ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Kυριακή 10 Ἀπριλίου 2011 Ἀπαγχονισμός ὑπέρ πίστεως καί πατρίδος τοῦ Δημητσανίτου Πατριάρχου Κων/πόλεως ἁγίου Γρηγορίου Ε Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου. Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί χριστιανοί, Λόγω τῶν πολλῶν διακονιῶν μου, ἰδιαίτερα τήν περίοδο αὐτή, ἀλλά καί λόγω μιᾶς ἄλλης μεταφραστικῆς ἐργασίας στήν Ἁγία Γραφή, πού θέλω νά παραδώσω στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, σᾶς πληροφορῶ ὅτι καταργῶ τό καθημερινό μου περιοδικό, τό ὁποῖο ἐξ ἄλλου εἶχα παραμελήσει τελευταῖα, καί ἀπό καθημερινό γίνεται ἑβδομαδιαῖο μέ τόν ἴδιο τίτλο ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ.
Τό περιοδικό, ἐκτός τῶν ἄλλων πνευματικῶν του θεμάτων, θά εἶναι ὡς ἐπί τό πλεῖστον ἁγιογραφικό θά περιέχει κυρίως τήν μεταφραστική μου ἐργασία στήν Ἁγία Γραφή μέ κείμενο, μετάφραση, μικρά προλογικά σημειώματα καί ὀλιγοστά σχόλια. Τό πᾶν, ἀδελφοί, διά τήν θεολογική μας παιδεία εἶναι ἡ μαθητεία μας στήν Βίβλο, στήν Ἁγία Γραφή, πού ἡ θέση της εἶναι πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα. Εἶναι θλιβερό, εἶναι πολύ θλιβερό ἡ παρατηρούμενη ἄγνοια τοῦ λαοῦ μας σήμερα στήν Ἁγία Γραφή καί τήν εὐθύνη γιά τό κατάντημα αὐτό τήν ἔχουμε προπαντός ἐμεῖς οἱ ποιμένες του. Εὐχηθεῖτε ὅλοι νά μιλήσει μέσα μας ὁ πόθος τῆς μελέτης τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῆς Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὅπως αὐτήν ὅμως ἡρμήνευσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες, καί βεβαίως νά μήν εἴμαστε μόνο μελετητές, ἀλλά καί τηρητές τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Τό ἑβδομαδιαῖο αὐτό περιοδικό μας ἀρχίζει τήν μετάφραση τῆς Ἁγίας Γραφῆς μέ τά ὀλιγοστά σχόλια γιά μέν τήν Παλαιά Διαθήκη ἀπό τούς Προφῆτες, μέ πρῶτον τόν Προφήτη Ἠσαΐα, γιά δέ τήν Καινή Διαθήκη ἀπό τό Κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιο. Σᾶς εὔχομαι πλούσια τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ στήν οἰκογένειά σας, νά δώσει σέ ὅλους μας ὁ Θεός τό δῶρο τῆς μετανοίας, ὥστε νά πονέσουμε γιά τά ἁμαρτήματά μας καί νά κλάψουμε γι αὐτά, καί ἄς ἔχουμε εὐλογημένο Πάσχα Κυρίου. Εὔχεσθε καί ὑπέρ ἐμοῦ Μέ πολλές εὐχές Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας 2
Α ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 10 Ἀπριλίου 2011 ΟΙ ΔΗΜΗΤΣΑΝΙΤΕΣ ΑΓΙΟΙ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο Ε ΚΑΙ Ο ΑΝΙΨΙΟΣ ΤΟΥ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ 1. Κυριακή 10 Ἀπριλίου σήμερα, ἀδελφοί μου χριστιανοί! Γιά μᾶς, τήν Ἱερά Μητρόπολη Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως, ἡ ἡμέρα αὐτή εἶναι ἱερή καί μιλάει πολύ δυνατά στίς καρδιές μας. Τέτοια ἡμέρα ἦταν, Κυριακή 10 Ἀπριλίου τοῦ 1821, πού στήν μεσαία Πύλη τοῦ Πατριαρχείου οἱ ἀλλόθρησκοι Ὀθωμανοί Τοῦρκοι μᾶς κρέμασαν τόν Πατριάρχη τοῦ Γένους μας, τόν Γρηγόριο τόν Ε. Ἀπό ποῦ καταγόταν αὐτός; Καταγόταν ἀπό τήν Δημητσάνα, τήν ἱστορική ἕδρα τῆς Ἱερᾶς μας Μητροπόλεως. Γνωρίζουμε ἀκριβῶς τόν τόπο πού γεννήθηκε ὁ Πατριάρχης, γιατί βρισκόμενοι στήν Δημητσάνα περνᾶμε ἔξω ἀπό τό σπίτι του κάνοντας τόν σταυρό μας καί λέγοντας μυστικά: Ἐδῶ γεννήθηκε ἕνας ἅγιος καί ἕνας μεγάλος ἄνδρας, πού κρεμάστηκε γιά τήν πίστη καί τήν πατρίδα μας! Ναί! Ἐμεῖς πού κατοικοῦμε τήν εὐλογημένη αὐτή γωνιά τῆς γῆς πού λέγεται Ἑλλάδα, τιμοῦμε διπλά σήμερα τόν μάρτυρα αὐτόν Πατριάρχη. Τόν τιμοῦμε σάν μάρτυρα τῆς πίστεως, ἀλλά τόν τιμοῦμε καί σάν μάρτυρα τοῦ Ἔθνους μας. 2. Δέν μᾶς ἀρκεῖ ὁ χρόνος, ἀγαπητοί μου, νά ποῦμε τό ἱερό Συναξάρι τοῦ ἐνδόξου αὐτοῦ ἱερομάρτυρα Γρηγορίου τοῦ Ε, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Εἶχε ἅγιο καί ἀσκητικό βίο ἀπό τήν μικρή του ἡλικία καί ἐσφράγισε τόν βίο του αὐτό μέ μαρτυρικό τέλος, μέ κρεμάλα. Προσωπικά, μοῦ κάνει μεγάλη ἐντύπωση τό ὅτι ὁ ἀπαγχονισμός του ἔγινε τήν ἡμέρα τοῦ Πάσχα, τό πρωί μετά τή Θεία Λειτουργία. Μοῦ κάνει ἐντύπωση πάλι τό μαρτύριο πρίν ἀπό τόν ἀπαγχονισμό του, μέ τήν ἀναιδή μάλιστα πρόκληση τῶν Τούρκων νά ἀλλαξοπιστήσει, γιά νά σώσει τήν ζωή του. Καί στήν πρόκληση αὐτή ὁ μάρτυρας Δημητσανίτης Πατριάρχης ἀπαντοῦσε γαλήνια καί σταθερά: «Ὁ Πατριάρχης τῶν χριστιανῶν, χριστιανός πεθαίνει»! Ἡ ἀντοχή στό βασανιστικό του μαρτύριο μέχρι τέλους, ἐνῶ μποροῦσε νά τό ἀποφύγει, δείχνει καθαρά ὅτι ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος ὁ Ε εἶχε πλούσια τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία καί τοῦ ἔδωσε τήν δύναμη νά ἀντέξει στούς βασανισμούς του. Αὐτό, ἀγαπητοί μου, τό ὅτι δηλαδή οἱ μάρτυρες ἄντεξαν τό μαρτύριο ὄχι ἀπό ἀνθρώπινη γενναιότητα καί παλληκαριά, ἀλλά γιά τό ὅτι ἡ ψυχή τους ἦταν θεοφόρα καί εἶχε πλούσια τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, αὐτό, λέγω, εἶναι δόγμα τῆς πίστης μας καί τό ἐγνώριζε πολύ καλά τό δόγμα αὐτό ὁ ἅγιός μας 3
ἱερομάρτυρας Πατριάρχης Γρηγόριος. Γι αὐτό καί ὅταν ὁ ἀπό τήν ἀδελφή του ἀνιψιός του Ἐλευθέριος, παρασυρθείς ἀπό τούς Τούρκους, ἀλλαξοπίστησε, ἀλλά μετενόησε ἔπειτα γιά τήν προδοσία του αὐτή καί ἤθελε νά μαρτυρήσει, ὁ θεῖος του, ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος, δέν τόν προέτρεψε γιά τό μαρτύριο. Τοῦ εἶπε νά πάει πρῶτα νά ἀσκηθεῖ σέ ἐπιστήμονες Γέροντες τοῦ Ἁγίου Ὄρους, πού γνώριζε στήν Ἱερά Μονή Ἰβήρων, καί ὅταν αὐτοί διαπιστώσουν ὅτι ὁ ἀσκούμενος ἔχει προχωρήσει σταθερά στήν πνευματική του πορεία καί ἔχει λάβει πραγματικά τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, τότε, μέ τήν εὐλογία τους, νά πορευθεῖ γιά τό μαρτύριο. Ἔτσι καί ἔγινε, ἀγαπητοί μου. Ὁ ἀνιψιός του Ἐλευθέριος, μέ τήν ὑπόδειξη τοῦ Πατριάρχου θείου του, πῆγε στήν Ἱερά Μονή Ἰβήρων, ὑποτάχθηκε ἐκεῖ σέ ἁγιασμένους καί σοφούς Γέροντες, ἐκάρη μοναχός μέ τό ὄνομα Εὐθύμιος, καί ὅταν οἱ πνευματικοί του αὐτοί καθοδηγοί διεπίστωσαν ὅτι ὁ μοναχός Εὐθύμιος ἔχει λάβει πιά ἱκανή τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, τότε τόν προέτρεψαν γιά τό μαρτύριο. Εἶναι ὁ ὁσιομάρτυρας Εὐθύμιος, πού νεαρό παλληκαράκι ὁμολόγησε τήν πίστη του στόν Ἰησοῦ Χριστό καί μαρτύρησε μέ σφαγιασμό τήν Κυριακή τῶν Βαΐων τοῦ 1814. 3. Σᾶς ὁμίλησα, ἀγαπητοί μου, σήμερα ἑορτή τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου, καί γιά τόν ἅγιο Εὐθύμιο γιά τέσσερις λόγους: Πρῶτον, γιατί ἦταν ἀνιψιός τοῦ ἑορταζομένου Πατριάρχου δεύτερον, γιατί πρίν ἀπό λίγες μέρες ἦταν καί ἡ ἰδική του ἑορτή. Ὁ ἅγιος Εὐθύμιος, χριστιανοί μου, ἑορτάζει στίς 22 Μαρτίου, τότε σφαγιάσθηκε, καί λανθασμένα τόν ἑορτάζουν τήν 1η Μαΐου τρίτον, γιατί κατάγεται καί αὐτός ἀπό τήν Δημητσάνα. Καί τέταρτον, τό καί σπουδαιότερον, γιατί τό μαρτύριο καί ἡ δόξα τοῦ ἁγίου Πατριάρχου, πού ἑορτάζουμε σήμερα, ὀφείλεται ἔτσι τό πιστεύω στόν μικρό του ἀνιψιό, τόν νεαρό ὁσιομάρτυρα μοναχό Εὐθύμιο, ὁ ὁποῖος πρόλαβε καί ἔλαβε πρίν ἀπό αὐτόν τόν στέφανο τοῦ μαρτυρίου καί προσευχόταν λοιπόν στόν οὐρανό συνεχῶς γιά τόν θεῖο του Πατριάρχη καί γιά τήν ὑπόδουλη πατρίδα. 4. Ἀλλά ἀπό ποῦ ἐγνώριζε ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος τούς σοφούς Γέροντες στήν Ἱερά Μονή Ἰβήρων καί ἔστειλε ἐκεῖ τόν ἀνιψιό του; Τούς ἐγνώριζε ἀπό τό ὅτι καί αὐτός εἶχε πάει στήν Ἱερά αὐτή Μονή ὡς ἐξόριστος. Ὁ ἅγιος Πατριάρχης Γρηγόριος ὁ Ε, ἀδελφοί μου, ἐπειδή ἀκριβῶς ἦταν ἅγιος, ἦταν ἀγωνιστής δέν ἀνεχόταν, ἀπό ρασοφόρους μάλιστα, σοβαρές παραβάσεις καί ἐμπαιγμούς τῶν θείων, γι αὐτό καί τούς ἤλεγχε αὐστηρά. Οἱ ἔλεγχοί του αὐτοί ὅμως καί τό ἀσυμβίβαστον τῆς ψυχῆς του μέ τό κακό τοῦ προξένησαν ἐπανειλημμένες ἐξορίες στήν Ἱερά Μονή Ἰβήρων τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἀλλά ἄντεξε τίς ἐξορίες αὐτές, δεῖγμα αὐτό πάλι ὅτι εἶχε ἀπό νεαρός πλούσια τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ μέσα του. Καί ὅταν τόν ἀνακαλοῦσαν ἀπό τήν ἐξορία καί τοῦ ἀνέθεταν πάλι τήν πατριαρχία, αὐτός 4
