ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2014-2019 Επιτροπή ικαιωµάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων 23.2.2015 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά µε την ενδυνάµωση των κοριτσιών στην ΕΕ µέσω της εκπαίδευσης Επιτροπή ικαιωµάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων Συντάκτρια γνωµοδότησης: Liliana Rodrigues DT\1051028.doc PE549.363v01-00 Eνωµένη στην πολυµορφία
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δώσει ισχυρό δείγµα γραφής όσον αφορά την προώθηση της ισότητας των φύλων στο πλαίσιο της απασχόλησης, µικρότερη είναι, ωστόσο, η συνεισφορά της όσον αφορά την ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση και την ενδυνάµωση των κοριτσιών µέσω αυτής. Η προσοχή εστιάζεται κυρίως στο χάσµα µεταξύ του µορφωτικού επιπέδου των γυναικών και της επαγγελµατικής τους εξέλιξης. Παρότι η παράµετρος αυτή είναι πράγµατι θεµελιώδους σηµασίας για την ενδυνάµωση της θέσης των γυναικών, είναι ωστόσο σηµαντικό να κατανοηθεί ο συσχετισµός µεταξύ της εκπαίδευσης των κοριτσιών και των µελλοντικών τους επαγγελµατικών επιλογών. 1. Ισότητα των φύλων στο πλαίσιο της εκπαίδευσης: επισκόπηση Η πρόοδος που έχει σηµειωθεί όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης και την πρόσβαση στην εκπαίδευση είναι σηµαντική κατά µέσο όρο, το 2012, το 83% των νέων γυναικών στην ΕΕ έφτασαν τουλάχιστον µέχρι την ανώτερη δευτεροβάθµια εκπαίδευση, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στους άνδρες είναι 78%. Οι γυναίκες αποτελούν επίσης το 60% των πτυχιούχων ανώτατης εκπαίδευσης στην ΕΕ. Αν και λιγότερο εµφανείς, οι διαφορές µεταξύ αγοριών και κοριτσιών εξακολουθούν να υφίστανται και έχουν αντίκτυπο και στις δύο οµάδες σε όλα τα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι γυναίκες έχουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, ωστόσο το χάσµα µεταξύ του επιπέδου εκπαίδευσης των κοριτσιών και των γυναικών και της επαγγελµατικής τους εξέλιξης παραµένει. Κατά µέσο όρο, σε επίπεδο ΟΟΣΑ, µόλις το 5% των κοριτσιών ηλικίας 15 ετών προσβλέπουν σε σταδιοδροµία στον τοµέα της µηχανικής και της πληροφορικής, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στα αγόρια είναι 18%. Τα αγόρια και οι άνδρες, αντίστοιχα, υποεκπροσωπούνται στις τέχνες και στις ανθρωπιστικές επιστήµες καθώς και σε όλα τα αντικείµενα σπουδών που σχετίζονται µε τη µέριµνα. Οι εκπαιδευτικές επιλογές καθορίζονται από το φύλο και τα στερεότυπα, και, κατά συνέπεια, οι γυναίκες έχουν χαµηλότερη πιθανότητα να επιλέξουν επιστηµονικούς ή τεχνολογικούς τοµείς σπουδών, µε αποτέλεσµα τον διαχωρισµό µεταξύ των δύο φύλων στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θίγει το εν λόγω θέµα στο ψήφισµά του σχετικά µε τις διακρίσεις σε