ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «Σέριφος: παράκτια ζώνη και νησίδες Σεριφοπούλα, Πιπέρι και Βούς» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Νίκος Προμπονάς ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Προμπονάς Ν. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «Σέριφος: παράκτια ζώνη και νησίδες Σεριφοπούλα, Πιπέρι και Βούς». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Probonas N. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «Serifos: paraktia zoni kai nisides Serifopoula, Piperi kai Vous». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...7 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...9 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...10 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...12 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «Σέριφος: παράκτια ζώνη και νησίδες Σεριφοπούλα, Πιπέρι και Βούς». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «Σέριφος: παράκτια ζώνη και νησίδες Σεριφοπούλα, Πιπέρι και Βούς», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει τη νησίδα Σεριφοπούλα, τις βραχονησίδες Πιπέρι και Βους και ολόκληρο σχεδόν το νησί της Σερίφου (εκτός από τη νοτιοανατολική περιοχή που ορίζεται νοητά από τον όρμο της Ψιλής Άμμου, την Χώρα της Σερίφου, τον όρμο Λιβάδι και τη χερσόνησο Τσιλιπάκι). Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 5.331 εκτάρια. Η προτεινόμενη περιοχή έχει ενιαίο οικολογικό χαρακτήρα. Το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής καλύπτεται από φρύγανα. Υπάρχουν ζώνες με χαμηλή και υψηλή μακία, κυρίως στην βόρεια πλευρά της Σερίφου, και μικρές ρεματιές με λίγα κυπαρίσσια, αγριελιές και συκιές. Επίσης απόκρημνες ακτές και βράχια, σχεδόν σε όλη την ακτογραμμή, όταν δεν διακόπτονται από αμμώδεις και χαλικώδεις παραλίες και ελάχιστες μικρές καλλιεργήσιμες εκτάσεις (κυρίως αμπέλια και ελιές). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
ΣΕΡΙΦΟΣ: ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΝΗΣΙΔΕΣ ΣΕΡΙΦΟΠΟΥΛΑ, ΠΙΠΕΡΙ ΚΑΙ ΒΟΥΣ 4110000 4120000 4130000 ; ΤΚΣ:GR4220009 ΤΚΣ:GR4220009 Ν. ΚΥΚΛΑΔΩΝ 530000 540000 550000 560000 Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ Οριογραμμή ΖΕΠ Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ Οριογραμμή ΤΚΣ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100.000 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΕΩΔΑΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ EΓΣΑ87 Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «Σέριφος: παράκτια ζώνη και νησίδες Σεριφοπούλα, Πιπέρι και Βούς»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία 192 Larus audouinii Αιγαιόγλαρος Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 Παγκόσ. Απειλ. Είδος Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «Σέριφος: παράκτια ζώνη και νησίδες Σεριφοπούλα, Πιπέρι και Βούς»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 14 Phalacrocorax aristotelis Θαλασσοκόρακας 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Αιγαιόγλαρος (Larus audouinii) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Κατάλογος Κατάλογος IUCN Τρωτό Σχεδόν Απειλούμενο Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Αιγαιόγλαρου στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 750-900 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης το είδος φωλιάζει σε μία αποικία στη νησίδα Σεριφοπούλα. Ο πληθυσμός των ζευγαριών στην αποικία ανέρχεται σε 21 (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, βάση δεδομένων). Ολόκληρη η θαλάσσια περιοχή χρησιμοποιείται ως κύρια περιοχή τροφοληψίας. Οικολογία. Ο Αιγαιόγλαρος είναι ένα παγκόσμια απειλούμενο είδος γλάρου, που απαντά κατά βάση σε θαλάσσια οικοσυστήματα. Φωλιάζει σε αποικίες σε απομονωμένες νησίδες και βραχονησίδες, σχεδόν πάντα μακριά από τον άνθρωπο. Η αναπαραγωγική περίοδος ξεκινάει τις αρχές Απριλίου και τελειώνει στα τέλη Ιουλίου. Τους υπόλοιπους μήνες περιπλανιέται στη Μεσόγειο, μερικές φορές αρκετά μακριά από τους χώρους αναπαραγωγής. Τρέφεται με μικρά αφρόψαρα. Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Θαλασσοκόρακα στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1000-1200 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στο Αιγαίο, απαντά το υποείδος Phalacrocorax aristotelis dermarestii που είναι ενδημικό της Μεσογείου. Στην περιοχή μελέτης την αναπαραγωγική περίοδο του 2009 καταμετρήθηκαν 26 ζευγάρια του είδους (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, βάση δεδομένων). Η θαλάσσια ζώνη που περικλείει την περιοχή μελέτης αποτελεί χώρο τροφοληψίας του Θαλασσοκόρακα. Οικολογία. Ο Θαλασσοκόρακας απαντά σε παράκτιες απόκρημνες και απροσπέλαστες βραχώδεις ακτές και σε βραχονησίδες όπου φωλιάζει κυρίως σε τρύπες και βράχια. Είναι ψαροφάγο είδος που τρέφεται στην παράκτια ζώνη. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων) Αύξηση του πληθυσμού αυτόχθονων προβληματικών-ανταγωνιστικών ειδών Τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία Οχλούσες δραστηριότητες αναψυχής Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ. Έλεγχος της επισκεψιμότητας στην Σεριφοπούλα κατά την αναπαραγωγική περίοδο του Αιγαιόγλαρου. Έλεγχος της επισκεψιμότητας στις νησίδες αναπαραγωγής τπυ Θαλασσοκόρακα. Μελέτη του προβλήματος της έμμεσης θανάτωσης των θαλασσοπουλιών από αλιευτικά εργαλεία. Ίδρυση ή επέκταση Καταφυγίων Άγριας Ζωής για τα είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ. Θεσμικός έλεγχος της τουριστικής και οικιστικής ανάπτυξης στην Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Υψηλή Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
παράκτια ζώνη της προτεινόμενης ΖΕΠ. Αποκλεισμός χωροθέτησης Αιολικών Πάρκων Έλεγχος της λαθραλιείας, προστασία των ιχθυαποθεμάτων και χαρακτηρισμός των βασικών πεδίων διατροφής ως αλιευτικά καταφύγια ή θαλάσσια πάρκα. Υψηλή Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Alivizatos, C.(compiler).1999. Important Bird Areas in Greece: 150. Serifos island. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (Unpublished report). Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Dimalexis A., S. Xirouchakis, D. Portolou, P. Latsoudis, G. Karris, J. Fric, P. Georgiakakis, C. Barboutis, S. Bourdakis, M. Ivovic, T. Kominos, E. Kakalis, 2007. The status of Eleonora s Falcon (Falco eleonorae) in Greece. Journal of Ornithology, 149:1, pp 23-30. Magioris, S. N. 1994. The avifauna of the Cyclades. Hellenic Zoological Archives 2: 1 16. Magioris, S. N. and Sfenthourakis, S. 1994. Some aspects on the avifauna on the uninhabited islets of Greece. Bios (Macedonia, Greece) 2, 289--294. Simberloff, D. 1986. Analysis of presence/absence data for islands: passerine birds of the Cyclades. 3e Congres International sur la Zoogeographie et Ecologie de!α Grece et des Regions Avoisinantes. Patras, 1984. Biol. gallo-hellen. 12: 43-68. Watson, G. E. 1964. Ecology and evolution of passerine birds on the islands of the Aegean Sea. New Haven, USA: Yale University (Ph.D. thesis). Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Ζαλίδης, Γ και Α. Μαντζαβέλας (Συντ.). 1994. Απογραφή των ελληνικών υγροτόπων ως φυσικών πόρων (πρώτη προσέγγιση). ΕΚΒΥ. Κατσαδωράκης Γ. και Κ. Παραγκαμιάν. 2007. Απογραφή των υγροτόπων των νησιών του Αιγαίου: Ταυτότητα, οικολογική κατάσταση και απειλές. Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση WWF Ελλάς, Αθήνα, σσ 392. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες). 2001. Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Νήσος Σέριφος» με κωδικό ΣΠΠΕ GR150. ΕΟΕ: Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13