πάλι ἦταν αὐστηρός πρός τούς ἀσεβεῖς καί ἐμπαῖκτες. Ἀλλά καί ὅταν αὐτοί ξανά τόν ἀπειλοῦσαν, ὁ Πατριάρχης ἔβγαζε ἀπό τήν τσέπη του καί τους ἔδειχνε ἕνα κλειδί. Ἦταν τό κλειδί τοῦ κελιοῦ του στό Ἅγιο Ὄρος! Ὦ ἁγιασμένη Ἱερά Μονή τῶν Ἰβήρων τοῦ Ἁγίου Ὄρους μέ τήν Παναγία τήν Πορταΐτισσα καί τήν κρεμάμενη θαυματουργική της καντήλα! Σέ ἀγαποῦμε διπλά, γιατί δεχόσουν στά ἱερά σου σκηνώματα τόν ἐξόριστο Πατριάρχη μας, τόν Δημητσανίτη ἅγιο Γρηγόριο τόν Ε. Εὐχαριστῶ κι ἐγώ προσωπικά τήν Κυρία Θεοτόκο, τήν Παναγία Πορταΐτισσα, γιατί μέ ἀξίωσε νά προσκυνήσω σ αὐτήν τό κελί τοῦ Πατριάρχου καί νά καθίσω μάλιστα καί στό ἁγιασμένο ἀπό αὐτόν στασίδι του. 5. Δέν ἐπαρκεῖ ὁ χρόνος, ἀγαπητοί μου, νά πῶ τόσα ἄλλα καί πολλά γιά τήν ἅγια ζωή τοῦ Δημητσανίτου Πατριάρχου ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Ε. Εὐγνώμονες πρός αὐτόν, ὡς χριστιανοί, ἀλλά καί ὡς Ἕλληνες, ἄς μήν ξεχνᾶμε ποτέ τήν ἀγχόνη του. Ἰδιαίτερα ἐμᾶς τούς κληρικούς καί τούς μοναχούς ἄς μᾶς ἐμπνέει τό σχοινί τοῦ Πατριάρχου. Ἄχ, ἄς εἴχαμε καί ἐμεῖς καθαρή ζωή, γιά νά εἴχαμε πλούσια τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί νά ἀξιωνόμασταν μέ τήν δόξα τῆς ἀγχόνης γιά τόν Χριστό! Πόσο δυνατός καί πόσο ὡραῖος εἶναι ὁ λόγος ἐκεῖνος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Δαμασκηνοῦ πρός τόν Γερμανό διοικητή, ὁ ὁποῖος ὅταν τόν ἀπείλησε μέ φυλακή, αὐτός ἔχοντας ὑπ ὄψιν τό μαρτύριο τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Ε, ἀπάντησε: «Κύριε Διοικητά, πρέπει νά γνωρίζετε ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι Ἀρχιερεῖς δέν φυλακίζονται, ἀλλά ἀπαγχονίζονται»!!! Μέ πολλές εὐχές Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας 5
Β Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ (Κείμενο, μετάφραση, προλογικά σημειώματα καί ὀλιγοστά σχόλια) Πληροφοροῦμε τούς ἀγαπητούς ἀναγνῶστες μας ὅτι τό ἑρμηνευόμενο ἐδῶ βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης παρατίθεται ἄστητο διά πρακτικούς λόγους μετά ὅμως τήν ὁλοκλήρωσή του, ὅταν αὐτό θά ἐκδοθεῖ εἰς βιβλίον, θά εἶναι στημένο μέ τά σχόλια στήν ἴδια σελίδα τῆς ἑρμηνευομένης περικοπῆς. Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΣΑΪΑΣ Ι. ΠPΩTO MEPOΣ TOY BIBΛIOY TOY ΠPOΦHTOY (κεφ. 1-39) Τό μέρος αὐτό τοῦ βιβλίου, τά 39 πρῶτα κεφάλαια, περιέχουν λόγους τοῦ προφήτου Ἠσαΐου κατά τοῦ ἰουδαϊκοῦ κράτους καί ἰδιαίτερα κατά τῆς πρωτεύουσας Ἰερουσαλήμ, ὅπως καί ἐναντίον ἄλλων ἐθνῶν ἐπίσης τά κεφάλαια αὐτά περιλαμβάνουν διηγήσεις, στίς ὁποῖες πρωτοστατεῖ ὁ Ἠσαΐας. Τίτλος (1,1) Ὁ στίχος αὐτός εἶναι ἡ ἐπιγραφή τοῦ βιβλίου καί μᾶς λέγει γιά τό πρόσωπο τοῦ προφήτου, ὅπως καί γιά τήν χρονολογική περίοδο κατά τήν ὁποία ἔδρασε αὐτός. Ἔδρασε περίπου στά μέσα τοῦ 8ου αἰ. καί ἀρχές τοῦ 7ου αἰ., ὅπως φαίνεται ἀπό τά ὀνόματα τῶν βασιλέων πού ἀναφέρονται ἐδῶ. 1, 1 Ὅρασις, ἥν εἶδεν Ἠσαΐας υἱὸς Ἀμώς, ἣν εἶδε κατὰ τῆς Ἰουδαίας καὶ κατὰ Ἱερουσαλὴμ ἐν βασιλείᾳ Ὀζίου καὶ Ἰωάθαμ καὶ Ἄχαζ καὶ Ἐζεκίου, οἵ ἐβασίλευσαν τῆς Ἰουδαίας. 1, 1 Ἀποκαλύψεις πού εἶδε ὁ Ἠσαΐας, ὁ υἱός τοῦ Ἀμώς, πού εἶδε ἐναντίον τῆς Ἰουδαίας καί ἐναντίον τῆς Ἱερουσαλήμ στά χρόνια τῆς βασιλείας τοῦ Ὀζίου, τοῦ Ἰωάθαμ, τοῦ Ἄχαζ καί τοῦ Ἐζεκία, τῶν βασιλέων τῆς Ἰουδαίας. 1,1. Ἡ ἐπιγραφή τοῦ βιβλίου δίνει τό χρονολογικό πλαίσιο ὅλης τῆς δραστηριότητος τοῦ προφήτου, ἀλλά εἶναι δύσκολο νά καθορίσουμε ἄν αὐτή ἡ ἐπιγραφή ἁρμόζει σ ὁλόκληρο τό βιβλίο μέ τήν σημερινή του μορφή (κεφ. 1-66), ἤ μόνο στά κεφ. 1-39, ἤ ἀκόμη μόνο στά κεφ. 1-12. Σέ καμμιά ὅμως περίπτωση δέν πρέπει νά ἐκλάβουμε μέ γεωγραφική ἔννοια τίς ἐκφράσεις «Ἰουδαία» καί «Ἰερουσαλήμ». Οἱ ἐκφράσεις αὐτές δηλώνουν τόν ἐκλεκτό λαό τοῦ Θεοῦ, γιά τήν διδασκαλία τοῦ ὁποίου δόθηκαν ὅλες οἱ προφητεῖες καί μάλιστα αὐτές πού ἀφοροῦν τό βασίλειο τοῦ Νότου καί τούς ξένους λαούς. 6
Κατά τοῦ ἀγνώμονα λαοῦ (1,2-9) 1. Στήν περικοπή αὐτή ὁ Ἠσαΐας, παρουσιάζει μέ ἐπισημότητα τόν Θεό (στίχ. 2) νά ἀπευθύνει ἕνα δριμύ κατηγορῶ, ἕνα βαρύ ἔλεγχο στόν λαό τοῦ Ἰσραήλ γιά τήν ἀχαριστία του. Ὁ Ἰσραήλ ξεπέρασε καί τά ζῶα στήν ἀφροσύνη γιατί τά ζῶα ἀναγνωρίζουν τόν ἀφέντη τους καί τροφέα τους καί πειθαρχοῦν σ αὐτόν καί φέρονται εὐγνώμονα σ αὐτόν, ἀλλά ὁ Ἰσραήλ φέρθηκε χειρότερα καί ἀπό αὐτά τά ἄλογα κτήνη (στίχ. 3). Ὁ Θεός φάνηκε σάν πατέρας στόν Ἰσραήλ, τόν υἱοθέτησε, ἀλλά αὐτός ἐγκατέλειψε τόν εὐεργέτη του Θεό. Δίκαιο, λοιπόν, εἶναι τό παράπονο τοῦ Θεοῦ: «Παιδιά μεγάλωσα καί ἀνέθρεψα, ἀλλά αὐτά μέ ἀπαρνήθηκαν» (στίχ. 2). 2. Ἀποτέλεσμα τῆς ἀποστασίας αὐτῆς τοῦ λαοῦ ἀπό τόν Θεό εἶναι νά παραλύσει ὅλος ὁ κρατικός ὀργανισμός, νά νοσήσει καί τό «κεφάλι» καί ἡ «καρδιά» τοῦ ἔθνους (στίχ. 5), δηλαδή, καί ἡ κρατική καί ἡ ἱερατική ἐξουσία! Ἦταν τά χρόνια πού εἶχε ἐκραγεῖ ὁ Συροεφραιμικός πόλεμος (734/733 π.χ.) καί οἱ ἑνωμένοι στρατοί τῶν Ἰσραηλιτῶν καί Ἀραμαίων εἰσέβαλαν στό ἰουδαϊκό ἔθνος. Ὅλο τό ἔθνος παριστάνεται σάν ἕνα καταπληγωμένο σῶμα (στίχ. 6). Κι ὅμως ὁ λαός, παρά τό ὅτι ἔβλεπε ἐρημωμένη καί κατεστραμμένη τήν γῆ του (στίχ. 7), μή ἔχοντας συναίσθηση τῆς πραγματικότητας, συνέχιζε νά ἁμαρτάνει (στίχ. 5). Στό μέσον τῆς ἐρημωμένης χώρας στεκόταν σώα ἡ πρωτεύουσα τοῦ κράτους, ἡ Ἰερουσαλήμ, πού διέφυγε τήν καταστροφή. Καί αὐτή ὅμως ἡ Ἰερουσαλήμ διατελοῦσε σέ οἰκτρά κατάσταση, πού ὁ Προφήτης παριστάνει ἐδῶ στήν περικοπή μας μέ τρεῖς συγκλονιστικές εἰκόνες: Σάν σκηνή στό ἀμπέλι, σάν καλύβα στό μποστάνι καί σάν πόλη πού πολιορκεῖται ἀπό ἐχθρούς (στίχ. 8)! 3. Ἀλλά ὁ Προφήτης μας ἐδῶ βλέπει μέ χαρά καί ἕνα μικρό ὑπόλοιπο τοῦ λαοῦ, μιά ἐκλεκτή μερίδα, τήν ὁποία ὀνομάζει «σπέρμα», πού δέν διεφθάρη καί γι αὐτό ὁ Θεός θά τό ἐπισκιάζει μέ τήν Χάρη Του καί θά ἐπιζήσει καί δέν θά συμπαρασυρθεῖ στήν καταστροφή. Αὐτό τό μικρό ὑπόλοιπο τοῦ λαοῦ θά συνεργήσει στό ἔργο τῆς σωτηρίας. «Κατά τόν ἴδιο τρόπο καί στήν σημερινή ἐποχή ὑπάρχει ὑπόλοιπο, πού διάλεξε ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. 11,5)! Ἄν δέν ὑπῆρχε αὐτό τό «ὑπόλοιπο», τότε «θά γινόμασταν σάν τά Σόδομα καί ὅμοιοι μέ τά Γόμορρα» (στίχ. 9). 1, 2 Ἄκουε οὐρανὲ καὶ ἐνωτίζου γῆ, ὅτι Κύριος ἐλάλησεν υἱοὺς ἐγέννησα καὶ ὕψωσα, αὐτοὶ δέ με ἠθέτησαν. 3 Ἔγνω βοῦς τὸν κτισάμενον καὶ ὄνος τὴν φάτνην τοῦ κυρίου αὐτοῦ Ἰσραήλ δέ με οὐκ ἔγνω καὶ ὁ λαός με οὐ συνῆκεν. 4 Οὐαί ἔθνος ἁμαρτωλόν, λαὸς πλήρης ἁμαρτιῶν, σπέρμα πονηρόν υἱοὶ ἄνομοι ἐγκατελίπατε τὸν Κύριον καὶ παρωργίσατε τὸν Ἅγιον τοῦ Ἰσραήλ. 5 Τί ἔτη πληγῆτε προστιθέντες ἀνομίαν; Πᾶσα κεφαλὴ εἰς πόνον καὶ πᾶσα καρδία εἰς λύπην. 6 Ἀπὸ ποδῶν ἕως κεφαλῆς οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ ὁλοκληρία, οὔτε τραῦμα οὔτε μώλωψ οὔτε πληγή φλεγμαίνουσα οὐκ ἔστι μάλαγμα ἐπιθῆναι οὔτε ἔλαιον οὔτε καταδέσμους. 7 Ἡ γῆ ὑμῶν ἔρημος, αἱ πόλεις ὑμῶν πυρίκαυστοι τὴν χώραν ὑμῶν ἐνώπιον ὑμῶν ἀλλότριοι κατεσθίουσιν αὐτήν, καὶ ἠρήμωται κατεστραμμένη ὑπὸ λαῶν ἀλλοτρίων. 8 Ἐγκαταλειφθήσεται ἡ θυγάτηρ Σιὼν ὡς σκηνὴ ἐν ἀμπελῶνι καὶ ὡς ὀπωροφυλάκιον ἐν σικυηράτῳ, ὡς πόλις πολιορκουμένη 9 καὶ εἰ μὴ Κύριος σαβαὼθ ἐγκατέλιπεν ἡμῖν σπέρμα, ὡς Σόδομα ἂν ἐγενήθημεν καὶ ὡς Γόμορρα ἂν ὡμοιώθημεν. 7
