Συνέντευξη με τον κ. Ζερβάκη Ιωάννη 14/5/98 στη Σητεία.

Συνέντευξη με τον κ. Ζερβάκη Ιωάννη 14/5/98 στη Σητεία. Υπεύθυνος έρευνας: Καθηγητής Αμαργιανάκης Γεώργιος. Συνεργάτες: Θεοδοσοπούλου Ειρήνη / Σπυρόπουλος Σπύρος Λόγω απρόβλεπτου τεχνικού προβλήματος δεν ακούγεται στην κασέτα η πρώτη ερώτηση, έτσι η απομαγνητοφώνηση ξεκινάει κατά την απάντηση του πληροφορητή στο ερώτημα πότε και πως ξεκίνησε να ασχολείται με το βιολί. Απ. Άκουγα τον βιολάτορα του χωριού και έπαιζε-σαν να μ` άρεσε στην αρχή. Μετά πήγαινα στο σπίτι μου μόνος μου σιγά-σιγά και θυμόμουνα μια στροφή από κάποιο σκοπό που έπαιζε και ήμουνα στο σπίτι και προσπαθούσα να την μάθω. Η μία στροφή έφερε τη δεύτερη, η δεύτερη την Τρίτη, όταν ξεχνούσα κάτι ξαναπήγαινα πάλι όταν έπαιζε και από κει ξεκίνησα λοιπόν να μάθω τα πρώτα ας πούμε βήματα του βιολιού, κακήν κακώς όπως ήτανε τώρα [τότε εννοεί]. Eίχα κάποια αντίληψη φαίνεται, γιατί προχώρησα μόνος μου χωρίς κανείς να μου δείξει, δεν είχαμε δασκάλους. Ερ. Δηλαδή πέρα απ` αυτήν την παρακίνηση της μητέρας [στην αρχή της προηγούμενης απάντησής του αναφέρει για την επιρροή της μητέρας του να μάθει βιολί σε μικρή ηλικία], εσείς πως αισθανόσαστε μέσα σας όταν ακούγατε τη μουσική σ` αυτή την ηλικία; Απ. Τότε; εζήλευα ας πούμε, η μητέρα μου πάλι μου δημιούργησε αυτή την αίσθηση, γιατί να μην γίνεις καλύτερος από τους άλλους; ήθελε δηλαδή με κάθε τρόπο να ξεφύγω από όλους τους άλλους και να κάνω κάτι καλύτερο. Ερ. Ναι αυτή ήταν η φιλοδοξία της μητέρας σας, αλλά η δική σας Απ. Ναι η φιλοδοξία της, αλλά όταν εγώ συνειδητοποίησα μετά από λίγο καιρό ότι όντως έτσι είναι, γιατί να μην μάθω και εγώ βιολί; και αφού μου είχε το βιολάκι εκεί πέρα, αλλά είναι και το ζήτημα του 1

κουρδίσματος, βέβαια το βιολί δεν είναι εύκολο να το κουρδίσεις, πως έπαιζα τώρα ο θεός ξέρει, αλλά σιγά-σιγά άρχιζα να το μαθαίνω, να μαθαίνω ας πούμε μια κοντυλιά, την άλλη έμαθα την δεύτερη [κοντυλιά], την άλλη έμαθα την τρίτη και με τα κοντά παντελόνια ακόμα στο δημοτικό σχολειό-αυτό είναι τώρα στις πρώτες τάξεις του δημοτικού [εννοεί το ξεκίνημά του]-στο δημοτικό ακόμα σχολείο 4 η, 5 η τάξη εγώ έπαιζα και χορεύανε μετά, τι γινότανε τότε; επειδή τα παλικάρια τότε του χωριού της Τουρλωτής, της Μυρσίνης που είναι πολύ κοντά, της Φράκας, των Αμογιανών επηγαίνανε πέντε παλικάρια από το ένα χωριό και πηγαίνανε στο άλλο χωριό και στεριώνανε το χορό. Και παίρνανε εμένα τώρα γιατί δεν υπήρχε και άλλος και παίρνανε την άδεια από τη μάνα μου επειδή ήταν κάτι συγγενείς μου μαζί που θέλανε, λέει άμα είσαι εσύ λέει σ ένα ξάδερφό μου ας πούμε, άμα είσαι εσύ θα τον αφήσω το Γιάννη, ε από κει ξεκίνησα, άρχισα να παίζω μετά ευρωπαϊκά κομμάτια και τα `παιζα καλά ας πούμε, πάρα πολύ καλά στους ήχους. Ερ. Από ότι κατάλαβα στην οικογένεια δεν υπήρχε άλλος μουσικός; Απ. Όχι μουσικός ποτέ. Ερ. Και στο χωριό από ότι επίσης κατάλαβα υπήρχε ένα μουσικός που έπαιζε βιολί; Απ. Υπήρχανε φαίνεται κάνα δυο, ο ένας λεγότανε Λιμπάκης νομίζω κι ο άλλος Μετζογιαννάκης κάπως, ήτανε δυο τρεις εκεί που παίζανε. Ερ. Αυτά τα πρώτα που μάθατε τα μάθατε από αυτούς; Απ. Όχι-όχι εμένα δεν μου `δειξε κανείς, εγώ απλώς έβλεπα και άκουγα και εφάρμοζα μόνος μου, τα ακούσματα ήτανε απ αυτούς, αλλά η άσκηση ήτανε δική μου, δεν μου `πε ότι άμα πατήσεις έτσι δεν θα.αυτό, τα βρήκα μόνος μου. Ερ. Βλέπατε τα πιασίματα που κάνανε αυτοί; Απ. Ναι είδα πως τα πιάνανε, έβαζα τα δάχτυλά μου εγώ, άμα είναι πιο μακριά είναι το `να, άμα είναι πιο κοντά είναι αυτό και κανόνιζα ας πούμε την μελωδία, γιατί αυτά [πιασίματα] με την μελωδία πάνε. Ερ. Πηγαίνατε έτσι προσεκτικά και παρατηρούσατε τι έκαναν; 2

Απ. Όχι πολύ κοντά, γιατί ήμασταν και μικρά και δεν μας αφήνανε να μπούμε μέσα στο χορό. Από το παράθυρο κοίταζα, ως επί το πλείστον μου έμενε η μελωδία και όταν δεν ταίριαζε εμένα όταν το παιζα μόνος μου, προσπαθούσα να την φέρω στο σημείο αυτό που ν ακούγεται όπως ακουγόταν και του αλλουνού. Και έτσι βέβαια εγώ μετά έμαθα πιο καλά από αυτούς, στην τελευταία τάξη του δημοτικού την έβγαλα στον Άγιο Νικόλαο τότε. Εκεί μ` είχε πάρει ένας θείος μου Ερ. Πριν πάμε σ` αυτά ήθελα να μου εξηγήσετε ακόμα κάτι: εάν σας ρώταγα τώρα αυτή την στιγμή ποιον θεωρείτε έτσι ως δάσκαλός σας ως προς τα ακούσματα, δηλαδή από πού πήρατε τα πιο πολλά ακούσματα, πως θα το εντοπίζατε αυτό; Απ. Για να είμαι ειλικρινής δεν μπορώ να το πω με βεβαιότητα. Και από τους τρεις, δυο ή τρεις όσοι ήτανε ποιοι παίζανε την εποχή αυτή, έπαιρνα ότι νόμιζα καλύτερο. Δεν μπορώ να θεωρήσω κάποιον ότι αυτός μου άρεσε και αυτόν παρακολουθούσα. Ερ. Δηλαδή μέχρι που φύγατε απ` το χωριό και πήγατε στον Άγιο Νικόλαο, τ` ακούσματα σας ήταν μόνο από αυτούς τους ανθρώπους του χωριού; Απ. Μόνο από αυτούς. Ερ. Δεν ερχόντουσαν κάποιοι άλλοι από γύρω χωριά να παίξουνε εκεί; Απ. Όχι-όχι δεν νομίζω, δεν είδα ποτέ να `ρθει κάποιος, από μας μπορεί να πηγαίνανε, αλλά δεν υπήρχανε στην περιοχή οργανοπαίχτες, τουλάχιστον από όσο θυμάμαι γιατί είναι και τόσα χρόνια τώρα, αλλά όχι δεν είχαμε. Ερ. Κι ύστερα φύγατε από κει και πάτε στον Άγιο Νικόλαο, γιατί; Απ. Ήθελε η μάνα μου, είχε ένα αδερφό στον Άγιο Νικόλαο-Κουκουράκης- ο οποίος ήθελε να με μάθει ράφτη, εγώ μετά πήγα στο γυμνάσιο μετά που πήγα στην Αθήνα κατάλαβα ορισμένα πράγματα και ήθελα να γίνω ράφτης, εντωμεταξύ με πήρε από μικρό παιδάκι και πριν ακόμα αρχίσω το βιολί στο χωριό, πήγαινα στον Άγιο Νικόλαο γιατί έμενε αυτός εκεί. Όταν εγώ πήγα στον Άγιο Νικόλαο, τότε ιδρύθηκε μια Φιλαρμονική του Αγίου Νικολάου και ήτανε ο μεγάλος μου καημός να πάω να μάθω 3

