ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ Νύξεις, Αναφορές, Προοπτικές. Λέανδρος Βατάκας, MD, DO, FRCOphth. Οφθαλμίατρος - Χειρουργός Ινστιτούτο Οφθαλμολογίας και Μικροχειρουργικής Ophthalmica

Η τουριστική βιομηχανία αποτελεί τον μεγαλύτερο τοµέα της παγκόσμιας οικονομίας. Σήµερα αριθµεί πάνω από 900 εκ. τουρίστες σε παγκόσμιο επίπεδο, µε προοπτική να αυξηθούν στο 1,2 δις το 2016 και το 1,5 δις το 2020.

Σύµφωνα µε τον Παγκόσμιο Οργανισµό Τουρισµού η Ευρώπη θα παραµείνει, τα επόµενα χρόνια, ένας από τους σημαντικότερους τουριστικούς προορισμούς όπως επίσης και πηγή τουριστών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τα τελευταία 50 χρόνια η τουριστική βιομηχανία αποτελεί µια από τις σημαντικότερες παραμέτρους της Ευρωπαϊκής οικονομίας. Αύξηση αφίξεων τουριστών από όλο τον κόσμο προς την Ευρώπη από 25,3 εκ. το 1950 σε περίπου 414 εκ. το 2003 (για το 2013 δεν διαθέτω στοιχεία).

Βασικές µορφές τουρισμού Συνεδριακός τουρισμός Τουρισμός ελεύθερου χρόνου (leisure tourism) Ορειβατικός και περιπατητικός τουρισμός Τουρισμός υγείας Αθλητικός τουρισμός Χειμερινός τουρισμός Θαλάσσιος τουρισμός Οικολογικός τουρισμός Πολιτιστικός τουρισμός Ερωτικός Τουρισμός Θρησκευτικός Τουρισμός κλπ.

Ο Ιατρικός Τουρισμός αποτελεί τμήμα του Τουρισμού υγείας. Γενικώς ορίζεται ως η παροχή, σε συνεργασία µε την τουριστική βιοµηχανία, ποιοτικής και οικονοµικά ανταγωνιστικής ιδιωτικής ιατρικής φροντίδας σε ασθενείς που έχουν ανάγκη χειρουργικών επεµβάσεων καθώς και άλλων εξειδικευµένων µορφών θεραπείας.

Σύμφωνα με τη μελέτη «Η Ελλάδα 10 Χρόνια Μπροστά», που εκπονήθηκε το 2011 από την McKinsey & Company: Ο Ιατρικός Τουρισμός είναι από τους πιο πολλά υποσχόμενους κλάδους της οικονομίας της χώρας μας και οφείλει να αποτελέσει πρόταγμα για την οικονομική της ανάπτυξη.

Αυτή τη στιγμή, οι σχετικές έρευνες για την εικόνα της Ελλάδας δείχνουν ότι η χώρα εξακολουθεί να «πουλά» ήλιο, θάλασσα και φρούτα, την ώρα που σε, λιγότερο ευνοημένες περιοχές του πλανήτη, αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς ο τουρισμός υγείας και ειδικότερα ο ιατρικός τουρισμός.

Ο ιατρικός τουρισμός (κλάδος του Τουρισμού Υγείας) διακρίνεται σε ενδο-νοσοκομειακό, που καλύπτει κυρίως καρδιοαγγειακά, ογκολογικά και ορθοπεδικά περιστατικά και σε έξω-νοσοκομειακό, που καλύπτει περιστατικά οφθαλμολογικά, γυναικολογικά, οδοντιατρικά και πλαστικής χειρουργικής.

Βασικοί λοιπόν τομείς του Ιατρικού Τουρισμού αποτελούν η πλαστική χειρουργική, οι μεταμοσχεύσεις οργάνων, η οδοντιατρική, η οφθαλμολογία, η καρδιολογία, η ορθοπεδική, η τραυματολογία, η αθλητιατρική, η ουρολογία, η δερματολογία, η ακτινολογία, η ογκολογία, η γυναικολογία (προβλήματα γονιμότητας), η γηριατρική και η ψυχική υγεία.

