N.HRISTOVSKI 1, M.JOVANOVSKA 2, X.TOMOVSKA 3, M.KOTEVSKA 4, E.KRSTEVSKA 5, S.STERJOVSKI 6

UDK 637.146:339.13 (497.7) N.HRISTOVSKI 1, M.JOVANOVSKA 2, X.TOMOVSKA 3, M.KOTEVSKA 4, E.KRSTEVSKA 5, S.STERJOVSKI 6 KISELOMLE^NITE PROIZVODI I PROBIOTICI ZASTAPENI NA PAZAROT VO REPUBLIKA MAKEDONIJA Apstrakt Izvr{eno e istra`uvawe na pazarot vo Republika Makedonija na kiselomle~nite i probiotski proizvodi od pove}eto golemi supermarketi i sredni kolonijalni prodavnici vo na{ata dr`ava. Kiselomle~nite i probiotskite proizvodi imaat pozitivni vlijanija vrz zdravjeto na lu eto kako {to e vlijanieto vrz: zaboluvawa vo gastrointestinalniot trakt, kardiovaskularnite zaboluvawa, zaboluvawata vo urogenitalniot trakt, alergiite, imunitetot, kariesot i upotrebata na probioticite kaj zdravite lu e. Utvrdeno e deka kiselomle~nite i probiotskite proizvodi imaat se pogolema primena vo ishranata kaj lu eto od na{ata populacija. Nikola Hristovski 1, Monika Jovanovska 2, Xulijana Tomovska 1, Meri Kotevska 1, Elena Krstevska 3,Sterja Sterjovski 1. Biotehni~ki fakultet-bitola 1, Medicinski centar-bitola 2, Zavod za zdrav-stevena za{tita-bitola 3 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 175

Nikola Hristovski, Monika Jovanovska, Xulijana Tomovska, Meri Kotevska, Elena Krstevska,Sterja Sterjovski Voved S amiot termin,, probiotici" ozna~uva ne{to sprotivno od,,antibi-otici". Toa e sosema pravilno bidej}i probioticite se prirodni `ivi mikroorganizmi koi dodadeni imaat pozitivno vlijanie vrz crevnta ramno-te`a. Zborot probiotik poteknuva od gr~kite zborovi,, προ,, so zna~ewe,,za,, i,, βιoξ,, so zna~ewe,, `ivot,,. Zna~eweto na probioticite vo kislomle~nite proizvodi prv go ustanovil ruskiot nau~nik Ivan Me~nikov vo bugarskoto kiselo mleko. Zna~i probioticite se alternativa za antibioticite. Probioticite ja namaluvat infekcijata i mortalitetot. Toa se vr{i na na~in {to doa a do kompeticija za hranata, prostorot, i drugite faktori me u probiotskite bakterii i {tetnite bakterii, pri {to {tetnite se istisnati od pokometivnite probiotici. Op{to re~eno, probiotskite mikroorganizmi go pravat organizmot na doma}inot nepodnosliv za razvoj na patogeni mikroorganizmi na nekolku na~ini me u koi najkarakteristi~ni se namalu-vaweto na rn na sredinata ( zgolemuvawe na kiselosta ) i la~eweto na egzoenzimi. Ovie enzimi se del od metaboliti~kata aktivnost na probiotskite mikroorganizmi i imaat baktericidno ili bakteriostatsko dejstvo vrz patogenata mikroflora ( pr. nizin ). Ovie bakteriski ekskreti navleguvaat vo mikroorganizmite pritoa primenuvaj}i go nivniot hemizam. Isto taka, probioticite go zabrzuvaat raspa aweto na organskite soedinenija natrupani vo organizmot koi se produkti na metaboliti~kata aktivnost ( sulfidi, nitrati, amonijak i nekoi organski kiselini ). Najto~na definicija so koja se pojasnuvaat probioticite bi bila slednata: probioticite se `ivi mikroorganizmi koi vneseni vo organiz-mot vo adekvatni koli~ini sozdavaat pozitivni efekti vrz zdravjeto na organizmot doma}in, podobruvaj}i ja sostojbata na prirodnata mikroflora, ( Fuller, 1989 ). 176 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Kiselomle~nite proizvodi i probiotici zastapeni na pazarot vo Republika Makedonija Kiselomle~nite proizvodi se proizvodi koi nastanuvat so fermentacija na mlekoto pod dejstvo na mle~no-kiselata mikroflora prisutna vo mlekoto. Ako e mlekoto surovo toa e prirodno bogato so mikroflora, a ako e pasterizirano se dodavaat kako kulturi. Postojat golem broj kiselo mle~ni proizvodi: jogurt, kiselo mleko, pavlaka, kefir, acedofilno mleko, kumis i dr. Materijali i metodi na ispituvawe Za ovaa cel ke ni poslu`at site golemi supermarketi kako {to se: Ramstor, Vero, Tineks, Kam, Tediko, SP-market, MAHI - D kako i site ostanati pomali i pogolemi kolonijalni prodavnici vo dr`avata. Golemite supermarketi imaat pogolem broj zastapeni kiselomle~ni i probiotski proizvodi kako {to se: IMB - BITOLA - jogurt od 