βάρος των νέων γυναικών και των κοριτσιών στην εκπαίδευση, του 2007 (2006/2135(INI). Το ψήφισµα αναγνωρίζει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί όσον αφορά την ισότητα των φύλων, ωστόσο εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι η επιλογή των κατευθύνσεων σπουδών και των ειδικοτήτων εξακολουθεί να καθορίζεται από τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων και, ως εκ τούτου, δεν προσφέρει στις γυναίκες αρκετές ευκαιρίες ώστε να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους στον επαγγελµατικό και δηµόσιο βίο. Σε επόµενο ψήφισµά του, του 2012 (2012/2116(INI)), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνωρίζει ότι οι ρόλοι των φύλων διαµορφώνονται και επιβάλλονται µέσω πολλών κοινωνικών επιρροών, µεταξύ άλλων, και µέσω της εκπαίδευσης. Σύµφωνα µε το ψήφισµα, η εκπαιδευτική ύλη και τα εκπαιδευτικά προγράµµατα περιέχουν στερεότυπα που αφορούν το φύλο, τα οποία προωθούνται (εκούσια ή µη) από τους διδάσκοντες. Τη µεγαλύτερη τροχοπέδη στην ενδυνάµωση των κοριτσιών µέσω της εκπαίδευσης συνιστά η επίµονη παρουσία των στερεοτύπων που αφορούν το φύλο. Παρά την πρόοδο που έχει σηµειωθεί τα τελευταία χρόνια όσον αφορά αυτό το ζήτηµα, αποµένουν να γίνουν πολλά ακόµη, ώστε όχι µόνο να εξαλειφθούν οι ανισότητες µεταξύ των δύο φύλων αλλά και να επιτευχθεί ισότητα, κυρίως στην εκπαίδευση. PE549.363v01-00 2/5 DT\1051028.doc
Η ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση είναι σηµαντική τόσο όσον αφορά το επίπεδο µόρφωσης και την πρόσβαση στην εκπαίδευση, όσο και για τη διασφάλιση ισότιµων ωφελειών µέσω της εκπαίδευσης σε βάθος χρόνου: τα κορίτσια και τα αγόρια θα πρέπει να έχουν εξίσου πρόσβαση στην κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να µπορέσουν να ακολουθήσουν οποιαδήποτε επαγγελµατική σταδιοδροµία, ανεξαρτήτως αντικειµένου και επιπέδου. Προκειµένου να αντιµετωπιστούν οι ανωτέρω προκλήσεις, οι γυναίκες και τα κορίτσια πρέπει να αποκτήσουν τις κατάλληλες γνώσεις, δεξιότητες και την αυτοπεποίθηση ώστε να µπορέσουν αξιοποιήσουν στο έπακρο τις δυνατότητές τους, να βελτιώσουν τη συµµετοχή τους στον πολιτικό και τον κοινωνικό βίο, και να πιστέψουν στις ικανότητές τους. Η εκπαίδευση συνιστά βασικό παράγοντα στην εξάλειψη των ανισοτήτων, δεδοµένου ότι συνδέεται µε υψηλότερες αµοιβές, υψηλότερη απασχόληση καθώς και µε καλύτερη υγεία και υψηλότερο προσδόκιµο ζωής. Συστάσεις πολιτικής που ανταποκρίνονται σε αυτές τις προτεραιότητες συνδέονται συχνά µε τους στρατηγικούς στόχους της Πλατφόρµας ράσης του Πεκίνου, όπως η ανάπτυξη συστήµατος εκπαίδευσης και κατάρτισης χωρίς αποκλεισµούς, η βελτίωση της πρόσβασης των γυναικών στην επαγγελµατική κατάρτιση και τη συνεχή επιµόρφωση καθώς και η διάθεση επαρκών πόρων στην υλοποίηση