Επιµέλεια: ΗΛΙΑΣ Η Μ Η Τ Ρ Ι Ο Υ & Ε Υ Α Κ Ο Λ Ο Μ Π Α Ρ Η, Ε Λ. Κ Ε. Θ. Ε.

ράσεις ιατήρησης των Μεσογειακών Εποχικών Λιµνίων (Μ.Ε.Λ.) στην Κρήτη ((LLIIFFEE0044NATT//GGRR//000000110055)) Καταγραφή ειιδών Χλωρίδας στιις περιοχές των Μ.Ε.Λ. της υτιικής Κρήτης Επιµέλεια: ΗΛΙΑΣ Η Μ Η Τ Ρ Ι Ο Υ & Ε Υ Α Κ Ο Λ Ο Μ Π Α Ρ Η, Ε Λ. Κ Ε. Θ. Ε. Isoetes histrix Κρίνος της θάλασσας (Pacratium maritimum) Κρητική µαρουλίτσα (Crepis cretica) Phyla nodiflora ΙΙ αα νν οο υυ άά ρρ ιιι οο ςς 22 00 00 77 - Ε Λ Λ Η ΝΙ Κ Ο Κ Ε ΝΤ Ρ Ο Θ Α Λ Α Σ Σ Ι Ω Ν Ε Ρ Ε Υ Ν Ω Ν ( Ε Λ. Κ Ε. Θ. Ε. ), - Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Ο Α Γ Ρ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Ο Ι ΝΣ Τ Ι Τ ΟΥ Τ Ο Χ Α Ν Ι Ω Ν ( Μ. Α. Ι. Χ. ), - Ε Υ Η Λ Ο Σ

Στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. συναντάµε µεγάλη ποικιλία ειδών χλωρίδας (ελόφυτα, αµφίφυτα, υδρόφυτα, κ.ά.). Άλλα είδη είναι κοινά σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, άλλα εµφανίζονται µόνο σε κάποιες περιοχές της Κρήτης και κάποια άλλα τα συναντάµε µόνο σε ορισµένες από τις περιοχές των Μ.Ε.Λ. Το ενδιαφέρον είναι ότι κάποια από αυτά τα είδη είναι σπάνια. Θα συναντήσουµε λοιπόν τα: Αντινόρια η νησιωτική, Καλλιτρίχειο το κορµώδες, Ελατίνη η αλσινάστρη, το Ρανούνκουλο µε τα πλευρικά άνθη, τα ελόφυτα Γιούνγκος, Κάρεξ, Ελεόχαρις, κ.ά. Από την παρακολούθηση της χλωρίδας, πραγµατοποιήθηκε καταγραφή της σύνθεσης των ειδών και της συχνότητας εµφάνισης του κάθε είδους, ανά εποχή, στις περιοχές των Μεσογειακών Εποχικών Λιµνίων (, Κουρνάς, και στη Νήσο Γαύδο). Εδώ παρουσιάζονται ορισµένα από τα πιο κοινά εµφανιζόµενα είδη της χλωρίδας που χρησιµοποιούν τις εν λόγω περιοχές των λιµνίων και τα οποία σηµείωσαν µεγάλο ποσοστό εµφάνισης.,, Κουρνά (σπάνια) (Isoetes histrix) Πολυετές φυτό µε πολύ κοντό βλαστό σχηµατίζοντας ένα είδος υπόγειου βολβού που φέρει το ρίζικό σύστηµα. Από το έδαφος φύονται τα φύλλα του σε σχηµατισµό ροζέτας. Τα φύλλα έχουν βαθύ πράσινο χρώµα, είναι στενόµακρα (4-10 εκ.) καµπυλωµένα προς το έδαφος, ανθεκτικά, είναι όλα γόνιµα (σπορόφυλλα). Από τη βάση τους τα φύλλα είναι κούφια σχηµατίζοντας, εσωτερικά, κοίλωµα που φέρει το σποράγγειο. Τα φύλλα που βρίσκονται εξωτερικά φέρουν µακροσποράγγεια, τα οποία περιέχουν µακροσπόρους (θηλυκά), καλυπτόµενα µερικώς µε µεµβράνη, και αντίστοιχα αυτά που βρίσκονται εσωτερικά (πιο κοντά στο κέντρο της ροζέτας) φέρουν µικροσποράγγεια που περιέχουν µικροσπόρους (αρσενικά). Το συναντάµε σε Μεσογειακά υγρά (ή σε όχι και τόσο υγρά) λιβάδια που το καλοκαίρι εµφανίζουν πολύ έντονη ξηρασία, κυρίως στις άκρες των λιµνίων ή των ρεµάτων., (Centaurium pulchellum) Μονοετές φυτό από 2-20 εκ. µε ροζ άνθη. Η στεφάνη του άνθους αποτελείται από 5 λοβούς, ή 4 στα πολύ µικρά φυτά. Τα φύλλα του είναι ωοειδή και αιχµηρά και φτάνουν στα 1,5 εκ. τα συναντάµε σε υγροτοπικά λιβάδια, κοντά στη θάλασσα. Ανθίζει από Απρίλιο έως Μάιο. Κοινή ήταν και η εµφάνιση του C. spicatum. Καταγραφή των ειδών Χλωρίδας στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. στη. Κρήτη, σελ. 1