Ο ενδο-νοσοκομειακός Τουρισμός είναι προφανές ότι περιλαμβάνει μια πληθώρα νόσων και καταστάσεων. Για να αντιληφθούμε όμως τι ακριβώς συμβαίνει με τον εξω-νοσοκομειακό Ιατρικό Τουρισμό, θα πρέπει, πέρα από τη γνωστική μας επάρκεια, να αντιληφθούμε τις σημερινές ιατρικές δυνατότητες

και κυρίως το ότι η ιατρική έχει προ χρόνων πολλών ξεπεράσει την ανάγκη του κλινοστατισμού σε έναν πολύ μεγάλο αριθμό ιατρικών χειρουργικών πράξεων.

Πέρα όμως από αυτό, συνέβαλλαν οι νέες γνώσεις, η ανάπτυξη της τεχνολογίας και ασφαλώς οι νέες εργασιακές φιλοσοφίες που επικράτησαν. Ο παλιός φόβος για αστοχίες χειρουργικές παραχώρησε σταδιακά τη θέση του σε ιατρικές βεβαιότητες. Το αποτέλεσμα είναι πως, αφού δεν απαιτείται νοσηλεία και οι ασθενείς εγκαταλείπουν τον χειρουργικό χώρο άμεσα (βαδίζοντας και ικανοί για δραστηριότητες), να προσβλέπουν πλέον άμεσα και σε άλλους ψυχαγωγικούς τομείς.

Ιατρικές ειδικότητες που μπορούν να αξιοποιήσουν σχεδιασμούς εξω-νοσοκομειακού Ιατρικού Τουρισμού είναι σχεδόν όλες οι οφθαλμολογικές επεμβάσεις, πολλές από τις οδοντιατρικές θεραπείες, αρκετές από τις επεμβάσεις κοσμητικής ιατρικής και οι θεραπείες γονιμότητας (εξωσωματική γονιμοποίηση).

Εδώ θα πρέπει να τονισθεί πως, στις αναπτυγμένες κυρίως χώρες, κάνουν ολοένα και πιεστικότερη την εμφάνισή τους ασφαλιστικά προϊόντα που παρέχουν πακέτα ασφαλειών χαμηλότερου κόστους εφ όσον ο ασφαλιζόμενος δεχθεί να θεραπευθεί σε άλλες χώρες που θα του προτείνει ο ασφαλιστής του. Συνεπώς η ζήτηση του ιατρικού τουρισμού συνεχώς, για λόγους οικονομικούς, θα αυξάνει.

Χαρακτηριστικά του τουρίστα υγείας Ο τουρίστας υγείας δεν είναι εποχικός και η ζήτηση είναι, κατά μέσον όρο, σταθερή όλο το χρόνο. Πρόκειται, κατά κανόνα, για τουρίστα υψηλού εισοδήματος. Συνοδεύεται συνήθως από ένα ακόμα άτομο Αξιοποιεί συνεργασίες των ασφαλιστικών εταιρειών και των εθνικών συστημάτων υγείας μαζί με τους tour operators και τις ξενοδοχειακές μονάδες.

Ο τουρίστας υγείας δεν είναι ευαίσθητος σε ζητήματα τιμής. Είναι διατεθειμένος να πληρώσει μια πιο υψηλή τιμή για να απολαύσει το είδος της υπηρεσίας που επιθυμεί. Τέτοιες είναι κυρίως οι ποιότητες των υπηρεσιών υγείας, οι πρόσθετες τουριστικές παροχές αναψυχής και φυσικά η ευχέρεια πρόσβασης στις εγκαταστάσεις και στις υπηρεσίες που οι ίδιοι αναζητούν στη χώρα προορισμού.

