θαη ηελ νηθνλνκηθή δχλακε 18. Η βειηίσζε ηεο ζπλνιηθήο δξαζηεξηφηεηαο επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο θαιχηεξεο θαηαλνκήο ηεο παξαγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο κεηαμχ ησλ παξαγσγηθψλ κνλάδσλ θαη ε παξαγσγή ζε δηεζλέο επίπεδν επηηξέπεη ηελ αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ πνπ παξέρεη ε δηεζλήο αγνξά αλαθνξηθά κε ηελ ζρεηηθή επάξθεηα ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ. Μία πνιπεζληθή κπνξεί απηφ αθξηβψο λα ην θάλεη πξάμε κε ην λα θαηαλέκεη ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία κεηαμχ ησλ ζπγαηξηθψλ ηεο, νη νπνίεο ζηε ζπλέρεηα αιιεινζπκπιεξψλνπλ ηηο παξαγσγηθέο ηνπο αλάγθεο κε ηελ βνήζεηα ηνπ ελδνεπηρεηξεζηαθνχ εκπνξίνπ. Δπηπξφζζεηα, κπνξεί λα επηηεπρζεί κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο κε ηελ ζσζηή επηινγή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο. Γηα παξάδεηγκα, αλαθνξηθά κε πξντφληα έληαζεο εξγαζίαο ε εγθαηάζηαζε ηεο ζπγαηξηθήο ζε κηα ρψξα κε πινχζην εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη ρακειέο ακνηβέο κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ κείσζε ηνπ θφζηνπο εξγαζίαο. Αληίζηνηρα, ην θφζηνο κεηαθνξάο κεηψλεηαη κε ηελ εγθαηάζηαζε θνληά ζε πεγέο πξψησλ πιψλ, ελψ γηα πεξηπηψζεηο φπνπ απαηηείηαη έληνλε ρξήζε θεθαιαηνπρηθνχ εμνπιηζκνχ ε επηιέγεηαη ε εγθαηάζηαζε ζε ρψξα κε πνιχ θαη ζρεηηθά θζελφ βηνκεραληθφ θεθάιαην. Έλα αθφκε πιενλέθηεκα είλαη ε δπλαηφηεηα επηδίσμεο κηθξνχ θφζηνπο ρξεκαηνδφηεζεο. Η πξφζβαζε ζε δηάθνξνπο δηεζλείο, αιιά θαη εζληθνχο ρξεκαηνδνηηθνχο νξγαληζκνχο θαη νη εζσηεξηθέο πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο πξνζθέξνπλ πνιιαπιέο ελαιιαθηηθέο θαη δίλνπλ κεγαιχηεξε επειημία ζηα εκπφδηα θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ζπλήζσο πθίζηαληαη ζηελ ρξεκαηνδφηεζε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο. Δπηπξφζζεηα, ην θφζηνο ηεο θνξνινγίαο αληηκεησπίδεηαη απνηειεζκαηηθά ζηε δηεζλνπνηεκέλε παξαγσγή πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ. πγθεθξηκέλα κπνξεί λα δηπιή θνξνιφγεζε ησλ θεξδψλ κε ηε ρξήζε δηαθφξσλ ινγηζηηθψλ ηερλαζκάησλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ κεηαβίβαζε 18 Γηεζλήο Οηθνλνκηθή, Θεσξία θαη Πνιηηηθή, ηφκνο Α, Paul Krugman Maurice Obstfeld, εθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα, 2002, ζει. 249-251 13