200 ml. so 3,2% mle~na mast - jogurt od 0,5 litri so 3,2% mle~na mast - jogurt od 1 litar so 3,2% mle~na mast - jogurt VITA AB od 0,5 i 1 litar so 1,5% mle~na mast (probiotski ) - kravsko kiselo mleko od 0,5litri so 3,2% mle~na mast - pavlaka od 200 ml. so 12% mle~na mast - pavlka od 200 ml. so 24% mle~na mast IDEAL [IPKA - BITOLA - jogurt so Sa od 1 litar so 1,5% mle~na mast - jogurt so Sa od 1 litar so 3,2% mle~na mast - jogurt od 1 litar so 3,2% mle~na mast - jogurt so Sa od 9,5 litri so 3,2% mle~na mast - kravsko kiselo mleko od 0,5 litri so 3,2% mle~na mast - pavlaka od 200 grama so 18% mle~na mast LABRADOR - OHRID - jogurt od 180 mililitri so 3,2% mle~na mast - jogurt od 0,5 litri so 3,2 % mle~na mast - jogurt od 1 litar so 3,2% mle~na mast - biojogurt od 0,5 i 1 litar so 3,2% mle~na mast Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 177

Nikola Hristovski, Monika Jovanovska, Xulijana Tomovska, Meri Kotevska, Elena Krstevska,Sterja Sterjovski - kiselo mleko od 450 grama so 3,2% mle~na mast DANONE BUGARIJA - kiselo mleko od 0,5 kg. so 2,5% i 4,3% mle~na mast - kiselo mleko od 400 grama so 2,5% i 4,3% mle~na mast - ACTIVIA NATURAL so 2,5 i 4,3% mle~na mast (probiotski) - ovo{en jogurt od jagoda od 150 i 300 grama - ovo{en jogurt od kajsija od 150 i 300 grama DUKAT HRVATSKA - jogurt od 180 grama so 3,2% mle~na mast - jogurt od 1 litar so 3,2% mle~na mast - jogurt od 1 litar so 1,5% mle~na mast - jogurt od 0,5 i 1 litar so 1,5 i 3,2% mle~na mast - jogurt od 330 grama so 3,2% mle~na mast - BIOACTIV LGG so 1,5% mle~na mast od 330 grama (probiotski) - BIOACTIV LGG so vkus na na cre{a, jagoda, ananas, portokal, banana od 330 grama ( probiotski ) - AB cultura od 330 grama so 0,1% mle~na mast ( probiotski) - AB cultura od 500 grama so vkus na {umsko ovo{je, praska, jagoda i kokos ( probiotski ) - pavlaka od 200 grama so 20 i 12% mle~na mast - pavlaka od 500 grama so 12% mle~na mast MEGGLE HRVATSKA - pavlaka od 410 grama so 12 i 20% mle~na mast - pavlaka od 900 grama so 12 i 20% mle~na mast - pavlaka od 180 grama so 12% mle~na mast - jogurt od 1 litar so 2,8 mle~na mast KRI-KRI Grcija - pavlaka od 1 kilogram so 20% mle~na mast - pavlaka od 500 grama so 0,2 mle~na mast - pavlaka od 1 kilogram so 2% mle~na mast - jogurt od 0,5, 1 i 1,5 litri so 3,2% mle~na mast 178 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Kiselomle~nite proizvodi i probiotici zastapeni na pazarot vo Republika Makedonija - kiselo mleko od 450 i 320 grama so 3,2% mle~na mast - ov~ko kiselo mleko od 450 i 320 grama so 6% mle~na mast MLEKARA MIKI - PRILEP - jogurt od 200 grama, 0,5 i 1 litar so 3,2% mle~na mast - jogurt od 0,5 litri so 3,5% mle~na mast - kravsko kiselo mleko od 200 grama so 3,2% mle~na mast - ov~ko kiselo mleko od 200 grama so 6% mle~na mast - krem kiselo mleko od 200 grama so 6% mle~na mast - pavlaka od 200 grama so 16% mle~na mast VINIDIJA HRVATSKA - jogurt od 0,5 i 1 litar so 3,2% mle~na mast - kefir od 200 ml. i 0,5 litri so 0,9% mle~na mast (probiotski) - kefir od 200 ml. i 0,5 litri so 3,2% mle~na mast (probiotski) - acedofilno mleko od 200 ml. i 0,5 litri so 0,9% mle~na mast (probiotski) - acedofilno mleko od 200 ml. i 0,5 litri so 3,2% mle~na mast ( probiotski ) BU^EN KOZJAK - KUMANOVO - jogurt od 0,5 litri so 3,2% mle~na mast - jogurt od 1 litar so 3,2% mle~na mast - kiselo mleko so 3,2% mle~na mast Vo pomalite supermarketi i kolonijalni proizvodi vo na{ata dr`ava se sre}avaat najrazli~ni vidovi kiselomle~ni proizvodi i od mali proizvoditeli kako {to se: Mandra - Bitola, Mlekara Frider- Skopje Mlekara - [tip, Mik Standard - [tip, Vitabela - [tip, Eko milk - Radovi{, Mlekara Radovo, Mlekara Pekabesko - Skopje, Mlekara Strumica i drugi. Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 179