(Crepis pusilla) Το φυτό αυτό είναι σχεδόν άµισχο, ή διαφορετικά εµφανίζει έναν πολύ µικρό µίσχο. Τα φύλλα του είναι στενά, λεία και µε πλήρεις ή πτεροειδείς λοβούς. Τα άνθη του (2-8) σε µορφή ροζέτας, είναι πολύ µικρά και κίτρινα και φύονται από το κέντρο. Kρητική µαρουλίτσα (Crepis cretica) Ενδηµικό φυτό της Κρήτης.Είναι ένας τριχώδης νάνος µε πολλούς κοντούς, διακλαδωµένους βλαστούς. Τα φύλλα είναι πτεροειδή ή βαθειά οδοντωτά και φτάνουν στα 7 εκ. Τα άνθη της είναι µικρά και στενόµακρα και έχουν κίτρινο χρώµα. Τη συναντάµε σε περιοχές µε µέσα και χαµηλά υψόµετρα. Ανθίζει Απρίλιο-Μάιο. Νεραγκούλα (Ranunculus bullatus) Ανήκει στην οικογένεια των Ρανουγκουλιδών (Ranunculaceae). Η Νεραγκούλα είναι πολυετής πόα ύψους 5-50 εκ. και αποτελεί ένα από τα πιο όµορφα λουλουδάκια της ορεινής ζώνης. Τα φύλλα είναι πλατιά, ωοειδή µε καρδιοειδή βάση, ελαφρώς γωνιώδη και οδοντωτά. Τα άνθη είναι εντυπωσιακά µε γυαλιστερό κίτρινο χρώµα. Έχουν τρία σέπαλα και 8-12 πεταλόµορφα µελιτοφόρα φύλλα, πολλούς στήµονες και καρπόφυλλα. Συνήθως βγαίνει το Φθινόπωρο µε τις πρώτες βροχές σε µέρη πετρώδη και υγρά που στάζουν νερά ή όψιµα την Άνοιξη. Βρίσκεται σε σκιερές και υγρές θέσεις, σε χαµηλά και µέσα υψόµετρα. Είναι ευρασιατικό είδος, διαδεδοµένο στην Ελλάδα. Στις περιοχές ενδιαφέροντος ήταν πολύ κοινές και οι εµφανίσεις των ειδών Ranunculus cupreus, R. ficaria, R. marginatus, R. muricatus, R. lariflorus, κ.ά. Καταγραφή των ειδών Χλωρίδας στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. στη. Κρήτη, σελ. 2