θεξδψλ ζε ζπγαηξηθέο, νη νπνίεο βξίζθνληαη ζε πεξηνρέο φπνπ ε θνξνινγηθή επηβάξπλζε είλαη ρακειή θαη πθίζηαληαη πνιιά πεξηζψξηα επαλαπαηξηζκνχ ησλ θεξδψλ ζηελ κεηξηθή επηρείξεζε. Αθφκε, έλα ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα πνπ ρξεζηκεχεη ζηελ κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο είλαη ε δπλαηφηεηα ηεο πνιπεζληθήο λα απνθεχγεη ηηο ζπλέπεηεο ηεο αληηκνλνπσιηαθήο λνκνζεζίαο, κέζσ ηεο επειημίαο πνπ ηεο παξέρεη ε δηεζλήο αγνξά, ελψ φηαλ ην κέγεζνο ηεο είλαη αξθεηά κεγάιν απμάλεη ηηο πηζαλφηεηεο εγθαζίδξπζεο κνλνπσιηαθήο θαηάζηαζεο. Καζηεξψλεηαη σο κεγάιε παξαγσγηθή κνλάδα θαη εκπνδίδεη ηελ είζνδν άιισλ κηθξφηεξσλ κνλάδσλ, ελψ ε δπλαηφηεηα. Δπηπιένλ, ε δηεζλνπνίεζε ηεο επηρεηξεζηαθήο δξαζηεξηφηεηαο κέζσ ησλ πνιπεζληθψλ επηηξέπεη ηελ άκεζε επαθή κε ηελ αγνξά, δειαδή, ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ρψξνπ θαη άξα ηελ πην απνηειεζκαηηθή πξνψζεζε ησλ πξντφλησλ. Δπίζεο, ε πξφζβαζε ζηελ αγνξά κέζσ ζπγαηξηθψλ θαη φρη απιψο εκπνξηθψλ αληηπξνζψπσλ επηηξέπεη ηελ παξάθακςε ηνπ εκπνδίνπ ηνπ πξνζηαηεπηηζκνχ πνπ εθθξάδεηαη κε ηελ επηβνιή δαζκψλ, πνζνηηθψλ πεξηνξηζκψλ θηι. 19 Δπηδξάζεηο ζηελ δέθηξηα ρψξα Η εγθαηάζηαζε κηαο ζπγαηξηθήο αλαπφδξαζηα επηδξά ζηελ νηθνλνκία ηεο δέθηξηαο ρψξαο θαη φρη κφλν, αιιά θαη ζε θνηλσληθφ, πεξηβαιινληηθφ θαη πνιηηηθφ επίπεδν. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε εγθαηάζηαζε κηαο κεγάιεο παξαγσγηθήο κνλάδαο ζε κηα ρψξα, εηδηθά εάλ απηή ζπληζηά κηθξή νηθνλνκία, κπνξεί λα επεξεάζεη ηα βαζηθά ηεο νηθνλνκηθά κεγέζε, φπσο ηελ απαζρφιεζε, ην ζπλνιηθφ πξντφλ, ηηο ηηκέο θηι. Γεληθά, επηθξαηεί ε πεπνίζεζε πσο νη πνιπεζληθέο είλαη θνξείο νηθνλνκηθήο πξνφδνπ φηαλ εγθαζίζηαηαη ζε ρψξεο ρακεινχ επηπέδνπ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Μία πνιπεζληθή αλακέλεηαη λα ζπκβάιιεη ζηελ βειηίσζε ηεο επεκεξίαο θπξίσο φηαλ δελ είλαη αληαγσληζηηθή ησλ ηνπηθψλ επηρεηξήζεσλ, αιιά αληηζέησο ε εγθαηάζηαζή ηνπο ελζαξξχλεη ηελ αλάπηπμε άιισλ «δνξπθνξηθψλ» 19 Βι. UNCTAD, World Invest ment Report, 2007, Transnational Corporations, Extractive Industries and Development,pp-23-29 14

επηρεηξήζεσλ. 20 ε πεξίπησζε πνπ ε πνιπεζληθή ιεηηνπξγεί αληαγσληζηηθά ελδέρεηαη ε εγθαηάζηαζή ηεο λα έρεη δπζκελή απνηειέζκαηα, φπσο ε κείσζε ηεο απαζρφιεζεο. ε γεληθέο γξακκέο ζεσξείηαη πσο ε πνιπεζληθή επηρείξεζε κπνξεί λα έρεη πνιιαπιαζηαζηηθέο ζεηηθέο επηπηψζεηο, φπσο ε ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, εθξεθηηθνί ξπζκνί αχμεζεο ησλ εμαγσγψλ, δπλακηθή αχμεζε ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο, θαζνξηζηηθή επίπησζε ζηελ αλάπηπμε ηεο εγρψξηαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη ηζρπξή ψζεζε ζηελ έξεπλα θαη αλάπηπμε 21. Άιισζηε, είλαη θνηλψο απνδεθηφ πσο νη πνιπεζληθέο ζπληζηνχλ θνξείο φρη κφλν θεθαιαίνπ, αιιά θαη ηερλνινγίαο ππφ ηελ ζηελή έλλνηα ηνπ φξνπ, θαζψο θαη ππφ ηελ έλλνηα ηνπ ηερλνινγηθνχ λεσηεξηζκνχ, δειαδή, ηελ αλαπαξαγσγή, ηελ εμέιημε θαη ηελ βειηίσζε ηεο ηερλνινγίαο. Η ιεηηνπξγία απηή θξίλεηαη ηδηαίηεξα επσθειήο γηα ηηο νηθνλνκίεο πνπ δελ δηαζέηνπλ ηηο θαηάιιειεο ππνδνκέο ψζηε λα πξαγκαηνπνηήζνπλ ηηο ίδηεο ηερλνινγηθέο βειηηψζεηο ζην ρψξν ηνπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά νη πνιηηηθέο, θνηλσληθέο αθφκε θαη πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο ζηελ ρψξα ππνδνρήο ελδέρεηαη λα κελ είλαη θαη ηφζν επλντθέο. Οη δηελέμεηο ζε πνιηηηθφ επίπεδν κπνξεί λα πξνθχςνπλ απφ ηελ δηάζηαζε ησλ πνιηηηθψλ ελδηαθεξφλησλ ηεο ρψξαο ηεο κεηξηθήο θαη ηεο ζπγαηξηθήο, ηδίσο ζε πεξηπηψζεηο πνπ ε πνιπεζληθή επηρείξεζε εζθεκκέλα επηδηψθεη λα ιεηηνπξγεί αλεμάξηεηα πξνθεηκέλνπ λα επηηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηεο, ή αθφκε θαη φηαλ ε ηειεπηαία ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηελ ρψξα πξνέιεπζεο σο εξγαιείν θπβεξλεηηθήο πνιηηηθήο. Αμηνζεκείσην, είλαη επίζεο ην γεγνλφο πσο νξηζκέλεο πνιπεζληθέο πξνο κεγηζηνπνίεζε ησλ θεξδψλ ηνπο εθαξκφδνπλ ηηκέο κεηαβίβαζεο αλεμάξηεηεο απφ ηνπο θαλφλεο αληαγσληζκνχ. Οη ηηκέο απηέο επηηξέπνπλ ηελ αλαδηαλνκή ησλ θεξδψλ απφ ηελ ζπγαηξηθή ζηελ κεηξηθή άκεζα, ή έκκεζα κέζσ κηαο «holding» εηαηξείαο εγθαηεζηεκέλεο ζε θνξνινγηθφ παξάδεηζν. Πξφθεηηαη γηα θνξνδηαθπγή θαη παξάλνκε εμαγσγή θεθαιαίσλ πνπ θξίλεηαη άθξσο δεκηνγφλα, ηδηαίηεξα γηα ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Δπηπιένλ, πνιιέο πνιπεζληθέο δελ ζέβνληαη ην λνκνζεηηθφ εξγαζηαθφ 20 Γηεζλήο Οηθνλνκηθή, κία εηζαγσγηθή πξνζέγγηζε, β έθδνζε, Δ.Γ. Πνπξλαξάθεο, Αζήλα, 2000, ζει 491-494 21 «Ο ξφινο ησλ Διιεληθψλ Πνιπεζληθψλ Δπηρεηξήζεσλ ζηελ Οηθνλνκία θαη πξνυπνζέζεηο πεξαηηέξσ αλάπηπμήο ηνπο», Γειηίν Απνηειεζκάησλ Έξεπλαο Δπελδχζεσλ ζηε Βηνκεραλία, ΙΟΒΔ,Αζήλα,21/2/2008 15

