ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών Τμήμα Νεοελληνικών Ερευνών Πρόγραμμα Οθωμανικών Σπουδών, Οθωμανική Επιγραφική http://www.eie.gr/nhrf/institutes/inr/structure/course on Ottoman Language & Paleography-gr.html Με την ευγενική χορηγία του Turkish Cultural Foundation www.turkishculturalfoundation.org * ΚΥΚΛΟΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2013-2014 Επίπεδο Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Διδάσκων: ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ Δημήτρης Λούπης Διάρκεια: Ακαδημαϊκό έτος 2013-2014 Έναρξη/Ώρες: Τρίτη, 8 Οκτωβρίου. Κάθε Τρίτη, 18:00-21:00. Αίθουσα: Μικρή Αίθουσα Σεμιναρίων, ισόγειο, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Βασιλέως Κωνσταντίνου 48, Αθήνα 11635. Επικοινωνία: Δημήτρης Λούπης, dimitrisloupis@gmail.com ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Το εισαγωγικό μάθημα στην οθωμανική γλώσσα και την παλαιογραφία της στο διάστημα δύο εξαμήνων του ακαδημαϊκού έτους 2013-2014 έχει σκοπό να εξοικειώσει τον μαθητή με το βασικό επίπεδο γνώσης της οθωμανικής γλώσσας. Αυτό περιλαμβάνει για το πρώτο εξάμηνο εξάσκηση στην οθωμανική γραφή, στοιχεία τουρκικής, αραβικής και περσικής γραμματικής και σύνταξης, σύστημα μεταγραφής, ενώ τα κείμενα που χρησιμοποιούνται είναι έντυπα. Κατά το δεύτερο εξάμηνο συνεχίζεται η διδασκαλία μορφοσυντακτικών φαινομένων περνώντας και σε χειρόγραφα κείμενα, κυρίως σε γραφή νεσίχ, μαζί με μία επιλεκτική παρουσίαση από το φάσμα των οθωμανικών γραπτών πηγών, αφηγηματικού, αρχειακού και αρχαιολογικού χαρακτήρα. Ο κύκλος απευθύνεται σε φοιτητές (προπτυχιακούς, μεταπτυχιακούς, διδακτορικούς) και ερευνητές, οι οποίοι ενδιαφέρονται να μάθουν την οθωμανική γλώσσα για να μπορούν να προσεγγίσουν οποιασδήποτε μορφής πηγή κειμενικού χαρακτήρα. Δεν θεωρείται προαπαιτούμενη η γνώση της σύγχρονης τουρκικής γλώσσας, ούτε η πρότερη γνώση της οθωμανικής. * Ζωομορφική ισλαμική καλλιγραφία από τον Hasan Musa. 1

ΥΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Προτεινόμενο βασικό εγχειρίδιο είναι το BUĞDAY, Korkut, The Routledge introduction to literary Ottoman, translated by Jerold C. Frakes (London: Routledge, 2009), 1-62. BUĞDAY, Korkut, Osmanisch. Lehrbuch (Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1999), 1-87. Υπάρχει, ακόμη, στη διάθεση των μαθητών υλικό σε φωτοτυπίες και ηλεκτρονική μορφή. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1 ο ΕΞΑΜΗΝΟ 8 Οκτωβρίου 2013 1 ο : Εισαγωγή στην ιστορία της τουρκικής γλώσσας. Περιοδολόγηση. Γραφή και αλφάβητο. Φωνηεντισμός και άλλα σύμβολα. Προφορά. Συμπλέγματα και χειρόγραφο. 15 Οκτωβρίου 2 ο : Η απόδοση των φωνηέντων σε λέξεις τουρκικής προέλευσης. Σύστημα μεταγραμματισμού. Μεταγραφή των elif, vav και ye. Ορθογραφία. 22 Οκτωβρίου 3 ο : Προφορά και μεταγραφή φωνηέντων σε λέξεις αραβικής και περσικής προέλευσης. Κανόνες χρήσης του hemze. 5 Νοεμβρίου 4 ο : Φωνηεντική αρμονία. Εξάσκηση στη γραφή λέξεων και λεξιλόγιο Ι. 12 Νοεμβρίου 5 ο : Αριθμοί (γραφή). Εξάσκηση στη γραφή λέξεων και λεξιλόγιο ΙΙ. 19 Νοεμβρίου 6 ο : Αρμονία συμφώνων. Βασικά στοιχεία γραμματικής και συντακτικού. Πτώσεις ονομάτων. Προστακτική. Κτητικά επιθήματα 3 ου πρ. ενικού. 26 Νοεμβρίου 7 ο : Ο παρελθοντικός χρόνος -miş. O ευρύς χρόνος (- o r). Επιρρηματικά ρηματοειδή. Βοηθητικά ρήματα. Το περσικό ονοματικό σύνολο izafet (βασικές αρχές). 