Nikola Hristovski, Monika Jovanovska, Xulijana Tomovska, Meri Kotevska, Elena Krstevska,Sterja Sterjovski KATALOG NA PROBIOTICI Vo tebelata se navedeni dosega poznatite soevi na bakterii za koi se smeta deka imaat probiotsko dejstvo. Soj Izvor na podatoci Bifidobacterium breve Yakult ( Japan ) Bifidobacterium lactis Bb-12 Christian Hansen, Inc ( Denmark ) Bifidobacterium lactis FK120 Fukuchan milk ( Japan ) Bifidobacterium lactis HN019 ( New Zealand dairy board DR10 ) Bifidobacterium lactis LKM512 Fukuchan milk ( Japan ) Bifidobacterium longum BB536 Morinaga Milk Industry Co.Ltd. ( Japan ) Bifidobacterium longum SBT-2928 Snow brand milk Products Co. Ltd. (Japan) Enterococcus faecium SF68 Cerbios Pharma ( Switzerland ) Lactobacillus acidophilus CK120 Matsutani Chemical Product ( Japan ) Lactobacillus acidophilus Arla Dairy ( Sweden ) NCFB1748 Lactobacillus acidophilus 145 Danlac ( Canada ) Lactobacillus acidophilus 74-2 Danlac ( Canada ) Lactobacillus acidophilus DDS-1 Nebraska Cultures, Inc.( USA ) Lactobacillus acidophilus LA-1 Christian Hansen, Inc. ( Denmark ) Lactobacillus acidophilus LB Lacteol Labarotory ( France ) Lactobacillus acidophilus NCFM Rhoida, Inc. ( USA ) Lactobacillus acidophilus R0011 Institut Rosell ( Montreal, Canada ) Lactobacillus acidophilus SBT- Snow Brand Milk Products Co. Ltd 2062 (Japan) Lactobacillus bulgaricus 1262 Danlac ( Canada ) Lactobacillus casei 01 Christian Hansen, Inc. ( Denmark ) Lactobacillus casei 744 Nutricia ( Netherlands ) Lactobacillus casei CRL431 Christian Hansen, Inc. ( Denmark ) Lactobacillus casei DN114 Danone ( France ) 180 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Kiselomle~nite proizvodi i probiotici zastapeni na pazarot vo Republika Makedonija Lactobacillus casei DN-014001 Danone ( France ) Lactobacillus casei Shirota YIT918 Yakult ( Japan ) Lactobacillus casei var.rhamnosus Labarotories Lyocentre ( France ) Lactobacillus crispatus CTV05 Gynelogix, Colorado ( USA ) Lactobacillus bulgaricus 2038 Meiji ( Japan ) Lactobacillus fermentum LC014 Urex Biotech. ( Canada ) Lactobacillus helveticus CK60 Matsutani Chemical Product ( Japan ) Lactobacillus johnsonii La-1 ( Lj-1 Nestec, Ltd. ( Switzerland ) ) Lactobacillus paracasei CRL 431 Christian Hansen, Inc. ( Denmark ) Lactobacillus paracasei F19 Arla Dairy ( Sweden ) Lactobacillus plantarum 299V Probi AB ( Sweden ) Lactobacillus plantarum MicroBioLogics ( MBL ), USA ATCC8014 Lactobacillus plantarum L2-1 Danlac ( Canada ) Lactobacillus reuteri MM53 Biogaia ( Sweden ) Lactobacillus reuteri SD2112( Biogaia ( USA ) MM2) Lactobacillus rhamnosus 1091 Danlac ( Canada ) Lactobacillus rhamnosus 271 Probi AB ( Sweden ) Lactobacillus rhamnosus ATCC MicroBioLogisc ( MBL ), ( USA ) 7469 Lactobacillus rhamnosus GG Valio Dairy ( Finland ) ATCC 53103 Lactobacillus rhamnosus GR-1 Urex Biotech ( Canada ) Lactobacillus rhamnosus LB21 Essum AB ( Sweden ) Lactobacillus rhamnosus Lc705 Danlac ( Canada ) Lactobacillus rhamnosus VTT E - Research strain VTT, Finland 97800 Lactobacillus rhamnosus R0052 Institut Rosell ( Canada ) Lactobacillus salivarius UCC118 University College Cork ( Ireland ) Lactococcus lactis L1A Essum AB ( Sweden ) Streptococcus thermophilus 1131 Kenko-dontokoi ( Japan ) Streptococcus thermophilus F2 Danlac ( Canada ) Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 181

Nikola Hristovski, Monika Jovanovska, Xulijana Tomovska, Meri Kotevska, Elena Krstevska,Sterja Sterjovski Zna~eweto na probioticite i kiselomle~nite proizvodi vrz zdravjeto na lu eto i `ivotnite Me u zaboluvawata i poremetuvawata kaj ~ovekot, vrz koi se smeta deka probioticite se efektivni, najinteresni se slednite: 1.Zaboluvawa vo gastrointestinalniot trakt a) prevencija na dijarea nastanata od patogeni bakterii i virusi: - rotaviralna dijarea kaj decata - dijarea pri patuvawe - dijarea nastanata pri dolgotrajno koristewe na antibiotici ( Clostridium difficile ) b) infektivni zaboluvawa: - infekcii i komplikacii nastanati od Helicobacter - ostanati bakteriski infekcii v) vospalitelni zaboluvawa i kolitis g) rak i tumori - antimutageni dejstva