μουσική. Τότε λοιπόν αυτός [ο θείος του] αντέδρασε με μεγάλη σφοδρότητα, δεν ήθελε με κανένα τρόπο να μάθω μουσική, γιατί αν πήγαινα να μάθω μουσική, θα είχα να ασχοληθώ με τη μουσική και δεν θα πρόκοβα και προσπαθούσε με κάθε τρόπο να μ αποτρέψει. Αφού πήγα και γράφτηκα να πάρω μουσικό όργανο και πήγε και έπιασε τον αρχιμουσικό και μ` έδιωξε. Τότε από εκείνη τη στιγμή εγώ βρήκα κάποιο παιδί της Φιλαρμονικής, το όνομά του δεν το θυμάμαι γιατί είναι πολλά χρόνια και μου έμαθε τις νότες της μουσικής και αμέσως πήγα σ` ένα δάσκαλο, που λεγόταν μάλλον Γιώσας, μου φαίνεται ότι ήταν Ιταλός, αλλά ήταν και ένας άλλος, ο οποίος ήτανε Έλληνας και πήγα λοιπόν να μάθω βιολί με τις νότες πια. Ερ. Δηλαδή δίδασκαν βιολί στον άγιο Νικόλαο; Απ. Ναι ήταν κάποιος που δίδασκε βιολί, αυτός που πήγα εγώ δεν έπαιζε βιολί αλλά μπορούσε να με διδάξει, ήτανε ο αρχιμουσικός της μπάντας Χαϊσάκης λεγότανε; δεν θυμάμαι τώρα. Εγώ επειδή έπαιζα βιολί πρακτικά με είδε ο άνθρωπος διαφορετικά από έναν που δεν παίζει καθόλου και δεν ξέρει να πιάσει το βιολί, έκανα σ` αυτόν ορισμένα μαθήματα, πήρα ένα βιβλίο μια μέθοδο μουσικής βιολιού και μου έβαζε ένα μάθημα για να μάθω και εγώ του πήγαινα τέσσερα πέντε μαθήματα. Δηλαδή διάβαζα στο σπίτι μου και έκανε ο άνθρωπος: πρώτη φορά στη ζωή μου συμβαίνει τέτοιο πράγμα, να έρχεται ο μαθητής και να μου παίζει και δυο και τρία και τέσσερα και πέντε μαθήματα. Αυτό ήτανε από κει έπαιζα εγώ μετά βιολί, βελτιώθηκα αισθητά και στα δικά μας [τα παραδοσιακά], γιατί όταν μάθεις μουσική μπορείς να παίξεις και κάτι το πιο σωστό, διότι αλλιώς είναι να είσαι μουσικός. Αυτή ήταν η κατάσταση όσο βρισκόμουνα στην Κρήτη. Ερ. Τα υπόλοιπα χρόνια μετά το χωριό τα ζήσατε στον Άγιο Νικόλαο; Απ. Στον Άγιο Νικόλαο ήμουνα μέχρι που έφυγα το 1948 [για την Αθήνα], ερχόμουνα στην Τουρλωτή μονάχα σε καμιά μεγάλη γιορτή και κάναμε πάλι τα γλέντια αυτά. Ερ. Στον Άγιο Νικόλαο είχατε άλλα ακούσματα παραδοσιακά; 4

Απ. Όχι-όχι άλλα ακούσματα δεν είχα εγώ εκεί πέρα διότι και μικρός ήμουνα αλλά που να τα δω εγώ αυτά, που να τα ζήσω ας πούμε να μπω σε περιβάλλον που να παίζαν, αυτοί αν παίζανε, παίζανε σε άλλη μέρη στα οποία εγώ δεν ήμουνα. Ερ. Δεν έτυχε δηλαδή ν γνωρίσετε κάποιον βιολάτορα εκεί πέρα έτσι καλό να τον ακούσετε; Απ. Όχι κανένα. Υπήρχε κάποιος, ο οποίος έπαιζε παραδοσιακά ναι και ο οποίος καταγότανε πάλι απ` την τουρλωτή αυτός, Σολιδάκης; [αναρωτιέται για το όνομα], ο οποίος ήτανε κουρέας στην πλατεία του Αγίου Νικολάου και αυτός έπαιζε και περνούσα εγώ καμιά φορά απέξω έτσι και άκουγα που έπαιζε, άλλο τίποτα άλλη εμπειρία δεν έχω από τον Άγιο Νικόλαο. Ερ. Με τον Καλογερίδη πως ήρθατε σε επαφή; Απ. Δεν έχω έρθει προσωπικά, με του Καλογερίδη τη μουσική όπως όλος ο κόσμος και ας μην είναι μουσικός έχει ακούσει για Καλογερίδη, έτσι άκουγα και εγώ, ο Καλογερίδης κανονικά η καταγωγή του είναι απ` τη Μυρσίνη, είχε και συγγενείς εμ πάση περιπτώσει, τότε δεν είχα συνειδητοποιήσει εγώ τι σημαίνει Καλογερίδης, γιατί αν το είχα ακούσει δεν το κράτησα, όταν μετά αργότερα έμαθα για Καλογερίδη και άκουσα κοντυλιές Καλογερίδη, ε τότε κατάλαβα πια ότι ο Καλογερίδης είναι ο Μπετόβεν της Κρητικής μουσικής και εδικά της Σητείας. Ερ. Αυτό το συνειδητοποιήσατε πια στην Αθήνα; Απ. Ναι στην Αθήνα όταν έφυγα και πήγα στην Αθήνα και περάσανε ορισμένα χρόνια, κατάλαβα πια ότι αν υπάρχει κάποιος που πρέπει να γνωρίζουμε πραγματικά σαν κάτι το σπουδαίο, αυτός είναι ο Καλογερίδης και κανέναν άλλον, υπήρχανε και κάποιος Λευκάρης, κάποιος Φοραδάρης, δεν ξέρω πως τους λέγανε πρέπει να τους ξέρετε και σεις, οι οποίοι όμως μπροστά στον Καλογερίδη δεν κάνανε μία. Ερ. Ακούσματα του Καλογερίδη είχατε καθόλου; Απ. Όχι. Ερ. Όχι προσωπικά δεν εννοώ προσωπικά, δηλαδή ακούσατε τον Καλογερίδη να παίζει από κάποιο δίσκο ή από ηχογράφηση; 5

Απ. Όχι-όχι, δίσκους του Καλογερίδη άκουσα πολύ-πολύ αργότερα, να πούμε τώρα πριν 15-20 χρόνια, άκουσα τους δίσκους του Καλογερίδη και μάλιστα από μία κασέτα την οποία είχε ο καθηγητής Στέλιος Βασιλάκης από τ Αμογιανά, ο οποίος ήτανε και φιλόλογος πάρα πολύ καλός και μου είπε ότι έχω τη κασέτα μου λέει του Καλογερίδη, όχι δεν ήτανε η κασέτα ήτανε οι δίσκοι οι μικροί και θα πάμε μου λέει μαζί να τους γράψουμε και να μου τους ξαναδώσεις, γιατί φοβότανε μη τυχόν και χαθούνε και πραγματικά πήγαμε και τους έγραψα εγώ και τους πήρε αμέσως τους δίσκους - μικροί δίσκοι ήτανε - ο Στέλιος ο Βασιλάκης και εμένα μου έμεινε η κασέτα, την οποία την έβαλα και την άκουγα και μέσα απ` την κασέτα διάλεξα, δηλαδή έκρινα εγώ ποια κατά την γνώμη μου, διότι είχα σπουδάσει και τη μουσική και μπορούσα να κάνω μια αξιολόγηση, δεν είναι όλες οι κοντυλιές του Καλογερίδη καταπληκτικές. Είναι δυο, τρεις κοντυλιές του Καλογερίδη οι οποίες είναι ολοκληρωμένες και μπορώ να πω ότι είναι σαν μικρά μουσικά έργα, αυτοτελή μουσικά έργα. Διότι μπορεί να είναι ένα μουσικό έργο μικρής να πούμε μουσικής έκτασης, το οποίο να είναι πλήρες έργο, να είναι εντελώς ας πούμε ολοκληρωμένο. Ερ. Γιατί λέτε μόνο δύο, τρεις κοντυλιές; Απ. Δύο, τρεις είναι ολοκληρωμένες, άρτιες, οι άλλες είναι αποσπάσματα, έτσι έχει δυο-τρεις φράσεις και μετά έχει μια άλλη φράση, υπάρχουνε καμιά πόσες είναι; 25 είναι; που έχουνε τυπωθεί και μάλιστα ο κύριος Αμαργιανάκης μάλιστα έχει πει τα καλύτερα πράγματα που έχω ακούσει, γιατί το `χω διαβάσει, είναι κομμάτια-κομμάτια τα οποία τα έχει γράψει για βιολί και πιάνο και μάλιστα το 1985 έγινε στο Ηράκλειο μία εκδήλωση Καλογερίδη, για να τιμήσουμε τη μνήμη του Καλογερίδη, τα 50 χρόνια του; και είχατε καλέσει κάποιον από την Αθήνα με την γυναίκα του, Τόμπρας λεγότανε; -Τόμπρας ναι {απαντάμε}- εγώ μπορούσα να τα παίξω αυτά τα κομμάτια αλλά βλέπετε όλα αυτά γιατί δεν είναι για μένα δύσκολα τεχνικά αφού εγώ έχω σπουδάσει. Ερ. Θυμάμαι και τον Μαρκαντωνάκη που έπαιξε μαζί. 6

Απ. Ήταν και ο Μαρκαντωνάκης στην εκδήλωση και έπαιξα εγώ τότε τις κοντυλιές του Φα και του Ντο, τις οποίες τις είχα ακούσει από τον δίσκο και τις έπαιξα ακριβώς όπως είναι ο δίσκος, είπα ότι θα παίξω Καλογερίδη δεν θα παίξω δικά μου και κάτι από Καλογερίδη, τα οποία έχουνε κάνει όσοι λάβανε μέρος, πιστεύω να το είχατε διαπιστώσει και μόνος σας ότι Καλογερίδη δεν έπαιξε κανείς, μόνο Καλογερίδη, ένας Τσαντάκης εδώ έπαιξε μια κοντυλιά του Καλογερίδη την Λα, την οποία μπόρεσε και ήξερε αυτός, εγώ έπαιξα του Φα και του Ντο, οι άλλοι παίζανε ότι θέλανε. Αυτές τις δύο κοντυλιές Φα, Ντο και η Λα είναι ολοκληρωμένες ας πούμε σαν ένα έργο μουσικής, μπορεί να παίζεις μια κοντυλιά του Λα ας πούμε, άλλος λέει Λα ματζόρε, άλλος λέει Λα μινόρε - δεν ξέρουνε όταν είσαι εμπειρικός και παίζεις Ερ. Η ερώτηση που σας έκανε ο Σπύρος προηγουμένως ήτανε: από τις άλλες κοντυλιές τις σας λείπει, τι αισθάνεστε ότι λείπει και λέτε ότι δεν είναι ολοκληρωμένες; Απ. Μέσα στη κοντυλιά του Φα ας πούμε έχει 6,8,10 μοτίβα δεν ξέρω πόσα είναι, από αυτά τα μοτίβα που υπάρχουνε στη Φα την κοντυλιά, έχουνε, τα έχει βάλει με κάτι άλλο πως να το πω, γι` αυτό είναι ατελής αυτή η κοντυλιά. Ερ. Αυτό το άλλο τι είναι, είναι από άλλη κοντυλιά; Απ. Ναι, κάποια άλλα μοτίβα και βάζει και αυτό μέσα αλλά επειδή δεν είναι ολοκληρωμένο εγώ δεν το.αφού έτσι κι αλλιώς υπάρχει το μοτίβο αυτό μέσα στη Φα. Ερ. εσείς αυτή την άποψη την έχετε από ποιο άκουσμα; δηλαδή ποιο άκουσμα έχετε στο μυαλό σας και συγκρίνετε αυτό που ακούτε από τον Καλογερίδη; Απ. Κοιτάτε να δείτε, το άκουσμα είναι ότι υπάρχει μια συνοχή, δηλαδή ξεκινάμε από το: μία στροφή διαδέχεται την άλλη, είναι δηλαδή οι αλλαγές αυτές που ολοκληρώνουν ένα σύνολο. Ερ. Ναι, αυτό το έχετε ακούσει από μικρός; Απ. Όχι εγώ το διαπίστωσα μετά που μπόρεσα να έχω δική μου κρίση. Ερ. Είναι προσωπική σας εκτίμηση αυτό; 7

