ΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

ΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ Διάλεξη τοῦ Ἰωάννου Μ. Φουντούλη ποὺ ἔγινε στὸ Δημοτικὸ Θέατρο Μυτιλήνης στὰ πλαίσια τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς Ἑβδομάδος τῶν Λεσβίων Ἁγίων στὶς 21 Ἰουνίου 1995. «Ὁ Ποιμήν», τ. Ξʹ (1995), σελ. 169 172, 210 213, 233 235, 259 262 Ἐφέτος γιὰ δεύτερη φορά ἀξιώνομαι τῆς τιμῆς νὰ εἶμαι ὁ ὁμιλητής στὴν αἴθουσα αὐτὴ κατὰ τὴν Τετάρτη, τὴ μεσαία ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος πρὸς τιμὴν τῶν Λεσβίων Ἁγίων, ποὺ καθιερώθηκε ἐδῶ καὶ ἕξι χρόνια ἀπὸ τὸν σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Μυτιλήνης κ. Ἰάκωβο. Τὸν εὐχαριστῶ καθηκόντως γιὰ τὴν πρόσκληση καί γιὰ τὴν φιλοξενία. Εἶναι σωστὸ καὶ ἐπιβεβλημένο, ὂχι μόνο ἀπὸ λόγους φιλοφροσύνης, ἀλλὰ γιατί αὐτὸ εἶναι δίκαιο καὶ πρέπον, νὰ ἐκφράσω ἂς μοῦ ἐπιτραπεῖ τὰ συγχαρητήρια μου γιὰ τὴν ἀναβάθμιση καὶ ἀνάδειξη τῆς μνήμης τῶν ἁγίων της Λέσβου μὲ τὸ σύνολο τῶν ἐορταστικῶν ἐκδηλώσεων, ποὺ ὀργανώνουν κατὰ ἄριστο τρόπο τὰ τελευταῖα χρόνια σὲ ἀγαστὴ συνεργασία οἱ δυὸ Ἱερὲς Μητροπόλεις τοῦ νησιοῦ, Μυτιλήνης καὶ Μηθύμνης, μὲ τὴ συμμετοχὴ τῶν ἀρχῶν, τοῦ ἱεροῦ κλήρου καὶ τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ ὁλόκληρου τοῦ νησιοῦ μας. Μόλις εἶναι ἀνάγκη νὰ λεχθεῖ ὅτι αὐτὸ δὲν τιμᾶ μόνο τοὺς ἁγίους, ἀλλὰ ἁγιάζει καὶ τὸ νησὶ καὶ τοὺς κατοίκους του, οἰκοδομεῖ τὴν Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ τὴν παροικοῦσα στὴ Λέσβο καὶ φρονιματίζει τοὺς Χριστιανοὺς τῶν δυὸ ἐπαρχιῶν. Ἰδιαίτερα μάλιστα ἐφέτος, μὲ τὴν ἀνάδειξη τῆς ἐπετείου τῶν διακοσίων χρόνων ἀπὸ τὸ μαρτύριο τοῦ πολιούχου Μυτιλήνης καὶ προστάτου της ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Βυζαντίου, οἱ ἐκδηλώσεις αὐτὲς ἔφθασαν στὸ ἀληθινὸ ἀπόγειό τους. Τὶς παρακολουθοῦσα ἀπὸ μακρυὰ καὶ διάβαζα στὸν «Ποιμένα» καὶ στὸν τοπικὸ τύπο ὅσα θαυμάσια εἶχαν προγραμματισθεῖ καὶ ὅσα κατὰ καιροὺς λάμβαναν χώρα στὴν πόλη καὶ στὰ χωριὰ τοῦ νησιοῦ γιὰ τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ, τὴν τιμὴ τοῦ νεομάρτυρος καὶ τὴν οἰκοδομὴ καὶ τὸν στηριγμὸ στὴν πίστη καὶ στὴν ἐλπίδα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ τοῦ νησιοῦ. Τώρα δέ, χάρη στὴν ἀγάπη καὶ στὴν τιμητικὴ πρόσκληση τοῦ Σεβασμιωτάτου. ἀξιώνομαι ὂχι μόνο νὰ ζήσω ἀπὸ κοντὰ τὴν τελευταία φάση τοῦ ἑορτασμοῦ αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ νὰ προσφέρω κάτι λίγο, τὸ κατὰ δύναμη, τὸν μικρό ὀβολό μου στὸν μεγάλο αὐτόν τὸν ἱερό πνευματικὸ ἔρανο. Ἀναζητώντας τὸ θέμα τῆς ὁμιλίας αὐτῆς ὁμολογῶ ὅτὶ βρέθηκα σέ δυσχερή θέση, ποὺ δὲν τὴν έχω ἀκόμα ξεπεράσει. Καὶ τοῦτο, γιατί ένα θέμα γιὰ νὰ κρατήσει τὸ ἐνδιαφέρον τῶν ἀκροατῶν πρέπει νὰ ἔχει κάτι τὸ καινούργιο, ἂν μὴ καὶ τὸ ἄγνωστο. Νὰ προσθέτει κάτι νέο στὴ γνώση καὶ νὰ μὴν ἐπαναλαμβάνει γνωστὰ καὶ τετριμμένα πράγματα. Καταλήξαμε στὸ θέμα ποὺ ἀκούσατε, «Οἱ νεομάρτυρες τῆς Λέσβου», γιατί αὐτὸ κατὰ κάποιο τρόπο ἐπέβαλε τὸ ἰδιαίτερο καὶ μεγάλο θέμα τοῦ ἔτους αὐτοῦ, ὁ νεομάρτυς ἅγιος Θεόδωρος ὁ Βυζάντιος. Ὡραῖο ἀσφαλῶς καὶ ἐνδιαφέρον τὸ θέμα αὐτό. Ὅμως χιλιοειπωμένο, χιλιογραμμένο, χιλιοακουσμένο καὶ πασίγνωστο. Σεῖς τὰ γνωρίζετε ὅλα αὐτὰ πολὺ καλά, καλύτερα ἀπὸ αὐτὸν πού σᾶς ὁμιλεῖ. Ἐδῶ καὶ ἑξήντα χρόνια γίνεται συστηματικὴ προσπάθεια προβολῆς τῶν τοπικῶν ἁγίων τοῦ νησιοῦ μας, στοὺς ὁποίους περιλαμβάνονται καὶ οἱ νεομάρτυρές του. Καὶ αὐτὸ ἔγινε ἀπὸ πολλοὺς καὶ σὲ πολλούς, σὲ ὅλους τους δυνατούς, τομεῖς. Εἰδικὰ γιὰ τοὺς νεομάρτυρες, ποὺ εἶναι καὶ τὸ θέμα τῆς ὁμιλίας μας, θὰ πρέπει νὰ μνημονευθεῖ ἡ πρωτοποριακὴ πρωτοβουλία τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Μυτιλήνης Ἰακώβου Γκιγκίλα Νικολάου, τοῦ ἀπὸ Δυρραχίου, συστάσεως λιτανείας τοῦ ἁγίου λειψάνου τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Βυζαντίου κατὰ τὴν Κυριακὴ τοῦ Παραλύτου (1936) εἰς ἀνάμνησιν της σωτηρίας τῆς πόλεως ἀπὸ τῆς πανώλους. Ἡ λιτανεία αὐτή ἔδωσε νέα διάσταση στὴ μνήμη τοῦ πολιούχου καὶ ἀποτελεῖ κάθε χρόνο σταθμὸ στὴ λατρευτικὴ ζωὴ τῆς πόλεως καὶ τοῦ νησιοῦ, μὲ τὴ συμμετοχὴ ξένων σεβασμιωτάτων Ἀρχιερέων, τοῦ ἱεροῦ κλήρου, τῶν ἀρχῶν καὶ τοῦ

εὐσεβοῦς λαοῦ τῆς πόλεως καὶ τοῦ νησιοῦ. Γράφηκαν μελέτες καὶ ἄρθρα ἀπὸ πολλοὺς λογίους, ἀπὸ τὸν μακαριστὸ Μητροπολίτη Μυτιλήνης Ἰάκωβο Κλεόμβροτο, τὸν ἀπὸ Σισανίου καὶ Σιατίστης, καὶ ἀπὸ τοὺς καθηγητὲς κ.κ. Γεώργιο Σωτηρίου καὶ Ἰωάννη Μουτζούρη. Ἔγιναν καὶ γίνονται διαλέξεις γιʹ αὐτοὺς ἀπὸ τοὺς ἱεροκήρυκες, τοὺς κληρικοὺς καὶ τοὺς θεολόγους τοῦ νησιοῦ. Καθιερώθηκαν ἑορτὲς κατὰ τὴν ἡμέρα της μνήμης τους, χωριστὰ τοῦ καθενὸς καὶ συλλογικὰ κατὰ τὴν Βʹ Κυριακή τοῦ Ματθαίου μαζὶ μὲ ὅλους τούς ἄλλους παλαιοὺς ἁγίους του νησιοῦ καὶ ἀναγράφονται κατʹ ἔτος στὸ ἐκδιδόμενο ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Μητρόπολη τοπικὸ Ἡμερολόγιο, μὲ μαῦρα ἔντονα τυπογραφικὰ στοιχεῖα γιὰ νὰ μὴ διαφεύγει ἡ μνήμη τοὺς τὴν προσοχὴ τῶν Χριστιανῶν. Γράφτηκαν καὶ ἐκδόθηκαν μαζὶ μὲ τὶς παλιὲς καὶ νεώτερες ἀκολουθίες καὶ τροπάρια γιὰ τὸν καθένα ἀπὸ τοὺς νεομάρτυρες ἀπὸ διαφόρους χαρισματούχους ὑμνογράφους, ὅπως ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Μυτιλήνης Ἰάκωβο Νικολάου γιὰ τὸν ἅγιο Θεόδωρο τὸν Βυζάντιο καὶ γιὰ τὴν λιτάνευση τοῦ λειψάνου του, ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Μηθύμνης Ἰάκωβο Μαλλιαρό, ἀπὸ τὸν ὑμνογράφο τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας μοναχὸ τοῦ Ἁγίου Ὅρους Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη, ἀκόμα καὶ ἀπὸ τὸ σεβάσμιο γέροντα ἱερομόναχο π. Παχώμιο Σούγιουλτζη γιὰ τὸν ἅγιο Χατζῆ Θεόδωρο τὸν Μυτιληναῖο. Κωδικοποίηση ὅλων αὐτῶν τῶν ἀκολουθιῶν ἀποτελεῖ τὸ θαυμάσιο «Λεσβιακὸν Μηναῖον» (1969), συλλογικὸ ἔργο τῶν Μητροπολιτῶν Μυτιλήνης Ἰακώβου Κλεομβρότου, Μηθύμνης Ἰακώβου Μαλλιαροῦ καὶ τοῦ κ. Γεωργίου Σωτηρίου. Κατασκευάσθηκε ἀργυρὴ λειψανοθήκη καὶ ξυλόγλυπτο κιβώριο γιὰ τὸ λείψανο τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Βυζαντίου καὶ μαρμάρινος τάφος γιὰ τὰ λείψανα Θεοδώρου τοῦ Χατζῆ στὸ ἐξωκκλήσιο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου στὸν Μόθωνα. Ἐπισημάνθηκαν καὶ προβλήθηκαν παλαιὲς εἰκόνες νεομαρτύρων, ὅπως τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Βυζαντίου, τῶν ἁγίων Λουκᾶ καὶ Δημητρίου, ἀπὸ τὸν π. Θεολόγο Σακαλή, καὶ ἱστορήθηκαν νέες εἰκόνες χωριστὰ τοῦ καθενὸς νεομάρτυρα καὶ ὅλων μαζί, μαζὶ μὲ ὅλους τους ἄλλους Λεσβίους ἁγίους, τυπώθηκαν δὲ σὲ κάρτες καὶ εἰκονίδια καὶ γέμισαν τὰ σπίτια τῶν προσκυνητῶν, Λεσβίων καὶ μή. Οἱ πιὸ ἀξιόλογες ἀπὸ τὶς νεώτερες εἰκόνες εἶναι ἀσφαλῶς ἡ σειρὰ τῶν νεομαρτύρων μὲ τὶς τοπικὲς ἐνδυμασίες, ποὺ ζωγράφισε ὁ ἁγιογράφος Βασίλης Μπρούσαλης στοὺς πλάγιους τοίχους τοῦ παρεκκλησίου τῶν Λεσβίων ἁγίων στὸν Μητροπολιτικὸ Οἶκο τοῦ Χάλικος (1962). Καὶ μία καὶ ὁ λόγος γιὰ τὸ παρεκκλήσιο τοῦ Χάλικος, ἔργο τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Μυτιλήνης Ἰακώβου Κλεομβρότου, ποὺ πρῶτο αὐτὸ «στέγασε» τοὺς ἀστέγους μέχρι τότε Λεσβίους ἁγίους μαζὶ μὲ τοὺς νεομάρτυρές μας, θὰ πρέπει ἰδιαίτερα νὰ ὑπογραμμισθεῖ ὁ ἱερὸς ζῆλος κληρικῶν τοῦ νησιοῦ, ποὺ μὲ αὐθορμητισμό, κόπους καί μόχθους καὶ περισσὴ ἀγάπη ἀνέλαβαν πρωτοβουλίες καὶ ἒφεραν σὲ πέρας πολυδάπανα καὶ ἀξιοθαύμαστα