d) akuten pankretitis 2. Kardiovaskularni zaboluvawa a) zgolemuvawe na nivoto na HDL holesterolot vo krvta b) namaluvawe nivoto na holesterol vo serumot 3. Zaboluvawa vo urogenitalniot trakt a) bakteriska vaginoza b) vaginitis v) infekcii na urinalniot trakt 4. Alergii - netolerancija na laktoza - atopi~en egzem 5. Imunitet 6. Karies 7. Upotreba na probioticite kaj zdravi lu e ROTAVIRALNA DIJAREA KAJ DECATA 182 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Kiselomle~nite proizvodi i probiotici zastapeni na pazarot vo Republika Makedonija 10 11 Konzumiraweto na Lactobacillus rhamnosus GG ( 10 10 bakterii na den ) ja skratuva dijareata kaj decata od prose~no 3,5 denovi na 2,5 denovi. DIJAREA PRI PATUVAWE Prevencijata na ovaj tip dijarea so probiotici e sigurna alterna-tiva na {tetnite antibiotici, posedbo poka`uva dobar efekt so koristewe na Lactobacillus rhamnosus GG. DIJAREA PREDIZVIKANA OD UPOTREBA NA ANTIBIOTICI 8 Tretiraweto so Enterococcus faecium SF68(1.5x10 bakterii na den ) kako profilakti~ko sredstvo, go namaluva vremetraeweto na dijareata. Dijarea se pojavila kaj 2 do 23 pacienti tretirani Enterococcus faecium SF68, nasproti 6 od 22 pacienti kaj placebo grupata. INFEKTIVNI ZABOLUVAWA Enterovirulentnite patogeni razvivaat patogenicitet pri zaka~uvawe vrz kletkata i so sozdavawe na citotoksini ili citoti~ni toksini. INFEKCII I KOMPLIKACII NASTANATI OD HELICOBACTER Doka`ano e deka Lactobacillus acidophilus LA1 i Lactobcillus acidophilus LB inhibitorno deluvaat vrz Heliocobacter pylori, in vitro vrz invazionite i neinvazionite enteropatogeni, a in vivo vrz Salmonella typhimurium i Campilobacter jejuni. OSTANATI BAKTERISKI INFEKCII Pokraj inhibicijta na Helicobacter pylori i Helicobcter felis postojat dokazi deka probioticite kako Lactobacillus acidophilus LA1 i Lactobcillus acidophilus LB imaat in vitro inhibitorno dejstvo vrz enteropatogenite kako: Salmonella enteritidis, entertoksikogenata Escherichia coli ( ETEC ) i Serratia marcescens. Isto taka Lactobacillus rhamnosus GG ima inhibitorno dejstvo vrz Salmonella typhimurium C5 in vitro i in vivo. Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 183

Nikola Hristovski, Monika Jovanovska, Xulijana Tomovska, Meri Kotevska, Elena Krstevska,Sterja Sterjovski Zna~ajno e da se ka`e deka vo borbata protiv bakteriskite infekcii, uloga igra i imunostimulativnoto dejstvo na probioticite, koe ovozmo-`uva zgolemuvawe na rezistencijata na ~ovekot kon patogenite bakterii. VOSPALITELNI ZABOLUVAWA I KOLITIS Tuka sp aat nekolku vospalenija i zaboluvawa me u koi naj~esti se: IBS ( Irritable bowel syndrome ) u{te poznat kako mukozen kolitis; IBD ( Inflamatory bowel disease ) poznat kako ulcerativen kolitis; Crohn-ova bolest u{te poznata kako granulomaciozen enteritis, regionalen enteritis ili ileitis. IBS ( Irritable bowel syndrome ) Vo odnos na ovaj sindrom i efektite na probioticite izvr{eni se samo mal broj ispituvawa koi davaat vetuva~ki rezultati. Koristen e Lactobacillus plantarum, i grupata koja be{e tretirana so ovoj probiotik ima{e podobrena gastrointestinalna funkcija i 12 meseci po ispituvaweto, vo odnos na placebo grupata. IBD ( Inflamatory bowel disease ) Ova e zaedni~ko ime za site hroni~ni zaboluvawa proprateni so vospalenie na koe bilo mesto vo gastro-intestinalniot trakt kako na primer ulcerativen kolitis i Crohn-ova bolest. Simptomite na IBD se : dija-rea, krvavewe, stoma~na bolka, povra}awe i gubewe na apetitot. Denes za smiruvawe i le~ewe na ulcerativen kolitis i Crohnovata bolest se koristi probioti~ki preparat sostaven od 10 probiotski soevi: 1. Bifidobacterium breve ss.breve 6.Lactobacillus acidophilus 2. Bifidobacterium infantis 7. Lactobacillus casei ss.casei 3. Bifidobacterium longum 8. Lactobacillus fermentum 4. Enterococcus faecalis TH 10 9. Lactobacillus plantarum 5. Lactobacillus brevis 10.Streptococcus thermophilus RAK I TUMORI Pri edno ispituvawe se zabele`uva deka po jadewe na