1, 2 Ἄκουε οὐρανέ καί ἀκροάσου γῆ, γιατί ὁ Κύριος θά λαλήσει: Παιδιά μεγάλωσα καί ἀνέθρεψα, ἀλλά αὐτά μέ ἀρνήθηκαν. 3 Τό βόδι γνωρίζει τόν ἰδιοκτήτη του καί ὁ ὄνος τήν φάτνη τοῦ ἀφέντη του ὁ Ἰσραήλ ὅμως δέν μέ ἐγνώρισε καί ὁ λαός μου δέν μέ ἀγάπησε. 4 Ἀλλοίμονό σου ἔθνος ἁμαρτωλό, λαέ φορτωμένε μέ ἁμαρτήματα, πονηρό σπέρμα, διεφθαρμένοι υἱοί! Ἐγκαταλείψατε τόν Κύριο καί ἐξοργίσατε τόν ἅγιο τοῦ Ἰσραήλ. α 5 Γιατί θέλετε νά κτυπηθεῖτε ἀκόμα μέ τό νά συνεχίζετε νά ἁμαρτάνετε; Ὅλο τό κεφάλι (τοῦ ἔθνους) πονάει καί ὅλη ἡ καρδιά του εἶναι καχεκτική. 6 Ἀπό τά πόδια μέχρι τό κεφάλι δέν εἶναι τίποτε τό γερό (τό σῶμα τοῦ ἔθνους) δέν ἔχει (ἐδῶ) τραύματα, (ἐκεῖ) πληγές ἤ (ἐκεῖ) κτυπήματα μέ πύον. (Ὅλο τό σῶμα εἶναι μιά ὁλόκληρη πληγή). Δέν εἶναι, λοιπόν, δυνατόν νά (τοῦ) βάλουμε κατάπλασμα, λάδι καί ἐπίδεσμους. β 7 Ἡ χώρα σας ρημώθηκε, οἱ πόλεις σας κάηκαν τά χωράφια σας τά κατατρώγουν ξένοι μπροστά στά μάτια σας ρημώθηκαν κατεστραμμένα ἀπό ξένους λαούς. 8 Ἡ Σιών (ἡ Ἱερουσαλήμ) θά ἐγκαταλειφθεῖ σάν σκηνή στό ἀμπέλι καί σάν καλύβα στό μποστάνι, γ σάν πόλη πού πολιορκεῖται (ἀπό ἐχθρούς). 9 Κι ἄν ὁ Κύριος τῶν Δυνάμεων δέν μᾶς ἄφηνε ἕνα μικρό ὑπόλοιπο (δικῶν του ἀνθρώπων), θά γινόμασταν σάν τά Σόδομα καί ὅμοιοι μέ τά Γόμορρα. α. «Ἐστράφησαν εἰς τά ὀπίσω», λέγει τό Ἑβρ. στό τέλος τοῦ στιχ. β. Ὁ στίχος στό Ἑβραϊκό ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ἀπό τό πέλμα μέχρι τό κεφάλι δέν εἶναι τίποτε τό ὑγιές σ αὐτόν τραύματα, μώλωπες καί νωπά κτυπήματα δέν ἐστίφθηκαν, δέν ἐπιδέ- 8
θηκαν οὔτε ἀνακουφίστηκαν μέ λάδι». γ. Ἑβρ.: «Ὡς καλύβα σέ πεπονότοπο». 1,2. Ἄκουε οὐρανέ καί ἐνωτίζου γῆ. Ἡ ἐπίκληση τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς εἶναι στοιχεῖα τῆς δικαστικῆς γλώσσης. Ἐκλαμβάνονται ἐδῶ ὡς μάρτυρες στήν δίκη, πού ἔχει ὁ Γιαχβέ μέ τόν λαό του, βλ. Δευτ. 4,26. 30,19. 32,1. Ψαλμ. 49,4. Τό ποίημα πού ἀκολουθεῖ ἀναφέρεται στήν ἐρήμωση τῆς χώρας καί στήν πολιορκία τῆς Ἰερουσαλήμ εἴτε ὑπό τόν Σεναχηρείμ τό 701 (βλ. 36,1 ἑξ. Δ Βασ. 18,13 ἑξ.), εἴτε τόν καιρό τοῦ Συροεφραϊμιτικοῦ πολέμου τό 735 (βλ. 7,1-2 καί Δ Βασ. 16,5-9). 1,4. Ὁ ἅγιος τοῦ Ἰσραήλ. Ἀγαπητή ἔκφραση στόν Ἠσαΐα γιά νά σημάνει τόν Γιαχβέ, βλ. 6,3. 1,6. Αὐτή ἐδῶ ἡ περιγραφή τοῦ ἐκλεκτοῦ λαοῦ, παρισταμένου ὡς δούλου αὐστηρά κτυπημένου, μᾶς κάνει νά θυμηθοῦμε τόν Πάσχοντα Δοῦλο στόν Ἠσ. 53,3 ἑξ. Ἡ χριστιανική παράδοση ἐφήρμοσε τόν στίχ. μας στό πάθος τοῦ Χριστοῦ. 1,7. Τό τέλος τοῦ στίχ. στό Ἑβραϊκό ἔχει: «Καί ἐρήμωση ὑπάρχει ὡς καταστροφή ὑπό ἀλλοφύλων». Ὁ ἑβραϊκός ὅρος µylik]ao («ὠχελίμ») ὁ μεταφραζόμενος μέ τήν λ. «καταστροφή» χρησιμοποεῖται πάντοτε (6 φορές) στήν Βίβλο γιά νά δηλώσει τήν τιμωρία τῶν Σοδόμων καί Γομόρρων. Γι αὐτό πολλοί πρότειναν νά ἀναγνώσουμε «σάν τήν καταστροφή τῶν Σοδόμων», ἐναλλάσσοντες τό µyriz: («ζαρίμ», οἱ ἀλλόφυλοι) σέ µdos] («σεδώμ»), ἀλλά ἡ διόρθωση αὐτή εἶναι αὐθαίρετη. Εἶναι ὅμως ἀλήθεια ὅτι ὁ Ἠσαΐας βλέπων ὅτι ὁ Ἰσραήλ δέν ἐδιδάχθη ἀπό τά μαθήματα τῆς ἱστορίας, ὑπενθυμίζει πολλλές φορές τό μάθημα τῶν Σοδόμων καί Γομόρρων, βλ. 1,9.10. 3,9. 13,19. 1,8. Θυγάτηρ Σιών. Προσωποποίηση τῆς Ἰερουσαλήμ ὡς μιᾶς θυγατέρας (10,32. 16,1. κ.ἄ.) ἤ τοῦ λαοῦ της (37,22. Σοφ. 3,14. Θρην. 4,22). Σιών ἦταν τό ὄνομα τῆς ἀκροπόλεως τῶν Ἰεβουσαίων, πού ἔγινε ἡ «πόλη τοῦ Δαυΐδ» (βλ. Β Βασ. 5,9). Κατά τῆς ὑποκρισίας (1,10-20) 1. Στήν περικοπή αὐτή ὁ προφήτης Ἠσαΐας παριστάνει τόν Θεό νά ἐλέγχει τόν ἰουδαϊκό λαό γιά τήν ὑποκρισία του, γιατί ἐνῶ διέπρατταν ἕνα σωρό ἀδικίες, ἤθελαν νά παραστήσουν καί τόν εὐσεβῆ, ἐπειδή τελοῦσαν ὅλες τίς τυπικές διατάξεις τῆς λατρείας. Αὐτή ἡ ἐσφαλμένη τακτική τοῦ λαοῦ προερχόταν ἀπό τήν λανθασμένη ἔννοια πού εἶχε γιά τήν θρησκεία γιατί δέν γευόταν τήν θρησκεία σάν δυνατή κοινωνία μέ τόν Θεό, ἀλλά τήν κατέπνιγε σέ πλῆθος λατρευτικῶν διατάξεων, πού τίς τελοῦσε ὅλως τυπικά, χωρίς τήν καρδιακή συμμετοχή σ αὐτές. Ἡ ὡραία μας ὅμως ἐδῶ προφητική περικοπή παρουσιάζει τόν Θεό νά ἀπορρίπτει αὐτή τήν λατρεία τέτοιου εἴδους λατρεία τήν παρουσιάζει ὁ προφήτης δυσάρεστη καί ἀπεχθῆ στόν Θεό, «βδέλυγμα» σ αὐτόν (στίχ. 13 ἑξ.). 2. Ἀλλά προσοχή! Δέν ἐπιτρέπεται καθόλου νά προσαχθεῖ ἡ περικοπή μας αὐτή ἐδῶ ἐναντίον τῆς λατρείας, ὅπως τό ἔκαναν οἱ προτεστάντες, πού ἀπορρίπτουν τήν λατρεία. Ὁ Θεός, λέει καθαρά ἡ περικοπή μας, δέν θέλει τήν λατρεία ἀπό ἀνθρώπους πού κάνουν τόσες ἀδικίες, ἀκόμη δέ καί ἐγκλήματα (στίχ. 15), καί νομίζουν ἔπειτα ὅτι μέ μιά προσφορά θυσίας εἶναι ἐν τάξει ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ. «Ποιός σᾶς ζήτησε τίς θυσίες αὐτές ἀπό τά χέρια σας;», λέει ὁ Θεός στούς Ἰουδαίους (στίχ. 12). Στό «ἀπό τά χέρια σας» πέφτει ὁ τόνος τοῦ λόγου αὐτοῦ, στήν προσφορά, δηλαδή, θυσίας ἀπό τά χέρια πού εἶναι «γεμάτα ἀπό αἵματα» ἀδικίας (στίχ. 15). Δέν κηρύττει, λοιπόν, ἡ περικοπή μας τήν ἀπόρριψη τῆς λατρείας. 3. Καί ὅτι, πραγματικά, αὐτή εἶναι ἡ σωστή ἑρμηνεία τῆς ἐδῶ περικοπῆς μας, φαίνεται πάλι ἀπό τό ὅτι ὁ Θεός λέει καθαρά στήν συνέχεια ποιά τοῦ εἶναι εὐάρεστη λατρεία: Ὁ Θεός εὐαρεστεῖται σέ θυσίες ἀπό ἀνθρώπους μέ καθαρή καρδιά (στίχ. 16), ἀπό ἀνθρώπους πού δέν ἀδικοῦν τόν πλησίον τους, ἀλλά δείχνουν ἀγάπη στό ὀρφανό καί στήν χήρα καί σέ πάντα ἀδύνατο συνάνθρωπο (στίχ. 17). 9