πιαίζην. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ην γεγνλφο πσο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο νη ψξεο εξγαζίαο μεπεξλνχλ ηηο 60 εβδνκαδηαίσο, ελψ ν κηζζφο ησλ γπλαηθψλ θαη ησλ λέσλ ππνιείπεηαη θαηά 50-75% 22. Οη επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνιιψλ πνιπεζληθψλ ζηξέθνληαη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ησλ εμαγνξψλ θαη ησλ ζπγρσλεχζεσλ, ζε κηα πξνζπάζεηα βειηίσζεο ηνπ πνζνζηνχ αγνξάο πνπ θαηέρνπλ ζηελ παγθφζκηα αγνξά θαη αλαδηάξζξσζεο ηεο παξαγσγηθήο ηνπο βάζεο. Η θαηάξγεζε ησλ πεξηνξηζκψλ ζηηο θεθαιαηαγνξέο θαη ζηηο θηλήζεηο θεθαιαίσλ δηεπθφιπλε ηηο πξαθηηθέο απηέο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ. Η παξάιιειε εληππσζηαθή αλαδηάξζξσζε ησλ νξγαλσηηθψλ θαη επηρεηξεκαηηθψλ δνκψλ ησλ ελ ιφγσ εηαηξεηψλ, είρε ζεκαληηθφ θνηλσληθφ θφζηνο. Γηα παξάδεηγκα, κεηαμχ 1980 1993 νη 500 κεγαιχηεξεο επηρεηξήζεηο ζηνλ θφζκν θαηήξγεζαλ 4,4 εθαηνκ. Θέζεηο εξγαζίαο, ελψ ηελ ίδηα πεξίνδν ην ζπλνιηθφ ελεξγεηηθφ ηνπο πνιιαπιαζηάζηεθε επί 1,4 23. Πέξα απφ ηνπο ρακεινχο κηζζνχο θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ εξγαζηαθψλ θαζεζηψησλ ηδίσο ζε αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ε θαηνρή ησλ δηθαησκάησλ επξεζηηερλίαο θαη ππεξθνζηνιφγεζε ησλ δηθαησκάησλ ρξήζεο ηεο ηερλνινγίαο φρη κφλν φηαλ ηελ κεηαβηβάδνπλ ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, αιιά θαη ζηηο αλεπηπγκέλεο απνηειεί αθφκε έλα πιήγκα ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ θαη ηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ην νπνίν δηθαηνινγεί ηελ δηαθνξά ησλ ηηκψλ απφ ρψξα ζε ρψξα. ηελ πεξίπησζε ησλ θαξκάθσλ νη δηαθνξέο ζηηο ηηκέο ηνπο θπκαίλνληαη απφ κία κέρξη θαη πέληε θνξέο επάλσ 24. Σελ ηειεπηαία δεθαεηία νη θπβεξλήζεηο πξνζαλαηνιίδνληαη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο δηακφξθσζεο ελφο πιαηζίνπ θνηλψλ θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο πνπ ζα ζέβεηαη θαη ζα πξνζηαηεχεη ηνλ θνηλσληθφ ηζηφ ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Έρνπλ ππνγξαθεί πεξίπνπ 2000 δηκεξείο ζπκθσλίεο θαη έρνπλ ζπκθσλεζεί θψδηθεο θαιήο ζπκπεξηθνξάο γηα ηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε πξνζπάζεηα ζηα πιαίζηα ηνπ ΟΟΑ νη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηηο πνιπεζληθέο 22 Agosin M., Mayer R., Foreign Invest ment in Developing Countries, UNCTAD, Discussion Papers, No 146, Φεβξνπάξηνο 2000 23 Gordon R., Has the New Economy Rendered the Productivity Slow Down Obsolete, 1999, http://www.at.hwu.edu/economy/gordon/research/home.ht ml 24 Ρνπκειηψηεο Π., «Παγθφζκηα Γηαθπβέξλεζε ή Ηγεκνληθή Παγθνζκηνπνίεζε;», Δθδφζεηο Α.Α. Ληβάλε, Αζήλα, 2002,ζει.212-213 16