(Lythrum borysthenicum) Μονοετές νάνος. Το συναντάµε σε περιοχές µε χαµηλό υψόµετρο που εµφανίζουν εποχικές πληµµύρες. Εµφανίζει έναν µόνο µίσχο 3-10 εκ. (ή 18εκ.). Το άνθος του αποτελείται από πολύ µικρά µωβ πέταλα και ανθίζει Απρίλιο-Ιούνιο. Στις περιοχές ήταν πολύ κοινή και η εµφάνιση του Lythrum hyssopifolia. Κρινάκι της θάλασσας (Pancratium maritimum) Κάνει λευκά µεγάλα λουλούδια, µε µακρύ σωλήνα και λεπτά τµήµατα περιγονίου, ταινιοειδή. Κάνει επίσης µεγάλη και χοανοειδή παραστεφάνη που στην άκρη της έχει δώδεκα οδόντες, ανάµεσα στους οποίους φυτρώνουν οι στήµονες. Τα άνθη βγαίνουν πολλά µαζί στην κορυφή του ψηλού, ισχυρού και χωρίς φύλλα βλαστού. Τα φύλλα είναι µακριά ταινιοειδή και εµφανίζονται λίγο µετά την άνθηση. Ο βολβός του είναι πολύ µεγάλος και έχει διάµετρο µέχρι 10 εκ. Το θαυµάσιο αυτό λουλούδι µε το µεθυστικό άρωµα κάνει την εµφάνιση του στις αµµώδεις παραλίες κατά τον Αύγουστο µε Σεπτέµβριο. Η αύξηση του πληθυσµού το καλοκαίρι µε τους παραθεριστές προκαλεί προβλήµατα στην επιβίωση του. Γαλανάγκαθο ή αγκάθι της θάλασσας (Eryngium maritimum) Πολυετές φυτό, ευθυτενές, µε ύψος 15-60 εκ. Έχει χρώµα γλαυκοπράσινο ή υποκύανο. Τα φύλλα του φέρουν άκανθες και είναι οδοντωτά ή φέρουν 3-5 ακανθώδεις λοβούς. Τα άνθη του έχουν απαλό µπλε χρώµα, είναι σκληρά και πολύ αγκαθωτά. Εµφανίζει «συνωστισµένη» ανθοταξία µε πολλά «κεφάλια» που πλαισιώνονται από 4-7 φύλλα γύρω από το κάθε µάτι. Αφθονεί στις αµµώδεις ακτές.ανθίζει Ιούνιο-Σεπτέµβριο. Φύεται παντού στην Ελλάδα. Στις περιοχές ενδιαφέροντος κοινή ήταν και η εµφάνιση του Eryngium creticum. Καταγραφή των ειδών Χλωρίδας στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. στη. Κρήτη, σελ. 3

Κύπερη (Cyperus sp.) Είναι φυτά ποώδη µε τριγωνικό βλαστό και στενά φύλλα. Απαντώνται σε βαλτώδη, όξινα εδάφη. Η κύπερη στη χώρα µας αποτελεί το ζιζάνιο των αγρών. Γιούγκος (Juncus effusus) Πολυετή φυτά. Συναντώνται σε όλες τις παραµεσογειακές χώρες σε υφάλµυρα εδάφη και σε τέλµατα. Χρησιµοποιούνται στην καλαθοπλεκτική και στη σχοινοποιία. Κοινά ήταν και τα είδη Juncus hybridus, J. bufonius. Τα δύο προαναφερόµενα είδη ανήκουν στην τάξη: ΚΥΠΕΡΩ Η (CYPERALES). Είναι φυτά µε άνθη αφανή, πολύ απλά, στα οποία η επικονίαση γίνεται µε τον άνεµο. Τα σπέρµατα περιέχουν θρεπτικό ιστό και είναι πλούσια σε άµυλο. Στην τάξη περιλαµβάνονται 2 οικογένειες: Cyperaceae και Juncaceae. Καταγραφή των ειδών Χλωρίδας στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. στη. Κρήτη, σελ. 4