3 Δεκεμβρίου 8 ο : Το απαρέμφατο-ρηματικό ουσιαστικό -mak. Γενική πτώση ονομάτων -(n)iŋ και χρήσεις. Αφαιρετική πτώση ονομάτων -dan και χρήσεις. Δεικτικές αντωνυμίες 10 Δεκεμβρίου 9 ο : Προσωπικές αντωνυμίες. Το ρήμα είμαι ως επίθημα. Ερωτηματικές αντωνυμίες nę, kim, nerę. Μετοχές σε -An. 17 Δεκεμβρίου 10 ο : Παραγωγικό επίθημα -li. Παραγωγικό επίθημα -dir. Σύνθετο επίθημα -dikdą. 7 Ιανουαρίου 2014 11 ο : Η οργανική πτώση ή η μετάθεση ilę. Η έκφραση έχω & υπάρχει (var/yoa). Επιρρηματικές λέξεις σε -cą. Ο αόριστος χρόνος (-di). 14 Ιανουαρίου 12 ο : O ενεστώτας χρόνος (-yor). Σύνθετοι χρόνοι σε -yordi και - o rdi. Αρνητικό μόριο degil και αρνητικό επίθημα -mą. 21 Ιανουαρίου 13 ο : Ρηματοειδή σε -dik. Σύντομο απαρέμφατο -mą. Επιτατικά επιθέτων. 28 Ιανουαρίου 14 ο : Γραπτή εξέταση 1 ου εξαμήνου. 2 ο ΕΞΑΜΗΝΟ 4 Φεβρουαρίου 1 ο : Οι αριθμοί (τουρκικά). Κλίση προσωπικών αντωνυμιών. Κτητικά επιθήματα. 11 Φεβρουαρίου 2 ο : Ρηματοειδή σε -(y)acak και -dik. Αναφορικές δομές με ρηματοειδή. Ρηματοειδές -dikdan ṣoŋrą. 18 Φεβρουαρίου 3 ο : Σύνθετος χρόνος -mişdi. H έγκλιση της αναγκαιότητας -mali. Σύνθετα ρήματα με -Ą/A και -I/U. 2

25 Φεβρουαρίου 4 ο : Ρηματοειδές -mak üzerę. Βαθμοί σύγκρισης ονομάτων. Μεταβιβαστικά - αναθετικά ρήματα. Επιρρήματα αραβικά σε -en και -ā. 4 Μαρτίου 5 ο : Τουρκικό ονοματικό σύνολο. Μέλλοντας χρόνος. Υποθετική έγκλιση. Υποθετικός λόγος. 11 Μαρτίου 6 ο : Υποτακτική. Ρηματοειδή σε -(y)incą, -digi gibi. Απαρέμφατο σε δοτική. Ερωτηματικό μόριο. Ο σύνδεσμος -dą ως επίθημα. 18 Μαρτίου 7 ο : Πληθυντικός ονομάτων στα περσικά. Σύντομη αιτιατική. Παθητικά και αυτοπαθή ρήματα. Το βοηθητικό ρήμα είμαι. Κείμενο 1 (χειρόγραφο του 16 ου αιώνα σε γραφή νεσίχ). 1 Απριλίου 8 ο : Σύνθετοι χρόνοι. Το επίθημα -ki. Τα μόρια kim και kį. Το επίθημα -la-/-lą- στην παραγωγή ρημάτων. To αραβικό άρθρο. 8 Απριλίου 9 ο : Το περσικό ονοματικό σύνολο (izāfet) αναλυτικά. Αραβικά επίθετα σε περσικό ονοματικό σύνολο. Πολλαπλό περσικό ονοματικό σύνολο. Κείμενο 2 (οθωμανικό ανώνυμο αστικό τραγούδι). 29 Απριλίου 10 ο : Το hemze σε χρήση αιτιατικής πτώσης. To περσικό παραγωγικό επίθημα -ī. Προφορά του συνδέσμου ve. 6 Μαΐου 11 ο : Ρηματοειδή σε -dikcą, -maklą. To επίθημα -cą. Κείμενο 3 (νομισματική). Θέμα Παλαιογραφίας (το σουλτανικό μονόγραμμα ṭuġrā). 13 Μαΐου 12 ο : Το επίθημα -ş- στην παραγωγή ρημάτων. To επίθημα -ş- σε συνδυασμό με τα επιθήματα -n-, -ş-, -t- στην παραγωγή ρημάτων. To επίθημα -ci. 20 Μαΐου 13 ο : Ρηματοειδές σε -maksizin. Δομή με επανάληψη λέξεων. Παραγωγή ονομάτων με τα περσικά -8ānę, -gāh, -nāmę, και -ber. Το γένος στα αραβικά. Κείμενο 4 (επιγραφική). 27 Μαΐου 14 ο : Γραπτή εξέταση 2 ου εξαμήνου. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Η παρακολούθηση ελέγχεται με λήψη παρουσιών σε κάθε συνάντηση, λαμβάνεται υπ όψιν η συμμετοχή σε κάθε μάθημα, ελέγχονται και διορθώνονται οι εργασίες για το σπίτι, ενώ στο τέλος κάθε εξαμήνου υπάρχει γραπτή εξέταση. Η τελική αξιολόγηση έτους έχει ως εξής: Γραπτές ασκήσεις/εργασίες: 20% Γραπτή εξέταση τέλους 1 ου εξαμήνου: 30% Γραπτή εξέταση τέλους 2 ου εξαμήνου: 30% Συμμετοχή στην τάξη, παρακολούθηση: 20% Η μη προσέλευση σε τέσσερις ή περισσότερες από τις δεκατέσσερις συναντήσεις ανά εξάμηνο θεωρείται ανεπαρκής παρακολούθηση. Στην περίπτωση αυτή δεν δίδεται η τελική βεβαίωση σπουδών. 3

ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΠΑΛΑΙΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΑΣ (13 ος -15 ος αι.) GÜLSEVİN, Gürer, ve Erdoğan Boz, Eski Anadolu Türkçesi (Ankara: Gazi Kitabevi, 2004). GÜLSEVİN, Gürer, Eski Anadolu Türkçesinde ekler (Ankara: Türk Dil Kurumu, 1997). TÜRK, Vahit, Şaban Doğan, ve Yasin Şerifoğlu, Eski Anadolu Türkçesi dersleri (İstanbul: Kesit Yayınları, 2011). ŞAHİN, Hatice, Eski Anadolu Türkçesi (Ankara: Akçağ, 2003). YELTEN, Muhammet, Eski Anadolu Türkçesi ve örnek metinler (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 2009). KÖKTEKİN, Kâzım, Eski Anadolu Türkçesi (Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 2011). KANAR, Mehmet, Eski Anadolu Türkçesi sözlüğü (İstanbul: Say Yayınları, 2011). TİMURTAŞ, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, XV. yüzyıl. Gramer, metin, sözlük (Ankara: Akçağ, 2005). ÖZKAN, Mustafa, Türk dilinin gelişme alanları ve Eski Anadolu Türkçesi (İstanbul: Filiz Kitabevi, 2013). TURAN, Fikret, Old Anatolian Turkish. Syntactic structure (unpublished PhD dissertation, Harvard University, 1996). TURAN, Fikret, Adverbs and adverbial constructions in Old Anatolian Turkish (Wiesbaden: Harrassowitz, 2000). ANETSHOFER, Helga, Temporale Satzverbindungen in altosmanischen Prosatexten (Wiesbaden: Harrassowitz, 2005). ASRLAN EROL, Hülya, Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine anlam değişmeleri (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2008). TİKEN, Kâmil, Eski Türkiye türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf-fiiler (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2004). Uluslararası Osmanlı Türkçesi öncesi Eski Türkiye Türkçesi toplantısı. Bildiriler, 03-04 Aralık 1999 (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2007). ΜΕΘΟΔΟΙ, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ (15 ος -20 ος αι.) BUĞDAY, Korkut, The Routledge introduction to literary Ottoman, translated by Jerold C. Frakes (London: Routledge, 2009). BUĞDAY, Korkut, Osmanisch. Lehrbuch (Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1999). NÉMETH, J., Turkish reader for beginners, English translation of the German original by T. Halasi-Kun (The Hague: Mouton, 1966). KREUTEL, Richard F., Osmanisch-türkische Chrestomathie (Wiesbaden: Harrassowitz, 1965). DEVELİ, Hayati, Osmanlı Türkçesi kılavuzu, 2 cilt (İstanbul: Bilimevi, 2003). KURT, Yılmaz, Osmanlıca dersleri 1 (Ankara: Akcağ, 18 2012). KURT, Yılmaz, Osmanlıca dersleri 2 (Ankara: Akcağ, 5 2010). 4

TİMURTAŞ, Faruk K., Osmanlı Türkçesine giriş, I (İstanbul: Alfa, 20 2003). KURT, Yılmaz, Osmanlı Τürkçesine giriş (Ankara: Akçağ, 2009). KANAR, Mehmet, Osmanlı Türkçesine giriş (İstanbul: Say, 2012). TİMURTAŞ, Faruk K., Osmanlı Türkçesi grameri, III (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1991). ERGİN, Muharrem, Osmanlıca dersleri (İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 34 2007). AK, Mahmut, ve Fahameddin Başar, Osmanlı Türkçesi. Gramer, tarihî metinler, belgeler (İstanbul: Dünya Kitapları, 2004). ÖZKAN, Mustafa, ve Hatice Tören, Osmanlı Türkçesi I (İstanbul: 3F Yayınevi, 2008). ÖZKAN, Mustafa, ve Hatice Tören, Osmanlı Türkçesi II (İstanbul: Akademik Kitaplar, 2012). MUTAF, Abdülmecid, Temel Osmanlıca (İzmir: Akademi Kitabevi, 2001). TÜRKMENOĞLU, Turan M., Türkçe okunuşlu Osmanlıca metinler. Osmanlıca dersleri (İstanbul: Elif Kitabevi, 2007). EMİNOĞLU, Mehmet, Osmanlı vesikalarını okumaya giriş (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2 1992). YAZIR, Mahmut, Eski yazıları okuma anahtarı (Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 4 1983). BEKEN, Süheyl, Osmanlı paleografyası, 2 c. (Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1969-1972). TENDAR, Nahit, ve Nebahat Karaorman, Osmanlıca okuma anahtarı (İstanbul: Bilgin Ofset, 1970). BELVİRANLI, Ali Kemâl, Osmanlıca rehberi 1 (İstanbul: Marifet Yayınları, 2000). BELVİRANLI, Ali