Ενότητα 1 Η εποχή του Διαφωτισμού Ιστορία Γ Γυμνασίου Συγκέντρωση στο σαλόνι της Μαντάμ Ζεοφρέν,Gabriel Lemonnier
Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα (1) Σημαντική αύξηση του πληθυσμού Αγροτική επανάσταση Δημιουργία μεγάλων αγροκτημάτων Νέες μέθοδοι καλλιέργειας Χρήση μηχανημάτων Ανάπτυξη εμπορίου Τριγωνικό εμπόριο ανάμεσα σε Ευρώπη, Αφρική και Αμερική Συσσώρευση κεφαλαίων σε Ευρωπαίους επιχειρηματίες 2
Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα (2) Εκβιομηχάνιση - γέννηση της βιομηχανίας Επιχειρηματίες που διέθεταν κεφάλαια Χιλιάδες άνεργοι πρώην αγρότες Χρήση ισχυρών μηχανών Δημιουργία μεγάλων εργοστασίων Βιομηχανική επανάσταση Είναι η πρώτη φάση του φαινομένου που ξεκίνησε στην Μ. Βρετανία (1750-1780 ) 3
Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα (3) Κοινωνικές μεταβολές Αστική τάξη (βιομήχανοι, τραπεζίτες, μεγαλέμποροι): ενισχύεται διαρκώς Αριστοκράτες: προσπαθούν να διατηρήσουν τα προνόμιά τους Αγρότες και ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα των πόλεων: ζουν σε άσχημες συνθήκες Καρικατούρα του 18ου αιώνα που αναπαριστά την τρίτη τάξη στην Γαλλία σε πλήρη εκμετάλλευση, να έχει στους ώμους της τις υπόλοιπες δύο τάξεις 4
Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα (4) Πολιτική κατάσταση Παρέμενε στάσιμη Απόλυτη μοναρχία σε όλα σχεδόν τα κράτη της Ευρώπης (όλη η εξουσία συγκεντρωμένη στα χέρια του βασιλιά) Εξαίρεση η Μεγάλη Βρετανία: μετά την ένδοξη επανάσταση του 1688 αναγνωρίστηκαν ορισμένα δικαιώματα στα μέλη των οικονομικά ισχυρότερων τάξεων. 5
Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα (5) Πρόοδος των φυσικών επιστημών (α) Διανοούμενοι βασισμένοι στην λογική επιχειρούν να ανακαλύψουν τους φυσικούς νόμους που διέπουν την λειτουργία του κόσμου. Φράνσις Μπέικον (1561-1626) Ρενέ Ντεκάρτ (1596-1650) Τζον Λοκ (1632-1704) Ισαάκ Νιούτον(1642-1727) sir Francis Bacon René Descartes John Locke sir Isaac Newton 6
Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα (6) Πρόοδος των φυσικών επιστημών (β) Φράνσις Μπέικον (1561-1626) Οι επιστημονικές θέσεις πρέπει να επαληθεύονται με το πείραμα. Ρενέ Ντεκάρτ (1596-1650) - Η συστηματική αμφιβολία είναι ο μόνος δρόμος για την αληθινή γνώση. Τζον Λοκ (1632-1704)- Όλοι οι άνθρωποι έχουν απαραβίαστα φυσικά δικαιώματα. Ισαάκ Νεύτων(1642-1727) Το σύμπαν λειτουργεί με βάση φυσικούς νόμους. Διατυπώνει τον νόμο της παγκόσμιας έλξης. 7
Το κίνημα του Διαφωτισμού (1) Διαφωτισμός (Siècle des Lumières) Πρωτοεμφανίζεται στην Αγγλία (τέλη 17 ου αι.). Κορυφώνεται στην Γαλλία (18 ος αι.) Εξαπλώνεται στην Ευρώπη και έξω απ αυτήν. Κορυφαίοι διαφωτιστές (φιλόσοφοι) Ρουσό (1712-1778) Βολταίρος (1694-1778) Ντιντερό (1713-1784) Μοντεσκιέ (1689-1755) Ντ Αλαμπέρ (1717-1783) 8