4. Παρά τήν δριμύτητα τοῦ ἐλέγχου τῆς ἐδῶ περικοπῆς, ὁ Θεός παρουσιάζεται σ αὐτήν συγκαταβατικός, γιατί καλεῖ τόν λαό του, τόν βεβαρυμένο μέ τόσα ἁμαρτήματα καί ἐγκλήματα, τόν καλεῖ σέ μετάνοια. Εἶναι γλυκύς ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ στόν στίχ. 18 τῆς περικοπῆς μας: «Ἐλᾶτε νά κριθοῦμε ἀναμεταξύ μας, λέει ὁ Κύριος. Κι ἄν οἱ ἁμαρτίες σας εἶναι σάν τό βαθύ κόκκινο χρῶμα, θά τίς κάνω ἄσπρες σάν τό μαλλί τῶν προβάτων»! 1, 10 Ἀκούσατε λόγον Κυρίου, ἄρχοντες Σοδόμων προσέχετε νό μον Θεοῦ, λαὸς Γομόρρας. 11 Tί μοι πλῆθος τῶν θυσιῶν ὑμῶν; λέγει Κύριος πλήρης εἰμὶ ὁλοκαυτωμάτων κριῶν, καὶ στέαρ ἀρνῶν καὶ αἷμα ταύρων καὶ τράγων οὐ βούλομαι, 12 οὐδὲ ἂν ἔρχησθε ὀφθῆναί μοι. Τίς γὰρ ἐξεζήτησε ταῦτα ἐκ τῶν χει ρῶν ὑμῶν; 13 Πατεῖν τὴν αὐλήν μου οὐ προσθήσεσθε ἐὰν φέρητε σεμίδαλιν, μάταιον θυμίαμα, βδέλυγμά μοί ἐστι τὰς νουμηνίας ὑμῶν καὶ τὰ σάββατα καὶ ἡμέραν μεγάλην οὐκ ἀνέχομαι νηστείαν καὶ ἀργίαν 14 καὶ τὰς νουμηνίας ὑμῶν καὶ τὰς ἑορτὰς ὑμῶν μισεῖ ἡ ψυχή μου ἐγενήθητέ μοι εἰς πλησμονήν, οὐκέτι ἀνήσω τὰς ἁμαρτίας ὑμῶν. 15 Ὅταν ἐκτείνητε τὰς χεῖρας ὑμῶν πρός με, ἀποστρέψω τοὺς ὀφθαλμούς μου ἀφ ὑμῶν, καὶ ἐὰν πληθύνητε τὴν δέησιν, οὐκ εἰσακούσομαι ὑμῶν αἱ γὰρ χεῖρες ὑμῶν αἵματος πλήρεις. 16 Λούσασθε καὶ καθαροὶ γίνεσθε, ἀφέλετε τὰς πονηρίας ἀπὸ τῶν ψυ χῶν ὑμῶν ἀπέναντι τῶν ὀφθαλ μῶν μου, παύσασθε ἀπὸ τῶν πονηριῶν ὑμῶν, 17 μάθετε καλὸν ποιεῖν, ἐκζητήσατε κρίσιν, ρύσασθε ἀδικούμενον, κρίνατε ὀρφανῷ καὶ δικαιώσατε χήραν 18 καὶ δεῦτε διαλεχθῶμεν, λέγει Κύριος καὶ ἐὰν ὦσιν αἱ ἁμαρτίαι ὑμῶν ὡς φοινικοῦν, ὡς χιόνα λευκανῶ, ἐὰν δὲ ὦσιν ὡς κόκκινον, ὡς ἔριον λευκανῶ. 19 Καὶ ἐὰν θέλητε καὶ εἰσακούσητέ μου, τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε 20 ἐὰν δὲ μὴ θέλητε, μηδὲ εἰσακούσητέ μου, μάχαιρα ὑμᾶς κατέδεται τὸ γὰρ στόμα Κυρίου ἐλάλησε ταῦτα. 1, 10 Ἀκοῦτε τόν λόγο τοῦ Κυρίου, ἄρχοντες τῶν Σοδόμων! Προσέχετε τήν διδασκαλία τοῦ Θεοῦ, λαέ τῆς Γομόρρας! 11 Τί μοῦ χρειάζεται τό πλῆθος τῶν θυσιῶν σας; λέει ὁ Κύριος. Ἔχω χορτάσει ἀπό ὁλοκαυτώματα κριαριῶν καί ἀπό πάχος ἀρνιῶν. Αἵματα ταύρων καί τράγων δέν ἐπιθυμῶ. 12 Ὅταν ἔρχεστε νά ἐμφανιστεῖτε μπροστά μου, ποιός σᾶς ζήτησε αὐτά ἀπό σᾶς; 13 Μήν ἐξακολουθεῖτε νά πατᾶτε τήν αὐλή μου. Ἄν μοῦ προσφέρετε σιμιγδάλι εἶναι μάταιη θυσία. α Τό θυμίαμά (σας) μοῦ εἶναι βδέλυγμα. Τίς Νουμηνίες σας (πρωτομηνιές) καί τά Σάββατά σας καί τήν μεγάλη ἡμέρα (τῆς γιορτῆς τοῦ Ἐξιλασμοῦ) δέν τίς θέλω. Νηστεία καί ἀργία, 10
14 τίς Νουμηνίες σας καί τίς γιορτές σας μισεῖ ἡ ψυχή μου. Μοῦ γίνατε βαρετοί δέν θά ὑποφέρω πιά τίς ἁμαρτίες σας. 15 Ὅταν ὑψώνετε τά χέρια σας πρός ἐμένα (γιά προσευχή) θά ἀποστρέφω τά μάτια μου ἀπό σᾶς καί ὅταν κάνετε πολλές δεήσεις, δέν θά σᾶς εἰσακούω γιατί τά χέρια σας εἶναι γεμάτα μέ αἷμα. 16 Λουσθεῖτε, καθαρισθεῖτε! Ἀφαιρέστε τήν κακία τῶν ψυχῶν σας μπροστά ἀπό τά μάτια μου πάψτε τίς πονηριές σας. 17 Μάθετε νά κάνετε τό καλό ἐπιδιώκετε τό δίκαιο σῶστε τόν ἀδικούμενο δῶστε τό δίκαιο στό ὀρφανό καί στή χήρα. 18 Καί ἐλᾶτε νά κριθοῦμε ἀναμεταξύ μας, λέει ὁ Κύριος. Κι ἄν οἱ ἁμαρτίες σας εἶναι σάν τό κόκκινο χρῶμα, θά τίς λευκάνω σάν τό χιόνι κι ἄν εἶναι σάν τό βαθύ κόκκινο χρῶμα, θά τίς κάνω ἄσπρες σάν τό μαλλί τῶν προβάτων. 19 Κι ἄν θέλετε νά μέ ἀκούσετε, θά φᾶτε τά ἀγαθά τῆς γῆς. 20 Ἄν ὅμως δέν θέλετε καί δέν μέ ἀκούσετε, θά σᾶς φάερι τό μαχαίρι! Τό στόμα τοῦ Κυρίου τά εἶπε αὐτά. α. Ἀπό τό μέσον τοῦ στίχ. 12 καί τήν ἀρχή τοῦ στίχ. 13 στό Ἑβρ. διαβάζουμε: «...Ποιός ἐζήτησε τοῦτο ἀπό σᾶς, νά καταπατᾶτε τά προαύλιά μου; Μή προσφέρετε πιά μάταιες θυσίες...». Καί στήν μετάφρασή μας ἐδῶ ἀπό τό κείμενο τῶν Ο ἐλάβαμε κατά τήν ἑρμηνεία πού δίδουμε ὡς ἀρχή τοῦ στίχ. 13 τό τέλος τοῦ στίχ. 12 «πατεῖν τήν αὐλήν μου». 1,10-20. Ἡ προφητεία πιθανόν χρονολογεῖται ἀπό τήν πρώτη περίοδο τῆς προφητικῆς δράσεως τοῦ Ἠσαΐου, πρίν ἀπό τό 735. Ὅπως στό Ἀμ. 5,21-27, ὁ προφήτης ὁμιλεῖ στήν προφητεία αὐτή περί λατρείας, ἡ ὁποία δέν ἀνταποκρίνεται σέ ἐσωτερικό συναίσθημα θά ἐπανέλθει στό θέμα αὐτό εἰς 29,13-14 μέ ὅρους πού ὁ Ἰησοῦς θά ἐφαρμόσει στούς Φαρισαίους (βλ. Ματθ. 15,8-9). 1,15. Αἱ γάρ χεῖρες ὑμῶν αἵματος πλήρεις. Τό αἷμα τῶν ἀθώων ἀναμιγνύεται μέ τό αἷμα τῶν θυσιαζομένων θυμάτων! 1,17. Κρίνατε ὀρφανῷ καί δικαιώσατε χήραν. Τά ὀρφανά καί οἱ χῆρες εἶναι μεταξύ τῶν οἰκονομικῶς ἀδυνάτων προσώπων, τά ὁποῖα προστατεύει ὁ νόμος (βλ. Ἐξ. 22,21-22. Δευτ. 10,18. 14,29. 27,19 κ.ἄ.), καί τά ὁποῖα ὑπερασπίζονται οἱ προφῆτες (βλ. Ἰερ. 7,6. 22,3). Βλ. τίς ἀδικίες στά πρόσωπα αὐτά εἰς Ἠσ. 1,23. 9,16. Ἰερ. 49,10-11. Ἰεζ. 22,7. 1,18. Ὅπως ἡ κρίση (Ψαλμ. 9,9), ἔτσι καί ἡ 11
συγγνώμη τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι θεῖο ἔργο, βλ. Ἐξ. 34,6. Ὠσ. 11,8-9. Κατά τά ἐλέη του ὁ Θεός συγχωρεῖ τίς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων καί ἀποκαθιστᾶ ἔτσι γνήσια σχέση μαζί τους. Δέν ἀδυνατίζει ἡ ἁμαρτία τοῦ ἀνθρώπου τό θεῖο ἔλεος, βλ. Ψαλμ. 129. Αὐτό πού ἀπαιτεῖ ὁ Θεός εἶναι ἡ ὁμολογία μετανοίας (βλ. Ψαλμ. 18,13. 24,11.18. 31,5. 50,19-20 κ.ἄ). καί ἡ ἀπό καρδίας ἐπιστροφή εἰς Αὐτόν πού ὑποθέτει αὐτή ἡ ὁμολογία (βλ. Ἰερ. 3,14. Ἰεζ. 18,30-32. 33,1. Ἠσ. 31,18. Θρ. 5,21). Ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι ἐπίσης ἕνα ἀπό τά χαρακτηριστικά τῆς μεσσιακῆς βασιλείας (Ἰερ. 38,31, βλ. Ἰεζ. 36,25-26) καί τήν ἐξασκεῖ ὁ Ἰησοῦς Χριστός, βλ. Μάρκ. 2,5-11. 1,20. Ἡ μάχαιρα, δηλ. ἡ ἐπιδρομή ἐχθρῶν μέ ὅλα τά δεινά της, δέν εἶναι παρά μία ἀπειλή, ἡ ὁποία δύναται νά ἀπομακρυνθεῖ μέ τήν ὑποταγή στόν Θεό, στίχ. 19. Θρῆνος γιά τήν Ἱερουσαλήμ (1,21-28) 1. Ἡ περικοπή μας αὐτή ἐδῶ εἶναι πραγματικά ἕνας θρῆνος τοῦ προφήτου Ἠσαΐου γιά τήν τωρινή κατάπτωση τῆς Ἰερουσαλήμ, τῆς μητρόπολης τῆς θεοκρατίας. Καί σάν θρῆνος ἡ περικοπή μας ἀρχίζει μέ τό «πῶς!» (ἑβρ. hk ya, «ἔχα»). 2. Ὁ προφήτης μας χαρακτηρίζει τήν τωρινή Ἰερουσαλήμ ὡς «πόρνη», ἐνῶ παλαιά ἦταν «πιστή» πόλη (στίχ. 21). Εἶναι δριμύτατος ὁ χαρακτηρισμός αὐτός τῆς Ἰερουσαλήμ καί δηλώνεται μέ αὐτόν ἡ ἀποστασία τοῦ λαοῦ ἀπό τόν Γιαχβέ, τόν νόμιμο σύζυγο. Μέ τήν διαθήκη τοῦ Σινᾶ ἐπί τοῦ Μωυσέως ἡ σχέση τοῦ Ἰσραήλ μέ τόν Γιαχβέ ἔγινε πολύ στενή, ὅσο στενή εἶναι ἡ σχέση τοῦ ἄνδρα καί τῆς γυναίκας στόν γάμο. Ἔτσι, ἡ ἀποστασία τοῦ λαοῦ ἀπό τόν Γιαχβέ χαρακτηρίζεται ἀπό τούς προφῆτες ὡς μοιχεία καί πορνεία (βλ. Ὠσ. κεφ. 1-3. Ἠσ. 50,1. 54,1. Ἰερ. 2,1 ἑξ. Ἰεζ. 16,2 κ.ἄ.). Ἡ ἀποστασία αὐτή τοῦ λαοῦ κατά τήν περικοπή μας ἐδῶ ἐκδηλώνεται μέ τήν ἀθέτηση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ καί μάλιστα μέ τόν στραγγαλισμό τοῦ θεοσυστάτου δικαίου (στίχ. 22 ἑξ.). Ἀντί τῆς δικαιοσύνης, πού κάποτε ὑπῆρχε στήν ἁγία πόλη Ἰερουσαλήμ, τώρα κατοικοῦν σ αὐτήν κακοῦργοι, φονιάδες: «Νῦν δέ φονευταί» (στίχ. 21β)! Κατά τούς παλαιούς ἐξηγητές ὁ λόγος αὐτός τοῦ Προφήτου ὑπαινίσσεται προφητικά τήν σταύρωση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Κατά τήν ἑπόμενη περικοπή (στίχ. 29-31) ἡ ἀποστασία τοῦ Ἰσραήλ ἐκδηλώνεται ἀκόμη καί μέ τήν εἰδωλολατρία. 3. Ὁ Προφήτης δέν θρηνεῖ μόνο γιά τήν ἀθέτηση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ καί γιά τήν ποδοπάτηση τοῦ δικαίου στούς πτωχούς καί ἀδυνάτους (στίχ. 22-23), ἀλλά, γεμᾶτος ἀγάπη γιά τόν λαό του, θρηνεῖ καί γιά τήν μέλλουσα νά ἔρθει τιμωρία στούς ἄρχοντες καί στόν λαό τοῦ Ἰσραήλ (στίχ. 24-25). Δέν γίνεται διαφορετικά ἀφοῦ ὁ λαός δέν ἀποδέχτηκε τήν συμβιβαστική πρόταση τοῦ Θεοῦ γιά «συνδιαλλαγή» (βλ. στίχ. 16-20), θά ἔρθει ἡ τιμωρία στόν ἀπειθοῦντα αὐτόν λαό. Ἡ κρίση παρίσταται ὡς βέβαιη, γιατί θά γίνει ἀπό τόν παντοδύναμο Θεό, ὁ Ὁποῖος ὀνομάζεται ἐδῶ μέ τήν ἀσυνήθιστη συσσώρευση τριῶν θείων ὀνομάτων, πού ἐκφράζουν τό μεγαλεῖο καί τήν δύναμη τοῦ Θεοῦ: «Κύριος» (παντοδύναμος), «Σαβαώθ» (Κύριος τῶν Δυνάμεων), «Δυνάστης τοῦ Ἰσραήλ» (ὁ Ἰσχυρός τοῦ Ἰσραήλ) (στίχ. 24). 4. Ἡ κρίση ὅμως αὐτή τοῦ Θεοῦ θά εἶναι παιδαγωγική. Δέν θά φέρει τήν ἐκμηδένιση, ἀλλά τήν κάθαρση τοῦ λαοῦ, γιατί λέει ὁ Θεός στόν στίχ. 25: «Θά ἁπλώσω τό χέρι μου ἐναντίον σου καί θά σέ βάλω στήν φωτιά γιά νά καθαριστεῖς». Καί ὁ Προφήτης ἀπευθυνόμενος στήν συνέχεια πρός τήν Ἰερουσαλήμ προαναγγέλλει τήν ἠθική της ἀναγέννηση. Ἡ ἀναγέννηση αὐτή θά ἐκδηλωθεῖ μέ τήν ἀποκατάσταση τῆς παλαιᾶς δικαιοσύνης καί μέ τήν ἐπέμβαση αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος θά ἐνεργήσει τήν κάθαρση (στίχ. 26-27). Θἄρθουν καιροί, καιροί εὐτυχισμένοι, πού ἡ Ἰερουσαλήμ θά ὀνομαστεῖ πάλι «πόλις δικαιοσύνης» καί «μητρόπολις πιστή Σιών»! (στίχ. 26). 12