Kemâl, Osmanlıca imlâ rehberi 2 (İstanbul: Marifet Yayınları, 1980). AK, Coşkun, Osmanlıca (Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 3 2006). AKKOYUNLU, Ziyat, Kolay Osmanlıca (Ankara: İldem Yayınları, 2009). CEYLAN, Enver Galip, Kendi kendine kırk derste Osmanlı Türkçesi (İstanbul: Sözler Neşriyat, 2012). TURA, Ahmet Fatih, ve Mustafa Köseoğlu, Kolay Osmanlıca rehberi (İstanbul: Yasin Yayınevi, 2012). TURA, Ahmet Fatih, ve Mustafa Köseoğlu, Kolay Osmanlıca metinleri (İstanbul: Yasin Yayınevi, 2012). KARAKILIÇ, Cem, ve Abdurrahman Üzülmez, Osmanlı Türkçesi ilk öğrenme kitabı (Ankara: Katkı, 2007). KARAKILIÇ, Cem, ve Abdurrahman Üzülmez, Osmanlı Türkçesi metinler (Ankara: Katkı, 2008). TEKİN, Şinasi, Ottoman manual, I, Ottoman texts in transcription and facsimile, II, Annotated Turkish translation of the Ottoman texts, annotated glossary (Cambridge, MA: The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University, 2002). İZ, Fahir, Eski Türk edebiyatında nesir (Ankara: Akçağ, 2 1996). İZ, Fahir, Eski Türk edebiyatında nazım, 2 c. (Ankara: Akçağ, 3 1999). OKUYUCU, Cihan, Ahmet Kartal, ve Fatih Köksal, Klasik dönem Osmanlı nesri (İstanbul: Kesit, 2012). KANAR, Mehmet, Çözümlü Osmanlı Türkçesi metinleri (İstanbul: Say, 2010). KARSLI, İlyas, Osmanlı Türkçesini okuma ve anlamada Arapçanın yeri (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009). 5

ΧΛΩΡΟΣ, Ι., Μέθοδος προς εκμάθησιν της οθωμανικής γλώσσης, 2 τ. (Κωνσταντινούπολις: Πατριαρχικό Τυπογραφείο, 1900). ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Αλεξ., Θεωρητική και πρακτική μέθοδος προς εκμάθησιν της οθωμανικής γλώσσης (Κωνσταντινούπολις & Paris: Maisonneuve, 1873). ΓΡΑΜΜΑΤΙΚH NÉMETH, J., Turkish grammar, English adaptation of the German original by T. Halasi- Kun ( s-gravenhage: Mouton, 1962). KISSLING, Hans-Joachim, Osmanisch-türkische Grammatik (Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1960). DENY, Jean, Grammaire de la langue Turque, dialecte Osmanli (Paris: Imprimerie Nationale, 1921). DENY, Jean, Türk dili grameri. Osmanlı lehçesi, tercüme eden Ali Ulvi Elöve (Ankara: Maarif Matbaası, 1941). Τουρκική μετάφραση του προηγουμένου με προσθήκες. VATIN, Nicolas, Initiation à l ottoman, Études Turques et Ottomanes, Document de Travail 5, novembre 1996 (Paris: Centre d histoire du Domaine Turc (EHESS), Institut d Études Turques, Université de Paris III, 1996). REDHOUSE, J. W., Simplified grammar of the Ottoman-Turkish language (London: Trübner & Co., 1884). ΧΛΩΡΟΣ, Ι., Γραμματική της οθωμανικής γλώσσης (Κωνσταντινούπολη: Πατριαρχικό Τυπογραφείο, 4 1900). ΑΔΟΣΙΔΗΣ, Κωνσταντίνος, Στοιχεία της οθωμανικής γραμματικής (Κωνσταντινούπολις: Αυτοκρατορικό Τυπογραφείο, 1850). ГУЗЕВ, В. Г., Староосманский язык (Москва: Наука, 1979). CEVDET, A9med, Tertīb-i cedīd avā!id-i!ommānīyę, ṭab!-i 8āmis (Der-sa!ādet: arąbet Maṭba!ąsı, 1311 [1894]). AHMET CEVDET PAŞA, Tertîb-i cedîd Kavâid-i osmâniyye, haz. Esra Karabacak (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2007). CEVDET, A9med & Me9med Fuvād, avā!id-i!ommānīyę ([Der-sa!ādet]: s. n., 1268 [1851]). AHMET CEVDET PAŞA & Fuat Paşa, Kavâ id-i osmaniyye, haz. Nevzat Özkan (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000). CEVDET, A9med, Med8al-i Aavā!id (İstanbul: Maṭba!ą-ı!OMmānīyę, 1302 [1885]). AHMET CEVDET PAŞA, Medhal-i kavâ id, haz. Nevzat Özkan (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000). UŞA LIGİL, Ḫālid Żiyāv, avā!id-i lisān-i Türkī (İstanbul: Maṭba!ą-ı!OMmānīyę, 1302 [1885]). UŞAKLIGİL, Halit Ziya, Kavâid-i lisân-i Türkî, haz. Kaya Türkay (Ankara: Türk Dil Kurumu, 1999). ṬĀHİR KEN!ĀN, avā!id-i lisān-i Türkī (İzmir: Vilāyet Maṭba!ąsı, 1309-1310 [1892-1893]). TÂHİR KENÂN, Kavâid-i lisân-ı Türkî, haz. Leylâ Karahan, Ülkü Gürsoy (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2004). 6