hamburger so dodadeni bakterii od vidot Lactobacillus acidophilus, 184 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Kiselomle~nite proizvodi i probiotici zastapeni na pazarot vo Republika Makedonija ekskrecijata na mutageni materii preku urinata se namaluva za 50%, vo sporedba so jadewe na hamburger bez probiotski dodatok. Istoto se slu~ilo i koga Lactobacillus acidophilus se zamenil so Lactobacillus rhamnosus GG. Site ovie ispituvawa uka`uvaat na toa deka upotrebata na probiotici ja namaluva apsorpcijata na mutageni materii, no se u{te so sigurnost ne se znae dali toa povlekuva i namaluvawe na rizikot od rak. Drugoto objasnuvawe e toa deka probioticite inhibitorno deluvaat na bakteriite vo crevata koi prokancerogenite materii gi pretvoraat vo kan-cerogeni. ANTIMUTAGENI DEJSTVA NA PROBIOTICITE Antimutagenoto dejstvo na probioticite se odviva in vitro sprema {irok spektar na mutageni materii kako na primer: 4- nitrokvinolin-n-oksid, 2-nitrofluoren i benzopiren. Mehanizmot na antimutageno dejstvo ne e poznat vo celost no rezultatite od pogolem broj ispituvawa ja naglasuvaat potrebata od konzumirawe `ivi probiotici, t.e. vistinski probiotici koi }e go pre`iveat patot do crevata i tamu }e go manifestiraat svoeto antimutageno dejstvo. VLIJANIE NA PROBIOTICITE VRZ AKUTNIOT PANKREATITIS Spored britanskiot `urnal za hirurgija ( British journal of surgery 2002 ) do-davaweto na specifi~ni soevi na Lactobacillus vo ishranata na lu eto so akuten pankreatitis, se spre~uva pojavata na komplikacii. Vo ispituvaweto, na 45 bolni so akuten pankreatitis dva pati dnevno za vreme od edna nedela im e davana hrana zbogatena so bakterii Lactobacillus plantarum 299 i rastitelni vlakna kako prebiotik. KARDIO-VASKULARNI ZABOLUVAWA Kardio-vaskularnite zaboluvawa se zaboluvawa na srceto i krvnite sa-dovi. Kako direkten pri~initel na golem del od ovie zaboluvawa se javuva natalo`uvaweto na holesterol po yidovite Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 185

Nikola Hristovski, Monika Jovanovska, Xulijana Tomovska, Meri Kotevska, Elena Krstevska,Sterja Sterjovski na krvnite sadovi. Zatoa norma-liziraweto na nivoto na holesterol vo krvta direktno povlekuva namaluva-we na rizikot od srcevi zaboluvawa. VLIJANIE NA PROBIOTICITE VO ZGOLEMUVAWETO NA NIVOTO NA HDL HOLESTEROLOT Spored evropskiot `urnal za klini~ka ishrana ( European journal of clinical nutrition ), `eni koi sekojdnevno konzumiraat jogurt imaat zgolemuvawe na nivoto na HDL. Se raboti za jogurt na koj mu se dodadeni probiotici i toa Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium longum, zaedno so oligofruktoza kako prebiotska komponenta. Vo ova ispituvawe, 29 `eni sekojdnevno konzumirale po 300 grama polnomasen jogurt ( 3.5% mle~na mast ) so dodadeni probiotici za vreme od 21 nedeli. Na krajot od ispituvaweto se zabele`uva prose~no zgolemuvawe na HDL od 38%, bez zna~ajna promena na LDL. VLIJANIE NA PROBIOTICITE VO NAMALUVAWETO NA NIVOTO NA HOLESTEROL VO SERUMOT Najprou~uvano e dejstvoto na Lactobacillus acidophilus vo sni`uvawe na holesterolot. Lin izvede dve ispituvawa od koi prvoto be{e pilot-ispituva-we koe ne be{e placebo kontrolirano, a vtoroto be{e obemno, placebo kon-trolirano ispituvawe. Vo pilot-ispituvaweto, 23 subjekti primale tableti koi sodr`at Lactobacillus acidophilus ( ATCC4962 ) i Lactobacillus bulgaricus ( ATCC 33409 ), sekoj den za vreme od 16 nedeli, 15 subjekti ne primile nikakvi tableti. Po 16 nedeli, se zabele`uva namaluvawe na nivoto na holesterol od po~etniot prosek 5.7 mmol/l na 5.3 mmol/l. Vtorata studija ne poka`a promena na nivoto na holesterol vo serumot po tretmanot so probiotici. Edno ispituvawe izvr{eno vo Indija poka`a deka konzumacijata na bivolsko mleko fermentirano so soj od Lactobacillus acidophilus go namaluva nivoto na holesterol vo serumot za 12-20%. 