1, 21 Πῶς ἐγένετο πόρνη πόλις πιστὴ Σιών, πλήρης κρίσεως, ἐν ᾗ δικαιοσύνη ἐκοιμήθη ἐν αὐτῇ, νῦν δὲ φονευταί. 22 Tὸ ἀργύριον ὑμῶν ἀδόκιμον οἱ κάπηλοί σου μίσγουσι τὸν οἶνον ὕδατι 23 οἱ ἄρχοντές σου ἀπειθοῦσι, κοινωνοὶ κλεπτῶν ἀγαπῶντες δῶρα, διώκοντες ἀνταπόδομα, ὀρφανοῖς οὐ κρίνοντες καὶ κρίσιν χηρῶν οὐ προσέχοντες. 24 Διὰ τοῦτο τάδε λέγει Κύριος ὁ δεσπότης σαβαώθ, ὁ δυνάστης τοῦ Ἰσραήλ οὐαὶ τοῖς ἰσχύουσιν ἐν Ἱερουσαλήμ οὐ παύσεται γάρ μου ὁ θυμὸς ἐν τοῖς ὑπεναντίοις, καὶ κρίσιν ἐκ τῶν ἐχθρῶν μου ποιήσω. 25 Καὶ ἐπάξω τὴν χεῖρά μου ἐπὶ σὲ καὶ πυρώσω σε εἰς καθαρόν, τοὺς δὲ ἀπειθοῦντας ἀπολέσω καὶ ἀφελῶ πάντας ἀνόμους ἀπὸ σοῦ καὶ πάντας ὑπηφάνους ταπεινώσω. 26 Καὶ ἐπιστήσω τοὺς κριτάς σου ὡς τὸ πρότερον καὶ τοὺς συμβούλους σου ὡς τὸ ἀπ ἀρχῆς καὶ μετὰ ταῦτα κληθήσῃ πόλις δικαιοσύνης, μητρόπολις πιστὴ Σιών. 27 Μετὰ γὰρ κρίματος σωθήσεται ἡ αἰχμαλωσία αὐτῆς καὶ μετὰ ἐλεημοσύνης. 28 Καὶ συντριβήσονται οἱ ἄνομοι καὶ οἱ ἁμαρτωλοὶ ἅμα, καὶ οἱ ἐγκαταλιπόντες τὸν Κύριον συντελεσθήσονται. 1, 21 Πῶς ἔγινε πόρνη ἡ Σιών, α ἡ πόλη ἡ πιστή! Γεμάτη ἦταν (ἄλλοτε) ἀπό θεῖο δίκαιο δικαιοσύνη κατοικοῦσε (τότε) σ αὐτή, τώρα ὅμως (κατοικοῦν) φονιάδες! 22 Τό ἀργύριό σας εἶναι κίβδηλο, οἱ πωλητές τοῦ κρασιοῦ τό ἀνακατώνουν μέ νερό. 23 Οἱ ἄρχοντές σου εἶναι ἀντάρτες καί συνέταιροι κλεπτῶν ἀγαποῦν δωροδοκίες καί ἐπιδιώκουν ἀμοιβές. Δέν δίνουν τό δίκαιο στά ὀρφανά οὔτε δίνουν προσοχή στίς ὑποθέσεις τῶν χηρῶν. 24 Γι αὐτό τά ἑξῆς λέγει ὁ παντοδύναμος, ὁ Κύριος τῶν Δυνάμεων, ὁ ἰσχυρός τοῦ Ἰσραήλ: «Ἀλλοίμονο στούς ἄρχοντες τῆς Ἱερουσαλήμ Δέν θά μαλακώσει ὁ θυμός μου ἐναντίον τῶν ἀντιπάλων (μου) καί θά ἐκδικηθῶ τούς ἐχθρούς μου! 25 Θά ἁπλώσω τό χέρι μου ἐναντίον σου καί θά σέ βάλω στήν φωτιά γιά νά καθαριστεῖς αὐτούς δέ πού θά φανοῦν ἀπειθεῖς θά τούς καταστρέψω θά ἀφανίσω ὅλους τούς ἄνομους ἀπό σένα καί θά ταπεινώσω ὅλους τούς ὑπερηφάνους. β 13
26 Καί θά ἀποκαταστήσω τούς δικαστές σου, ὅπως ἄλλοτε καί τούς συμβούλους σου, ὅπως ἦταν στήν ἀρχή. Τότε θά ὀνομάσουν (πάλι) ἐσένα τήν Σιών πόλη δικαιοσύνης, μητρόπολη πιστή. 27 Μέ δικαστική κρίση θά σωθοῦν οἱ αἰχμάλωτοί της καί μέ τό θεῖο ἔλεος. γ 28 Καταστροφή ὅμως θά βρεῖ τούς ἀποστάτες καί τούς ἁμαρτωλούς συγχρόνως. Θά ἐξολοθρευθοῦν ὅσοι ἐγκατέλειψαν τόν Κύριο». α. Ἡ ὀνομασία τῆς πόλεως παραλείπεται στό Ἑβρ. β. Ὁ στίχος κατά τό Ἑβρ.: «Θά ἁπλώσω τό χέρι μου ἐναντίον σου καί θά ἀποχωρίσω τίς σκωρίες σου ὡσάν μέ ποτάσσα καί θά ἀπομακρύνω ὅλα τά τεμάχια τοῦ μολύβδου σου». γ. Ἑβρ.: «Ἡ Σιών θά λυτρωθεῖ διά τῆς κρίσεως καί οἱ ἐπιστρέφοντες σ αὐτήν διά θείας δικαιοσύνης». 1,21-28. Τό ποίημα αὐτό, ὅπως εἶναι στό Ἑβραϊκό, ἔχει στήν ἀρχή τόν ρυθμό qina ἤ θρῆνο. Οἱ στίχ. σ αὐτό εἶναι δύσμετροι (3+2 ἤ 4+3 τονούμενοι). Παρατηροῦμε ἄλλως τε μία ὁμοιότητα στόν τόνο μέ τούς Θρήνους τοῦ Ἰερεμίου, ἰδιαίτερα μέ Θρήν. 2,6. 1,21. Πῶς ἐγένετο πόρνη... Ἐδῶ εἶναι ἡ μόνη παράγραφος πού χρησιμοποιεῖται γιά τόν Ἰσραήλ ἡ εἰκόνα τῆς πόρνης, πού χρησιμοποιήθηκε πολύ πρίν ἀπό τόν Ὠσηέ καί πού θά ἐπανάληφθεῖ ἀπό τόν Ιερεμία καί τόν Ἰεζεκιήλ. Βλ. Ὠσ. 1,2. 2,7. 3,3 κ.ἄ. Ἰερ. 3,6-13 καί Ἰεζ. κεφ. 16 καί 23. Αὐτός ὁ ξεπεσμός τῆς Ἰερουσαλήμ ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τήν πρώτη πιστότητά της, πού θά τήν ξαναβρεῖ ἀφοῦ πρῶτα καθαριστεῖ μέ τήν τιμωρία, στίχ. 26. 1,25. Κατά τό Ἑβρ. τό νόημα τοῦ χωρίου εἶναι: «Θά λειώσω ὡς μέ ποτάσσα (r o, «κιαμπώρ») τίς σκωρίες σου καί ὅλο τόν μόλυβδό σου θά ἀποχωρίσω». «Ἡ κρίσις θά διεξαχθῇ κατά τοιοῦτον τρόπον, ὥστε νά ἀποβλέπῃ οὐχί εἰς ἐκμηδενισμόν, ἀλλ εἰς κάθαρσιν σωτήριον» (Μπρατσιώτης, Ὁ προφήτης Ἠσαΐας, τεῦχ. Α, σελ. 46). Γιά νά ἀποχωρίσουν τόν ἄργυρο ἀπό τόν μόλυβδο θέρμαιναν τό μῖγμα. Σέ περίπτωση ἀποτυχίας τοῦ ἀποχωρισμοῦ ἐπαναλάμβαναν τήν μέθοδο μέ ποτάσσα καί σόδα, βλ. Ἰερ. 6,29. Ἐζ. 22,18. 1,26. Μετά ταῦτα κληθήσῃ πόλις δικαιοσύνης... Τό κύριο ὄνομα καθορίζει τήν ὕπαρξη αὐτοῦ πού τό φέρει καί ὁρίζει τόν προορισμό του, βλ. τά ὀνόματα τοῦ Ιακώβ (Γεν. 25,26. 27,36) καί τῶν υἱῶν του (Γεν. 29,31-30,24, κ.ἄ.). Μιά ἀλλαγή ὀνόματος σημαίνει μία ἀλλαγή κλήσεως, βλ. Ἀβραάμ (Γεν. 17,5), Ἰσμαήλ (Γεν. 32,29), κ.ἄ. Τά ὀνόματα πού δίνουν οἱ προφῆτες σέ πρόσωπα εἶναι ἐνεργά σημεῖα, στόν Ἠσαΐα: 7,3 (βλ. 10,21) 7,14. 8,1-3 (βλ. 8,18), καί στόν Ὠσηέ: 1,4.6.9. 2,1-3. 25. Ἡ μέλλουσα Ιερουσαλήμ θά λάβει καί ἄλλα προφητικά ὀνόματα, βλ. Ἠσ. 60,14. 62,4.12. Ἰεζ. 48,35. Ἐδῶ τά νέα ὀνόματα τῆς Ἰερουσαλήμ, ἀπαντῶντας στόν στίχ. 21, εἶναι «πιστότητα» καί «δικαιοσύνη». Γιά τόν Ἠσαΐα, ὅπως καί γιά τόν Ἀμώς, ἡ δικαιοσύνη εἶναι κατ ἀρχήν ἡ εὐθύτητα στήν ἐξάσκηση τοῦ δικαίου. Ἀλλά, βαθύτερα, ἡ ἀρετή αὐτή εἶναι συμμετοχή στήν δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ, στήν ὁποία ἀποκαλύπτεται ἡ ἁγιότητά του, βλ. 5,16. 1,27.28. Ὁ τόνος ἀλλάσσει ἐντελῶς. Οἱ δύο αὐτοί στίχ., πού εἶναι ὑπόμνημα σέ πολύ πεζή γλώσσα σχετικά μέ τήν προηγουμένους στίχ., μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι προστέθηκαν ἀπό κάποιο μαθητή τοῦ Ἠσαΐου. 14
Κατά τῶν ἱερῶν δένδρων (1,29-31) 1. Ἄν κατά τήν προηγούμενη περικοπή ἡ ἀποστασία τοῦ λαοῦ ἐκδηλώνεται μέ τόν στραγγαλισμό τοῦ δικαίου (στίχ. 22 ἑξ.), κατά τήν μικρή μας ἐδῶ περικοπή ἡ ἀποστασία τῶν Ἰσραηλιτῶν ἐκδηλώνεται μέ τήν ἐξάσκηση χαναανιτικῆς λατρείας κάτω ἀπό τίς καταπράσινες τερεβίνθους, τούς κήπους καί τά ἱερά ἄλση. 2. Ὁ τόπος καί τά ἀντικείμενα τῆς εἰδωλολατρίας τῶν ἀποστατῶν Ἰσραηλιτῶν δίνουν στόν προφήτη Ἠσαΐα προσφυεῖς εἰκόνες γιά νά παραστήσει τήν τύχη τους: «Θά γίνετε σάν τερέβινθος πού τῆς ἔπεσαν τά φύλλα καί σάν κῆπος πού δέν ἔχει νερό» (στίχ. 30)! Ἀντίθετα πρός τίς καταπράσινες τερεβίνθους, κάτω ἀπό τίς ὁποῖες λάτρευαν τούς ψεύτικους θεούς, οἱ ἀποστάτες Ἰσραηλῖτες θά γίνουν σάν ἀπεξηραμένη καί γιά καύση προορισμένη τερέβινθος καί ἀντίθετα πρός τούς τερπνούς κήπους τῆς εἰδωλολατρίας, ἀποκομμένοι οἱ Ἰσραηλῖτες ἀπό τήν πηγή τοῦ ζῶντος ὕδατος καί ἐγκαταλελειμμένοι στήν τύχη τους, θά καταντήσουν ὡς κῆποι χωρίς νερό, δηλαδή θά ἀποξηρανθοῦν. 