KERSLAKE, Celia, Ottoman Turkish, In The Turkic languages, edited by Lars Johanson and Éva Á. Csató (London and New York: Routledge, 1998), 179-202. MANSUROĞLU, Mecdut, Das altosmanische, in Philologiae Turcicae Fundamenta, ediderunt Jean Deny et al., tomus primus (Aquis Mattiacis: Apud Franciscum Steiner, 1959), 161-182. MANSUROĞLU, Mecdut, The rise and development of written Turkish in Anatolia, Oriens 7.2 (1954): 250-264. DENY, Jean, L osmanlı moderne et le türk de Turquie, in Philologiae Turcicae Fundamenta, ediderunt Jean Deny et al., tomus primus (Aquis Mattiacis: Apud Franciscum Steiner, 1959), 182-239. PROVERBIO, Delio V., On subject of transliterating Ottoman and other Turkic texts written in Arabic script for philological purposes, Turcica 44 (2012-2013): 369-383. DUMAN, Musa, Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre 17. yüzyılda ses değişmeleri (Ankara: Türk Dil Kurumu, 1995). DEVELİ, Hayati, Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre 17. yüzyıl Osmanlı Türkçesinde ses benzeşmeleri ve uyumlar ( Ankara: Türk Dil Kurumu, 1995). KARTALLIOĞLU, Yavuz, Klasik Osmanlı Türkçesinde eklerin ses düzeni, 16., 17. ve 18. yüzyıllar (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011). TULUM, Mertol, 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011). HAZAI, G., Das osmanisch-türkische im XVII. Jahrhundert. Untersuchungen an den Transkriptionstexten von Jakab Nagy de Harsány (The Hague: Mouton, 1973). GILSON, Erika Hitzigrath, The Turkish grammar of Thomas Vaughan. Ottoman-Turkish at the end of the XVIIth century according to an English Transkriptionstext (Wiesbaden: O. Harrassowitz, 1987). TANIŞ, Asım, Giovanni Molino nun İtalyanca-Türkçe sözlüğü ve halk Türkçesi (Ankara: Şafak Matbaacılık, 1989). ÖZKAN, Nevin, Raniero Speelman, Mustafa Çiçekler, Osmanlı topraklarında bir İtalyan gezgini. Pietro della Valle nin çalışma defteri / Un viaggiatore italiano nelle terre ottomane. Pietro della Valle un quadernetto di studi (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011). ADAMOVIĆ, Milan, Das osmanisch-türkische Sprachgut bei R. Lubenau (München: trofenik, 1977). ADAMOVIĆ, Milan, Das Türkische des 16. Jahrhunderts nach den Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti, 1533 (Göttingen: Pontus, 2001). ADAMOVIĆ, Milan, Floransalı Filippo Argenti nin notlarına göre (1533) 16. yüzyıl Türkçesi (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2009). ROCCHI, Luciano (a cura di), Il Dittionario della lingua turchesca di Pietro Ferraguto, 1611 (Trieste: EUT, 2012). ROCCHI, Luciano (a cura di), Il Dizionario turco-ottomano di Arcangelo Carradori, 1650 (Trieste: EUT, 2011). ΛΕΞΙΚΑ REDHOUSE, James W., A Turkish and English Lexicon (Constantinople: American Mission A.H. Boyajian, 1890). Redhouse Yeni Türkçe-İngilizce sözlük / New Redhouse Turkish-English dictionary (İstanbul: Redhouse, 1999). ZENKER, Julius Theodor, Türkisch-arabisch-persisches Handwörterbuch, 2 vols. (Leipzig: W. Engelmann, 1866-1876; reprinted Hildesheim: Georg Olms, 1979). 7