εκπαιδευτικών µεταρρυθµίσεων και η παρακολούθησή της. Όσον αφορά τις λύσεις, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο πλαίσιο των δύο προαναφερθέντων ψηφισµάτων, υπογράµµισε την ανάγκη να ενταθούν οι προσπάθειες για την απαγόρευση των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών και των κοριτσιών στον τοµέα της εκπαίδευσης, καθώς και για την προώθηση της απαλλαγµένης από στερεότυπα πρόσβασης στην εκπαίδευση. Τα περισσότερα κράτη µέλη έχουν δροµολογήσει διάφορες πολιτικές προκειµένου να αµφισβητηθούν οι εκπαιδευτικές επιλογές µε βάση το φύλο και οι ανισότητες µεταξύ των φύλων στην εκπαίδευση. Ο πιο συνηθισµένος στόχος αυτών των πολιτικών είναι η αµφισβήτηση και η εξάλειψη των παραδοσιακών ρόλων των φύλων και των στερεοτύπων. Οι πολιτικές για την εξάλειψη των στερεοτύπων που αφορούν το φύλο µπορεί, για παράδειγµα, να περιλαµβάνουν συγκεκριµένες ενέργειες που θα εµφυσήσουν στα αγόρια και στα κορίτσια την ιδέα της ισότητας των φύλων από πολύ µικρή ηλικία, αναγνωρίζοντας παράλληλα την ύπαρξή των στερεοτύπων σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης. Ως εκ τούτου, η εισηγήτρια πιστεύει ότι η ίδια η εκπαίδευση θα πρέπει να ιδωθεί ως εργαλείο µε σκοπό την αµφισβήτηση των στερεοτύπων που αφορούν το φύλο. Η ισότητα των φύλων είναι δυνατόν να ενσωµατωθεί στα προγράµµατα διδασκαλίας των ευρωπαϊκών σχολείων, ενώ τα κράτη µέλη θα µπορούσαν επίσης να αναπτύξουν µεθόδους διδασκαλίας και κατευθυντήριες γραµµές µε βάση το φύλο. Όσον αφορά την προσπάθεια προσέγγισης των σφαιρών επιρροής στις οποίες υπόκεινται τα κορίτσια, κάποιες κυβερνήσεις και σχολεία έχουν θέσει ως στόχο την ενηµέρωση των γονέων σχετικά µε ζητήµατα ισότητας των φύλων και τη στενότερη συνεργασία µαζί τους. Η ενσωµάτωση της διάστασης του φύλου στα πλαίσια εκπαιδευτικής πολιτικής είναι επίσης σηµαντική για την ενδυνάµωση των κοριτσιών µέσω της εκπαίδευσης, και ορισµένα κράτη µέλη στοχεύουν συγκεκριµένα σε ένα εκπαιδευτικό σύστηµα χωρίς διακρίσεις ως προς το φύλο. Η ενίσχυση της εκπροσώπησης των γυναικών σε φορείς λήψης αποφάσεων στον εκπαιδευτικό τοµέα θα µπορούσε επίσης να συµβάλει στην εξάλειψη των παραδοσιακών DT\1051028.doc 3/5 PE549.363v01-00
ρόλων των φύλων, όπως αναφέρονται παραπάνω. Οι γυναίκες είναι πιθανότερο, σε σχέση µε τους άνδρες, να ενδιαφερθούν για την εκπαίδευση και να προωθήσουν την υιοθέτηση πολιτικών που θα ενισχύουν την ισότητα των φύλων, σύµφωνα µε το προαναφερθέν επιχείρηµα για µια διαφορετική εκπαίδευση των κοριτσιών. Πιο σηµαντικό, ωστόσο, είναι ότι η ενισχυµένη εκπροσώπηση των γυναικών θα συνέβαλλε στη διαµόρφωση γυναικείων προτύπων για τα κορίτσια και στην ενίσχυση των φιλοδοξιών και των επιτευγµάτων αυτών των κοριτσιών στον εκπαιδευτικό τοµέα. Θα µπορούσαν να