Το κίνημα του Διαφωτισμού (2) Θέσεις των ευρωπαίων διανοουμένων που οδήγησαν στον Διαφωτισμό Απόρριψη κάθε αυθεντίας Κριτική κάθε υφιστάμενης γνώσης Η λογική είναι ο μόνος ασφαλής τρόπος ερμηνείας του κόσμου Ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει διαρκώς 9
Διαφωτισμός και πολιτική (1) Ο Διαφωτισμός είναι κίνημα βαθιά πολιτικό. Βασιζόμενη στις ιδέες του Διαφωτισμού η κοινωνικά ανερχόμενη αστική τάξη διεκδικεί την συμμετοχή της στην λήψη των πολιτικών αποφάσεων. Όλοι οι άνθρωποι έχουν φυσικά δικαιώματα που δεν μπορεί να καταργήσει καμιά εξουσία (ζωής, ιδιοκτησίας, ισονομίας, ελευθερίας σκέψης και έκφρασης) 10
Διαφωτισμός και πολιτική (2) Η θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου του Τζον Λοκ. Τα άτομα δέχτηκαν να παραχωρήσουν ορισμένες ελευθερίες τους προκειμένου να συμβιώσουν. Το κράτος εγγυήθηκε αυτή την συμφωνία (το κοινωνικό συμβόλαιο) Αν το κράτος παραβεί τους όρους του συμβολαίου και γίνει τυραννικό, οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα της αντίστασης. 11
Διαφωτισμός και πολιτική (3) Η γενική βούληση (Ρουσό). Η πολιτική ηγεσία πρέπει να βρίσκεται στα χέρια του λαού και όχι κάποιου ηγεμόνα. Η γενική βούληση είναι η σύνθεση των ατομικών βουλήσεων μέσα από την οποία εκφράζεται το δημόσιο συμφέρον. Η γενική βούληση εκφράζεται με την συμμετοχή του λαού στην λήψη των αποφάσεων. 12
Διαφωτισμός και πολιτική (4) Η διάκριση των εξουσιών (Μοντεσκιέ): Οι φορείς των εξουσιών θα πρέπει να είναι διαφορετικοί. Η εκτελεστική εξουσία εφαρμόζει τους νόμους (κυβέρνηση) Η νομοθετική εξουσία θεσπίζει τους νόμους (βούλη) Η δικαστική εξουσία ελέγχει την τήρηση των νόμων (δικαστές) Έτσι δεν θα είναι εύκολο η κάθε εκτελεστική εξουσία να κάνει κατάχρηση της δύναμής της. Charles Montesquieu 13
Διαφωτισμός και πολιτική (5) Οι θέσεις του Διαφωτισμού επηρέασαν τα πολιτικά πράγματα του 18 ου αι. Ο Διαφωτισμός ενέπνευσε την Αμερικανική (1774) και την Γαλλική επανάσταση (1789). Πολλές από αυτές αποτελούν θεμέλια των σύγχρονων δημοκρατιών. (πχ διάκριση των εξουσιών) 14
Διαφωτισμός και πολιτική (6) Η φωτισμένη δεσποτεία Ορισμένοι μονάρχες εφάρμοσαν κάποιες ιδέες του Διαφωτισμού για να γίνει το κράτος τους αποτελεσματικότερο και να ισχυροποιήσουν την εξουσία τους. Φρειδερίκος Β της Πρωσίας Μαρία Θηρεσία της Αυστρίας Ο γιός της Ιωσήφ Αικατερίνη β της Ρωσίας 15
Διαφωτισμός και θρησκεία Ορισμένοι Διαφωτιστές υιοθετούσαν τον Ντεϊσμό και άλλοι ήταν άθεοι. (Ο Ντεϊσμός αναφέρεται σε πίστη στην ύπαρξη υπέρτατου όντος η οποία βασίζεται στην λογική και όχι σε κάποια εξ αποκαλύψεως θρησκεία όπως ο χριστιανισμός ή ο μωαμεθανισμός.) Ήταν όλοι αντίθετοι με την καθολική εκκλησία και την κατηγορούσαν για φανατισμό, ενώ θεωρούσαν ότι η καθιέρωση της ανεξιθρησκίας θα εξαφάνιζε την μισαλλοδοξία. 16
Διαφωτισμός και εκπαίδευση Για τους Διαφωτιστές η εκπαίδευση είναι μέσο που διασφαλίζει την συνεχή πρόοδο του ανθρώπου. Ο Ρουσό (Αιμίλιος) υποστήριζε ότι: Η εκπαίδευση πρέπει να βασίζεται στην προσωπική αναζήτηση του διδασκομένου. Ο δάσκαλος δεν λειτουργεί σαν αυθεντία αλλά απλά θέτει ερωτήματα και οδηγεί τον μαθητή στην ανακάλυψη απαντήσεων. Jean Jacques Rousseau 17