186 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Kiselomle~nite proizvodi i probiotici zastapeni na pazarot vo Republika Makedonija Drugo placebo kontrolirano ispituvawe kaj 30 dobrovolci poka`a prose~no namaluvawe na nivoto na holesterol za 0.23 mmol/l po konzumirawe na jogurt zbogaten so Lactobacillus acidophilus i fruktooligosaharidi, nasproti 0 mmol/l kaj subjekti koi konzumirale placebo jogurt. ZABOLUVAWA VO UROGENITALNIOT TRAKT Dolgo vreme se smeta{e deka predominanten vid vo vaginalnata mikro-flora e Lactobacillus acidophilus. No najnovite prou~uvawa koristej}i poli-merazna veri`na reakcija ( PCR ) i analizata na DNA uka`uvaat na toa deka predominantni vidovi se Lactobacillus crispatus i Lactobacillus iners. Pri urogenitalni zaboluvawa, ovaa predominantna mikroflora e zameneta so Escherichia coli kaj urogenitalnata reinfekcija. Pri bakteriska vaginoza, predominantni se Gram negativnite bacili, pred se Gardnerella vaginalis, a kaj vaginalniot predizvikuva~ e Candida albicans. BAKTERISKA VAGINOZA Upotrebata na Lactobacillus acidophilus, mikroorganizam koj osloboduva vodoroden peroksid za vreme od 6 dena dovede do podobruvawe od 43% vo sporedba so placebo grupata. Jogurt koj sodr`i Lactobacillus acidophilus be{e injektiran so tampon od trudnica i se poka`a deka ja izle~i bakteriskata vaginoza i preventivno deluva{e sprema reinfekcija vo vreme od 2 meseci. Ovie se sigurni dokazi deka probioticite pozitivno deluvaat vo borbata protiv bakteriska vaginoza. VAGINITIS Vo smisol na tretman so probiotici, mal broj laktobacili imaat sposobnost da gi uni{tat kvascite ili da ja spre~at nivnata athezija kon vaginalnite kletki. Iako Lactobacillus rhamnosus GR-1 i Lactobacillus fermentum RC-14 poka`uvaat takva aktivnost, postojat malku dokazi za toa deka probioticite efektivno go le~at simptomskiot vaginitis. Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 187

Nikola Hristovski, Monika Jovanovska, Xulijana Tomovska, Meri Kotevska, Elena Krstevska,Sterja Sterjovski INFEKCII NA URINARNIOT TRAKT Brojni ekstenzivni ispituvawa na soevi od Lactobacillus dovedoa do selekcija na dva soevi za vaginalna upotreba: Lactobacillus rhamnosus GR-1, izbran prvenstveno poradi anti-gram negativnoto dejstvo i rezistencijata kon spermicidi, Lactobacillus fermentum B-54 i RC-14, izbrani poradi anti- Gram pozitivnoto dejstvo kon kokite i poradi proizvodstvoto na vodoroden peroksid. Probioticite se smrznati i staveni vo kapsuli od gel koj 9 sodr`at 10 bakterii. 1. ALERGII Netolerancija na laktoza Za dejstvoto na probioticite vrz podobruvawe na digestijata na laktoza se izvr{eni pogolem broj ispituvawa od koi se dojde do sledniot zklu~ok: Lactobacillus acidophilus ne ja podobruva digestijata na laktoza a Bifidobacterium bifidum, Bifidobacterium longum 401 i Bifidobacterium bifidum B6 ja zgolemuvaat aktivnosta na laktozata, no nema golema razlika pri tretirawe na intolerancija na laktoza so obi~niot jogurt i so probiotski preparati. ATOPI^EN EGZEM Ispituvaweto izvr{eno od Univerzitetot vo Turku, Finska, poka`a deka perinatalna administrcija na Lactobcillus rhamnosus GG go namalu-va rizikot od zaboluvawe so atopi~en egzem. IMUNITET Imunostimulacija Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium bifidum dodadeni kaj stara populacija predizvikale pozitivni promeni vo vospalitelni procesi, a ja zgolemile i imunolo{kata reakcija kon ovie procesi. Pri dodatok Lactobacillus rhamnosus GG vo ishranata na 33 bebiwa so starost od 2-16 meseci koi stradale od alergija na 188 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Kiselomle~nite proizvodi i probiotici zastapeni na pazarot vo Republika Makedonija kravjo mleko i egezem se dojde do zna~itelno podobruvawe na sostojbata. Edno placebo ispituvawe od 1999 godina vrz 573 deca od 18 razli~ni gradinki vo Finska doka`a deka decata koi primale Lactobacillus GG imale namaluvawe od 16% otsustvo poradi bolest vo sporedba so placebo grupata. Isto taka zabele`ano e i relativno namaluvawe od 17% na respiratornite zaboluvawa. Imunomodulacija Specifi~nata