καταρτιστούν προγράµµατα που θα ενθαρρύνουν τα κορίτσια να επιλέξουν διαφορετικές κατευθύνσεις σπουδών και να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους στα µαθηµατικά και τις θετικές επιστήµες, αλλά και τα αγόρια να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους στην ανάγνωση. Ο προσανατολισµός για την επιλογή των σπουδών και του επαγγέλµατος θα πρέπει επίσης να ενσωµατώνει τη διάσταση του φύλου, δίδοντας ιδιαίτερη έµφαση στα κορίτσια, αλλά και στα αγόρια. Ο αντίκτυπος ενός τέτοιου προσανατολισµού θα µπορούσε να ξεπεράσει τα όρια της εκπαίδευσης των κοριτσιών, µέσω της χορήγησης επιπρόσθετων πόρων στα πανεπιστήµια µε σκοπό την προώθηση της πρόσληψης γυναικών ως ερευνητριών και διδακτικού προσωπικού καθώς και την υποστήριξή τους ως προτύπων για τα νέα κορίτσια, λειτουργώντας παράλληλα ως αντίβαρο στο «ανδροκρατούµενο περιβάλλον» που αναφέρθηκε παραπάνω. 2. Σχολικά βιβλία και πρόγραµµα διδασκαλίας Το πρόβληµα έχει διαγνωσθεί εδώ και καιρό. Η εισηγήτρια επιθυµεί να τονίσει ότι η έκθεση αυτή δεν θα πρέπει να αποτελέσει µια ακόµη διάγνωση, όπως στην περίπτωση των προηγουµένων: θα πρέπει να περιλαµβάνει συγκεκριµένες και ειδικές στρατηγικές µε σκοπό να αλλάξει η τρέχουσα (τελµατώδης) κατάσταση. Το πεδίο εφαρµογής της έκθεσης θα πρέπει να περιοριστεί στο πώς µπορούµε να ενεργήσουµε στην πράξη όσον αφορά τα σχολικά βιβλία και το πρόγραµµα διδασκαλίας (επίσηµο, ανεπίσηµο και λανθάνον). Πέρα από τις επιπτώσεις τους στην εκπαίδευση, τα σχολικά βιβλία έχουν και οικονοµικές και ιδεολογικές επιπτώσεις. Έχει γίνει, εδώ και καιρό, αντιληπτό ότι τα σχολικά βιβλία αποτελούν βασικό µέσο κοινωνικοποίησης, µεταδίδοντας γνώση και αξίες. Ο αντίκτυπος των σχολικών βιβλίων υπερβαίνει τα στενά όρια του σχολείου και της µάθησης. Πρέπει, εποµένως, να λάβουµε υπόψη την έκταση της επιρροής τους: το σχολικό βιβλίο αποτελεί βασικό εργαλείο µάθησης τόσο για τους µαθητές όσο και για τους διδάσκοντες είναι ένα εργαλείο διαπραγµάτευσης µεταξύ των διαφόρων φορέων που εµπλέκονται στην παραγωγή και τη χρήση του, και µέσο επικοινωνίας µεταξύ των µελών µιας οικογένειας, κυρίως όσον αφορά τη µετάδοση αξιών. Στόχος µας είναι να αξιοποιήσουµε τις δυνατότητες που προσφέρει το σχολικό βιβλίο ως µέσο για την επίτευξη της ισότητας των φύλων. Τα σχολικά βιβλία µπορούν να αποδειχθούν ισχυροί µοχλοί κοινωνικής αλλαγής. Όχι µόνο συµβάλλουν στη µάθηση µέσω της διάδοσης της γνώσης, αλλά παίζουν ρόλο και στην ανατροφή των παιδιών µέσω της µετάδοσης προτύπων κοινωνικής συµπεριφοράς, κανόνων και αξιών. Τα σχολικά βιβλία είναι, εποµένως, εργαλείο για την εκπαίδευση και µέσο για την κοινωνική αλλαγή. Με την έκθεσή της, η εισηγήτρια επιθυµεί επίσης να καταδείξει πώς κατασκευάζεται η ανισότητα µεταξύ των φύλων στα σχολικά βιβλία, µέσω του προγράµµατος διδασκαλίας, και PE549.363v01-00 4/5 DT\1051028.doc