επηρεηξήζεηο 25. Πξφθεηηαη γηα έλα κε δεζκεπηηθφ πιαίζην θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ θαιήο ζπκπεξηθνξάο γηα θπβεξλήζεηο θαη επηρεηξήζεηο πνπ πξνσζεί ηελ θνηλσληθή αλάπηπμε, ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηνλ ζεβαζκφ ησλ βαζηθψλ εξγαζηαθψλ δηθαησκάησλ, ηνλ αληαγσληζκφ θηι. ΣΑΣΙΣΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΗΡΗΔΙ Οη γεσγξαθηθέο θαηεπζχλζεηο ησλ ΑΞΔ ηα ηειεπηαία ρξφληα δείρλνπλ ζεκάδηα αιιαγήο θαη ζε επίπεδν δηκεξψλ ξνψλ. Σν 2005 ην κεγαιχηεξν απφζεκα ζε δηκεξή επέλδπζε ζην εμσηεξηθφ 26 ήηαλ απηφ κε πξνέιεπζε ηελ Μεγάιε Βξεηαλία θαη θαηεχζπλζε ηηο ΗΠΑ, δειαδή, $282 δηο. 20 ρξφληα πξηλ ίζρπε ην αληίζεην. Οη δηκεξείο ζχλδεζκνη κεηαμχ ζπγθεθξηκέλσλ νηθνλνκηψλ, φπσο απηφο ησλ ΗΠΑ κε ηελ Μεγάιε Βξεηαλία, ηνλ Καλαδά θαη ηελ Οιιαλδία, πνπ θπξηαξρνχζαλ ζηελ παγθφζκηα εηθφλα ησλ δηκεξψλ ζρέζεσλ αλαθνξηθά κε ηηο ΑΞΔ ηελ πεξίνδν 1985, ηψξα δίλνπλ ηελ ζέζε ηνπο ζε πην πεξίπινθεο θαη πνιπεπίπεδεο ζρέζεηο, αληηθαηνπηξίδνληαο ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή θαη άιισλ ρσξψλ ζηε δηεζλή παξαγσγή 27. Με ηελ πεξηθεξεηαθή ελνπνίεζε θαη ηελ αλάδεημε πνιιψλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ σο ππνινγίζηκσλ επελδπηψλ, ε γεσγξαθηθή εγγχηεηα εληζρχεηαη σο ζεκαίλσλ παξάγνληαο ζηηο δηκεξείο ζρέζεηο μέλσλ επελδχζεσλ. Γηα παξάδεηγκα, ζηα πξψηα 50 ζηελ θαηάηαμε δεπγάξηα ρσξψλ ηα 22 πξνέξρνληαλ απφ ηελ ΔΔ ην 2005, ελψ ην 1995 αληηζηνηρνχζαλ ζε 17. Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζπλήζσο πξνηηκνχλ λα επελδχνπλ ζε πεξηνρέο πνπ γεσγξαθηθά βξίζθνληαη θνληά ηνπο θαη ζε αλαπηπζζφκελεο νηθνλνκίεο. Η πξφνδνο ζηνλ ηνκέα ησ λ ηδησηηθνπνηήζεσλ 28 παξέρεη λέεο επθαηξίεο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο θαη απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα έμαξζεο ησλ ιεγφκελσλ «South South FDI». Γηα παξάδεηγκα, νη ξσζηθέο επελδχζεηο ζην εμσηεξηθφ θαηεπζχλνληαη θπξίσο ζηηο ρψξεο ηεο πξψελ Δ, ε Σνπξθία ελεξγνπνηείηαη επελδπηηθά 25 The OECD Guidelines for Multinational Enterprises, policy brief, June 2001, OECD Observer, www.oecd.org 26 Outward invest ment: φηαλ ην εγρψξην θεθάιαην επελδχεηαη ζε μέλεο πινπηνπαξαγσγηθέο πεγέο. Μπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηηο εμαγσγέο θαη ηηο εηζαγσγέο απφ κία μέλε ρψξα παξαγσγφ. 27 Βι. UNCTAD, World Invest ment Report,Overview, 2007, Transnational Corporations, Extractive Industries and Development, p. 6 28 OECD, Working Paper No 257,Dev/Doc (2006) 11, Developing Country Multinationals: South South Invest ment comes of Age ζει. 16-18 17