3. Καί ἀπό τήν εἰκόνα τῆς γενικῆς ξηρασίας ἀντλεῖ ὁ Προφήτης μας νέα, φοβερώτερη καί μεγαλειωδέστερη εἰκόνα, γιά νά παραστήσει τόν ὁριστικό ὄλεθρο τῶν ἀποστατῶν, ἐπανερχόμενος στήν εἰκόνα τῆς κρίσης διά τῆς φωτιᾶς (στίχ. 31). «Καί οὐκ ἔσται ὁ σβέσων»! Καί μακαριστός διδάσκαλός μας Π. Μπρατσιώτης λέει (μνημ. ἔργ., σ. 49): «Τρομερά ἐπισφράγισις τοῦ θείου λόγου! Πρβ. Ἀμώς ε 6, Ἰερ. δ 4, κα 12 καί δή καί Ἠσ. ξς 24, ἔνθα ἀξία παρατηρήσεως ἡ ἀντιστοιχία τῆς κατακλεῖδος τοῦ ὅλου βιβλίου πρός τήν τοῦ προλόγου αὐτοῦ. Ἄξιον δέ παρατηρήσεως ἐνταῦθα, ὅτι παλαιοί ἐξηγηταί ἐνέβλεπον τήν ὁλοσχερῆ πλήρωσιν τῆς προφητείας ταύτης ἐν τῷ βίῳ τοῦ Κυρίου, ἥν γνώμην δέν διστάζουσι νά ἀποδεχθῶσι καί νεώτατοι ἑρμηνευταί (Herntrich)». 1, 29 Διότι αἰσχυνθήσονται ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν, ἃ αὐτοὶ ἠβούλοντο, καὶ ἐπαισχυνθήσονται ἐπὶ τοῖς κήποις αὐτῶν, ἃ ἐπεθύμησαν. 30 Ἔσονται γὰρ ὡς τερέβινθος ἀποβεβληκυῖα τὰ φύλλα καὶ ὡς παράδεισος ὕδωρ μὴ ἔχων 31 καὶ ἔσται ἡ ἰσχὺς αὐτῶν ὡς καλάμη στιππύου καὶ αἱ ἐργασίαι αὐτῶν ὡς σπινθῆρες πυρός, καὶ κατακαυθήσονται οἱ ἄνομοι καὶ οἱ ἁμαρτωλοὶ ἅμα, καὶ οὐκ ἔσται ὁ σβέσων. 1, 29 Θά ντροπιαστοῦν μέ τά εἴδωλά α τους, πού ἀγαποῦν, καί θά καταισχυνθοῦν γιά τούς κήπους τους, πού τούς ἀρέσουν. 30 Γιατί θά γίνουν σάν τερέβινθος πού τῆς ἔπεσαν τά φύλλα καί σάν κῆπος πού δέν ἔχει νερό. 31 Τότε ἡ δύναμή τους θά εἶναι σάν τήν καλαμιά τοῦ κοπανισμένου χονδροῦ λιναριοῦ καί τά ἔργα τους σάν τίς σπίθες τῆς φωτιᾶς. Θά κατακαοῦν οἱ ἄνομοι καί οἱ ἁμαρτωλοί συγχρόνως, χωρίς νά ὑπάρχει κανείς πού νά (τούς) σβήσει. 15
α. «Τίς τερέβινθους», λέει τό Ἑβρ. 1,29-31. Ὁ Ἠσαΐας σπανίως ἐπιτίθεται ἐναντίον αὐτῆς τῆς εἰδωλολατρικῆς ἀσκήσεως (βλ. ἐπίσης 2,6-8). Ἄν τά δένδρα δέν ἦταν κατ εὐθεῖαν αὐτά τά ἴδια ἕνα ἀντικείμενο λατρείας, ὅμως ἐχρησίμευαν γιά τήν τέλεση θρησκευτικῶν τελετῶν δανεισθεισῶν, ὅπως εἴπαμε, ἀπό τούς Χαναναίους, βλ. Δευτ. 12,2, ὅπου οἱ παρατιθέμενες ἀναφορές δείχνουν ὅτι τό κακό αὐτό ἐξασκεῖτο καί στά δύο βασίλεια, καί τοῦ Ἰσραήλ καί τοῦ Ἰούδα. Τό νόημα τῆς περικοπῆς εἶναι: Ὅπως τά δένδρα χάνουν τήν ἰσχύ τους καί τά ἄλση μαραίνονται μέ τήν ζέστη τοῦ ἡλίου, ἔτσι οἱ ἀποστάτες Ιουδαῖοι θά στειρεύσουν καί θά καταφαγωθοῦν στό πῦρ τῆς κρίσεως (στίχ. 30-31). Ἡ αἰώνια εἰρήνη (2,1-5) 1. Ἡ μικρή αὐτή περικοπή εἶναι μιά προφητεία πού ἀναφέρεται στήν ἐποχή τοῦ Μεσσίου. Παριστάνει τήν Σιών, τά Ἰεροσόλυμα, ὡς κέντρο τῆς μεσσιακῆς βασιλείας, πρός τό ὁποῖο θά συρρέουν ὅλα τά ἔθνη. Τά ἔθνη, πού ἦταν διεσπαρμένα μέ τήν πυργοποιία στήν Βαβέλ (Γεν. 11,8), παρουσιάζονται ἐδῶ στήν περικοπή μας συναντώμενα στό ὄρος τοῦ Κυρίου, ὅπου εἶναι κτισμένος ὁ ἅγιος Ναός (στίχ. 2). Οἱ ἄνθρωποι παρουσιάζονται πρόθυμοι νά μάθουν τήν ὁδόν τοῦ Κυρίου, τήν διδασκαλία τοῦ Μεσσίου, καί νά τήν ἐφαρμόσουν. Ὅλα τά ἔθνη ἀναγνωρίζουν τόν Μεσσία διδάσκαλό τους, νομοθέτη τους καί Κύριό τους (στίχ. 3). Ἀποτέλεσμα αὐτοῦ εἶναι ὅτι καταργεῖται ὁ πόλεμος καί ἔρχεται εἰρήνη στήν ἀνθρωπότητα (στίχ. 4). Ἡ παγκόσμια εἰρήνη, λοιπόν, ἔρχεται μέ τήν ἐπικράτηση τοῦ θείου θελήματος. Ἀναγνωρίζοντας τόν Κύριο καί ἐφαρμόζοντας τό ἅγιο θέλημά του ἀποκτᾶμε ἐσωτερική εἰρήνη καί ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς εἰρήνης εἶναι καί ἡ ἐξωτερική εἰρήνη. 2. Τέλος, ὁ Προφήτης μας στρέφεται πρός τόν Ἰσραήλ καί τόν προσκαλεῖ νά βαδίσει στό φῶς τῆς θείας ἀποκαλύψεως (στίχ. 5) ἐπιστρέφοντας ἀπό τίς ἀνομίες του, γιά τίς ὁποῖες εἶχε καταστεῖ ἄξιος τῆς θείας τιμωρίας (βλ. κεφ. 1). 2, 1 Ὁ λόγος ὁ γενόμενος παρὰ Κυρίου πρὸς Ἠσαΐαν υἱὸν Ἀμὼς περὶ τῆς Ἰουδαίας καὶ περὶ Ἰερουσαλήμ. 2 Ὅτι ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυρίου καὶ ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ ἐπ ἄκρων τῶν ὀρέων καὶ ὑψωθήσεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν καὶ ἥξουσιν ἐπ αὐτὸ πάντα τὰ ἔθνη, 3 καὶ πορεύσονται ἔθνη πολ λὰ καὶ ἐροῦσι δεῦτε καὶ ἀναβῶμεν εἰς τὸ ὄρος Κυρίου καὶ εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ, καὶ ἀναγγελεῖ ἡμῖν τὴν ὁδὸν αὐτοῦ, καὶ πορευσόμεθα ἐν αὐτῇ ἐκ γὰρ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος καὶ λόγος Κυρίου ἐξ Ἰερουσαλήμ. 4 Καὶ κρινεῖ ἀναμέσον τῶν ἐθνῶν καὶ ἐλέγξει λαὸν πολύν, καὶ συγκόψουσι τὰς μαχαίρας αὐτῶν εἰς ἄροτρα καὶ τὰς ζιβύνας αὐτῶν εἰς δρέπανα, καὶ οὐ λήψεται ἔθνος ἐπ ἔθνος μάχαιραν, καί οὐ μὴ μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν. 5 Καὶ νῦν, ὁ οἶκος Ἰακώβ, δεῦτε πορευθῶμεν τῷ φωτί Κυρίου. 16
2, 1 Ὁ λόγος πού δόθηκε ἀπό τόν Κύριο στόν Ἠσαΐα, τόν υἱό τοῦ Ἀμώς, γιά τό βασίλειο τοῦ Ἰούδα καί τήν Ἱερουσαλήμ. 2 Στίς ἔσχατες ἡμέρες θά γίνει ἔνδοξο τό ὄρος τοῦ Κυρίου καί ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ α σάν νά εἶναι στήν κορυφή τῶν βουνῶν καί θά φαίνεται ψηλότερα ἀπό ὅλα τά βουνά καί θά ἔρχονται β σ αὐτό ὅλα τά ἔθνη. 3 Θά ἔρχονται πολλοί λαοί καί θά λέγουν: «Ἐμπρός, ἄς ἀνεβοῦμε στό ὄρος τοῦ Κυρίου καί στόν οἶκο τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ, γιά νά μᾶς διδάξει τήν ὁδό του (δηλ. τίς ἐντολές του) καί θά βαδίσουμε σ αὐτή! Γιατί (νέος) Νόμος θά βγεῖ ἀπό τήν Σιών καί (νέα) διδαχή τοῦ Κυρίου (θά κηρυχθεῖ) ἀπό τήν Ἱερουσαλήμ. 4 Καί θά κρίνει μεταξύ τῶν ἐθνῶν καί θά ἐξουσιάζει γ πολλούς λαούς. Τότε θά μετατρέψουν τά ξίφη τους σέ ἀλέτρια καί τά δόρατά τους σέ δρεπάνια. Ποτέ πιά λαός δέν θά παίρνει ξίφος ἐναντίον ἄλλου λαοῦ καί δέν θά μαθαίνουν πιά νά πολεμοῦν. 5 Ἐμπρός, λοιπόν, ὦ οἶκος τοῦ Ἰακώβ, ἄς πορευθοῦμε στό φῶς τοῦ Κυρίου. α. «Τό ὄρος τοῦ οἴκου τοῦ Κυρίου», λέγει τό Ἑβρ. β. «Θά συρρέουν», λέει τό Ἑβρ. γ. «Θά δημιουργήσει δίκαιο», κατά τό Ἑβρ. 2,2-5. Αὐτή ἡ ὅραση τῶν ἐθνῶν συναγομένων στό ὄρος Σιών εὑρίσκεται, μέ λίγες παραλλαγές, καί στό Μιχ. 4,1-3. Δέν μποροῦμε νά ποῦμε μέ βεβαιότητα ποιά ἀπό τίς δύο περικοπές εἶναι ἡ πρωτότυπη ἤ ἄν καί οἱ δύο ἐξαρτῶνται ἀπό μία κοινή πηγή. Ἡ ἐπικρατοῦσα πάντως γνώμη εἶναι ὅτι ὁ Μιχαίας ἐξαρτᾶται ἐδῶ ἀπό τόν Ἠσαΐα. Τά χρησιμοποιούμενα ἐπιχειρήματα (ἰδιαίτερα γιά τήν παγκοσμιότητα τῆς προφητείας) κατά τῆς ἠσαϊείου προελεύσεως τῆς προφητείας, δέν εἶναι πειστικά. 2,1. Αὐτός ὁ νέος τίτλος εἰσάγει τήν μικρά συλλογή προφητειῶν τῶν κεφ. 2-5. 2,2. Τό ὄρος Κυρίου καί ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ. «Τό ὄρος τοῦ οἴκου τοῦ Κυρίου», λέγει τό Ἑβρ. Ἡ ἰδέα τοῦ ὄρους τοῦ Θεοῦ ὡς ὁ σκοπός 17