BARBIER DE MEYNARD, A. C., Dictionnaire turc-français, 2 tomes (Paris: École des Langues Orientales Vivantes, 1881). MENINSKI, Franciscus à Mesgnien, Thesaurus linguarum orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae. Lexicon Turcico-arabico-persicum. Grammatica Turcica. Complementum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onomasticum & Index Verborum, mit einer Einleitung und mit einem türkischen Wortindex von Stanisław Stachowski, sowie einem Vorwort von mehmet Ölmez, 6 vols (Vienna: Author, 1680; reprinted İstanbul: Simurg, 2000). BIANCHI, T.-X, et J. D. Kieffer, Dictionnaire Turc- Français, 2 tomes (Paris: Typographie de Mme Ve Dondey-Dupré, 1850). HANDJÉRI, Alexandre, Dictionnaire français-arabe-persan et turc, 3 vols. (Moscou: Imprimerie de l Université Impériale, 1840-1841). KÉLÉKIAN, Diran, Dictionnaire turc-français (Constantinople: Mihran, 1911). SĀMĪ, Şemsevd-dīn, āmūs-ı Fransevī. Türkcęden Fransızcąyą luġāt / Dictionnaire turc-français (İstanbul: Mihrān MaUba!ąsı, 1302 [1885]). DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat (Ankara: Aydın Kitabevi, 11 1993). AYVERDİ, İlhan, et al., Misalli Büyük Türkçe sözlük, 3 c. (İstanbul: Kubbealtı, 3 2008). KANAR, Mehmet, Osmanlı Türkçesi sözlüğü, 2 c. (İstanbul: Say, 2009). ÖZÖN, Mustafa Nihat, Osmanlıca Türkçe sözlük (İstanbul: İnkılâp, 8 1989). ÇAĞBAYIR, Yaşar, Ötüken Türkçe sözlük, 5 c. (İstanbul: Ötüken, 2007). SĀMĪ, Şemsevd-dīn, āmūs-ı Türkī (Der-sa!ādet: İAdām MaUba!ąsı, 1317 [1899-1900]). SAMİ, Şemseddin, Kamus-ı Türkî, haz. Paşa Yavuzarslan (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2010). NĀCĪ, Mu!allim, Luġāt-ı Nācī (İstanbul:!Aṣır Maṭba!ąsı, 1308 [1891]). NÂCÎ, Muallim, Lügat-i Nâcî, haz. Ahmet Kartal (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2009). FĪRŪZĀBĀDĪ, Mu9ammad ibn Ya!Aūb, [ āmūsüvl-mu9īu] āmūs tercümęsi, mütercimi A9med!ĀNım, 4 cild (İstanbul: Kitābcı Rīzęli Ḥasan Ḥilmī Efendi - Ba8rīyę MaUba!ąsı - Cemāl Efendi MaUba!ąsı, 1304-1305 [1886-1887]). AḪTERĪ, MuNUafā bin Şemsevd-dīn el- ara8inārī, A8terī-i kebīr (İstanbįul: Ḥacı Ḥüseyin Efendiniŋ MaUba!ąsı, 1309 [1891]). AHTERÎ Mustafa Efendi, Ahterî-i Kebir, haz. H. Ahmet Kırkılıç, Yusuf Sancak (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2009).!ĀṢIM EFENDİ, Luġāt-ı Burhān-ı āṭi! (İstanbul: Maṭba!ą-ı!OMmānīyę, 1302 [1885]). MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ, Burhân-ı Katı, haz. Mürsel Öztürk & Derya Örs (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000). MEḤMED ES!AD, Lehcetüvl-luġāt ( usṭanṭinīya: Dārüvṭ-ṭibā!ativl-ma!mūrativssulṭānīya, 1216 [1801]). ŞEYHÜLİSLÂM MEHMED ESAD EFENDİ, Lehcetü l-lügat, haz. Ahmet Kırkılıç (Ankara: Türk Dil Kurumu, 1989). AḤMED VEFĪ PĀŞĀ, Lehcę-i!osmānī (İstanbul: Ma9mūd Bey Maṭba!ąsı, 1306 [1889]). AHMET VEFİK PAŞA, Lehce-i Osmânî, haz. Recep Toparlı (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000). İBRĀHĪM CŪDĪ, Luġāt-ı Cūdī (Ṭrabzon: Mirkoviç Maṭba!ąsı, 1332 [1916]). İBRAHİM CÛDÎ EFENDİ, Lügat-ı Cûdî, haz. İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2006). 8

Tarama sözlüğü, 7 c. (Ankara: Türk Dil Kurumu, 3 1995). DİLÇİN, Cem (düz.), Yeni tarama sözlüğü (Ankara: Türk Dil Kurumu, 1983). ERDOĞAN, Mehtap (haz.), Osmanlı Türkçesinde benzer yazılışlı kelimeler sözlüğü (Ankara: Grafiker Yayınları, 2009). ΧΛΩΡΟΣ, Ι., Λεξικόν τουρκο-ελληνικόν, 2 τ. (Κωνσταντινούπολις: Πατριαρχικό Τυπογραφείο, 1899-1900). ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ, Ι. Π., Λεξικόν ελληνο-τουρκικόν, 2 τ. (Εν Κωνσταντινουπόλει: Τύποις Ι. Παναγιωτίδου, 1897-1898). ΜΑΛΙΑΚΑΣ, Αβρ., Λεξικόν τουρκο-ελληνικόν. Mecma!