Διαφωτισμός και οικονομικός φιλελευθερισμός (1) Φυσιοκρατία φυσιοκράτες Γάλλοι οικονομολόγοι υποστήριζαν ότι η οικονομία θα έπρεπε να αφεθεί να λειτουργήσει «φυσικά», χωρίς κρατικές παρεμβάσεις σε αντίθεση με τον μερκαντιλισμό που επικρατούσε. (Μερκαντιλισμός: οικονομικό σύστημα του 18 ου αι. που πρεσβεύει την κρατική παρέμβαση για την ρύθμιση όλων των εμπορικών συμφερόντων ενός κράτους) 18
Διαφωτισμός και οικονομικός φιλελευθερισμός (2) Στην Γαλλία ο κύριος εκπρόσωπος της φυσιοκρατίας ήταν ο οικονομολόγος Κενέ. Στην Αγγλία ο Άνταμ Σμιθ ήταν ο εισηγητής του οικονομικού φιλελευθερισμού που υποστήριζε ότι το κράτος δεν πρέπει να επεμβαίνει παρά ελάχιστα στην οικονομική ζωή. «Έρευνες για την φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών (1776)» François Quesnay Adam Smith 19
Η διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού (1) Οι ιδέες του Διαφωτισμού συνοψίστηκαν στην Εγκυκλοπαίδεια, ένα συλλογικό έργο 33 τόμων που περιείχε οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, επιστημονικά και άλλα θέματα με πρωτεργάτες τους: Ντιντερό Ντ Αλαμπέρ 20
Η διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού (2) Οι ιδέες του Διαφωτισμού Αρχικά διαδόθηκαν στα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικά στρώματα. Μέσα από την κυκλοφορία πολλών εκλαϊκευτικών βιβλίων διαδόθηκαν και έγιναν δημοφιλείς σε ευρύτερα τμήματα της κοινωνίας. Σύντομα ξεπέρασαν τα σύνορα της Γαλλίας και διαδόθηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη αλλά και έξω από αυτήν. 21
Αποφθέγματα του Βολταίρου (1) François-Marie Arouet, επιλεγόμενος Voltaire Ο Βολτέρος (1694-1778) είχε την ικανότητα να συμπυκνώνει σε λίγες λέξεις σπουδαία νοήματα. Τα παρακάτω αποφθέγματα του είναι χαρακτηριστικά: 22
Αποφθέγματα του Βολταίρου (2) Η περηφάνια των μικρών ανθρώπων είναι να μιλάνε συνεχώς για τον εαυτό τους, και των μεγάλων ανθρώπων να μη μιλάνε καθόλου για τον εαυτό τους Όσο περισσότερο διαβάζεις χωρίς να σκέφτεσαι τόσο γρηγορότερα αρχίζεις να πιστεύεις ότι ξέρεις πάρα πολλά, αλλά όσο περισσότερο σκέφτεσαι διαβάζοντας τόσο περισσότερο βλέπεις πως ξέρεις πολύ λίγα. Οι πολλοί νόμοι σε μια χώρα είναι όπως οι πολλοί γιατροί: σημάδι αδυναμίας κι αρρώστιας. 23
Αποφθέγματα του Βολταίρου (3) Προς την αθανασία συνήθως πάνε με πολύ λίγες αποσκευές. Η ευχαρίστηση του να κυβερνάς θα πρέπει σίγουρα να είναι εξαιρετική, αν μπορούμε να κρίνουμε από τους τόσους πολλούς που θέλουν να κυβερνήσουν. Για να μπορέσεις να αλυσοδέσεις τον όχλο, πρέπει να φαίνεται ότι φοράς τις ίδιες αλυσίδες. Δεν γνωρίζω κανένα λαό που πλούτισε ύστερα από μια νίκη σ' έναν πόλεμο. Η αμφιβολία είναι η αρχή της σοφίας. Για να πετύχεις σ' αυτόν τον κόσμο, μόνο η ανοησία δεν αρκεί, χρειάζονται και καλοί τρόποι. 24