upotreba na probioticite vr{i modulacija na imunolo{kata reakcija kon potencijalno {tetnite antigeni. Lactobacillus rhamnosus GG predizvikuva proivodstvo na specifi~ni antitela protiv rotavirusite. KARIES Edno od najnovite ispituvawa na ovaa tema doka`alo deka Lactobacillus GG zna~ajno ja namaluva athezijata na Streptococcus mutans kon hidroksiapatitni-te le`i{ta na zabite pokrieni so saliva. Kako probioticite taka i kiselomle~nite proizvodi poka`uvat pozitivno dejstvo vrz zdrvjeto na ~ovekot, a toa najmnogu me manifestira preku konzumirawe na jogurt. Jogurtot gi ima slednite pozitivni efekti vrz zdravjeto na lu eto: - Lu eto {to ne podnesuvaat laktoza mo`at da go upotrebuvaat bez problem ovoj mle~en proizvod; - Go spre~uva razmno`uvaweto na {tetnite bakterii ( na pr.clostridium botulinum koja predizvikuva botulizam ). Ova se objasnuva so faktot {to agensite za fermentirawe {to gi sodr`i jogurtot proizveduvaat nekoi bakteriocidi ( Bacteriocins ) koj vo kombinacija so nivnata kiselost se poka`ale kako korisni za crevnata flora. - Podobruvawe na crevniot tranzit. Isto taka vo pogled na ishranata na `ivotnite treba da se obrni mnogu golemo vnimanie za{to kolku e podobra ishranata so koja se tretiraat `ivotnite tolku ke bide i podobra i Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 189

Nikola Hristovski, Monika Jovanovska, Xulijana Tomovska, Meri Kotevska, Elena Krstevska,Sterja Sterjovski kvalitetna surovinata za proizvodstvo na kiselomle~ni i probiotski proizvodi. Tabela na kiselomle~ni proizvodi i nivni mikroorganizmi zastapeni vo nivniot sostav Proizvod Mikroorganizmi Jogurt Streptococcus thermophilus, Lactobacillus bulgaricus Jogurt +Sa Streptococcus thermophilus, Lactobacillus bulgaricus Kravsko kiselo Streptococcus thermophilus, Lactobacillus bulgaricus mleko Ov~ko kiselo mleko Streptococcus thermophilus, Lactobacillus bulgaricus Pavlaka Streptococcus thermophilus, Lactobacillus bulgaricus Tabela na probiotski proizvodi i nivni kulturi zastapeni vo nivniot sostav Proizvod Proizvoditel Mikroorganizmi Vita AB cultura + inulin Bioactiv LGG Bioactiv LGG ovo{en AB cultura AB cultura ovo{en IMB - Bitola Lactobacillus acidophilus LA-5 Bifidobacterium BB-12 DUKAT - Hrvatska Lactobacillus rhamnosus GG DUKAT - Hrvatska Lactobacillus acidophilus Bifidobacterium longum ACTIVIA NATURAL DANONE - Francija Streptococcus thermophilus Lactobacillus bulgaricus Bifidus essensis Acedofilno mleko Vinidija - Hrvatska Lactobacillus acidophilus Bifidobacterium Kefir Vinidija - Hrvatska Streptococcus lactis Lactobacillus bulgaricus Saharomyces kefyri i Torula BIO jogurt Labrador - Ohrid Lactobacillus acidophilus Bifidus Streptococcus thermophilus 190 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Kiselomle~nite proizvodi i probiotici zastapeni na pazarot vo Republika Makedonija DISKUSIJA ZA IZVR[ENITE ISPITUVAWA Vo golemite supermarketi se zastapeni pogolem asortiman na kiselomle~ni i probiotski proizvodi, dodeka vo pomalite kolonijalni prodavnici nema golem izbor na kiselomle~ni proizvodi i ne nudat ni eden vo globala probiotski proizvod, no vo idnina }e dojde do zgolemuvawe na asortimanot na ovie proizvodi. Se raboti za kompanii so golemo renome vo regionot i po{iroko vo Evropskata unija, koja raboti po ISO standardi ( ISO 9001:2000 ) za kvalitet i ISO 14001 za upravuvawe so okolinata. Voveduvaweto na HACCP ( Hazard analysis and critical control points ) isto taka e dokaz za dobriot kvalitet na proizvodite ( IMB- Bitola, DANONE, MEGGLE, VINIDIJA i dr.). Vo sporedba so golemite supermarketi kako {to se,, Vero,,,, Tineks,,,,Ramstor,, zna~itelno ima pobogat izbor na probioti~ki i kiselomle~ni proizvodi, "KAM" i "Tediko" tie voop{to ne nudat probioti~ki proizvodi. Vo sporedba so 2004 godina koga na{iot pazar be{e siroma{en so mal broj na probioti~ki proizvodi, 20005 godina e vo nezna~itelen rast na probiotski proizvodi za 10-15%. ZAKLU^OK Na krajot treba da se ka`e deka upotrebata na mikrobiolo{kite probiotici e od vitalno zna~ewe za ~ovekot, bidej}i na bezopasen na~in ne {titat od pove}e bolesti, a vo odredena mera i od site alimentarni intoksikacii. Interesot za probioti~ki proizvodi na potro{uva~ite ne e na mnogu vi-soko nivo zaradi nivnata slaba informiranost za nivnata hranliva i medi-cinska vrednost. Izdvojuvawe na 30 denari dnevno ( kolku otprilika ~ini polovina litar probiotski kiselo mle~en napitok ) vo sekoj slu~aj mo`e da pretstavuva silna preventiva od dobivawe na rak vo po~etna faza. Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 191

Nikola Hristovski, Monika Jovanovska, Xulijana Tomovska, Meri Kotevska, Elena Krstevska,Sterja Sterjovski Kako i probioticite taka i kiselomle~nite proizvodi se zna~ajni za{to mnogu pridonesuvaat za podobruvawe na digestijata na hranata i pretstavuvaa nezamenliv izvor za dijabeti~ari i onie koi {to boleduvaat od nekoi srcevi zaboluvawa. LITERATURA Banno Y Mitsuoka T.Developnebt of intestinal microflora in humans and animals. Bifidobacteria Microfi 1986;5:13-25. Fuller R. Probiotics Foods. Corrent use and future development. Int Food Ingred 1993;3:23-6 Fuller R. Probiotics in man and animals. J.Apple. Bacteriot. 1989;66:365-38 Goldin BR Gorbach SL, Sexelin M, Barakat S, Gualtieri L, Salminea S. Survival of Lactobacilus species (strin GG) in human gastrointestinal track. Dig Dis Sci 1992;37:121-8 Goldin BR and Gorbach SL Lactobacilus GG: a new strain with properties favorable for survival, adhesion and antimicrobial activity in the gastrointestinal tract FEMS Microbiol.Rev. 46 (3), 72,1987 Gorbach SL, Chang TW, Goldin BR,, Successful treatment of relapsing Clostridium difficile colitis with Lactobacillus GG,, ( letter ) Lancet 2 ( 8574 ): 55-56, Dec. 26.1987 Gorbach S,, The discovery od Lactobacillus GG,,, Nutrition Today, 31 ( 6 ) : 2S-4S Supplement Dec. 1996 Gorbach Sl. Efficacy of Lactobacillus in treatment of acute diarrhea. Nutrition today 1996:31 ( suppl. Nov/Dec ): 19S-123 Hatikka K. Savilahti E. Ponka A. Meurman JH., Poussa T., Nase L., et al Effect of long term consumption of a probiotic milk on the infections in children attending day care centres: double-blind, randomized trial. BMJ 2001:322:1327-1329. Isolauri E., Kaila m., Mykkanen H. Et al Oral bacteriotherapy for viral gastroente-ritis. Dig Dis Sci 1994, 39:2595-600 Isolauri E. Probiotics in human disease. Am J Clin Nutr 2001:73:11425-65 192 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Kiselomle~nite proizvodi i probiotici zastapeni na pazarot vo Republika Makedonija Isolauri E., Juntunen M, Rautanen T, et al a human Lactobaacillus strain (Lactobacillus GG) promotes recovery from acute diarrhea in children. Pediatrics 1991;88:90-7 Isolauri E., Arvola T, Sutas Y. et al Probiotics in the managment of atopic eczemaclin Exp Allergy 2000:30:1605-10 Kalliomaki M. Salminen, kero P., et al probiotics in primary prevention of atopic disease: a randomised placebo-controlled trial. Lancet 2001:357:1076-90, Sullivan M.G. Majama M. Saxelin M. Et al Promotion of a IgA immune response in patents with Crohn s disease by oral bacteriotherapy with Lactobacillus GG. 1996:40:13-45 Thorton G. Probiotic bacteria: muth or reality? Trends Food Sci. Technol 1992;3:309-314. Sour milk products and probiotics represented on market in Republic of Macedonia There is investition on market in Republic of Macedonia sour milk and probiotics for most biggest supermarkets and middle markets in our country. Sour milk products and probiotics have positive influence over health of peoples like influence upon:disease of gastrointestinal tract, cardiovascular disease, disease of urologic trakt, allergy, immunity, caries and usage of probiotics at health people. There is confirm that sour milk products and probiotics have biggest application in nutricion to peoples of our population. Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 193