üvl-luġā (Κωνσταντινούπολις: Τυπογραφείον Βουτυρά και Σ/ας, 1876). CLAUSON, Gerard, An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish (Oxford: Clarendon Press, 1972). TIETZE, Andreas, Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı. Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen, cilt 1, A-E, cilt 2, F-J (Istanbul - Wien: Simurg Österreichische Akademie der Wissenschaften, 2002-2009). EREN, Hasan, Türk dilinin etimolojik sözlüğü (Ankara: Bizim Büro Basım Evi,1999). TIETZE, Andreas, Wörterbuch der griechischen, slavischen, arabischen und persischen Lehnwörter im Anatolischen Türkisch (İstanbul: Simurg, 1999). EYÜBOĞLU, E. Kemal, Şiirde ve halk dilinde atasözleri ve deyimler, 2 c. (İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık, 1973-5). DOERFER, Gerhard, Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, unter besonderer Berücksichtigung älterer Neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen- und Timuridenzeit, 4 Bde (Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1963-1975). ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı belgelerinin dili. Diplomatik (İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2 1998). REYCHMAN, Jan, and Ananiasz Zajączkowski, et al., Handbook of Ottoman-Turkish Diplomatics (The Hague - Paris: Mouton, 1968). FEKETE, Ludwig, Einführung in die osmanisch-türkische Diplomatik der türkischen Botmässigkeit in Ungarn (Budapest: Königliche Ungarische Universitätsdruckerei, 1926). STOJANOW, Valery, Die Entstehung und Entwicklung der osmanisch-türkischen Paläographie und Diplomatik (Berlin: Klaus Schwarz, 1983). KURT, Yılmaz, ve Muhammed Ceyhan, Osmanlı paleografyası ve Osmanlı diplomatikası (Ankara: Akçağ, 2012). BALTACI, Cahit, İslâm paleografyası. Diplomatik-arşivcilik (İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 1989). GÖKBİLGİN, M. Tayyib, Osmanlı paleografya ve diplomatik ilmi (İstanbul: Enderun Kitabevi, 1992). UĞUR, Ahmet, Epigrafi ve paleografi (Ankara: Gelişim Matbaası, 1983). ÖZTÜRK, Said, Osmanlı arşiv belgelerinde siyakat yazısı ve tarihî gelişimi (İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1996). AKTAN, Ali, Osmanlı paleografyası ve siyasî yazışmalar (İstanbul: Osmanlılar İlim ve İrfan Vakfı, 1995). 9

FEKETE, Lajos, Die siyāqat-schrift in der türkischen Finanzverwaltung, 2 Bde (Budapest: Akadémiai Kiadó, 1955). GÜNDAY, Dündar, Arşiv belgelerinde siyakat yazısı özellikleri ve divan rakamları (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2 1989). ELKER, Salâhaddin, Divan rakamları (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989). DAĞLI, Yücel, ve Cumhure Üçer, Tarih çevirme kılavuzu, 5 c. (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997). YAKIT, İsmail, Türk-İslâm kültüründe ebced hesabı ve tarih düşürme (İstanbul: Ötüken, 1992). UMUR, Suha, Osmanlı padişah tuğraları (İstanbul: Cem, 2011). GUBOGLU, Mihail, Paleografia şi diplomatica Turco-osmană. Studiu şi album ([Bucureşti]: Editura Academiei Republicii Populare Romîne, 1958). НЕДКОВ, Борис, Османотурска дипломатика и палеография, I-II (София: Наука и Искуство, 1966-1972). ВЕЛКОВ, Аспарух, Видове османотурски документи. Принос към османотурската дипломатика (София: Народна Библиотека Кирил и Методий, 1986). NIKOLAEV, Vsevolod, Watermarks of the Ottoman Empire (Sofia: Bulgarian Academy of Sciences, 1954). ВЕЛКОВ, Аспарух, и Стефан Андреев, Водни знаци в османотурските документи, I, Три луни (София: Народна Библиотека Кирил и Методий, Българска Археографска Комисия, Ориенталска Секция, 1983). VELKOV, Asparouh, Les