Απ. Είναι προσωπική μου εκτίμηση είναι αυτό, διότι λέω αυτό, αλλά δεν είναι, είναι ατελή ας πούμε τα παίζεις ένα μοτίβο μετά, δεν είναι ολοκληρωμένο εμ πάση περιπτώσει για να το παίξεις αυτό είναι σαν να παίζεις ένα κομματάκι μισό. Ερ. Δηλαδή δεν είναι ολοκληρωμένο σύμφωνα με τη δική σας εκτίμηση; Απ. Ναι εγώ έτσι το εκτιμώ, διότι για να γίνει, να θεωρείται ολοκληρωμένο ένα έργο έστω και αυτό το μικρό, πρέπει να έχει ορισμένα στοιχεία, αυτά τα στοιχεία τα βρίσκω σ` αυτές τις κοντυλιές, δύο-τρεις κοντυλιές το πολύ. Καλές είναι και οι άλλες αλλά δεν έχουνε δεν είναι στο ύψος που είναι αυτές. Ερ. Οι κοντυλιές που δεν είναι του Καλογερίδη, θεωρούνται ολοκληρωμένες; Απ. Κοιτάτε να δείτε, το κακό βέβαια είναι ότι υπάρχουνε σε κάθε κοντυλιά δυο-τρεις αλλαγές στο μοτίβο απάνω, αυτά τα επαναλαμβάνουνε πάρα πολλές φορές και γίνεται ανιαρό και το `χω πει σε όσους μπορώ να το πω, γιατί δεν το ακούνε κιόλας νομίζουνε ότι.., όταν παίζεις το ίδιο πράγμα 15 φορές δεν είναι [καλό], να το παίξεις δύο με τρεις φορές το πολύ και να προχωρήσεις σε κάποιο άλλο μοτίβο, να γίνει μια συρραφή, όπως το γράφετε εσείς στο βιβλίο που πρέπει να μεταπηδήσεις από τη μία τονικότητα στην άλλη κ.τ.λ-κ.τ.λ., να γίνονται οι συρραφές έτσι οι ενώσεις δηλαδή, που να αποτελεί ένα αρμονικό σύνολο, γιατί αλίμονο πια η μουσική είναι αρμονία κι όπως έλεγε ο Πλάτων είναι η γλώσσα της ψυχής. Εγώ ένα άλλο όρο θεωρώ το πιο πολύ ας πούμε αποδομένο πάρα πολύ, ο Ιούλιος Καμπαριέ ένας Γάλλος μουσικολόγος, ο οποίος είπε ότι η μουσική είναι ο συνδυασμός τέχνης και επιστήμης, που με τους ήχους εκφράζουμε τα συναισθήματά μας. Αυτό τον θεωρό πιο ολοκληρωμένο ορισμό. Ερ. Οι κοντυλιές του Καλογερίδη που παίζεται εσείς είναι οι κοντυλιές που ακούσατε από τους δίσκους, είναι οι κοντυλιές που είδατε από την παρτιτούρα αυτή που δημοσιεύτηκε; Απ. Εγώ έχω παίξει όλες τις κοντυλιές που υπάρχουν μέσα στην παρτιτούρα, καμία κοντυλιά που είναι γραμμένη μέσα στην παρτιτούρα δεν είναι ολοκληρωμένη. Η Φα και η Ντο έχουν περισσότερα μοτίβα 8

συνδεδεμένα μεταξύ τους, οι άλλες δένουν μόνες τους και δεν τις παίζω ποτέ. Αλλά στο δίσκο μέσα και πρέπει να ξέρετε δεν ξέρω αν το `χετε προσέξει βέβαια, στο δίσκο ο Καλογερίδης παίζει με δύο βιολιά, παίζει δύο φορές ο ίδιος, το είχε γράψει πως το `χε κάνει και παίζει με δύο βιολιά, γι`αυτό είναι παχύς ο ήχος και με ακομπανιαμέντο την κιθάρα. Μέσα σ` αυτό το δίσκο έπαιξε πραγματικά την κοντυλιά που ήθελε να μείνει και να ακουστεί. Ερ. Αυτές τις κοντυλιές του Καλογερίδη που παίζετε είναι ακριβώς όπως είναι στον δίσκο ή βάζετε και προσωπικό σας στοιχείο μέσα; Απ. Είναι ακριβώς όπως είναι στον δίσκο, εγώ το πολύ-πολύ που έβαλα, έβαλα την κατάληξη μόνο στη Φα ματζόρε, μόνο την κατάληξη, τα άλλα είναι ακριβώς όπως τον δίσκο, γιατί δεν εννοώ ότι παίζω Καλογερίδη και να βάζω δικά μου μέσα, θα παίξω δικά μου ότι θέλω εγώ όπως τα αντιλαμβάνομαι, όπως τα νιώθω εγώ με δικές μου ας πούμε φαντασίες και τα λοιπά, αλλά δεν θα πω εγώ ότι είναι Καλογερίδη, για όνομα του θεού αυτό δεν το συγχωρώ σε κανένα. Ερ. Αλλά παίζετε και άλλες κοντυλιές που δεν είναι του Καλογερίδη; Απ. Όλες τις κοντυλιές και προσπαθώ να μην γίνονται ανιαρές με τις αλλαγές και τις επαναλήψεις πολλές φορές. Ερ. Εσείς πέστε μας κάτι μια που είστε μουσικός να μας το εξηγήσετε: ακούμε εδώ συνέχεια να λένε κοντυλιές του Φα, κοντυλιές του Ντο, κοντυλιές του Σι, του Σολ και λοιπά, τι εννοούνε όταν λένε αυτό τον όρο; Απ. Ναι θα σας πω εγώ τώρα, πρώτα-πρώτα δεν το διατυπώνουνε σωστά, γιατί λένε κοντυλιά του Ντο και περνάνε μέσα δέκα αλλαγές, δέκα ο τρόπος του λέγειν, ή θα παίξουμε την κοντυλιά του Φα, δεν είναι η κοντυλιά, είναι οι κοντυλιές του Φα οι κοντυλιές, οι οποίες περνάνε στα διάφορα μοτίβα, δεν μπορούμε να πούμε κοντυλιά του Φα γιατί περνάει και από άλλο τόνο, μπορεί να περάσει και από Λα, μπορεί να περνάει και από Ρε, δηλαδή διαβατικά αυτά είναι τα διαβατικά, τα οποία τα περνάμε όπως είναι τα ποικίλματα τα λέμε τώρα τα μελωδικά στολίδια, αυτά τα λέμε στην αρμονία, λέμε μελωδικά στολίδια, διότι μπορεί να 9

βάλεις μια ξένη νότα κάπου, αλλά δεν σου χαλάει τη μελωδία, έτσι δεν είναι; αρμονικά ας πούμε, βάζεις λοιπόν και μια ξένη νότα μέσα ή μπορεί να περάσεις και ως ένα σημείο κάποια τόνο, αυτά λέγονται μελωδικά στολίδια. Δεν νομίζω δηλαδή ότι λέγεται κοντυλιά, κοντυλιές, κοντυλιές Σολ ματζόρε ας πούμε, αλλά το Σολ ματζόρε έχει και Ρε μέσα έχει και κάτι άλλο. Ερ. Αυτοί τι εννοούνε όμως όταν λένε Σολ ματζόρε, τι εννοούν μ` αυτό; προφανώς δεν ξέρουν τι σημαίνει το Σολ ματζόρε. Απ. Ε, του Σολ, αυτοί λένε Σολ. Ερ. Επειδή ξεκινάει από Σολ; Απ. Επειδή είναι ως κύρια, ο ήχος του, η νότα είναι Σολ και αφού είναι Σολ, λένε να παίξουμε τη Σολ, να παίξουμε τη Λα, αυτό λένε. Ερ. Δηλαδή είναι ένας τρόπος για να τη θυμούνται ότι ξεκινάμε ας πούμε από Σολ; Απ. Ναι, ναι σου λέει τώρα ακούει τα ο Λα αυτός, σου λέει αυτή είναι η Λα, το έχει συνηθίσει. Είναι ορισμένοι αυτοδίδαχτοι που έχουν πολύ καλό αυτί, εγώ το `χω δει όχι μόνο εδώ στην Κρητική μουσική, αλλά το `χω δει και πάνω και στους άλλους μουσικούς, σε κλαρίνα και διάφορα, πάρα πολλοί έχουν ακουστικότητα, διότι δε διαβάζουνε μουσική και να έχουνε το μέτρο το σωστό, αλλά έχουν εξοικειωθεί με την, έχουν ακουστική καλή, αλλά δεν μπορούν να το διατυπώσουνε και να μου δώσουν τον ορισμό που χρειάζεται. Ερ. Δηλαδή μας λέτε με άλλα λόγια ότι μια κοντυλιά που είναι στην τονικότητα του Ρε μπορούμε να την ακούσουμε και στην τονικότητα του Φα; Απ. Ναι-ναι, αρκεί να είναι το ίδιο άκουσμα, όχι το ίδιο άκουσμα απλώς, πώς να το χαρακτηρίσουμε; σαν μοτίβο ας πούμε είναι αυτό αλλά σε άλλη οξύτητα. Μπορεί την ίδια κοντυλιά να την παίξεις σε άλλο τόνο, καταλάβατε; αλλά επειδή έχουνε ξεκινήσει από παλιά να παίζουνε σ` αυτό τον τόνο, έμεινε και η κοντυλιά του Λα, η κοντυλιά του Σολ ή κοντυλιά του Ρε. Οι ίδιες αυτές κοντυλιές μπορούν να εκτελεστούν και σε άλλη οξύτητα, σε άλλο τόνο δηλαδή. 10

