Συστημικές-Λειτουργικές προσεγγίσεις σε κείμενα (texts):

Συστημικές-Λειτουργικές προσεγγίσεις σε κείμενα (texts): Συνθήματα από Διαδηλώσεις στην Ελλάδα της κρίσης Δημήτρης Σεραφής, Πάντειο Πανεπιστήμιο & University of Neuchâtel

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Βασικές έννοιες και αρχές της Συστημικής-Λειτουργικής (ΣΛΓ) προσέγγισης της γλώσσας (βλ. Halliday 1973, 1978; Halliday & Matthiessen 1999, 2004) Εστίαση στην «αναπαραστατική λειτουργία» (ideational function) της γλώσσας και στο σύστημα της «μεταβιβαστικότητας» (transitivity, βλ. Halliday and Matthiessen 2004: κεφ. 5) Παρουσίαση βασικών «κριτηρίων κειμενικότητας» (συνοχή, συνεκτικότητα, διακειμενικότητα, βλ. Halliday & Hasan 1985; Αρχάκης 2005: κεφ. 8)

Κειμενογλωσσολογία Πάτρα, 19.12.2016

Συστημική-Λειτουργική Γλωσσολογία Θεμελιώδης αρχή της Συστημικής-Λειτουργικής Γλωσσολογίας: Η γλώσσα = σύστημα που χρησιμοποιείται για να κατασκευάσει νοήματα (βλ. meaning potential, Halliday 1985) ανάλογα με το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο. Λειτουργίες (functions) που επιτελούνται μέσω της γλώσσας (βλ. Halliday 1973: κεφ. 4): η διαπροσωπική λειτουργία (interpersonal function) η αναπαραστατική λειτουργία (ideational function) η κειμενική λειτουργία (textual function)

Η Αναπαραστατική Λειτουργία (ideational function) Κατά την αναπαραστατική λειτουργία, η γλώσσα: Εκφράζει την εμπειρία του ομιλητή αναφορικά με τον εσωτερικό και εξωτερικό κόσμο, Κατασκευάζει (γλωσσικά) την πραγματικότητα Κατασκευή νοήματος στο πλαίσιο της πρότασης ή μιας γλωσσικής ενότητας

Συστημική-Λειτουργική Γλωσσολογία και Γραμματική Η γραμματική: «διασπά την εμπειρία μας σε σχήματα και το κάθε σχήμα αναπαριστά κάποιο γεγονός. Η παραπάνω λειτουργία επιτυχνάνεται μέσω της πρότασης» (βλ. Halliday 2004). Το κάθε σχήμα-πρόταση αναλύεται σε διαφορετικούς τύπους στοιχείων: τις βασικές κατηγορίες της γραμματικής (βλ. Halliday 2004), δηλ. τα ονοματικά, ρηματικά και επιρρηματικά σύνολα (ή τύποι).

Αναπαραστατική Λειτουργία - Γραμματική - μεταβιβαστικότητα (transitivity) Η αναπαραστατική λειτουργία (ideational function) της γλώσσας πραγματώνεται στο (γραμματικό επίπεδο) μέσω του συστήματος της μεταβιβαστικότητας (transitivity) (βλ. Halliday 2004: κεφ. 5). Το σύστημα αυτό καθορίζει τους τρόπους κατασκευής νοήματος μέσω της σύνδεσης: διαδικασιών (processes), κυρίως ρηματικά σύνολα μετέχοντες (participants), κυρίως ονοματικά σύνολα περιστάσεις (circumstances), κυρίως επιρρηματικοί τύποι ή εμπρόθετα σύνολα.

Τα είδη των προτάσεων/διαδικασιών Ρηματική πρόταση Υποκατηγορία Παράδειγμα Υλικές Γεγονός (event) Η ζάχαρη διαλύεται Δράση (action) Ανακάτεψαν τον καφέ Νοητικές Αντίληψη (perception) Είδε το αυτοκίνητο Γνώση (cognition) Ξέχασε το όνομά του Συναίσθημα (affection) Της άρεσε η μουσική του Συσχετιστικές Απόδοσης Η Μαργαρίτα ήταν δυνατή Χαρακτηριστικού (Attributιve) Συμπεριφορικές Λεκτικές Υπαρκτικές Ταυτοποιητικές (Identifynig) Η Μαργαρίτα ήταν η αρχηγός μας Γέλασε Απάντησε Υπήρχε/ήταν μια όμορφη πριγκίπισσα (Προσαρμοσμένο από Martin et al. 1997: 102, στο Μανιού 2006: 18, 2016: 72)

Οι μετέχοντες στα προτασιακά είδη/διαδικασίες Ρηματική πρόταση Πυρηνικοί Μετέχοντες Παράδειγμα Υλικές Δράστης (Actor), (Αυτή) έφτιαξε τον Στόχος (Goal) καφέ Νοητικές Συσχετιστικές Απόδοσης Χαρακτηριστικού Ταυτοποιητικές Συμπεριφορικές Αισθανόμενος (Senser), Φαινόμενο (Phenomenon) Φορέας (Carrier), Χαρακτηριστικό (Attribute) Έκτυπο (Token), Αξία (Value) Συμπεριφερόμενος (Behaver) (Αυτή) είδε το αυτοκίνητο Η Μαργαρίτα ήταν δυνατή Η Μαργαρίτα ήταν ο αρχηγός μας (Αυτή) γέλασε Λεκτικές Λέγων (Sayer) (Αυτή) απάντησε Υπαρκτικές Υπάρχων (Existent) Υπήρχε/ήταν μια όμορφη πριγκίπισσα (Προσαρμοσμένο από Martin et al. 1997: 103, στο Μανιού 2006: 19, Μανιού 2016: 74, βλ. επίσης Halliday and Matthiessen 2004: 260).