ζηελ Γπηηθή θαη Κεληξηθή Αζία θαη νη επηρεηξήζεηο κε πξνέιεπζε ηελ Κίλα θαη ηελ Ιλδία δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε πεξηνρέο ηεο Αζηαηηθήο επείξνπ. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηελ Υηιή, ηελ Βξαδηιία θαη ηελ Αξγεληηλή, πνπ πξνψζεζαλ ηηο επηρεηξήζεηο ηνπο ζηηο γεηηνληθέο πεξηνρέο, ην απηφ θαη γηα ηνπο επελδπηέο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ πεξηνρή ηεο Νφηηαο Αθξηθήο. Βέβαηα, παξά ηα πιενλεθηήκαηα ηεο πεξηθεξεηαθήο ελνπνίεζεο, εληνχηνηο παξαηεξνχληαη θαη πην απνκαθξπζκέλεο ξνέο μέλσλ επελδχζεσλ. Σν 2004 νη κηζέο επελδχζεηο ζην εμσηεξηθφ ηεο Κίλαο είραλ θαηεχζπλζε ηνπο θπζηθνχο πινπηνπαξαγσγηθνχο πφξνπο ζηελ Λαηηληθή Ακεξηθή, ε Μαιαηζία ελέηεηλε ηεο ΑΞΔ ζηε Νφηηα Αθξηθή θαη ε Βξαδηιία ζηελ Αγθφια θαη ηελ Νηγεξία. Οη επνλνκαδφκελεο σο South South FDI ξνέο μέλσλ επελδχζεσλ πξνζαλαηνιίδνληαη θπξίσο ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ θαη ηεο κεηαιιεπηηθήο βηνκεραλίαο θαζψο έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ζεκαληηθή πξφνδνο ζρεηηθά κε ηελ απειεπζέξσζε ησλ ππεξεζηψλ, ηηο ηδησηηθνπνηήζεηο θαη ηηο ζπγρσλεχζεηο ζηνπο παξαπάλσ ηνκείο. Οη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο επηδεηθλχνπλ ηδηαίηεξε επελδπηηθή ηθαλφηεηα ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ. Η πεξηνρή ηεο Αθξηθήο θαη ηεο Μέζεο Αλαηνιήο ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ αλαδεηρζεί ζε κηα απφ ηηο κεγαιχηεξεο θαη γξήγνξα αλαπηπζζφκελεο αγνξέο. ηελ ππνζαράξηα Αθξηθή ε Vodacom θνηλνπξαμία ηεο Telkom θαη ηεο βξεηαληθήο Vodafone θαη ε MTN απφ θνηλνχ δηαζέηνπλ πεξηζζφηεξα απφ 17 εθαηνκκχξηα ζπλδξνκεηέο εθηφο ηεο πεξηνρήο ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο. Αλάκεζα ζηηο κεγαιχηεξεο πνιπεζληθέο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ ζπγθαηαιέγνληαη ε Orascom, UAE S Etisalat, ζηελ ανπδηθή Αξαβία, Γπηηθή Αθξηθή θαη Παθηζηάλ, Kuwait s Mobile Telecommunications, Company Qatar, ζηελ πεξηνρή ηνπ Κφιπνπ θαη ζηελ Αθξηθή,Telecom Dubai Tecom Investments πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηελ Μαιαηζία θαη ηελ Σπλεζία 29. ηελ Λαηηληθή Ακεξηθή ζεκαληηθή είλαη ε παξνπζία ηεο America Movil κε 100 εθαηνκκχξηα ζπλδξνκεηέο ην 2006. Η ξσζηθήο πξνέιεπζεο εηαηξεία πάξνρνο ππεξεζηψλ θηλεηήο ηειεθσλίαο, VimpelCom, δηαζέηεη ζεκαληηθή παξνπζία ζηνλ Καδαθζηάλ, ην Οπδκπεθηζηάλ, Οπθξαλία, Σνπξθκεληζηάλ θαη ζηελ Σνπξθία. 29 OECD, Working Paper No 257,Dev/Doc (2006) 11, Developing Count ry Multinationals: South South Invest ment comes of Age ζει. 19 18

Δπηπξφζζεηα, ζηνλ ηνκέα ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, νη επηρεηξήζεηο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρψξσλ σο επί ην πιείζηνλ δεκφζηεο έρνπλ επηδείμεη δξαζηεξηφηεηα σο δηαζπλνξηαθνί επελδπηέο. Με βαζηθφ πιενλέθηεκα ηελ απνθιεηζηηθή ηνπο πξφζβαζε ζηηο θπζηθέο πεγέο έρνπλ επεθηείλεη ηηο επηρεηξήζεηο ηνπο παγθνζκίσο θαη ηδηαίηεξα κε πξνζαλαηνιηζκφ ηελ Γχζε (Γεξκαλία, Βέιγην, θσηία, Μεγάιε Βξεηαλία, νπεδία) αιιά θαη πξνο ηελ Βξαδηιία, ηελ Αξγεληηλή, Υηιή θαη Παξαγνπάε. 19