ὅλων τῶν ἐθνῶν εἶναι πολύ παλαιά. 2,4. Καί κρινεῖ... Ὁ Γιαχβέ. Ἡ ἡμέρα τοῦ Κυρίου (2,6-22) 1. Στήν ἐδῶ περικοπή μας ἀκοῦμε ἕνα φοβερό λόγο τοῦ προφήτου Ἠσαΐου, στόν ὁποῖο αὐτός ἀπειλεῖ μέ καταστροφή ὅλο τόν ἰσραηλιτικό λαό, βόρειο καί νότιο βασίλειο, γιά τά ἁμαρτήματά του, πρό παντός δέ γιά τήν ὑπερηφάνειά του καί τήν εἰδωλολατρία του (στίχ. 6.8.9). Ἄν καί τό κράτος στήν περικοπή μας παριστάνεται ἰσχυρό, μέ ἐξωτερική λαμπρότητα καί πλοῦτο (στίχ. 7), ὅμως ὁ Ἠσαΐας προφητεύει τήν τελεία καταστροφή του τήν ἡμέρα ἐκείνη τοῦ Κυρίου. Τότε οἱ ἄνθρωποι ἀπογοητευμένοι ἀπό τά εἴδωλα θά τά ἀπαρνηθοῦν, θά τά πετάξουν στά σκουπίδια καί θά τρέχουν νά κρυφτοῦν στίς σπηλιές καί στίς σχισμές τῶν βράχων (στίχ. 10.18-20). 2. Ἡ καταστροφή ἐκσπάει καί ἐναντίον τῆς φύσεως, σ αὐτές τίς περίφημες κέδρους τοῦ Λιβάνου καί τίς δρῦς τῆς Βασάν, στά ἔργα τέχνης τῶν ἀνθρώπων, στά θεαματικά καί στολισμένα πλοῖα (στίχ. 13-16)! Ἡ περικοπή μας ἐδῶ μέ τίς παραστατικές ἐκφράσεις μᾶς δίνει μιά εἰκόνα τῆς γενικῆς κρίσεως κατά τήν δευτέρα τοῦ Κυρίου παρουσία. Ἀλλά καί πραγματικά ὁ Προφήτης στήν περικοπή μας ἀπό τήν εἰδική κρίση κατά τοῦ Ἰσραήλ μεταβαίνει στήν καθολική κρίση στόν στίχ. 12. 2, 6 Ἀνῆκε γάρ τὸν λαὸν αὐτοῦ τὸν οἶκον τοῦ Ἰσραηλ, ὅτι ἐνεπλήσθη ὡς τὸ ἀπ ἀρχῆς ἡ χώρα αὐτῶν κληδονισμῶν, ὡς ἡ τῶν ἀλλοφύλων, καὶ τέκνα πολλὰ ἀλλόφυλα ἐγενήθη αὐτοῖς. 7 Ἐνεπλήσθη γὰρ ἡ χώρα αὐτῶν ἀργυρίου καὶ χρυσίου, καὶ οὐκ ἦν ἀριθμός τῶν θησαυρῶν αὐτῶν καὶ ἐνεπλήσθη ἡ γῆ ἵππων, καὶ οὐκ ἦν ἀριθμός τῶν ἁρμάτων αὐτῶν 8 καὶ ἐνεπλήσθη ἡ γῆ βδελυγμάτων τῶν ἔργων τῶν χειρῶν αὐτῶν, καὶ προσεκύνησαν, οἷς ἐποίησαν οἱ δάκτυλοι αὐτῶν 9 καὶ ἔκυψεν ἄνθρωπος, καὶ ἐταπεινώθη ἀνήρ, καὶ οὐ μὴ ἀνήσω αὐτούς. 10 Καὶ νῦν εἰσέλθετε εἰς τὰς πέτρας καὶ κρύπτεσθε εἰς τὴν γῆν ἀπὸ προσώπου τοῦ φόβου Κυρίου καί ἀπὸ τῆς δόξης τῆς ἰσχύος αὐτοῦ, ὅταν ἀναστῇ θραῦσαι τὴν γῆν. 11 Οἱ γάρ ὀφθαλμοί Κυρίου ὑψηλοί, ὁ δέ ἄνθρωπος ταπεινός καὶ ταπεινωθήσεται τὸ ὕψος τῶν ἀνθρώπων, καὶ ὑψωθήσεται Κύριος μόνος ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. 12 Ἡμέρα γὰρ Κυρίου σαβαώθ ἐπὶ πάντα ὑβριστὴν καὶ ὑπερήφανον καὶ ἐπὶ πάντα ὑψηλὸν καὶ μετέωρον, καὶ ταπεινωθήσονται, 13 καὶ ἐπὶ πᾶσαν κέδρον τοῦ Λιβάνου τῶν ὑψηλῶν καὶ μετεώρων καὶ ἐπὶ πᾶν δένδρον βαλάνου Βασάν 14 καὶ ἐπὶ πᾶν ὑψηλὸν ὄρος καὶ ἐπὶ πάντα βουνὸν ὑψηλὸν 15 καὶ ἐπὶ πάντα πύργον ὑψηλὸν καὶ ἐπὶ πᾶν τεῖχος ὑψηλὸν 16 καὶ ἐπὶ πᾶν πλοῖον θαλάσσης καὶ ἐπὶ πᾶσαν θέαν πλοίων κάλλους. 17 Καὶ ταπεινωθήσεται πᾶς ἄνθρωπος, καὶ πεσεῖται ὕψος ἀνθρώπων, καὶ ὑψωθήσεται Κύριος μόνος ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. 18 Καὶ τὰ χειροποίητα πάντα κατακρύψουσιν, 19 εἰσενέγκαντες εἰς τὰ σπήλαια καὶ εἰς τὰς σχισμὰς τῶν πετρῶν καὶ εἰς τὰς τρώγλας τῆς γῆς ἀπό προσώπου τοῦ φόβου Κυρίου καὶ ἀπὸ τῆς δόξης τῆς ἰσχύος αὐτοῦ, ὅταν ἀναστῇ 18
θραῦσαι τὴν γῆν. 20 Τῇ γὰρ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐκβαλεῖ ἄνθρωπος τὰ βδελύγματα αὐτοῦ τὰ ἀργυρᾶ καὶ τὰ χρυσᾶ, ἅ ἐποίησαν προσκυνεῖν, τοῖς ματαίοις καὶ ταῖς νυκτερίσι, 21 τοῦ εἰσελθεῖν εἰς τὰς τρώγλας τῆς στερεᾶς πέτρας καί εἰς τὰς σχισμὰς τῶν πετρῶν ἀπὸ προσώπου τοῦ φόβου Κυρίου καὶ ἀπὸ τῆς δόξης τῆς ἰσχύος αὐτοῦ, ὅταν ἀναστῇ θραῦσαι τὴν γῆν. 2, 6 Ἀσφαλῶς θά ἐγκαταλείψει (ὁ Θεός) τόν λαό του, τούς Ἰσραηλῖτες, γιατί γέμισε ἡ χώρα τους, ὅπως ἦταν στήν ἀρχή α (ὅταν κατοικεῖτο ὅλη ἀπό τούς Χαναναίους) ἀπό μαντεῖες, ὅπως οἱ Φιλισταῖοι, καί γεννήθηκαν σ αὐτούς πολλά ἀλλόφυλα τέκνα β (ἀπό μικτούς γάμους). 7 Γεμάτη εἶναι ἡ χώρα τους ἀπό ἄργυρο καί χρυσό καί ἀναρίθμητοι εἶναι οἱ θησαυροί της. Γεμάτη εἶναι ἡ χώρα ἀπό ἵππους καί ἀμέτρητα εἶναι τά ἅρματά της. 8 Γεμάτη εἶναι ἡ χώρα ἀπό εἴδωλα, ἔργα πού ἔκαναν τά χέρια τους καί προσκύνησαν αὐτά πού ἔφτιαξαν τά δάκτυλά τους. 9 Ἔσκυψε μπροστά (στά εἴδωλα) ὁ ἄνθρωπος καί ξευτελίστηκε ὁ ἄνδρας. Δέν θά τούς συγχωρήσω (λέει ὁ Θεός). γ 10 Καί τώρα χωθεῖτε στούς βράχους καί κρυφτεῖτε στό χῶμα πρό τοῦ τρόμου τοῦ Κυρίου καί πρό τῆς λαμπρότητας τῆς μεγαλοπρεπείας Του, ὅταν θά ἐγερθεῖ νά συντρίψει τήν γῆ. δ 11 Τά μάτια τοῦ Κυρίου βλέπουν ἀπό ψηλά, ὁ δέ ἄνθρωπος εἶναι μικρός. ε Θά συντριβεῖ ἡ ὑπερηφάνεια τῶν ἀνθρώπων καί θά ὑψωθεῖ ὁ Κύριος μόνος ἐκείνη τήν ἡμέρα. 12 Γιατί ἡ ἡμέρα Κυρίου τῶν Δυνάμεων θά εἶναι ἐναντίον κάθε ὑβριστοῦ καί ὑπερηφάνου, καί ἐναντίον κάθε ἐγωιστοῦ καί ἀλαζόνα. (Ὅλοι αὐτοί) θά ταπεινωθοῦν. 13 (Θά εἶναι) ἐναντίον ὅλων τῶν ὑψηλῶν καί περιφήμων κέδρων τοῦ Λιβάνου, 19
καί ἐναντίον ὅλων τῶν δρυῶν τῆς Βασάν 14 ἐναντίον ὅλων τῶν ὑψηλῶν βουνῶν, ἐναντίον ὅλων τῶν λόφων πού ἐξέχουν 15 ἐναντίον κάθε ὑψηλοῦ πύργου καί κάθε ὀχυροῦ τείχους, 16 ἐναντίον ὅλων τῶν πλοίων τῆς θάλασσας ς καί ἀκόμα ἐναντίον ὅλων τῶν θεαματικῶν στολισμένων πλοίων. 17 Θά συντριβοῦν οἱ (ὑπερήφανοι) ἄνθρωποι θά ταπεινωθεῖ ἡ ὑπερηφάνεια τῶν ἀνθρώπων καί θά ὑψωθεῖ ὁ Κύριος μόνος ἐκείνη τήν ἡμέρα. 18 Καί θά ἐξαφανίσουν ἐντελῶς ὅλα τά εἴδωλα 19 βάζοντάς τα στίς σπηλιές καί στίς σχισμές τῶν βράχων καί στίς ὀπές τῆς γῆς πρό τοῦ τρόμου τοῦ Κυρίου καί τῆς λαμπρῆς του μεγαλοπρέπειας, ὅταν θά ἐγερθεῖ νά συντρίψει τήν γῆ. 20 Ἐκείνη τήν ἡμέρα θά πετάξουν οἱ ἄνθρωποι τά ἀργυρᾶ καί χρυσᾶ τους εἴδωλα, πού ἔκαναν γιά νά λατρεύουν (θά τά πετάξουν) στά τιποτένια (στά σκουπίδια) καί στίς νυκτερίδες, ζ 21 γιά νά μποῦν (αὐτοί) μέσα στίς τρῶγλες καί στίς σχισμές τῶν βράχων πρό τοῦ τρόμου τοῦ Κυρίου, πρό τῆς λαμπρότητας τῆς μεγαλοπρεπείας Του, ὅταν ἐγερθεῖ νά συντρίψει τήν γῆ. η α. «Γέμισε ἡ χώρα ἀπό Ἀνατολή», λέει τό Ἑβρ., δηλ. ἀπό ἀνατολικά ἤθη καί ἔθιμα. β. «Κτυποῦν τά χέρια (τους ὡς συμφωνία) μέ τούς ξένους», ἔχει στό Ἑβρ. τό ἡμιστίχιο. Συμφωνία γιά σύναψη συνθηκῶν, ἐμπορικῶν συμφωνιῶν καί μικτῶν γάμων. γ. Κατά τό Ἑβρ. μιλάει ὁ Προφήτης: «Δέν θά τούς τό συγχωρήσεις»! Κατ ἄλλη ἀπίθανη ἑρμηνεία πρόκειται γιά κατάρα τοῦ Προφήτου: «Μή τούς συγχωρήσεις». δ. Ἡ φράση «ὅταν ἀναστῇ... γῆν» ἀπουσιάζει ἀπό τό Ἑβρ. ε. Κατά τό Ἑβρ. πρόκειται περί τῆς ταπεινώσεως τῶν ὑπερηφάνων ὀφθαλμῶν τῶν ἀνθρώπων: «(Τότε) οἱ ἀλαζονικοί ὀφθαλμοί τῶν ἀνθρώπων θά ταπεινωθοῦν». 20
στ. «Ἐναντίον τῶν πλοίων Ταρσίς (ὑπερποντίων)», λέει τό Ἑβρ. ζ. «Στούς τυφλοπόντικες καί στίς νυκτερίδες», λέει τό Ἑβρ. η. Τό Ἑβρ. στήν συνέχεια προσθέτει τόν στίχ. 22: «Παραιτηθεῖτε ἀπό ἄνθρωπο, τοῦ ὁποίου ἡ πνοή (εἶναι) στούς μυκτῆρες αὐτοῦ διότι σέ τί εἶναι ἄξιος λόγου;». 2,6-22. Αὐτό τό μακρύ ποίημα, πού ἡ ἑνότης του χαρακτηρίζεται μέ τήν ἐπανάληψη ὁμοίων τύπων (στίχ. 9.11.17 καί 10.19.21 βλ. 5,15, ὅπου ἡ ἴδια ἐπωδός ζητεῖ νά ἀναγνωρίσουμε ἕνα τεμάχιο τοῦ ἰδίου ποιήματος) χρονολογεῖται ἀπό τήν πρώτη περίοδο τῆς δραστηριότητος τοῦ Ἠσαΐου ὅταν ὁ Ἰούδας ὁλοκλήρωνε μία μακρά περίοδο εὐημερίας ὑπό τούς βασιλεῖς Ὀζία καί Ἰωάθαμ. Πολύ πιθανόν ὅμως τό ποίημα νά ἀφορᾶ καί τήν Σαμάρεια πρίν ἀπό τήν πτώση της τό 722, ὅταν δέν εἶχε περιπέσει ἀκόμη στήν ἀναρχία καί τήν παρακμή, πού θά ἐγνώριζε σέ λίγο. Ὁ Ἠσαΐας ἀναγγέλλει μιά ἀστραπιαία μεσολάβηση τοῦ Γιαχβέ, πού θά μεταβάλει σέ τρόμο αὐτήν τήν ὑπερήφανη ἀσφάλεια. 2,6. Μαντεία μέ πολλές μορφές ἐξησκεῖτο στήν παλαιά Ἐγγύς Ἀνατολή καί σ αὐτό τό Ἰσραήλ (βλ. Α Βασ. 28,3 ἑξ. Ἠσ. 8,19), παρά τίς καταδίκες τῶν Ἐξ. 22,17. Λευιτ. 19,31. 20,27. Δευτ. 18,10-11.14 καί μάλιστα ποτέ δέν ἐξολοθρεύθηκε ἐντελῶς ἀπό τό κράτος. Στό ἡμιστίχ. 6α τό κείμενο εἶναι ἴσως ἐφθαρμένο: Αντί τοῦ µd Q mi («μικκέδεμ» «ἀπό πολύ καιρό») στό ἑβραϊκό μερικοί ἄλλοι ἑρμηνευτές θέλουν νά ἀναγνώσουν µymis]qo («κωσεμίμ» «ἀπό μάντεις») ἤ µs q]mi («μικσάμ» «ἀπό μαντεία»). Οἱ μαρτυρίες ὅμως τοῦ κειμένου δέν συμφωνοῦν μέ αὐτές τίς διορθώσεις. Ὡς ἡ τῶν ἀλλοφύλων. Στό Ἑβραϊκό ἡ φράση ἔχει «ὡς ἡ τῶν Φιλισταίων». Δέν γνωρίζουμε τίποτε γιά τήν μαντεία τῶν Φιλισταίων, ἀλλά στό Α Βασ. 6,2 μνημονεύονται οἱ μάντεις τους. 2,10. Ὅταν ἀναστῇ θραῦσαι τήν γῆν. Ἡ φράση αὐτή ὑπάρχει στούς Ο, ἀλλά παραλείπεται ἀπό τό Ἑβραϊκό. Ὅλος ὁ στίχ. καί ἡ τελευταία φράση τοῦ στίχ. 9 ἀπουσιάζουν ἀπό τό πρῶτο ἀντίγραφο τοῦ Ἠσαΐου τοῦ σπηλαίου 1 τοῦ Qumran. Ὁ στίχ. ἐπαναλαμβάνεται στούς στίχ. 19 καί 21. 