filigranes dans les documents ottomans. Divers types d images (Sofia: Éditions Texte A. Trayanov, 2005). ANDREEV, Stefan, Les filigranes dans les documents ottomans. Couronne (Sofia: Texte-Asparouh Trayanov, 2007). VELKOV, Asparouh, Les écritures secrètes de l Empire Ottoman. Chiffres et codes (Sofia: L Édition Académique Prof. Marin Drinov, 2002). МИХАЙЛОВА-МРЪВКАРОВА, Мария, Увод в османската сфрагистика (София: Авангард Прима, 2006). ΑΡΑΒΙΚΑ, ΠΕΡΣΙΚΑ, ΑΛΛΕΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ LANE, Edward William, An Arabic-English lexicon, edited by Stanley Lane-Poole, 8 parts (London: Williams and Norgate, 1863-1893). WEHR, Hans, A dictionary of modern written Arabic, ed. by I. Milton Cowan (Beirut: Librairie du Liban, 1980). KAZIMIRSKI, A. de B., Dictionnaire arabe-français, 2 vols (Paris: Maisonneuve et C ie, 1860). WRIGHT, W., A grammar of the Arabic language (Beirut: Librairie du Liban, 1996). ABU SHAQRA, Faruq, Arabic. An essential grammar (London: Routledge, 2007). STEINGASS, F., A comprehensive Persian-English dictionary (London: Routledge & K. Paul, 1892; reprinted Beirut: Librairie du Liban, 1998). HAÏM, S., New Persian-English dictionary, 2 vols. (Téhéran: Librairie-Imprimerie Béroukhim, 1934-1936). 10

DESMAISONS, Jean Jacques P., Dictionnaire persan-français, 4 vols. (Rome: Typographie Polyglotte de la S. C. de Propagande, 1908-1914). MACE, John, Persian grammar (London: Routledge Curzon, 2003). RADLOV, V. V., Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, 4 Bde (St. Pétersbourg: Académie Imp. des Sciences, 1893-1911). KADRİ, Hüseyin Kazım, Türk lûgatı. Türk dillerinin iştikakı ve edebî lûgatleri. Uygur, Çağatay, Kazan, Azeri ve Garp Türkçeleriyle, Koybal, Yakut, Altay, Çuvaş ve Kırgız lehçelerinin lûgatlerini ve Garp Türkçesinde kullanılan Arap ve Acem kelimelerini şevahidi ve emsaliyle havidir, 4 c. (İstanbul: Devlet Matbaası - Maarif Matbaası - Cumhuriyet Matbaası, 1927-1945). ΜΑḤΜŪD AL-KĀŞĠARĪ, Türk şiveleri lügatı. Dīvānü Luġāt-it-Türk, inceleme, tenkidli metin, İngilizce tercüme, dizinler Robert Dankoff, James Kelly, 3 vols. (Duxbury, Mass.: Tekin - Harvard University Printing Office, 1982-1985). PAVET DE COURTEILLE, Abel, Dictionnaire turk-oriental (Paris: Impr. Impériale, 1870). NİYĀZĪ, Nevâyî nin sözleri ve Çağatayca tanıklar. El-Lugātu n-nevā iyye ve listişhādātu l-caġātā iyye, haz. Mustafa S. Kaçalin (Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011). ŞEYḪ SÜLEYMĀN EL-BUḪĀRĪ, Luġāt-ı Çaġatayī ve Türkī-i!Osmānī (İstanbul: Mihrān MaUba!ąsı, 1298 [1882]). ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ ÖZBEKÎ EL-BUHARÎ, Lügat-i Çağatay ve Türkî-yi Osmanî (İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları, 2003). ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ Το λεξικό Tarama sözlüğü (λεξικό τουρκικών, όπως απαντώνται σε κείμενα της Ανατολίας από το 13 ο αιώνα και εξής): www.tdkterim.gov.tr/tarama Μετατροπή μεταξύ ημερολογίων Εγίρας (Hicri), οικονομικού υστεροοθωμανικού (Rumi) και χριστιανικού (Miladi) στη μηχανή Tarih çevirme kılavuzu στο: www.ttk.gov.tr Οθωμανικό-αγγλικό λεξικό : http://www.babylon.com/free-dictionaries/ottoman- Turkish-Dictionary/11578.html Περί οθωμανικής γλώσσας, Department of Near Eastern Studies, University of Michigan: http://www.umich.edu/~turkish/langres_ott.html Περί οθωμανικής γλώσσας (λεξικά, γραμματικές): http://www.lexilogos.com/english/ottoman_turkish_dictionary.htm Περί οθωμανικής γλώσσας: http://www.dilbilimi.net/osmanli_arastirmalari.htm#sesli 11