20

Επισκόπηση ΑΞΕ - 2006 Γηα ην έηνο 2006 νη παγθφζκηεο εηζξνέο ΑΞΔ ζεκείσζαλ αχμεζε ηεο ηάμεσο ηνπ 38% θαη αλήιζαλ ζε $1,306 δηο, αληηθαηνπηξίδνληαο κηα έληνλε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ζε πνιιά ζεκεία ηνπ πιαλήηε. Η αχμεζε απηή έιαβε ρψξα ζηηο αλαπηπγκέλεο θαη ηηο αλαπηπζζφκελεο νηθνλνκίεο, ζηηο νηθνλνκίεο ζε κεηάβαζε ηεο ΝΑ Δπξψπεο θαη ζηελ Κνηλνπνιηηεία Αλεμάξηεησλ Κξαηψλ. Η πξναλαθεξζείζα άλνδνο ησλ ΑΞΔ θηλεηνπνηήζεθε κεξηθψο απφ ηα παγθνζκίσο απμαλφκελα εηαηξηθά θέξδε θαη ηηο πςειφηεξεο ηηκέο κεηνρψλ πνπ αλέβαζαλ ηελ αμία ησλ δηαζπλνξηαθψλ ζπγρσλεχζεσλ θαη εμαγνξψλ. Απμήζεθαλ θαη νη Greenfield 30, επελδχζεηο θπξίσο ζηηο αλαπηπζζφκελεο θαη ηηο νηθνλνκίεο ζε κεηάβαζε κε απνηέιεζκα ηα αθφκα πςειφηεξα εηαηξηθά θέξδε λα επαλεπελδχνληαη, ζπληζηψληαο έηζη ζεκαληηθφ ζηνηρείν ησλ inward FDI. Τπνινγίδνληαη ζε 30% ησλ ζπλνιηθψλ εηζξνψλ παγθνζκίσο θαηά ην έηνο 2006 θαη ζην 50% πεξίπνπ ζηηο αλαπηπζζφκελεο νηθνλνκίεο. Οη εηζξνέο ΑΞΔ ζηηο αλαπηπζζφκελεο νηθνλνκίεο αλήιζαλ ζε πνζνζηφ 45%, δειαδή, $857 δηο θαη νη ξνέο πξνο ηηο αλαπηπζζφκελεο θαη ηηο νηθνλνκίεο ζε κεηάβαζε άγγημαλ ηα πνζά ησλ $379 δηο θαη $69 δηο αληίζηνηρα. Πξφθεηηαη γηα 21% θαη 68% αχμεζε απφ ην πξνεγνχκελν έηνο (2005). Μεηαμχ ησλ αλεπηπγκέλσλ νηθνλνκηψλ νη ΑΞΔ έρνπλ θαηεχζπλζε θαηά θχξην ιφγν ηηο ΗΠΑ, ελ ζπλερεία ηελ Μεγάιε Βξεηαλία θαη ηελ Γαιιία. Μεηαμχ ησλ αλαπηπζζφκελσλ ε Κίλα θαηέρεη ηελ πξψηε ζέζε ζηηο παγθφζκηεο εηζξνέο ΑΞΔ, αθνινπζείηαη απφ ην Υνλγθ Κνλγθ θαη ηελ ηγθαπνχξε θαη κεηαμχ ησλ νηθνλνκηψλ ζε κεηάβαζε πξνηηκάηαη ε Ρσζία. Οη πνιπεζληθέο εηαηξείεο ησλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ ζπληζηνχλ ηελ πξσηαξρηθή πεγή ΑΞΔ κε πνζνζηφ 84% ησλ παγθφζκησλ εθξνψλ. Πεξίπνπ νη κηζέο εθξνέο έρνπλ πξνέιεπζε ηελ ΔΔ, θπξίσο ηελ Γαιιία, ηελ Ιζπαλία θαη ηελ Μεγάιε Βξεηαλία. Οη πνιπεζληθέο κε έδξα ηηο αλαπηπζζφκελεο θαη ηηο νηθνλνκίεο ζε κεηάβαζε θαηά ην 2006 ζπλέρηζαλ ηελ επέθηαζή ηνπο δηεζλψο, κε πξψηε ρψξα ην Υνλγθ Κνλγθ θαη ηελ Ρσζία. Οη ζπλνιηθέο 30 Πξφθεηηαη γηα επελδχζεηο ζηα θηήξηα ή ζε επεθηάζεηο ηνπ εμνπιηζκνχ θαη ησλ θηεξίσλ. Γεκηνπξγνχλ λέεο παξαγσγηθέο ηθαλφηεηεο, ζέζεηο εξγαζίαο, ζπκβάιινπλ ζηελ κεηαθνξά ηερλνινγίαο θαη ηερλνγλσζίαο θαη δεκηνπξγνχλ πξννπηηθέο ζχλδεζεο κε ηελ δηεζλή αγνξά. 21

εθξνέο απφ ηηο ηειεπηαίεο νκάδεο ρσξψλ αλήιζαλ ζε $193, ή αιιηψο, 16% ησλ παγθφζκησλ εθξνψλ ΑΞΔ. 22