Kριτήρια Kειμενικότητας Συνοχή (cohesion): η κειμενική σύνδεση που παρατηρείται μεταξύ κάποιων κειμενικών στοιχείων, «όταν η ερμηνεία ενός κειμενικού στοιχείου εξαρτάται από κάποιο άλλο ή κάποια άλλα στοιχεία του ίδιου κειμένου» (Renkema 1993: 35, βλ. επίσης Halliday & Hasan 1985: 75). Συνεκτικότητα (coherence) ορίζεται «η κειμενική σύνδεση που επιτυγχάνεται βάσει της εξωκειμενικής γνώσης του αναγνώστη» (Αρχάκης 2005: 59, βλ. επίσης Cook 1989: 9). Διακειμενικότητα είναι «η ιδιότητα των κειμένων να είναι γεμάτα με ψήγματα από άλλα κείμενα» (Fairclough 1992: 84). Μέσω της εμφάνισης λ.χ. ενός ονοματικού συνόλου εντός ενός άλλου κειμένου ή εντός ενός άλλου (κοινωνικού, χρονικού, τοπικού) πλαισίου, αναδύεται νέο νόημα. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται επαναπλαισίωση (recontextualization) (βλ. Bakhtin 1986: 89).

Kριτήρια Kειμενικότητας Τα συνθήματα δεν αποτελούν μια «γραμμική ακολουθία προτάσεων» αλλά κείμενο (text) «με δικές του μορφές οργάνωσης» (Αρχάκης 2005: 58) το οποίο παράγει μια συγκροτημένη αναπαράσταση της εμπειρίας των δρώντων του Δεκέμβρη.

Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Εφαρμογή σε συνθήματα του Δεκέμβρη 2008, αρχή της κρίσης.

Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

Βιβλιογραφία Αρχάκης, Α. 2005. Γλωσσική Διδασκαλία και Σύσταση Κειμένων. Αθήνα: Πατάκης, 2 η έκδοση. Bakhtin, M. 1986. Speech Genres and Other Late Essays. Austin: University of Texas Press. Cook, G. 1989. Discourse. Oxford: Oxford University Press. Fairclough, N. 1992. Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press. Halliday. M.A.K. 1973. Explorations in the Functions of Language. London: Edward Arnold. Halliday, M.A.K. 1978. Language as Social Semiotic: The Social Interpretation of Language and Meaning. London: Edward Arnold. Ηalliday, M.A.K. 1985. An Introduction to Functional Grammar. London: Edward Arnold, 1 st edition Halliday, M.A.K. 2004. Η Γλώσσα και η Αναμόρφωση της Ανθρώπινης Εμπειρίας (προσαρμογή στα ελληνικά: Χριστίνα Λύκου). Γλωσσικός Υπολογιστής. Halliday, M.A.K. and Ch.M.I.M. Matthiessen. 1999. Construing Experience through Meaning: A Languagebased approach to cognition. London, New York: Continuum. Halliday, M.A.K. and Ch.M.I.M. Matthiessen. 2004. An Introduction to Functional Grammar. London: Arnold, 3 rd (revised) edition.

Βιβλιογραφία Halliday, M.A.K. and Hasan, R. 1985. Language, Context and Text: Aspect of Language in a Social Semiotic Perspective. Oxford: Oxford University Press. Jonhston, H. and Seferiades, S. 2012. The Greek December, 2008. In S. Seferiades & H. Johnston (eds.), Violent Protest, Contentious Politics, and the Neoliberal State. Farnham, Surrey/Burlington, VT: Ashgate, 149-156. Kitis, E. D. 2013α. The 2008 urban riots in Greece: Differential representations of a police shooting incident. In A. De Rycker & Z. Mohd Don (eds.), Discourse & Crisis: Critical Perspectives DAPSAC 52. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins, 323-362. Martin, J. R., Matthiessen, Ch.M.I.M. and Painter, C. 1997. Working with Functional Grammar. London: Arnold. Μανιού, Ε. 2006. Όψεις της σχολικής (ανα)κατασκευής του κόσμου: Γλωσσολογική ανάλυση των εγχειριδίων του Εμείς και ο κόσμος της Α και της Γ Δημοτικού. (Μεταπτυχιακή εργασία. Πανεπιστήμιο Πατρών). Μανιού, Ε. 2016. H (ανα)συγκρότηση της επιστημονικής γνώσης στο σχολείο: Kοινωνιογλωσσολογική ανάλυση εκπαιδευτικών πρακτικών. (Διδακτορική Διατριβή, Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η., Πανεπιστήμιο Πατρών). Polymeneas, G. 2012. Greek December in Political and Media Discourse: Analysing the PM s addresses and newspapers reports. In G. Fragkaki, T. Georgakopoulos & Ch. Themistokleous (eds.), Current Trends in Greek Linguistics. Newcastle, UK: Cambridge Scholars Publishing, 197-219. Renkema, J. 1993. Discourse Studies: An Introductory Textbook. Amsterdam: Benjamins Publishing Company. Van Leeuwen, T. 2008. Discourse and Practice. New York: Oxford University Press.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Σεραφής Δημήτρης Υποψήφιος Δρ., University of Neuchâtel & Πάντειο Πανεπιστήμιο Pierre à Mazel 7 CH2000 Neuchâtel, Switzerland dimitrios.serafis@unine.ch Αρχάκης Αργύρης Δημήτρης Κητής Μαριάννα Ψύλλα Thierry Herman