Ερ. Δηλαδή μπορούν να παίζουν κοντυλιές του Ρε και ν` ακούσουμε την κοντυλιά που έπαιξε προηγουμένως στο Φα, να το ακούσουμε και στο Ρε; Απ. Ακριβώς. Ερ. Είναι το transporto που λέμε, να έχουν μεταφερθεί δηλαδή σε κάποια άλλη τονικότητα; Απ. Ναι μια μεταφορά κάνουνε. Ερ. Αυτά τώρα τα ονόματα που δώσανε, κοντυλιά του Σολ, από πότε τα `κούτε, τα `κούτε από παλιά ή από την εποχή του Καλογερίδη; Απ. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Ερ. Όχι μετά απ` τους δίσκους του Καλογερίδη; Απ. Όχι-όχι, αυτά τα ξέρουν και οι αυτοδίδαχτοι, όλοι τα ξέρουν από μικρά παιδιά, που θ` αρχίσουν αυτό [κοντυλιά] λένε άκουσα την κοντυλιά του Σολ ας πούμε, άκουσα την κοντυλιά του Φα και από στόμα σε στόμα από γενιά σε γενιά αυτό προχώραγε, δεν αλλάζει. Ερ. Δηλαδή όταν ήσασταν μικρό παιδάκι στο χωριό που μαθαίνατε βιολί παρατηρώντας τον βιολάτορα, ο βιολάτορας αυτός ήξερε να πει ότι είναι κοντυλιά του Σολ; Απ. Και αν δεν ήξερε σε ποιον να το πει; να τον ρωτήσω εγώ; δεν μπορούσα να τον ρωτήσω [αστειεύεται]. Εγνώριζε πρέπει να γνώριζε ότι είναι αυτή η κοντυλιά του Λα ας πούμε, πρέπει να το γνώριζε. Ερ. Είναι πολύ σημαντικό αυτό να μας πεις αν γνώριζε γιατί έχουμε την υποψία ότι επικράτησαν μετά τον Καλογερίδη αυτά. Απ. Όχι-όχι, αυτό το γνωρίζανε από τα παλιά χρόνια, από τον παππού μου γνωρίζανε αυτοί που παίζανε όργανο, ότι αυτή είναι του Σολ ή του Λα η κοντυλιά. Σίγουρα, δεν το άκουσα με τ` αφτιά μου γιατί ήμουνα αγέννητος που λέει ο λόγος αλλά είμαι σίγουρος γι` αυτό. Ερ. Σε αυτόν που τον συνόδευε δεν θυμάστε τι έλεγε; Απ. Ναι πρέπει να το `λεγε [τ` όνομα], έλεγε κράτα Ρε ματζόρε [με κρητική προφορά το τζ, επισημαίνει την κρητική προφορά σε πολλές λέξεις], εγώ θυμάμαι τουλάχιστον αυτή την συγκεκριμένη περίπτωση από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. 11

Ερ. Μπορείτε να μας πείτε πόσες είναι αυτές οι κοντυλιές; Απ. Δεν είναι πολλές, αν πάρουμε πρώτα την Λα είτε ματζόρε είτε μινόρε, γιατί αυτή ξεκινάει με ματζόρε και έχει μια σειρά από διάφορα μοτίβα στη Λα μινόρε. Ρε ματζόρε, εκεί δεν μπορώ να πω ότι έχει μινόρε αλλά μπορεί να περάσει και σε κάποια Λα ματζόρε εκεί και αυτό. Η Φα και η Σολ. Δεν ξέρω αν προσέξατε την κοντυλιά που έπαιξα σε συνέχεια με τον Ερωτόκριτο έχω την αίσθηση ότι ο Ερωτόκριτος έπρεπε να ακουστεί - αυτή είναι σε Μι μινόρε η κοντυλιά, αλλά περνάει και από Λα μινόρε, ε αυτά που λέγαμε. Τέσσερις- πέντε είναι οι βασικές. Ερ. Θέλω να μου ξεκαθαρίσετε κάτι: είπατε είναι Μι μινόρε, περνάει από Λα μινόρε, όταν περνάει αυτό το πέρασμα στη Λα μινόρε, μήπως γίνεται άλλη κοντυλιά εκεί; Απ. Όχι-όχι, είναι η οξύτητα του μοτίβου ας πούμε τέτοια, όχι δεν περνάει αλλού. Ερ. Αλλά είναι ίδιες νότες ας το πούμε έτσι; Απ. Περνάει ας πούμε, περνάει και περνάει για λίγο και μετά επανέρχεται, γι` αυτό η κιθάρα, η συνοδεία της Κιθάρας εγώ τη θεωρώ σαν πάρα πολύ σπουδαίο ας πούμε, γιατί βάζει και μια αρμονία μέσα, όταν περνάει από τη Λα, παίζει και τη Λα και ακούγεται διαφορετικά. Ερ. Μια και μιλάμε για κιθάρα, αν μπορείτε να θυμηθείτε στα παιδικά σας χρόνια, αυτός που έπαιζε κιθάρα, ήξερε να παίζει συγχορδίες ή έπαιζε κάτι άλλο; Απ. Θα σας πω, αυτό είναι το πρόβλημα, έπαιζε Σολ ματζόρε από το βράδυ μέχρι το πρωί [γελάει]. Ερ. Έπαιζε Σολ ματζόρε ολόκληρο το ακόρντο ή τονική και πέμπτη; Απ. Όχι αυτός κρατούσε το πρώτο δάχτυλο στο τρίτο διάστημα [δεν λέει χορδή αλλά μάλλον είναι η 6 η η μπάσα χορδή στην κιθάρα], και το `παιζε συνεχώς και τώρα ορισμένοι που δεν ξέρουνε να πιάσουν μια αλλαγή στην κιθάρα, το ίδιο παίζουνε συνεχώς. Ερ. Έχω παρατηρήσει λόγου χάρη στην Κάρπαθο ή στα Δωδεκάνησα, το λαούτο που συνοδεύει δεν παίζει συγχορδία, παίζει την τονική της συγχορδίας και την πέμπτη. 12

Απ. Ε, μπορεί να το κάνουνε αυτό, αλλά αλλαγές εδώ δεν κάνουνε, δεν κάνουνε, δεν κάνανε αλλά αυτή τη στιγμή και σήμερα ακόμα όσοι μπορούν να κρατήσουν λίγο ακομπανιαμέντο, το μεγαλύτερο μου πρόβλημα από το 1985 που είμαι εδώ, είναι η συνοδεία, έχω πρόβλημα συνοδείας, φοβερό πρόβλημα, γι` αυτό δεν έχω κάνει τίποτα απολύτως λόγου αυτού του προβλήματος. Ερ. Λέτε ότι παλιά στο Σολ ματζόρε για παράδειγμα πιάναν μόνο το Σολ στο 3 ο διάστημα και όλες τις άλλες χορδές τις χτυπούσαν ανοιχτές; Απ. Μπράβο όλες είναι ανοιχτές, όλες τις κάνανε ανοιχτές. Ερ. Και πότε αρχίσανε να πιάνουνε το ακόρντο ολοκληρωμένο; Απ. Όταν μαθαίνανε μουσική-κιθάρα, έμαθε κανείς; όποιος έμαθε το κάνει. Στα χωριά δεν ξέρουνε αυτοί να πιάσουνε ακόρντο, να πιάσουνε σε έτοιμο που λέμε ή μεθε 7 ης ; για όνομα του θεού. Ερ. Εσείς τώρα όταν λέτε κοντυλιά αν θέλαμε να της δώσετε έναν ορισμό, θα εννοούσατε τα μικρά μοτίβα; γιατί είπατε ότι η κοντυλιά του Φα δεν είναι η κοντυλιά του Φα, αλλά οι κοντυλιές του Φα, δηλαδή πως την εννοείται εσείς την κοντυλιά; σαν τα μικρά αυτά μοτίβα, που μπορεί να είναι Λα, Ρε κτλ. ή όλη η κοντυλιά; Απ. Είναι απάντηση δύσκολη. Όταν λέμε δηλαδή ότι η κοντυλιά με κοντυλιές, να ξεκαθαρίσουμε αυτό το σημείο; Ερ. Ναι εσείς τι εννοείτε; Απ. Όλα τα μοτίβα είναι κοντυλιά. Δυο νότες είναι κοντυλιά, δυο τρεις νότες που `ναι μαζί είναι μια κοντυλιά, άλλη κοντυλιά, άλλη κοντυλιά και γι` αυτό λέμε οι κοντυλιές. Έτσι μπορώ εγώ να το εξηγήσω. Ερ. Δεν το αισθάνεστε δηλαδή ότι είναι κάποιες ολοκληρωμένες μουσικές φράσεις; Απ. Όχι-όχι όλες αυτές οι κοντυλιές δημιουργούνε τις ολοκληρωμένες φράσεις. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να τις δώσουμε μια ξεχωριστή ας πούμε ονομασία, εγώ παίζω τώρα μια στροφή ακουστικά. Ερ. Δηλαδή αν σας επενθύμιζα τώρα: [τραγουδάει ο κ. Αμαργιανάκης μια μουσική φράση-γύρισμα από κοντυλιά] αυτό τι είναι; Απ. Αυτή είναι μία φράση, μια μουσική φράση. 13