Συνθήκες που λαμβάνονται σοβαρά υπ όψη: Οικονομική κατάσταση της χώρας Πολιτική σταθερότητα Νομοθετικό πλαίσιο Υποστηρικτική υποδομή Διεθνής διαπίστευση νοσηλευτηρίου Κόστος υπηρεσιών Γλώσσα συνομιλίας Ασφαλιστική κάλυψη μετά από ιατρική αμέλεια Ύπαρξη Ιστοσελίδας Ευαισθησία στην κουλτούρα, στη θρησκεία και στις ανάγκες των ασθενών εξωτερικού

Σύμφωνα με μια έρευνα που διενεργήθηκε το 2007 στη Γενεύη, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Φόρουμ για την Ανταγωνιστικότητα Τουρισμού και Υγείας, όπου μετρήθηκαν οι παράγοντες εκείνοι που κάνουν ελκυστική την ανάπτυξη του Τουρισμού Υγείας, προέκυψε ένας δείκτης ανταγωνιστικότητας τουρισμού και ταξιδιών. Αυτός επηρεάζεται από διάφορες μεταβλητές, με σημαντικότερες τις παρακάτω:

Ισχύοντες στη χώρα Νόμοι και Κανονισμοί Περιβαλλοντική Νομοθεσία Υγεία και Υγιεινή της χώρας Προτεραιότητα / Προβολή και Υποστήριξη Ταξιδιωτών και Τουρισμού Υποδομή Αεροπορικών Μεταφορών Υποδομή Επίγειων Μεταφορών Τουριστική Υποδομή Τεχνολογική Υποδομή Επικοινωνιών και Πληροφορικής Τιμολογιακή Ανταγωνιστικότητα Ανθρώπινο Κεφάλαιο Αντίληψη της φιλοσοφίας του Εθνικού Τουρισμού Φυσικοί και Πολιτιστικοί Πόροι

Σε ένα παρόμοιο περιβάλλον η θέση της Ελλάδος εμφανίζει:

1. Πλεονεκτήματα: Η προνομιακή θέση της χώρας μας στον τουριστικό χάρτη με διεθνώς αναγνωρισμένο εμπορικό σήμα τουριστικού προορισμού Η κομβική της θέση στην Ευρώπη και στη Μεσόγειο Το ότι αποτελεί έναν ασφαλή τουριστικό προορισμό Διαθέτει ποικιλία φυσικού περιβάλλοντος εξαιρετικής ομορφιάς Η πλούσια πολιτιστική και ιστορική της κληρονομιά Το ιδανικό της κλίμα Η μεσογειακή υγιεινή διατροφή Η βελτίωση και επέκταση του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου καθώς και η αύξηση των αεροπορικών δρομολογίων, που διευκολύνουν τις συνδέσεις των χωρών μεταξύ τους

Οι χαμηλές τιμές των αεροπορικών εισιτηρίων Η διαθεσιμότητα εξειδικευμένου ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, των οποίων οι αμοιβές, συγκριτικά με τα άλλα ανεπτυγμένα κράτη της Ευρώπης, είναι σχετικά χαμηλές Το απαγορευτικό κόστος των υπηρεσιών υγείας σε άλλες χώρες Τα νομικά κωλύματα που απαγορεύουν κάποιες ιατρικές πράξεις (εξωσωματική γονιμοποίηση στις καθολικές χώρες). Η ευκολία διακίνησης ανθρώπων και προϊόντων μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η φιλελεύθερη νομοθεσία μας Συγκριτικά με άλλες χώρες (π.χ. Ινδία, Ταϊλάνδη) που, λόγω χαμηλού κόστους, θεωρούνται ελκυστικοί προορισμοί, η Ελλάδα πλεονεκτεί λόγω της μικρής της απόστασης από την κεντρική Ευρώπη, την έλλειψη τοπικών ασθενειών ή επιδημιών καθώς και την ύπαρξη αυστηρού νομικού πλαισίου για την προστασία των ασθενών.