23

24

2007 Οη παγθφζκηεο εηζξνέο ΑΞΔ ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ην έηνο 2007 απμήζεθαλ θαηά 17% θαη αλήιζαλ ζε $1 ηξηο- πεξίπνπ ην ηξηπιάζην απφ φηη ην 2003, ρσξίο φκσο λα πιεζηάδνπλ ην ξεθφξ ηνπ 2000. Οη ΗΠΑ παξέκεηλαλ ζην πςειφηεξν βάζξν σο ε κεγαιχηεξε ρψξα απνδέθηεο ΑΞΔ ζηνλ θφζκν, κε ηηο εηζξνέο λα αλέξρνληαη ζε $193 δηο. Σα 25 θξάηε κέιε ηεο ΔΔ ζην ζχλνιφ ηνπο δέρηεθαλ ην 40% ησλ παγθφζκησλ εηζξνψλ. Η Ιαπσλία αλέηξεςε ην έιιεηκκα ζηηο θαζαξέο εηζξνέο ην 2006 ζε πιεφλαζκα ην 2007 ηεο ηάμεσο ησλ $29 δηο. Οη δηαξθψο απμαλφκελεο ηηκέο ζε πεηξέιαην θαη θπζηθφ αέξην δεκηνχξγεζαλ θίλεηξν γηα ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ ΑΞΔ πξνο ηελ Αθξηθή επηηπγράλνληαο πνζνζηά ξεθφξ θαηά ην 2006. Η Αθξηθή πξνζέιθπζε επελδχζεηο ηνπ ζπλνιηθνχ πνζνχ ησλ $36 δηο. Οη δηαζπλνξηαθέο ζπγρσλεχζεηο θαη εμαγνξέο ζηνλ ηνκέα ηεο κεηαιιεπηηθήο βηνκεραλίαο παξέκεηλαλ ζεκαληηθή πεγή ΑΞΔ θαη ζε απηέο ήξζε λα πξνζηεζεί θαη ν ηξαπεδηθφο ηνκέαο. Η Αίγππηνο, ην Μαξφθν θαη ε Νφηηα Αθξηθή ήηαλ νη θχξηνη απνδέθηεο. εκεηψζεθε αχμεζε ησλ εηζξνψλ ΑΞΔ θαη ζηηο πεξηνρέο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο θαη ηεο Καξατβηθήο, νη νπνίεο απνηηκψληαη ζε $125 δηο. Οη εζσηεξηθέο ΑΞΔ 31 δηπιαζηάζηεθαλ ζηηο κεγαιχηεξεο νηθνλνκίεο ηεο πεξηνρήο, θπξίσο ηελ Βξαδηιία, ην Μεμηθφ θαη ηελ Υηιή. Η αχμεζε ησλ εηζξνψλ, εδψ, θαηεπζχλζεθε απφ Greenfield επελδχζεηο (λέεο επελδχζεηο θαη επεθηάζεηο), παξά απφ ζπγρσλεχζεηο, ζπλνδεπφκελεο απφ έληνλε νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη πςειά εηαηξηθά θέξδε. Αλνδηθή πνξεία δηαηήξεζαλ θαη νη εηζξνέο πξνο ηελ Αζία θαη ηελ Ωθεαλία, θηάλνληαο ην πνζφ ησλ $277 δηο. Δληνχηνηο, ην κεξίδην ησλ πεξηνρψλ απηψλ ζηηο ζπλνιηθέο εηζξνέο ΑΞΔ ησλ αλαπηπζζφκελσλ νηθνλνκηψλ έπεζε απφ 69% ζε 63%. Η Κίλα θαη ην Υνλγθ Κνλγθ παξέκεηλαλ νη θχξηνη πξννξηζκνί ησλ επελδχζεσλ κε εηζξνέο ησλ $67 δηο θαη $54 δηο αληίζηνηρα. Οη επελδχζεηο ζηελ ΝΑ Δπξψπε θαη ζηελ Κνηλνπνιηηεία Αλεμάξηεησλ Κξαηψλ απμήζεθαλ θαηά 41% πνπ ππνινγίδεηαη ζε $98δηο. Η αλνδηθή 31 Inward FDI: ηδηαίηεξε κνξθή εζσηεξηθήο επέλδπζεο θαηά ηελ νπνία ην μέλν θεθάιαην επελδχεηαη ζε ηνπηθέο πεγέο. 25

πνξεία ζηελ πεξηνρή ζπλερίδεηαη αδηάθνπα γηα έβδνκε ρξνληά, κε θχξην απνδέθηε ηελ Ρσζία, ε νπνία ζρεδφλ δηπιαζίαζε ηα πνζνζηά ηεο. Ωζηφζν νη κειινληηθέο πξνβιέςεηο γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε ρψξα δίλνπλ έκθαζε ζην πεξηνξηζηηθφ θαλνληζηηθφ πιαίζην αλαθνξηθά κε ην θαζεζηψο ησλ ΑΞΔ ζηηο κεηαιιεπηηθέο βηνκεραλίεο. Σέινο, ε ηδησηηθνπνίεζε ησλ επηρεηξήζεσλ ψζεζε ΑΞΔ ζηελ ΝΑ Δπξψπε. Προβλέψεις για το άμεσο μέλλον ε έξεπλα πνπ δηεμήρζε απφ ηελ UNCTAD 32, πεξηζζφηεξν απφ ην 63% ησλ ζπκκεηερνπζψλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ εμέθξαζαλ αηζηνδνμία γηα ηηο ξνέο ησλ ΑΞΔ ηελ πεξίνδν 2007-9. Αλακέλεηαη ε ζπλέρηζε ηεο αλνδηθήο ηάζεο ησλ ξνψλ μέλσλ επελδχζεσλ κεηαμχ ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ. Οη κεγαιχηεξεο εηζξνέο αλακέλνληαη ζηηο ΗΠΑ, ηελ Μεγάιε Βξεηαλία, ηελ Πνισλία θαη ηελ Γεξκαλία.χκθσλα κε ηελ έξεπλα, κεηαμχ ησλ πην ειθπζηηθψλ πξννξηζκψλ ζπγθαηαιέγνληαη ε Κίλα, ε Ιλδία, κε έκθαζε ζηελ Νφηηα θαη Αλαηνιηθή Αζία. Παξ φιεο ηηο αηζηφδνμεο θαη ζεηηθέο πξνβιέςεηο πνπ εθθξάδνληαη, ε παγθφζκηα νηθνλνκία βξίζθεηαη αληηκέησπε κε ζπγθεθξηκέλεο πξνθιήζεηο θαη θηλδχλνπο πνπ κπνξεί λα έρνπλ επηδξάζεηο ζηηο ξνέο ησλ μέλσλ επελδχζεσλ ζην άκεζν κέιινλ. πγθεθξηκέλα, νη αζηαζείο ηηκέο πεηξειαίνπ θαη γεληθψο ησλ αγαζψλ, ε αληζνξξνπία ζην ηζνδχγην ηξερνπζψλ ζπλαιιαγψλ, ην έιιεηκκα ησλ ΗΠΑ, νη απμαλφκελεο πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο, ε άλνδνο ησλ επηηνθίσλ, ε νινέλα θαη κεγαιχηεξε εμαγνξά θηι πξνεηδνπνηνχλ γηα πηζαλνχο θηλδχλνπο ζηηο ρξεκαηαγνξέο θαη επάλνδν ηνπ πξνζηαηεπηηζκνχ 32 UNCTAD s World Invest ment Prospects Survey 26