Ερ. Το ονομάζεται κοντυλιά αυτό το κομματάκι; Απ. Δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη κοντυλιά διότι δεν εκφράζει το ολοκληρωμένο, ένα σύνολο, είναι μία φράση, μια φράση της κοντυλιάς, μια μουσική φράση [την επαναλαμβάνει ο ίδιος] και κάνει μια κατάληξη εκεί και μετά Ερ. Επαναλαμβάνεται. Απ. Και επαναλαμβάνεται, δεν είναι δηλαδή είναι μια μουσική φράση. Ερ. Μήπως είχατε ακούσει τον όρο πάρτα; ότι δηλαδή αυτό το τμήμα είναι μια πάρτα και μετά πάμε σε άλλη πάρτα; Απ. Όχι αυτόν τον όρο δεν τον χρησιμοποιούν εδώ, εγώ τουλάχιστον δεν έχω ακούσει, πάρτη λέμε εμείς την παρτιτούρα. Ερ. Γι` αυτήν την λέξη κοντυλιά έχετε καμιά ιδέα γιατί την λένε κοντυλιά; Απ. Ακριβώς δεν μπορώ να πω, εκείνο όμως που μπορώ να πω είναι ότι λεγότανε δαχτυλιά πρώτα, αυτοί την λέγανε δαχτυλιά και νομίζω ότι η δαχτυλιά πλησιάζει προς την πραγματικότητα περισσότερο απ` την κοντυλιά, γιατί δαχτυλιά είναι ότι πατάς με τα δάχτυλα. Ερ. Που την ακούς αυτή τη λέξη; Απ. Την έχω ακούσει εδώ στα χωριά. Ερ. Την λένε ακόμα; Απ. Πρέπει να την λένε, βέβαια οι πιο παλιοί μπορεί να την λένε, την λένε, μου φαίνεται ότι την έχω ακούσει πρόσφατα, μια δαχτυλιά, παίξε μου μια δαχτυλιά. Ερ. Αντί για κοντυλιά και εννοούν το ίδιο πράγμα; Απ. Μάλλον το ίδιο, αυτοί εννοούν το ίδιο και δεν νομίζω ότι πρέπει να το αμφισβητούμε αυτό. Ερ. Σας καλούσανε να παίξετε σε γλέντια; Απ. Ε βέβαια, πάντα. Ερ. Δηλαδή αν σας ρωτούσαμε πως θεωρείται τον εαυτό σας, ερασιτέχνη; επαγγελματία; που τον κατατάσσετε; Απ. Κοιτάτε να δείτε εγώ έπαιζα στην Αθήνα πολλά χρόνια επαγγελματικά, έχω παίξει και στην Πλάκα. Ερ. Σε κέντρα; 14

Απ. Σε κέντρο με το βιολί. Έχω παίξει και με μπουζούκια στην Αμφιθέα εκεί που είχαμε ορχήστρα, έχω παίξει σε καμπαρέ χρόνια πολλά, αρκετά ας πούμε και ξέρετε το καμπαρέ είναι το μεγαλύτερο σχολείο του μουσικού, σας το διαβεβαιώνω, διότι μπαίνεις το βράδυ και φεύγεις το πρωί και λένε ότι πρέπει να παίζεις μουσική. Για να παίζεις όλη τη νύχτα και μια σεζόν ολόκληρη πρέπει να πλουτίζεις το ρεπερτόριό σου, δεν μπορεί να παίζεις τα ίδια κάθε βράδυ, γιατί θα σε πετάξουν έξω, λοιπόν αυτό είναι το μεγαλύτερο σχολείο του μουσικού που θέλει να κάνει επαγγελματισμό, είναι το καμπαρέ. Έχω παίξει παντού και στο Hill- George και στο Hilton μερικές φορές και μάλιστα κάποτε που παίζαμε με την ορχήστρα της Χωροφυλακής, γιατί ήμουνα διευθυντής της ορχήστρας, βιολί έπαιζε εγώ, μου κάνανε και πρόταση την εποχή εκείνη να κάνω μια ορχήστρα και να πάω για μόνιμα. Αλλά λέω δεν μπορώ να αναλάβω γιατί πρέπει να έχεις συμβόλαιο και αυτά δεν είναι έχω μια υπηρεσία, πηγαίναμε και στην επαρχία σε όλες τις πόλεις της επαρχίας Πάτρα, Κέρκυρα, σε πολλά μέρη ας πούμε, και κάνανε χορούς [τα κέντρα-ξενοδοχεία], διότι όταν διαθέτεις τους δικούς σου μουσικούς δεν πληρώνεις τους μουσικούς τους έξω. Στο Κεφαλάρι, στου Απέργη, στο Καστρίσι, και που δεν έχω παίξει, έχω παίξει σε πολλά μέρη. Δηλαδή έχω ανακατευθεί με όλων των ειδών τη μουσική, από κλαρίνα, μπουζούκια, καμπαρέ και στα σαλόνια. Είχα παίξει και στο πανεπιστήμιο για κλασσικό πρόγραμμα και μάλιστα έχω και απ` τον πρύτανη ολόκληρη επιστολή, έχω παίξει αρκετά χρόνια στο πανεπιστήμιο. Ερ. Η ερώτηση της Ειρήνης ήταν όμως αν παίξατε επαγγελματικά ή αν θεωρείται τον εαυτό σας επαγγελματία, όσον αφορά την παραδοσιακή μουσική, παίξατε ποτέ παραδοσιακή μουσική ως επαγγελματίας; Απ. Όχι, δεν μπορούσα να φτάσω εκεί, γιατί να πάω τώρα εγώ να αναλάβω μία βραδιά να παίξω ή σε γάμο ή σε τέτοια να πούμε, ούτε κατά διάνοια το σκέφτηκα, παίζω, να τους παίξω μερικά πράγματα ή με την παρέα μου, με τους φίλους μας, σε οικογενειακό κύκλο και σε ταβέρνα ακόμα, πολλές φορές έχουμε βγει σε ταβέρνα πέντε, δέκα φίλοι 15

εδώ κι εκεί, παντού, αλλά όχι επαγγελματικά. Ποτέ, από τότε που ήρθα εδώ στην Κρήτη το 1985, δεν ασχολήθηκα καθόλου επαγγελματικά, καθόλου-καθόλου και δεν ήθελα πια, δεν ήθελα, για ποιο λόγο άλλωστε; Ερ. Σε γλέντια όμως μπορεί να υπήρχε εναλλαγή στο βιολί, να έπαιρνε ο ένας το βιολί, μετά να το έδινε σε άλλον για να ξεκουραστεί; Απ. Συνήθως σε όσα γλέντια έχω λάβει μέρος, δεν έτυχε να έχω και δεύτερο [βιολάτορα], έχω εδώ πέρα τον κύριο Χριστοδουλάκη, ο οποίος ναι τον βάζω, τα τελευταία χρόνια δεν έχω και άλλο εκεί πέρα που να μπορεί να παίξει και το ένα αυτί του δεν ακούει καθόλου, εμ πάση περιπτώσει βαράει και αυτός του λέω μια φορά, του λέω δυο, του λέω τρεις εκείνο, αυτός δεν το ακούει, του λέω κάνε ότι θέλεις. Εγώ μια φορά σ` ένα καμπαρέ έπαιζα από το βράδυ μέχρι το πρωί με ένα τύμπανο, γιατί είχαμε ορχήστρα και είχανε κάτι χορούς να πάνε οι άλλοι και τους έδωσα εγώ άδεια και ήταν μία που έλεγε βιολί-βιολί-βιολί από το βράδυ μέχρι το πρωί, αρκεί να μου κρατάει το χρόνο. Ερ. Πάντως παλιότερα ακόμα και τώρα άλλαζε χέρια το βιολί στις παρέες; Απ. Ναι άλλαζε όταν υπήρχαν [βιολάτορες], αλλά αυτό είναι λίγο σπάνιο, μην νομίζετε ότι αυτό συμβαίνει πάντα πολλές φορές δηλαδή. Δεν παίζουνε πολλοί βιολί. Σπάνια να παίζει και άλλος βιολί στην παρέα, να έχω μια παρέα και να παίζουν δύο και τρεις βιολί, αυτό είναι λίγο δύσκολο, αν όχι αδύνατο είναι πάντως δύσκολο. Με το παιδί τούτο δω τον Χριστοδουλάκη λέμε τώρα, αλλά έχει και αυτός δεν μπορεί να [εννοεί πρόβλημα με την ακοή]. Ερ. Σας έτυχε ποτέ να παίξετε σε παρέες και να σας πληρώσουν; Απ. Όχι, από τότε που κατέβηκα κάτω στην Κρήτη, ποτέ-ποτέ. Ερ. Δηλαδή δεν το ανέχεστε αυτό το πράγμα ή Απ. Κοιτάτε να δείτε, δεν έχω δώσει το δικαίωμα ας πούμε, γιατί δεν πήγα γι` αυτό τον σκοπό, όταν είμαι με μια παρέα με φίλους, να πάω και να μου βάλει ο άλλος ένα πεντοχίλιαρο στην τσέπη; για όνομα του θεού. Ερ. Παλιότερα όμως απ` ότι θυμάστε, πάλι επανερχόμαστε στο τι κάναν οι άλλοι 16

Απ. Ναι αστειεύεστε στη μέση καθότανε και πετάγανε τα κατοστάρικα, ότι ήτανε ας πούμε μπροστά και είχανε αρκετό [χρήμα] ας πούμε. Ερ. Κάνανε ποτέ συμφωνίες; ας πούμε γινότανε ένας γάμος Απ. Πάντα στους γάμους κάνανε συμφωνίες, πάντα ποτέ δεν πήγε οργανοπαίχτης σε γάμο και να μην κάνει εκ των προτέρων συμφωνία, προστεού. Ερ. Με ποιον έκανε συμφωνία; Απ. Ή με τον πατέρα της νύφης ή με τον πατέρα του γαμπρού ή με το ίδιο τον γαμπρό, πάντα υπήρχε συμφωνία, πόσα θα μου δώσεις κύριε, με τόσα έρχομαι με τόσα δεν έρχομαι. Ερ. Από παλιά γινότανε αυτό; Απ. Όχι δεν νομίζω ότι αυτό γινότανε παλιά. Παλιά ήτανε ότι του πετάξεις και τότε κάνανε το εξής: όλοι οι συγγενείς της νύφης και του γαμπρού χορεύανε και πετάγανε λεφτά για να πάρει ο άνθρωπος [ ο βιολάτορας], επειδή δεν είχε κάνει συμφωνία ότι θέλω τόσα, ε δεν γινόταν τότε, δεν είχε εμπορευματοποιηθεί τότε πολύ το θέμα αυτό, και πηγαίνανε με ότι πιάσουν οι άνθρωποι και φιλοτιμούμενοι οι συγγενείς και το περιβάλλον των οικογενειών που γινόντουσαν οι γάμοι, τους πετάγανε λεφτά και πιάνανε πιο πολλά εδώ που τα λέμε. Κι ο άλλος για να δείξει προς στον συμπέθερο, ότι αυτός έδωσε στον οργανοπαίχτη τόσα και ο άλλος δεν έδωσε τόσα, υπήρχε συναγωνισμός και μπορούσε δηλαδή να βγάλει τα διπλάσια και τα τριπλάσια. Ερ. Δηλαδή από πότε χρονολογικά μιλάμε για συμφωνίες; Απ. Εγώ δεν μπορώ να το προσδιορίσω απόλυτα, από τότε που ήρθα στην Κρήτη, είδα ότι υπήρχε αυτό ο καθεστώς να πούμε, διότι εδώ πέρα στα δικά μας χωριά δυστυχώς, το λέω δυστυχώς με απογοήτευση, ότι η μουσική μας έχει υποβαθμιστεί, η δραστηριότητα και όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ασχολούνται ή που θα μπορούσανε ν` ασχοληθούνε, δεν το `χουνε κάνει πράξη και το αποτέλεσμα είναι ότι έρχονται και παίζουνε λύρα στα χωριά της Σητείας και πάρα πολύ ακριβή λύρα, μια φορά είδα έναν και ήρθε με Μερσεντές παρακαλώ, λυράρης και μπήκε μέσα στο χωριό με Μερσεντές, για να κατεβάσει τα όργανά του 17