2. Μειονεκτήματα: Η γραφειοκρατία Η αβεβαιότητα που επικρατεί σχετικά με το μέλλον τόσο των ασφαλιστικών ταμείων όσο και του ασφαλιστικού συστήματος γενικότερα Η έλλειψη τεχνογνωσίας έναντι των προηγμένων χωρών (αγνοείται η δύναμη του Internet για την προσέλκυση και προώθηση του Ιατρικού Τουρισμού και η σημασία των σωστά οργανωμένων διαδικτυακών τόπων) Οι κρυφές χρεώσεις Η απουσία προδιαγραφών και ο ελλιπής έλεγχος των μονάδων Η λειτουργία μονάδων εκτός ιατρικών εγκαταστάσεων Η πολιτική ρευστότητα που επικρατεί ακόμα στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου

Ο μεγάλος ανταγωνισμός στον κλάδο του Τουρισμού διεθνώς και η ύπαρξη ξένων συμφερόντων όχι πάντα φιλικών προς τον ελληνικό τουρισμό (πχ η πολιτική οικονομικής ενίσχυσης, τα τελευταία χρόνια, των νέων ενταγμένων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ήδη ξεκίνησαν την ανάπτυξη υποδομών τουρισμού υγείας όπως και η μεγαλύτερη ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού σε γειτονικές μας χώρες όπως Κύπρος, Τουρκία, Ρουμανία, Βουλγαρία κ.ά.) Η παγιωμένη στο εξωτερικό αντίληψη ότι η Ελλάδα αποτελεί μόνο εποχικό προορισμό διακοπών Οι περιορισμένες γνώσεις και η προκατάληψη των ξένων για τη χώρα μας, κυρίως μετά τις τελευταίες εξελίξεις Η έλλειψη εξειδικευμένου αρμόδιου κρατικού φορέα Η έλλειψη κρατικής μέριμνας και υποστήριξης

Το σχετικά υψηλό κόστος διαμονής στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος των υπηρεσιών υγείας Η έλλειψη σαφούς νομικού κα ασφαλιστικού πλαισίου που να καλύπτει τον επιχειρηματία, το επιστημονικό προσωπικό, τον ασθενή-τουρίστα Η έλλειψη ενιαίας στρατηγικής στον ιατρικό τουρισμό από συναρμόδια υπουργεία και η επιλογή συγκεκριμένων τομέων υγείας για δραστηριοποίηση, λαμβάνοντας υπόψη τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η χώρα μας (π.χ. χαμηλό κόστος ή εξειδίκευση σε κάποιον τομέα που θα την διαφοροποιήσει από άλλες ανταγωνίστριες χώρες) Η έλλειψη στατιστικών στοιχείων Η ελλιπής προβολή και διαφήμιση του ελληνικού ιατρικού τουρισμού στο παγκόσμιο τουριστικό κοινό

Πέρα από όλα αυτά, η πολιτική βούληση να ενισχυθούν τα Δημόσια Νοσοκομεία, αντιστρατεύεται τις δυνατότητες αλλά και τις ποιότητες της εξω-νοσοκομειακής παροχής υπηρεσιών υγείας. Δεν λαμβάνει η πολιτεία υπ όψη της την ψυχολογία του καταναλωτή τουρισμού υγείας που δεν επιθυμεί έναν χώρο συνωστισμού με πάσχοντες και οσμή νοσοκομείου αλλά έναν χώρο αισιοδοξίας όπου η όλη διαδικασία θα ομοιάζει με κοινωνική εκδήλωση.

3. Συμπεράσματα Αυτή τη στιγμή η ιδέα του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα βρίσκεται σε εξέλιξη. Παρά τα αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα που διαθέτει η χώρα μας έναντι των άμεσων ανταγωνιστών της σε θέματα ασφάλειας και υγιεινής, π.χ. της Τουρκίας, της Κύπρου κ.ά., είναι φανερό ότι ακόμη δεν έχει καταφέρει να πάρει το προβάδισμα. Κύρια αιτία αποτελεί η ασαφής θέση της Ελλάδας σχετικά με το είδος των ιατρικών υπηρεσιών όπου θέλει να εστιάσει και, φυσικά, η αδυναμία της να διαφοροποιηθεί ανταγωνιστικά έναντι άλλων χωρών. Διεθνώς, οι χώρες που πρωτοστατούν σε θέματα ιατρικού τουρισμού, προτιμώνται είτε για λόγους κόστους είτε γιατί προσφέρουν εξειδικευμένες υπηρεσίες σε πολύ υψηλή ποιότητα και εξυπηρέτηση.