2,12. Γιά τήν «Ἡμέρα τοῦ Κυρίου» βλ. Ἀμ. 5,18-20. Ἐδῶ, ἡ θεία ἐπέμβαση περιγράφεται ὡς ἕνας σεισμός τῆς γῆς, βλ. στίχ. 10.19.21. Στόν ἐσχατολογικό του λόγο ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἰς Ματθ. κεφ. 24 θά δανεισθεῖ πολλές εἰκόνες ἀπό κείμενα τῶν παλαιῶν προφητῶν γιά τήν Ἡμέρα τοῦ Γιαχβέ. 2,16. Ἐπί πᾶσαν θέαν πλοίων κάλλους. Ἡ ἑβραϊκή λέξη t ki ] («σεχιγιώθ»), πού συναντᾶται μόνον ἐδῶ, ἑρμηνευτές προτείνουν νά διορθωθεῖ καί νά ἀναγνωσθεῖ t nypis] («σεφινώθ Ἰωνᾶ 1,5), πού σημαίνει τά «πλοῖα», μετάφραση πού εὐνοεῖ τούς Ο καί πού δίνει ἕνα καλό παραλληλισμό. 2,22. Ὁ στίχ., πού ὑπάρχει μόνο στό Ἑβρ. καί εἶναι ξένος μέ τά συμφραζόμενα, πρέπει νά εἶναι μία παρατήρηση κάποιου ἀναγνώστου, προερχομένη μᾶλλον ἀπό σοφιολογική πηγή. Ἡ παρατήρηση ὅμως αὐτή εἶναι τό οὐσιαστικό μάθημα τῆς παραγράφου: Ὁ Ἰούδας δέν πρέπει νά ἐμπιστεύεται στόν ἀδύνατο ἄνθρωπο, γιατί εἶναι ἕνα «φύσημα», πού ὁ Κύριος μπορεῖ νά δώσει καί νά πάρει (Ἰώβ 7,7). Τήν ἴδια ἰδέα ξαναβρίσκουμε καί εἰς Ἰώβ 10,20. 7,16-17. 25,6 καί σέ κάποιους Ψαλμούς: 8,7. 9,21. 9,39. 38,5-7. 88,48. 101,12. 102,15. 143,3-4. Ἡ ἀναρχία στήν Ἱερουσαλήμ (3,1-7) 1. Στήν ἐδῶ περικοπή μας ὁ προφήτης Ἠσαΐας προφητεύει τήν διάλυση τοῦ κράτους μέ τήν ἀφαίρεση κάθε ἀρχῆς καί ἐξουσίας ἀπ αὐτό (στίχ. 1-3) καί μέ τόν ἐμφύλιο σπαραγμό του (στίχ. 4-5). Τόση θά εἶναι ἡ πτώχεια, ὥστε θά λείπει καί αὐτό τό ψωμί καί τό νερό (στίχ. 1β) καί θά ἀνακηρύττουν γιά ἀρχηγό τους ἕνα τυχόντα, πού θά φαίνεται ὅτι φορεῖ ἕνα καλό ἔνδυμα (στίχ. 6). 2. Ἡ περικοπή μας ἐκφράζει ἀνώμαλη κοινωνική κατάσταση στήν Ἰουδαία καί λόγω αὐτῆς τῆς 21
καταστάσεως ἐξερράγη κοινωνική ἐπανάσταση, τήν ὁποία διαζωγραφίζει ὡς ὡραῖα ὁ προφήτης μας ἐδῶ (βλ. Β. Βέλλα, Θρησκευτικαί Προσωπικότητες τῆς Π.Δ., τόμ. Α. σ. 224 ἑξ.). 3, 1 Ιδοὺ δὴ ὁ δεσπότης Κύριος σαβαὼθ ἀφελεῖ ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας καὶ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ ἰσχύοντα καὶ ἰσχύουσαν, ἰσχὺν ἄρτου καὶ ἰσχὺν ὕδατος, 2 γίγαντα καὶ ἰσχύοντα καὶ ἄνθρωπον πολεμιστὴν καὶ δικαστὴν καὶ προφήτην καὶ στοχαστὴν καὶ πρεσβύτερον 3 καὶ πεντηκόνταρχον καὶ θαυμαστὸν σύμβουλον καὶ σοφὸν ἀρχιτέκτονα καὶ συνετὸν ἀκροατήν 4 καὶ ἐπιστήσω νεανίσκους ἄρχοντας αὐτῶν, καὶ ἐμπαῖκται κυριεύσουσιν αὐτῶν. 5 Καὶ συμπεσεῖται ὁ λαός, ἄνθρωπος πρὸς ἄνθρωπον καὶ ἄνθρωπος πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ προσκόψει τὸ παιδίον πρὸς τὸν πρεσβύτην, ὁ ἄτιμος πρὸς τὸν ἔντιμον. 6 Ὅτι ἐπιλήψεται ἄνθρωπος τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ ἢ τοῦ οἰκείου τοῦ πατρὸς αὐτοῦ λέγων ἱμάτιον ἔχεις, ἀρχηγὸς ἡμῶν γενοῦ, καὶ τὸ βρῶμα τὸ ἐμὸν ὑπὸ σὲ ἔστω. 7 Καὶ ἀποκριθεὶς ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐρεῖ οὐκ ἔσομαί σου ἀρχηγός οὐ γὰρ ἔστιν ἐν τῷ οἴκῳ μου ἄρτος, οὐδὲ ἱμάτιον οὐκ ἔσομαι ἀρχηγὸς τοῦ λαοῦ τούτου. 3, 1 Ἰδού ὁ Δεσπότης, ὁ Κύριος τῶν Δυνάμεων, θά ἀφαιρέσει ἀπό τήν Ἰουδαία καί ἀπό τήν Ἰερουσαλήμ ἄρχοντα καί ἀρχόντισσα, α ψωμί καί νερό, 2 (θά ἀφαιρέσει) ἥρωα καί δυνατό ἄνθρωπο, πολεμιστή καί δικαστή, προφήτη, συνετό καί ἔμπειρο (ἄνδρα), 3 πεντηκόνταρχο καί θαυμαστό σύμβουλο, σοφό ἀρχιτέκτονα καί συνετό ἀκροατή. β 4 Καί θά δώσω σ αὐτούς νεαρά παιδιά σάν ἄρχοντες καί θά τούς τυραννήσουν ἀπατεῶνες. 5 Τότε θά διαπληκτίζεται ὁ λαός ἄνθρωπος θά ἐπιτίθεται ἐναντίον ἄλλου ἀνθρώπου, ὁ ἕνας ἐναντίον τοῦ ἄλλου τό παιδί θά ἐπιτίθεται ἐναντίον τοῦ γέροντα, ὁ μηδαμινός κατά τοῦ ἐντίμου ἀνθρώπου. 6 Καί τότε ὁ ἕνας θά πιάνει ἕναν ἄλλο ὅμοιό του ἤ ἕνα συγγενῆ του καί θά τοῦ λέγει: Ἐσύ ἔχεις ἔνδυμα γίνε, λοιπόν, ἀρχηγός μας, γιά νά ἐξαρτᾶται ἀπό σένα ἡ διατροφή μας. γ 7 Καί αὐτός ἀπαντώντας ἐκείνη τήν ἡμέρα θά λέγει: «Δέν θέλω νά εἶμαι ἀρχηγός σας. δ 22
Στό σπίτι μου δέν ὑπάρχει οὔτε ἄρτος, οὔτε ἔνδυμα. Δέν θά γίνω ἀρχηγός τοῦ λαοῦ αὐτοῦ»! α. Τό Ἑβρ. ἔχει «βακτηρία καί ἔρεισμα». β. «Ἔμπειρο ἐξορκιστή», κατά τό Ἑβρ. γ. Στό Ἑβρ.: «... Γίνε ἀρχηγός μας καί αὐτό τό ἐρείπιο ἄς εἶναι στήν κυριαρχία σου». δ. «Ἀρχηγός πληγῶν», κατά τό Ἑβρ. 3,1-7. Ἡ περικοπή αὐτή καί ἡ ἑπομένη της (3,8-15) ἀποτελοῦν μία ἑνότητα μέ θέμα τήν ἀποσύνθεση τῆς ἰουδαϊκῆς κοινωνίας. Τό ποίημα τῆς περικοπῆς μας χρονολογεῖται πιθανόν περί τό 734, λίγο μετά τήν ἄνοδο τοῦ Ἄχαζ στό θρόνο. Μέ ἕνα νέο ἀκόμη βασιλέα καί ὑπό τήν ἀπειλή μιᾶς ξένης ἐπεμβάσεως (βλ. Δ Βασ. 15,37), ἡ χώρα κινδυνεύει νά βυθισθεῖ στήν ἀναρχία. Τό κείμενο αὐτό φαίνεται νά συνετέθη ἀπό δύο ἀνεξάρτητα ἀρχικῶς τεμάχια, στίχ. 1-9α καί 12-15. Οἱ στίχ. 9β-11 εἶναι προσθήκη. 3,4. Καί ἐπιστήσω νεανίσκους ἄρχοντας αὐτῶν. Ἡ φράση αὐτή πιθανόν νά ἀναφέρεται (βλ. ἐπίσης στίχ. 12) στό νεανικό τῆς ἡλικίας τοῦ Ἄχαζ, ὅταν αὐτός ἄρχισε νά βασιλεύει. Ἡ ἀντίστοιχη ἑβραϊκή λ. τοῦ «νεανίσκους» (µyri n, «νε αρίμ») μεταφράζεται «παιδάρια». Εἶναι ὑπαινιγμός στίς αὐθαιρεσίες καί στά «καμώματα» τῶν νέων ἡγεμόνων. 3,6. Τό β ἡμιστίχ. τοῦ στίχ. μας στό Ἑβρ. ἔχει: «Ἔχεις ἱμάτιο, γίνε ἀρχηγός μας καί αὐτός ὁ σωρός τῶν ἐρειπίων θά εἶναι στό χέρι σου». Νομίζουμε ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ ἡμιστιχίου εἶναι αὐτή πού δίνει ἡ ἑξῆς μετάφραση: «Γίνε ἀρχηγός μας! Καί βάλε τάξη σ αὐτό τό χάος»! Ἡ κρίση καί τά αἴτιά της (3,8-15) 1. Στίς προηγούμενες περικοπές ὁ προφήτης Ἠσαΐας εἶπε γιά κρίση τοῦ Θεοῦ πού πρόκειται νά ἐκσπάσει ἐναντίον τῆς Ἰερουσαλήμ καί ὅλης τῆς Ἰουδαίας, κρίση πρό παντός ἐναντίον τῶν ἀρχόντων τοῦ λαοῦ. Στούς ἐδῶ στίχους ἀναφέρονται καί τά αἴτια τῆς κρίσεως αὐτῆς, πού εἶναι γενικῶς ἡ ἁμαρτία (στίχ. 8.9), μάλιστα δέ ἡ κοινωνική ἀδικία καί καταδυνάστευση τῶν ἀδυνάτων ἀπό τούς ἰσχυρούς (στίχ. 12.14-15). 2. Ἰδιαίτερα μᾶς κάνει ἐντύπωση ἡ μεγάλη ἁμαρτία τῶν Ἰουδαίων, ἡ στροφή τους ἐναντίον τοῦ κατ ἐξοχήν «δικαίου», τόν Ὁποῖον μάλιστα θέλουν νά φονεύσουν (στίχ. 10 «δήσωμεν», ἐνῶ ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξ. διαβάζει «ἄρωμεν»). Βλ. καί Σοφ. Σολ. 2,12. Στό χωρίο αὐτό ἡ Ἐκκλησία μας εἶδε προφητεία περί τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ καί εἰδικά προφητεία περί τῆς συλλήψεως καί δεσμεύσεώς του («δήσωμεν»). 3, 8 Ὅτι αἰνεῖται Ἱερουσαλήμ, καὶ ἡ Ἰουδαία συμπέπτωκε, καὶ αἱ γλῶσσαι αὐτῶν μετὰ ἀνομίας, τὰ πρὸς Κύριον ἀπειθοῦντες διότι νῦν ἐταπεινώθη ἡ δόξα αὐτῶν, 9 καὶ ἡ αἰσχύνη τοῦ προσώπου αὐτῶν ἀντέστη αὐτοῖς τὴν δὲ ἁμαρτίαν αὐτῶν ὡς Σοδόμων ἀνήγγειλαν καὶ ἐνεφάνισαν. οὐαὶ τῇ ψυχῇ αὐτῶν, διότι βεβούλευνται βουλὴν πονηρὰν καθ ἑαυτῶν 10 εἰπόντες δήσωμεν τὸν δίκαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστι τοίνυν τὰ γεννήματα τῶν ἔργων αὐτῶν φάγονται. 11 Οὐαὶ τῷ ἀνόμῳ πονηρὰ 23