κτλ και παίρνουνε 500.000, 300.000 και να τον βρεις με 200.000 είσαι τυχερός και όσο πιάσουνε. Και δεν κοιτάξανε αυτό το θέμα δυστυχώς οι νέοι. Και βάνει λοιπόν ο άνθρωπος [αυτός που καλεί τα όργανα] ειδικά σε γάμους, σε γάμους παίρνουν πολλά λεφτά και παίζουνε, τώρα τι να σας πω τι παίζουνε άστα. Εγώ αν αναγκαστώ καμιά φορά που πάω γιατί άμα είναι κανένας συγγενικός γάμος ή κάποια εκδήλωση, βάζω στα αυτιά μου χαρτοπετσέτες, κάθομαι λιγάκι και σηκώνομαι και φεύγω. Δεν υποφέρονται δηλαδή. Ερ. Πως εξηγείται την επικράτηση της λύρας έναντι του βιολιού; Απ. Όταν ήρθα εδώ το 1985 την 1 η Μαρτίου ήρθα, από τότε μέχρι σήμερα φέρνουνε λυράρηδες απ` το Ηράκλειο. Ερ. Το γιατί θέλουμε να μας πείτε Απ. Το γιατί βγαίνει από μόνο του, διότι δεν υπάρχει μουσικός εδώ να καλύψει αυτή την περίπτωση, ποιος να παίξει; ένας που παίζει παραδοσιακό βιολί και παίζει δυο κοντυλιές κτλ; θέλουνε [ο κόσμος] όλη τη νύχτα να έχουνε μουσική, δεν τραγουδάνε πρώτα-πρώτα οι δικοί μας. Ερ. Γιατί; Απ. Δεν ξέρω, δεν είχε επικρατήσει από παλιά φαίνεται, δεν είχε καθιερωθεί το τραγούδι. Ερ. Αυτό που βλέπουμε εμείς αυτές τις μέρες εδώ, όλοι που παίζουν κοντυλιές τραγουδάνε κιόλας, δηλαδή δεν εννοείτε να παίξεις κοντυλιά και να μην τραγουδήσεις, γιατί στις εκδηλώσεις αυτές δεν τραγουδάνε; Απ. Μα σταθείτε τώρα, διότι όταν εγώ παίζω μια κοντυλιά και πω μια μαντινάδα, αυτό δεν είναι ότι θα μου βγάλει μια βραδιά να πάω επαγγελματικά να παίζω και να τραγουδάω. Εντάξει και εγώ τραγουδάω καμιά φορά στην παρέα και έχω γράψει ορισμένες μαντινάδες οι οποίες είναι πολύ ωραίες και άμα ξαναέρθω θα σας τις δώσω να δείτε. Ερ. Δηλαδή θέλετε να πείτε ότι ο κόσμος σήμερα στο πανηγύρι, στο γλέντι, ζητάει ένα ρεπερτόριο πέρα από αυτό το τοπικό της Σητείας; 18

Απ. Ο κόσμος δεν έχει δικαίωμα να ζητήσει καταρχήν, ότι του σερβίρει ο άλλος παίζει. Αλλά είναι υποχρεωμένος [ο οργανοπαίχτης] να παίζει όλη τη νύχτα και δεν υπάρχει κανείς οργανοπαίχτης στο χωριό, δεν είναι οργανωμένοι καταρχήν. Διότι για να παίξεις και να αναλάβεις αυτό το πράγμα [πρόγραμμα μουσικής εκδήλωσης], πρέπει να είσαι οργανωμένος, να έχεις την μικροφωνική σου, τα μεγάφωνά σου. Ερ. Αυτά μας τα λένε και άλλοι που πέρασαν από δω, αλλά εγώ σας ρωτάω εσάς που είστε μουσικός και έχετε άλλη αντίληψη των πραγμάτων, πως το εξηγείτε αυτό; είναι μόνο αυτό [ο λόγος, που ανέφερε παραπάνω] ; διότι κάλλιστα θα μπορούσε ο Χριστοδουλάκης που παίζει τώρα μέσα να πάρει μια μικροφωνική εγκατάσταση και να οργανωθεί, θα μπορούσε τότε να βγάλει ένα γλέντι; Απ. Όχι. Ερ. Γιατί δεν μπορεί; τι του λείπει; και έρχεται ο λυράρης και κακής ποιότητας λυράρης και του παίρνει την δουλειά του; Απ. Δεν θα πω τι του λείπει, τι μας λείπει θα πω για να μη βγάλω έξω τον εαυτό μου. Ερ. Όχι δεν τον κρίνουμε, απλώς τον έφερα σαν παράδειγμα; Απ. Όχι να τον πούμε να το πούμε, ούτε θα τον κρίνω ούτε θα τον κατακρίνω, δεν έχει τα στοιχεία αυτά, δεν έχει το ρεπερτόριο, θα παίξει δυο, τρία κομμάτια και μετά θα σταματήσει. Ερ. Δηλαδή ένα στοιχείο βασικό είναι το ρεπερτόριο, το ότι δεν έχει πλούσιο ρεπερτόριο. Απ. Δεν έχει ρεπερτόριο, ο άλλος μπορεί να τραγουδάει χανιώτικα, ρεθυμνιώτικα, συρτούς κτλ, και να τραγουδάει. Ο Χριστοδουλάκης δεν τραγουδάει, ας πούμε για τον Χριστοδουλάκη. Ερ. Για πέστε μου κάτι, από παλιά που θυμάστε, όχι όπως είναι σήμερα αλλά από παλιότερα, συρτούς, σούστα, πεντοζάλη παίζανε εδώ ή όχι με το βιολί; Απ. Πεντοζάλη παίζανε και παίζανε και κάποια σούστα, εγώ δεν είχα παίξει ποτέ, αλλά το παίζανε με το στυλ το σητειακό, δεν είναι δηλαδή όπως εκείνα τα συρτά που παίζουνε πέρα. Το παίζουνε εδώ σε άλλο στυλ, σε 19

σητειακό στυλ. Αλλά δεν τα τραγουδάγανε, αυτό είναι το θέμα, δεν τραγουδάγανε ποτέ, εγώ δεν άκουσα ποτέ κανένα οργανοπαίχτη της περιοχής μας, που να παίξει ένα χανιώτικο, από αυτά τα συρτά ας πούμε και να λέει μαντινάδες. Αν πει, θα πει μία, δύο και μετά σταματάει. Ορισμένοι τώρα που είναι από δω ντόπιοι προσπαθούν να οργανωθούν σε συγκροτηματάκια δύο-τρία άτομα ας πούμε, τα οποία πάλι λένε τα χανιώτικα και τα ρεθυμνιώτικα. Κάνουνε μεν αυτή την προσπάθεια και καλύπτουνε αυτές τις εκδηλώσεις, ή γάμους ή πολιτιστικές κτλ, αλλά πάλι με ρεπερτόριο χανιώτικο. Ερ. Καλά αυτό δεν πειράζει, ας πούμε ότι το υιοθετούν αυτό εδώ. Απ. Ναι έχουνε τώρα μπορώ να πω ότι αρχίζουνε δειλά-δειλά να κάνουνε μια τέτοια προσπάθεια. Ερ. Απλώς εμείς αναζητούμε την αιτία της επικράτησης των λυράρηδων και εσείς βρίσκετε ότι είναι το ρεπερτόριο; Απ. Είναι ρεπερτόριο, δεν έχουνε σκεφτεί ότι μπορεί να γίνει αυτό το πράγμα, σκέφτονται τα λεφτά που θ` αγοράσουνε τα μηχανήματα που χρειάζονται, τους το `χα πει από την πρώτη στιγμή που `ρθα και στον πολιτιστικό σύλλογος και στην κοινότητα είπα: πόσο στοιχίζει μια μικροφωνική εγκατάσταση εδώ; πόσο στοιχίζει; για όνομα του θεού! 1.000.000 [του λένε], μα δύο λυράρηδες να φέρετε τα δίνετε πάλι. Δώστε τα και να σας παίζω και εγώ αφιλοκερδώς, να βάλετε και μερικές κασέτες για αυτά τα ξένα που θέλετε ν` ακούτε, τα συρτά να τα χορέψετε, να σας παίξω και εγώ ταγκό, να σας παίξω όλα τα είδη να πούμε, ρομαντικά, τσιγγάνικα, τα πάντα να σας παίξω και ο άλλος θα σας παίξει κοντυλιές, πηδηχτό και βάλετε και δυο κασέτες να ακούσετε και τα άλλα. Αλλά είναι το θέμα ότι δεν δίνουνε εκείνο ακόμα το ποσό. Τώρα προσπαθούνε κάτι να κάνουνε, δεν ξέρω [τι θα γίνει]. Ερ. Δηλαδή αν ένας βιολιστής από δω εκτός από τις κοντυλιές και τον πηδηχτό που ξέρει και τα παίζει καθώς και τον πηδηχτό και τη σούστα, αν μάθει και κανένα συρτό, δεν μπορεί να καλύψει ένα τέτοιο ρεπερτόριο; Απ. Πάντως δεν το `χουν κάνει πράξη ακόμα. 20