Παρ ότι η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο ταχέως αναπτυσσόμενο τμήμα της «μεσαίας αγοράς» του ιατρικού τουρισμού (όπως επίσης και στον υψηλού κοστολογίου: boutique health Tourism), παρατηρείται μια ατολμία και μαζί της μια απουσία ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής ανάπτυξης του κλάδου. Την ίδια στιγμή, τα νοσηλευτικά μας ιδρύματα δεν έχουν προχωρήσει συστηματικά σε συμφωνίες με τα κορυφαία διεθνή νοσοκομειακά ιδρύματα, οι οποίες θα μπορούσαν να βελτιώσουν το διεθνές νοσηλευτικό προφίλ της χώρας. Στον εξω-νοσοκομειακό τομέα, παρ ότι η χώρα διαθέτει τους απαιτούμενους πόρους, την τεχνογνωσία, και σε ορισμένες περιπτώσεις συγκριτικό πλεονέκτημα στις τιμές (όπως σε τομείς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής), δεν έχει ακόμη εδραιώσει τη φήμη της ως προορισμός υψηλής ποιότητας.

Να σημειωθεί πως, τα ελάχιστα εν Ελλάδι διαπιστευμένα ιατρικά κέντρα (με βάση τα ισχύοντα διεθνή πρότυπα και από διεθνώς αναγνωρισμένους φορείς), δεν επαρκούν ώστε να προβάλλεται η Ελλάδα ως ποιοτικά αναβαθμισμένος και ασφαλής προορισμός τουρισμού υγείας.

Το σχετικά υψηλό κόστος θεραπείας στην Ελλάδα, συγκριτικά με άλλες χώρες μπορεί, παρά τα περί αντιθέτου, να λειτουργήσει ως ένα επιπρόσθετο κίνητρο, αν αναπτύξουμε αδιαφιλονίκητη ποιότητα. Η χώρα μας δύσκολα θα προσελκύσει ταξιδιώτες υγείας ως "ο φθηνότερος προορισμός" όπως για παράδειγμα η Ινδία, αλλά μπορεί να είναι ένας προορισμός που αντιπροσωπεύει ένα θετικό «value for money», όπου τα χρήματα που δαπανώνται είναι αντάξια (και ίσως λιγότερα) της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται.

Η Ελλάδα πρέπει να προσφέρει ανταγωνιστικές, υψηλόβαθμες υπηρεσίες (όχι αναγκαστικά χαμηλές τιμές) στον τομέα του Τουρισμού Υγείας. Τούτο οφείλει να το πραγματοποιήσει σύντομα, ώστε να συμπεριληφθεί στους κύριους μελλοντικούς στρατηγικούς παίκτες υψηλής εισοδηματικής τάξης, γεγονός απαραίτητο για τη βιωσιμότητα του έλληνα επιχειρηματία αλλά και του κράτους σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία που διανύει η χώρα.

Καταλήγοντας, θεωρώ επιτακτική την ανάγκη, όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, να συνειδητοποιήσουν τη μεγάλη σημασία του Ιατρικού Τουρισμού, να αποκτήσουν και να χαράξουν σταθερή πολιτική στο συγκεκριμένο θέμα και να στραφούν προς μεγαλύτερες και ανεκμετάλλευτες μέχρι σήμερα αγορές. Αυτό θα προσελκύσει τουρισμό υψηλής εισοδηματικής κατηγορίας, ώστε η χώρα να οδηγηθεί σταδιακά από την ύφεση και τη λιτότητα σε μία βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.

Ευχαριστώ