Κουρνά Λυγαριά (Vitex agnus castus) Μικρός ευλύγιστος, φυλλοβόλος θάµνος (ύψος 3 µ., διάµετρος κόµης 3 µ.), που φυτρώνει σε ρέµατα συνεχούς ή εποχιακής ροής. Τα φύλλα της είναι σύνθετα. Αποτελούνται από πέντε-εφτά γκριζοπράσινα φυλλάρια, χνουδωτά. Έχουν ωραία οσµή. ηµιουργούν άφθονες σταχυόµορφες ταξιανθίες, όρθιες, αρωµατικές, κωνικές και επιµήκεις. Ποικιλόµορφα άνθη µε διάφορα χρώµατα, όπως λιλά, λευκά ή ροζ. Ανθίζει από Ιούνιο µέχρι Αύγουστο. Ο καρπός είναι αρωµατική δρύπη που ωριµάζει το φθινόπωρο (από Σεπτέµβριο µέχρι Νοέµβριο). Είναι είδος πολύ ανθεκτικό στις υψηλές θερµοκρασίες, όπως και στις πολύ χαµηλές (είναι ανθεκτικό ακόµη και στους -10 C). Τα φυτά ανθίζουν σε ζεστό καλοκαίρι. Προτιµά υγρό αλλά καλοστραγγισµένο πηλώδες έδαφος, σε ζεστό ευήλιο µέρος, προστατευµένο από τους κρύους ξηρούς ανέµους. Ευδοκιµεί και σε ξηρά εδάφη. Ανθεκτικό φυτό σε αλατούχα και συνεκτικά εδάφη, ευαίσθητο στην υπερβολική υγρασία. εν θέλει έδαφος κορεσµένο µε νερό. Φλησκούνι (Mentha pulegium) Είναι φυτό πολυετές, φτάνει σε ύψος µέχρι 20 εκατοστά. Είναι το µικρότερο από τα φυτά του είδους Μέντα και πολύ διαφορετικό από όλα τα άλλα. Υπάρχουν δύο ποικιλίες του φυτού, η πιο κοινή decumbens και η ποικιλία erecta, έχουν κάποιες µικροδιαφορές. Γενικά η Mentha pulegium έχει βλαστό όρθιο ή πλαγιαστό, τετραεδρικό, λίγο τριχωτό ή σχεδόν λείο, αρκετά διακλαδιζόµενο, πρασινωπό ή µοβίζον. Τα φύλλα του είναι µικρά, οβάλ ή προµήκη (ελλειπτικά), 6-20 χιλ. σε µήκος και 0.5-10mm σε πλάτος, µε µικρό µίσχο. Και οι δύο επιφάνειες των φύλλων είναι ευδιάκριτα χνουδωτές. Τα άνθη είναι πολυάριθµα ταξιανθίες, αρχίζοντας από την µέση και πάνω του µίσχου. Βρίσκονται σε µασχαλιαίους σπονδύλους και έχουν χρώµα ρόδινο ή ιώδες. Τα άνθη έχουν και τα δύο φυλετικά όργανα (αρσερνικά ναι θηλυκά) και είναι εντοµόφιλα. Αυτοφύεται σε υγρά µέρη και σε όχθες ποταµών και ρυακιών. Η αναφερόµενη θερµική ζώνη που ευδοκιµεί είναι από 7 έως 26 0 C µε ετήσια βροχόπτωση από 0.3 έως 1.2 µέτρα και σε PH 4.8 έως 8.3. Προτιµάει όλο το φάσµα εδαφών, «ελαφριά», «µεσαία» και «βαριά». Η άνθηση της αρχίζει τον Ιούνιο και διαρκεί µέχρι και τον Οκτώβριο. Καταγραφή των ειδών Χλωρίδας στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. στη. Κρήτη, σελ. 5

Αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum) Ανήκει στην οικογένεια Rosaceae και είναι χαµηλός ηµισφαιρικός πολύκλαδος θάµνος, ύψους 30-60 εκ. Σχηµατίζει χαρακτηριστικούς γωνιώδεις κλαδίσκους που καταλήγουν σε αγκάθι. Τα φύλλα του είναι σύνθετα, µε 9-15 µικροσκοπικά, δερµατώδη φυλλάρια που σύντοµα πέφτουν. Τα άνθη φύονται σε κεφάλια µεγέθους 3 εκ. µε τα θηλυκά στη κορυφή και τα αρσενικά περιφερειακά. Ο καρπός είναι κόκκινος σαρκώδης. Πρόκειται για τυπικό συστατικό των φρύγανων που συχνά σχηµατίζει αµιγείς αποικίες., Θυµάρι (Coridothymus capitatus) Γένος µικρών αρωµατικών φυτών, που ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). Είναι πολυετές θάµνος ύψους έως 50 εκ., µε έντονη οσµή ρίγανης. Έχει βλαστό δυνατό, όρθιο, τετραγωνικό, µε µικρό χνούδι. Αυτοφύεται σε λιβάδια και χέρσα µέρη των Μεσογειακών χωρών, ανάµεσα σε φρύγανα και θαµνώνες, σε χαµηλά και µέσα υψόµετρα. Τα φύλλα είναι µικρά, γραµµοειδή και άµισχα, µήκους 1-10 χιλ. Τα άνθη µικρά, ροδόχρωµα, διατάσσονται σε επάκριους, πυκνούς στάχεις µήκους 4-16 χιλ. και η άνθηση αρχίζει από τον Μάιο µέχρι και τον Ιούλιο. Η στεφάνη είναι συµπέταλη, δίχειλη, ιώδης και έχει µήκος 5 χιλ. Το θυµάρι είναι από τα πλέον δηµοφιλή αρωµατικά φυτά. Τα δύο προαναφερόµενα είδη ανήκουν στα φρύγανα. Τα φρύγανα είναι χαµηλοί θάµνοι, οι οποίοι αντέχουν στις υψηλές θερµοκρασίες και στην ξηρασία και φύονται σε χαµηλά υψόµετρα. Ως επί το πλείστον είναι αρωµατικοί και πολλοί είναι γνωστοί για τις φαρµακευτικές τους ιδιότητες, καθώς χρησιµοποιούνται στην πρακτική ιατρική ήδη από την αρχαιότητα. Αυτός ο τύπος βλάστησης είναι χαρακτηριστικός των µεσογειακών οικοσυστηµάτων και θεωρείται ότι είναι συνήθως αποτέλεσµα υποβάθµισης προϋπάρχουσας βλάστησης, µακκίας και δάσους. Αναπτύσσεται κυρίως σε φτωχά και βραχώδη ασβεστολιθικά και πυριτικά εδάφη ή σε εκτάσεις που έχουν επανειλληµµένως καεί από πυρκαγιές. Τα φρύγανα αποτελούν σηµαντικές διαπλάσεις, καθώς συνιστούν βιότοπο για πολλά είδη ερπετών αλλά και γιατί φιλοξενούν πολλά είδη φυτών, ανάµεσα στα οποία και ορχιδέες. Τα πιο γνωστά φρύγανα είναι: το θυµάρι (Coridothymus capitatus.), η λαδανιά (Cistus creticus, Cistus salviifolius), η αγούθουρα ή γούδουρας (Hypericum empetrifolium), το φασκόµηλο (Salvia triloba), η αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum), το ρείκι (Erica manipuliflora), ο ασπάλαθος (Calicotome villosa), το σπαράγγι (Asparagus acutifolius), το λυχναράκι (Ballota acetabulosa), ο ασφόδελος (Asphodelus aestivus), η γκλοµπουλάρια (Globularia alypum) κτλ. Καταγραφή των ειδών Χλωρίδας στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. στη. Κρήτη, σελ. 6

Άγρωστις (Agrostis stolonifera) Phyla nodiflora Centaurium spicatum Lythrum hyssopifolia Καταγραφή των ειδών Χλωρίδας στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. στη. Κρήτη, σελ. 7

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Grillas P., P. Gauthier, N. Yavercovski & C. Perenou, 2004. Mediterranean Temporary Pools, Volume 2, Species Information Sheets. Sfikas G. 1987. Wild flowers of Crete. Ελµουτ Μπάουµαν, 1993. Η Ελληνική Χλωρίδα στο µύθο, στην τέχνη και στη λογοτεχνία. Β Εκδοση της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης. Φωτογραφικό και πληροφοριακό υλικό ανακτήθηκε επίσης, από τις ιστοσελίδες: - www.dipbot.unict.it - www.floracyberia.net/spermatophyta - www.botit.botany.wisc.edu - www.parnitha-np.gr/frygana - www.mani.org.gr/hlorida - www.agrool.gr/gr, (Επιµέλεια & συγγραφή κειµένου: Βρεττός Νικόλαος.) Καταγραφή των ειδών Χλωρίδας στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. στη. Κρήτη, σελ. 8