Ερ. Μήπως οι ίδιοι δεν αισθάνονται την ανάγκη να το κάνουνε; Απ. Όχι, οι ίδιοι δεν έχουν το θάρρος, έχουνε ευθυνοφοβία, δεν έχουνε τον επαγγελματισμό, δεν έχουνε το θράσος, γιατί τα 4/5 που έχουνε αυτοί που έρχονται και δεν ξέρουν τι τους γίνεται [οι λυράρηδες] είναι θράσος. Σου λένε εγώ θα πάω και σιγά-σιγά θα μάθω. Δεν έχουν το θράσος [οι ντόπιοι βιολάτορες], δεν τολμούν, τι να πω άλλο; Ερ. Είπατε προηγουμένως ότι εμείς δεν τραγουδάμε στίχους, δεν έχουμε τραγούδια, δηλαδή οι άλλοι τι έχουνε; Απ. Όχι-όχι έχουμε μαντινάδες, οι μαντινάδες μπορεί να υπάρχουν κι άμα δεν έχεις υπάρχουν τόσα βιβλία που έχουν γράψει στίχους τέτοια, μπορούν από κει να τα μάθουν. Εκεί δεν είναι το πρόβλημα, το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν οι άνθρωποι αυτοί που θα το αποφασίσουνε. Και προτιμούν να πιάσουν μία λύρα και να μάθουν αμέσως τα χανιώτικα. Ερ. Είναι για δύσκολο για τους Σητειακούς να μάθουν τα χανιώτικα; Απ. Δεν μπορούνε, είναι ο τρόπος που τα τραγουδάνε είναι αλλιώτικος. Ερ. Ναι αλλά στους Σητειακούς δεν αρέσει ο τρόπος αυτός; Απ. Δεν μπορούνε, δεν το ζούνε αυτό, δεν το αισθάνονται, για να το πούνε με το μέταλλο που το τραγουδάνε οι άλλοι, δεν το αισθάνονται, από μέσα βγαίνει. Θα πει βέβαια δυο-τρεις μαντινάδες και πέντε και δέκα και εκατό ας πούμε μαντινάδες, αλλά θα τις πει με το στυλ το δικό μας. Μα αυτό δεν είναι βέβαια μειονέκτημα, δεν είναι μειονέκτημα, γιατί; πρέπει να προβάλουμε και εμείς το δικό μας στοιχείο, αλλά δεν το έχουνε αποφασίσει, τολμήσει οι δεν ξέρω τι είναι αυτά τα στοιχεία τα οποία μένουνε. Ερ. Γιατί για να προτιμάνε τους άλλους Απ. Μα δεν είναι δική τους επιλογή, διότι οι άλλοι είναι ήδη έτοιμοι και σου `ρχονται. Ερ. Αυτό που θέλω να πω είναι: όταν εσείς παίζετε το χανιώτικο και το ρεθυμνώτικο με το δικό σας ύφος, τα παίζετε έτσι όχι για κανένα άλλο λόγο αλλά γιατί τα νιώθετε έτσι να τα παίξετε; Απ. Ναι-ναι. 21

Ερ. Οι κάτοικοι εδώ δεν τα νιώθουν έτσι να τ` ακούσουνε; Απ. Βεβαίως αυτό τους αρέσει εδώ, γιατί με τον ίδιο τρόπο σκέφτονται και αυτοί. Έτσι νιώθουνε και αυτοί. Αλλά δεν το κάνουνε, αυτοί δηλαδή που θα `πρεπε να το κάνουνε δεν το κάνουνε. Ερ. Ευχαριστιούνται όταν έρχονται οι ξένοι από τ` άλλα μέρη να παίξουνε; Απ. Είναι όλοι αγανακτισμένοι, όλοι, αλλά έχει επιβληθεί τώρα αυτό το θέμα και σου λέει είναι μια λύση ανάγκης, τουλάχιστον αυτός είναι έτοιμος [ο λυράρης] τον παίρνω εκεί πέρα θα τον πληρώσω Ερ. Πάντως εμένα μου μένει η απορία ακόμα, γιατί παιδιά από την Σητεία που μαθαίνουνε λύρα, μαθαίνουνε λύρα και τραγουδάνε και ένας που παίζει βιολί μαθαίνει να παίζει συρτό χορό και δεν μπορεί να τραγουδήσει, γιατί; μήπως υπάρχει κανένας άλλος λόγος που τον εμποδίζει; Απ. Δεν ξέρω, εγώ για να πω την αλήθεια μου όταν παίζω βιολί δεν μπορώ να τραγουδήσω, γιατί ίσως επειδή έχω σπουδάσει μουσική και για να τραγουδήσεις πρέπει να ανοίγεις και να κλείνεις το σαγόνι σου. Εγώ για να κρατήσω το βιολί πρέπει να, για να κρατήσεις σε μια θέση το βιολί είναι ολόκληρη ιστορία να πούμε, δεν μπορείς ν` ανοίγεις [το στόμα], αλλά αν το αφήσεις το βιολί και τραγουδήσεις και μετά το ξαναβάλεις αυτά τώρα είναι είπαμε. Ερ. Μήπως είναι αυτός ο λόγος; Απ. Ίσως να είναι κι αυτός. Ερ. Γιατί είδα στα Χανιά, που εκεί αυτοί δεν έχουν τέτοιο πρόβλημα. Απ. Στα Χανιά παίζουν πάρα πολύ ωραίο βιολί. Ερ. Είδατε πως παίζουν όμως; Απ. Που το κρατάνε κάτω. Ερ. Μήπως είναι αυτός ο λόγος; Απ. Ίσως να `ναι και αυτός δεν αποκλείεται. Δεν το `χουνε όμως όλοι αλλά συνήθως οι περισσότεροι δεν το κρατάνε εδώ [στο σαγόνι], το βιολί πρέπει να το κρατάς με το σαγόνι, το χέρι τούτο δω [το αριστερό] πρέπει να είναι ελεύθερο, διότι όταν έχεις να κάνεις με μηχανισμό του βιολιού που να έχεις θέσεις κτλ, δεν μπορεί το χέρι αυτό να κρατάει το 22

βιολί, πως θ` ανεβεί μετά; δεν είναι δυνατόν, πρέπει να το κρατάει με το σαγόνι και να έχει μια επαφή ίσα-ίσα που να μπορεί να, υπάρχουνε νότες κοντά στον καβαλάρη ας πούμε, πως θα τις παίξω άμα το κρατάω εδώ [εννοεί χαμηλά] ; Ερ. Οι Χανιώτες πως τα καταφέρνουν; Απ. Μα οι Χανιώτες παίζουν στην πρώτη θέση συνήθως, όταν είναι στην πρώτη θέση φτάνει το τέταρτο δάχτυλο και πάνω. Εδώ μάλιστα θα το προσέξατε που γράψατε στην Αθήνα, κάποιος εδώ Τσαγκαράκης, ο οποίος έχει εδώ ένα νύχι τόσο [δείχνει το μέγεθος], και του λέω για όνομα του Θεού! Μα εγώ δεν το χρησιμοποιώ καθόλου τούτο δω και τον βλέπω τώρα και παίζει και καλά ας πούμε αυτές τις κοντυλιές και τούτο δω το δάχτυλο δεν ακουμπάει καθόλου στις χορδές, μα είναι δυνατόν; όταν έχεις το μικρό σου δάχτυλο και έχει δυο πόντους νύχι; όταν το κρατάς έτσι το βιολί πώς να παίξεις; εδώ πρέπει να είναι το χέρι που να μπορεί να χτυπάει απάνω στις χορδές, μου `λεγε κάποτε ο καθηγητής μου να το χτυπάς που να του σπάσεις το βραχίονα με το χτύπημα. Είναι ορισμένα πράγματα, που εγώ για να πω την αλήθεια έχω απογοητευθεί και εξάλλου για ποιο λόγο; είχα όρεξη όταν ήρθα γιατί ήρθα γι` αυτό το σκοπό να βοηθήσουμε για την αναβάθμιση, γι` αυτό με καλέσανε τότε ο δήμαρχος της Σητείας, ακόμα έχω τις επιστολές, επειγόντως να κατέβω κάτω για να κάνουμε μουσική ας πούμε. Στη Σητεία υπήρχε παράδοση, οι παλιοί το ξέρουνε όλοι, μουσική παράδοση, όλοι παίζανε, πήγαινες σε ένα χωριό τα παλιά χρόνια και παίζανε οι περισσότεροι όργανο, βιολιά και σήμερα δεν υπάρχει τίποτα σας το λέω εγώ. Και υπάρχουν και άλλα στοιχεία τα οποία το υποβαθμίζανε περισσότερο ακόμα [την μουσική εννοεί], διότι καλύτερα λέμε όταν λες την αλήθεια είναι πικρή και πειράζει πολλούς. Είχα πει εγώ μερικά πράγματα και φαίνεται ότι δεν αρέσανε και στο ραδιοφωνικό σταθμό με είχανε καλέσει μερικές φορές, είπα ορισμένα πράγματα τα οποία ήταν οι αλήθειες, αλλά μάλλον δεν μπορεί να λεχτεί η αλήθεια, δεν ακούγεται ευχάριστα σε ορισμένους. Επειδή δεν ήρθα εδώ για να κάνω επαγγελματισμό, ούτε για τίποτε πήρα την σύνταξή μου- 23