27

28

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. ΚΑΝΟΝΙΜΟ (ΔΚ) αξηζ. 716/2007 ΣΟΤ ΔΤΡΩΠΑÏΚΟΤ ΚΟΙΝΟΒΟΤΛΙΟΤ ΚΑΙ ΣΟΤ ΤΜΒΟΤΛΙΟΤ, 20/6/2007, πεξί θνηλνηηθψλ ζηαηηζηηθψλ γηα ηε δηάξζξσζε θαη ηε δξαζηεξηφηεηα ησλ αιινδαπψλ ζπλδεφκελσλ επηρεηξήζεσλ 2. Καλνληζκφο (ΔΚ) αξηζ. 184/2005 ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 12εο Ιαλνπαξίνπ 2005 ζρεηηθά κε ηηο θνηλνηηθέο ζηαηηζηηθέο γηα ην ηζνδχγην πιεξσκψλ, ην δηεζλέο εκπφξην ππεξεζηψλ θαη ηηο άκεζεο μέλεο επελδχζεηο 3. OECD, FINAL OECD BENCHMARK DEFINITION OF FOREIGN DIRECT INVESTMENT, 4TH EDITION,April 2008 4. The American Political Science Review, Vol. 72, No. 2 (Jun., 1978), pp. 789-790 5. Robert Gilpin,Global Political Economy: Understanding the International Economic Order, Princeton University Press, 2001 6. Ρνπκειηψηεο Παλαγηψηεο, Παγθφζκηα Γηαθπβέξλεζε ή Ηγεκνληθή Παγθνζκηνπνίεζε, Δθδφζεηο Α.Α.Ληβάλε, Αζήλα 2002 7. Παπάδνγινπ Υξήζηνο, Πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή ελνπνίεζε θαη εηζξνή μέλσλ άκεζσλ επελδχζεσλ: Η επξσπατθή εκπεηξία, Γηεχζπλζε Οηθνλνκηθψλ Μειεηψλ, Σξάπεδα ηεο Διιάδνο 8. Dunning, J.H., Multinational Enterprises and the Global Economy, Addison Wesley,1993 9. Άκεζεο Ξέλεο Δπελδχζεηο, Κπξηθιήο Γεκήηξεο, Δθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα, 2002 10.Γηεζλήο Οηθνλνκηθή, Θεσξία θαη Πνιηηηθή, ηφκνο Α, Paul Krugman Maurice Obstfeld, εθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα, 2002 11.Γηεζλήο Οηθνλνκηθή, κία εηζαγσγηθή πξνζέγγηζε, β έθδνζε, Δ.Γ. Πνπξλαξάθεο, Αζήλα, 2000 12.Ρνπκειηψηεο Παλαγηψηεο, Η πνξεία πξνο ηελ Παγθνζκηνπνίεζε, ε Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηνλ 21 ν αηψλα, εθδφζεηο Α.Α. Ληβάλε, Αζήλα, 1996 29

13.Transnational Corporations Journal, Vol 16, No13, Understanding developed country efforts to promote FDI to developing countries: the example of UK, Dirk Willem te Velde 14.Gordon R., Has the New Economy Rendered the Productivity Slow Down Obsolete, 1999, http://www.at.hwu.edu/economy/gordon/research/home.html 15.Michalet A., La seduction des nations ou comment attiler les investissements, Economica, Paris, 1999 16.UNCTAD, World Investment Report, 2007, Transnational Corporations, Extractive Industries and Development 17.«Ο ξφινο ησλ Διιεληθψλ Πνιπεζληθψλ Δπηρεηξήζεσλ ζηελ Οηθνλνκία θαη πξνυπνζέζεηο πεξαηηέξσ αλάπηπμήο ηνπο», Γειηίν Απνηειεζκάησλ Έξεπλαο Δπελδχζεσλ ζηε Βηνκεραλία, ΙΟΒΔ,Αζήλα,21/2/2008 18.Agosin M., Mayer R., Foreign Investment in Developing Countries, UNCTAD, Discussion Papers, No 146, Φεβξνπάξηνο 2000 19.Πνιιαιεο Γ. Μειάο Κ., Παγθνζκηνπνίεζε θαη Πνιπεζληθέο Δπηρεηξήζεηο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα,2005 20.The OECD Guidelines for Multinational Enterprises, policy brief, June 2001, OECD Observer 21.OECD, Dev/Doc (2006) 11, Developing Country Multinationals: South South Investment comes of Age ζει. 16-18 ΠΗΓΔ 1. http://www.esaa.gr/?tid=28 2. http://www.bankofgreece.gr/announcements/text_speech.asp?spee chid=56 3. http://www.oecdobserver.org/news/search.php?_fb%5bq%5d=fdi 4. http://en.wikipedia.org/wiki/foreign_investment 5. http://www.oecd.org/dataoecd/26/50/40193734.pdf 6. http://www.oecd.org/daf/investment/statistics 30

7. http://www.iobe.gr/index/asp? 8. http://www.kerdos.gr 9. http://www.unctad.org/en/docs/webiteiia20081_en.pdf 10.http://www.unctad.org/Templates/webflyer.asp?docid=9001&intIte mid=2983&lang=1 31