να παράσχει στους ενδιαφερόµενους φορείς τα απαραίτητα εργαλεία προκειµένου να αναθεωρήσουν τα σχολικά βιβλία ή να χρησιµοποιούν τα ήδη υπάρχοντα µε κριτικό πνεύµα. Η συγγραφή ενός σχολικού βιβλίου είναι κατά κάποιον τρόπο ισοδύναµη µε τη συγγραφή ενός πρώτου αναγνώσµατος για τον κόσµο, προκειµένου να νοµιµοποιηθεί µια δεδοµένη κοινωνική εκπροσώπηση. Ο αντίκτυπος των σχολικών βιβλίων υπερβαίνει τα όρια του σχολείου και της µάθησης. Είναι µοχλοί κοινωνικής αλλαγής και µπορούν να αξιοποιηθούν ως µέσο για να επιτευχθεί η ισότητα των φύλων. Ένας από τους στόχους αυτής της έκθεσης είναι η προώθηση της χρήσης των σχολικών βιβλίων και του προγράµµατος διδασκαλίας (επίσηµου, ανεπίσηµου και λανθάνοντος) ως βασικών εργαλείων για την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί σε διεθνές επίπεδο όσον αφορά την ισότητα των φύλων. Η εισηγήτρια επιθυµεί να καταδείξει τις κοινωνικές επιπτώσεις που περιλαµβάνονται σιωπηρά στο σχολικό πρόγραµµα διδασκαλίας, όπως ο στιγµατισµός των κοριτσιών και γυναικών στα σχολεία µέσω της συµβολικής δύναµης της κοινωνίας και των εκπαιδευτικών παραγόντων. Η έκθεση θα εξετάσει εάν η εκπροσώπηση των διδασκόντων, πάντα όσον αφορά το πρόγραµµα διδασκαλίας, είναι τέτοια ώστε να προωθείται αποτελεσµατικά η κοινωνική και γνωστική ενσωµάτωση και η ισότητα µεταξύ κοριτσιών και αγοριών. Πιστεύει ότι είναι απαραίτητο να εξεταστούν οι κοινωνικές λειτουργίες που είναι ρητές ή άρρητες στο πλαίσιο του επίσηµου ή του λανθάνοντος προγράµµατος διδασκαλίας. Στο πλαίσιο της έκθεσης θα απαιτηθεί επίσης να ελέγχονται οι στόχοι και τα µαθήµατα του επίσηµου σχολικού προγράµµατος διδασκαλίας προκειµένου να διασφαλιστεί ότι όλοι οι παράγοντες που εµπλέκονται στη διδασκαλία έχουν αντιληφθεί τον τρόπο µε τον οποίο οι πρακτικές αυτές αντανακλούν σχέσεις εξουσίας, συµπεριλαµβανοµένων και των οικονοµικών σχέσεων. Στόχος της έκθεσης είναι, όπως έχει κατοχυρωθεί στη Σύµβαση της Κωνσταντινούπολης, να φέρει την εκπαίδευση στο προσκήνιο ως εργαλείο για την καταπολέµηση των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών και να διασφαλίσει την ενδυνάµωση των κοριτσιών από την πρώτη έως την τελευταία βαθµίδα της εκπαίδευσης. Το σχολικό πρόγραµµα διδασκαλίας µπορεί είτε να βοηθά στη χειραφέτηση των κοριτσιών είτε να αποβαίνει σε βάρος της ισότητας των φύλων. Η εισηγήτρια πιστεύει ότι, για να περάσει από τα λόγια στα έργα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να ενθαρρύνει τα κράτη µέλη να εφαρµόσουν αποτελεσµατικές στρατηγικές, συµπεριλαµβανοµένης της πιθανής διασύνδεσης σχολείων που έχουν πρόσβαση σε ευρωπαϊκά κονδύλια µε την υλοποίηση αυτών των στρατηγικών. DT\1051028.doc 5/5 PE549.363v01-00