είπα να βοηθήσω όσο μπορώ με όλες μου τις δυνάμεις πήγαινα ερχόμουνα μέρα νύχτα πήγαινα, ερχόμουνα απ` τη Σητεία, Τουρλωτή πάνω στα χωριά όλα, να βοηθήσω γιατί ήθελα πραγματικά να βοηθήσω. Απογοητεύτηκα εντελώς. Ερ. Εσείς είστε γνωστός τώρα εδώ σε όλη την Σητεία και ξέρουν πια τις ικανότητες που έχετε να διδάξετε, λόγω της μόρφωσης που έχετε, παιδιά δεν υπάρχουν να έρθουνε να χτυπήσουνε την πόρτα σας και να σας πούνε: μας βοηθάτε να μάθουμε βιολί; Απ. Όχι πολλά. Μου `χουνε πει πραγματικά μερικά παιδιά και τους είχα ξεκινήσει. Είδα ότι σε μερικά πραγματικά είχαν και ταλέντο. Ήταν ένα παιδί που είχε περισσότερο απ` τους άλλους και είχε κάνει πρόοδο αρκετά, είχε προχωρήσει καλά και θα τον έβαζα να βγει και πάνω στις θέσεις [του βιολιού] να κάνει τεχνική ας πούμε, σταμάτησε. Δηλαδή με λίγα λόγια θέλω να πω τo εξής: κατά καιρούς να μου παρουσιαστούν δύο-τρία παιδιά να πηγαίνω στα σπίτια τους να τους κάνω μάθημα, να περάσει ένα διάστημα να παίρνω το βιολί, να τους το φτιάχνω, να τους το ρυθμίζω, να τους τα τακτοποιώ όλα και σε μια στιγμή λέει το βαρέθηκε το σταμάτησε [το βιολί]. Αυτή η δουλειά γίνεται, είναι δύσκολο το βιολί και δεν θέλουνε να ασχοληθούνε. Στην Ιεράπετρα εγώ δίδαξα τον πρώτο χρόνο που ήρθα, το 1986 τον Οκτώβριο, Άγιο Νικόλαο και Ιεράπετρα, με καλέσανε για να τους διδάξω και στην Ιεράπετρα τότε άνοιξε η μουσική σχολή που ξεκίνησε. Πήγα εγώ, μαζευτήκανε 6-7 παιδάκια και στον Άγιο Νικόλαο, είχα και εκεί άλλα τόσα 7-8 παιδιά, βρήκα και μερικά ταλέντα, πάρα πολύ ωραία ταλέντα, αλλά κάνανε πολλά χρόνια 6-7 χρόνια και μέσα σ` αυτά τα 7 χρόνια δύο παιδιά ή τρία το πολύ να είχανε κάποια ας πούμε πρόοδο. Είχα δύο παιδιά, τρία τα οποία, δεν ξέρανε ακόμα να πιάσουνε το βιολί και να βάλουν το δοξάρι πάνω στο βιολί και κάνανε [μάθημα] 7 χρόνια και συγκεκριμένα είδα τον πατέρα του ενός σε κάποια δεξίωση σ` ένα ξενοδοχείο, είδανε πως ήμουνα εγώ και του λέω: για όνομα του θεού! δικό σου είναι αυτό το παιδάκι; μα δεν καταλαβαίνεις ότι [δεν έκανε 24

για μουσική], άστο μου λέει δεν πειράζει, να λέμε ότι πηγαίνει στο ωδείο. Αυτή η νοοτροπία υπάρχει. Ερ. Εσείς προσπαθούσατε να τα μάθετε παραδοσιακό ή κλασσικό βιολί; Απ. Κλασσικό κανονικό, αλλά στη συνέχεια άμα μπαίνανε και μαθαίνανε το μηχανισμό, ορισμένα στοιχεία, θα τους μάθαινα τα πάντα. Ερ. Όλα τα παιδάκια που μας είπατε προηγουμένως ήτανε για κλασσικό βιολί; Απ. Ναι κάνανε θεωρία και κανονικά με μέθοδο βιολιού κτλ. Ερ. Όχι εγώ σας ρώτησα για παραδοσιακό βιολί; Απ. Παραδοσιακό δεν τους έκανα, αλλά στα παιδιά εδώ τους έκανα. Ερ. Σας ρώτησα αν είχανε ενδιαφέρον για παραδοσιακό βιολί; Απ. Όχι, μα θα μου το λέγανε. Στην Ιεράπετρα, εγώ έχω πάρα πολύ μεγάλη υπομονή. Ερ. Ναι αλλά μήπως ήταν ένας λόγος αποθάρρυνσης που ξεκινάγανε με κλασσικό βιολί; Απ. Όχι, μα εγώ προσπαθούσα, ότι και να έκανε το παιδί, εγώ δεν απογοητευόμουνα ή να του πω αρνητικά. Ερ. Όχι εσείς, το παιδί αν απογοητευότανε; Απ. Όχι-όχι, θυμάμαι συγκεκριμένα καθότανε η μάνα του την ώρα που έκανα μάθημα και στο τέλος τραβούσε τα μαλλιά της. Εγώ θα το σκότωνα μου λέει, εγώ θα το σκότωνα, για όνομα του θεού! Αλλά το βράδυ εγώ υπέφερα, πραγματικά γιατί είχα μεγάλο άγχος. Εν πάση περιπτώσει τώρα πάνε αυτά, άμα θέλουνε να μάθουνε να μάθουνε, εγώ ήμουνα ανοιχτός σε όλους, μέχρι πριν λίγους μήνες είχα δυο παιδιά στην Σητεία και μια στιγμή λένε [οι δικοί του] δεν το πιάνει [το βιολί], έχει πολλά μαθήματα, έχει τούτο, έχει φροντιστήριο, τους λέω εντάξει βρε παιδί μου, με για σας με χαρά σας. Ερ. Παραγγελιές σε γλέντια γινόντουσαν; να σηκωθεί κάποιος και να πει θα χορέψω εγώ και η οικογένειά μου, ή η παρέα μου και τώρα απαγορεύεται να χορέψει άλλος, και πληρώνανε γι` αυτό; Απ. Σε μένα δεν έχει συμβεί ποτέ, γιατί εγώ δεν ήμουνα ποτέ λαϊκός οργανοπαίχτης. 25

Ερ. Από ότι έχετε ακούσει για άλλους; Απ. Από ότι έχω ακούσει εδώ δεν συμβαίνανε αυτά, γιατί κατεξοχήν οι άνθρωποι εδώ είναι ήπιοι, δεν είναι φίλερις, δεν έχουν εκείνο το νταηλίστικο ας πούμε, που σου λέει εγώ θα κάνω αυτό, εγώ θα κάνω εκείνο, δεν γίνονται αυτά τα πράγματα κι αν γίνει θα είναι μία σπάνια εξαίρεση. Εγώ δεν έχω δει αλλά δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε εντελώς. Αν γίνει θα είναι πάρα πολύ μεγάλη εξαίρεση. Εδώ είναι φιλήσυχος ο κόσμος, μπορεί να είναι και αυτό αρνητικό σε πολλά πράγματα, γιατί το να είσαι πολύ μαλακός πολύ φιλήσυχος, σημαίνει ότι δεν είσαι και δραστήριος σε πολλά πράγματα, έτσι δεν είναι; μαλθακός δηλαδή. Ερ. Ο χορός ήταν ομαδικός; δηλαδή χορεύανε όλοι μαζί στη σειρά; Απ. Όσοι θέλανε να χορέψουνε χορεύανε, μπορεί να χόρευαν και δυο μόνο και στη συνέχεια σηκώνονταν και οι άλλοι ανάλογα. Πολλές φορές παίζανε οι λυράρηδες μοναχοί τους και αφού δεν σηκωνότανε κανένας σταματάγανε. Ερ. Πως τον ονομάζανε το χορό αυτό; Απ. Ο συρτός χορός είναι ομαδικός, το πεντοζάλη είναι ομαδικό, ο καλαματιανός το ίδιο. Ερ. Όταν παίζανε τις κοντυλιές και χορεύανε; Απ. Οι κοντυλιές είναι συνήθως για να τραγουδάνε, αλλά χορεύουνε και ένα αργό-αργό συρτό με της κοντυλιάς το σκοπό, πιάνουν έτσι δύο-δύο ένα αργό συρτό δεν ξέρω πως το κάνουνε. Ερ. Ο σιγανός που λένε; Απ. Αυτός μάλλον, με κοντυλιές κάνουνε το σιγανό, εκείνο το συρτό το σιγανό. Ερ. Έχετε δει ποτέ στην περιοχή σας τέτοιο σιγανό χορό να τον χορεύουν χωρίς όργανα; να τραγουδάνε μόνο; Απ. Μπορεί να γίνει, όμως δεν το `χω προσέξει, άμα δεν έχουνε όργανα κάθονται και τραγουδάνε και χορεύουνε, τι να κάνουνε; λύση ανάγκης. Ερ. Υπήρχαν κάποιες ειδικές κοντυλιές που λέγανε το πρωί σε καντάδες; Απ. Της νύχτας που λέγανε καμιά φορά. 26

Ερ. Της νύχτας ή του πρωινού τα ξημερώματα; Απ. Της νύχτας, αυτό υπονοούσανε μάλλον, κοντυλιές της νύχτας. Ερ. Ποιες ήταν οι κοντυλιές της νύχτας; Απ. Κάποιες απ` αυτές που αναφέραμε. Ερ. Του Ρε ας πούμε; Απ. Ε, του Ρε, του Λα, αυτές παίζανε, μα δεν υπάρχουνε εδώ, δεν υπάρχει ποικιλία. Ερ. Ρωτάμε αν υπάρχουν κάποιες κοντυλιές που τις προτιμούσανε έτσι ειδικά στις καντάδες; Απ. Ναι, είναι της νύχτας, αυτή του Ρε η κοντυλιά η οποία πιάνει και την ψιλή χορδή στο βιολί, τη Μι και ανεβαίνει και λίγο απάνω και πιάνει μια διφωνία εκεί, άστρα μη με μαλώνετε που τραγουδώ τη νύχτα, γιατί είχα πόνο στην καρδιά και βγήκα και τον είπα, κάτι τέτοια να πούμε, τώρα δεν γίνονται. Εμείς κάναμε τότε καντάδες, όταν ήμουνα μικρό παιδάκι,. Όταν τελείωνε ο χορός συνήθως, συνήθως αυτό πρέπει να μην το παραλείψουμε όταν γίνονταν οι χοροί και αφού περνούσε μια ορισμένη ώρα που διέλυε ο χορός, μαζευόντουσαν 5-6 άτομα, οι οποίοι ήταν οι γλεντζέδες της παρέας και γυρίζανε, φεύγανε από εκεί που γινότανε ο χορός, γυρίζανε το χωριό τραγουδώντας και κάθε μία κοπελιά που είχε ενδιαφέρον [για κάποιον] άκουγε την καντάδα και γινότανε αυτό το ρομαντικό ειδύλλιο. Εγώ πραγματικά θυμάμαι που ήμουνα πιτσιρίκος με τα κοντά παντελόνια και όταν σε κάποια περίπτωση που χορεύανε, δεν μ` αφήσανε να φύγω, μου λένε θα κάνουμε καντάδα γιατί μπορεί και να μη γινότανε καντάδα - και πέρασα από το σπίτι μας από κάτω, περάσαμε και σταματήσαμε εκεί στην γωνία και έπαιζα εγώ μια κοντυλιά και μου το `λεγε η αδερφή μου την επομένη, τρελάθηκα μου λέει η αδερφή μου, παναγία μου τι γλυκάδα είχε αυτή η κοντυλιά, τι ήταν αυτό! τρελάθηκα, μου είπε αμέσως μετά, την επομένη. Ε αυτά ήτανε, υπήρχε κάποιος ρομαντισμός τότε. 27