ἔργα, τὴν οἰκοδομὴ θαυμάσιων παρεκκλησίων καί ἐξωκκλησίων πρὸς τιμὴν τῶν νεομαρτύρων μας, ὅπως τοῦ καθηγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Λειμῶνος π. Νικόδημου Παυλοπούλου γιὰ τὸν ἅγιο Κωνσταντῖνο τῶν ἐξ Ἀγαρηνῶν στὴ Μονὴ Λειμῶνος, τοῦ π. Φωτίου Λαυριώτου γιὰ τὸ νέο ὁσιομάρτυρα Λουκᾶ στὰ Πάμφιλα, τῶν νεομαρτύρων Ἀναστασίου καί Δημητρίου στὴν Ἁγιάσο, τοῦ νεομάρτυρος Ἀναστασίου στὸν Ἀσώματο, τοῦ νεομάρτυρος Γεωργίου Παϊζάνου στὴν Πλαγιά, τοῦ νεομάρτυρος Χατζῆ Θεοδώρου στοὺς Πύργους Θερμῆς καὶ τῆς παρθένομάρτυρος Εἰρήνης στὶς παιδικὲς κατασκηνώσεις στὴ Νεάπολη. Τί νὰ εἰπῶ γιὰ τὸ περίφημο καθολικὸ καὶ τὴν Ἱερὰ Μονὴ τῶν ἁγίων νεοφανῶν μαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου καὶ Εἰρήνης, κόπο καὶ μόχθο τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Μυτιλήνης Ἰακώβου Κλεομβρότου καὶ τῆς λογίας ἡγουμένης Εὐγενίας Κλειδαρά; «Εἰς πάσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος» τῶν ἁγίων αὐτῶν νεομαρτύρων «καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης» ἡ φήμη τους χάρη στὴν χάρη καὶ στὰ θαύματα τῶν ἁγίων αὐτῶν, χάρη στὴ συρροὴ ἀπείρων προσκυνητῶν, χάρη στὸν ζῆλο καὶ στὰ βιβλία τοῦ Μητροπολίτου Μυτιλήνης Ἰακώβου καὶ Μηθύμνης Ἰακώβου, τοῦ Κυδωνιέως

ἁγιογράφου καὶ στοχαστοῦ Φώτη Κόντογλου, τοῦ νῦν Μητροπολίτου Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως καί Πολυκάστρου Δημητρίου Μπεκιάρη καί τῆς ἡγουμένης Εὐγενίας. Δὲν ὑπάρχει ναός, σπίτι καὶ αὐτοκίνητο ποὺ νὰ μὴν ἔχει τὴν εἰκόνα τους, ναοὶ δὲ πρὸς τιμὴν τους ἡμέρα μὲ τὴν ἡμέρα χτίζονται στὰ πέρατα τῆς γῆς. Ἄρχισα μὲ τὸν ἔπαινο τοῦ σήμερα θεοφιλῶς ἀρχιερατεύοντος στὴ Μητρόπολη Μυτιλήνης καὶ κατέληξα στὴ μνεία δεκάδων ὀνομάτων ἐπωνύμων ἀνθρώπων, ποὺ μὲ τὴ συγγραφή, τὸ λόγο, τὴ σύνταξη ἀκολουθιῶν, τὴν ἱστόρηση εἰκόνων καί τὴν οἰκοδομὴ ναῶν συνέβαλαν στὴν προβολὴ τῶν ἁγίων νεομαρτύρων τῆς Λέσβου. Ἲσως παρέλειψα πολλοὺς καί ζητῶ συγνώμην γιʹ αὐτό. Πρόθεσή μου δὲν εἶναι νὰ παρουσιάσω μία πλήρη βιβλιογραφία ἢ νὰ ἀποτιμήσω τὴ συμβολὴ τοῦ πλήθους τῶν ἀνωνύμων, ποὺ μὲ τὸν τρόπο τους, μὲ τὸ πολὺ καὶ τὸ λίγο, μὲ τὴν προσφορὰ καὶ τὴν ὁποιαδήποτε συμμετοχὴ τους συνετέλεσαν στὸ νὰ λάβει τέτοιες μεγάλες διαστάσεις ἡ μνήμη τῶν νεομαρτύρων στὴ Λέσβο. Ἡ ἀφετηρία τῆς σκέψεώς μου ἦταν νὰ καταδειχθεῖ πόσο ὁ εὐσεβὴς λαὸς τοῦ νησιοῦ γνωρίζει καὶ τιμᾶ τοὺς νεομάρτυρές του καὶ πόσο λίγα περιθώρια μένουν στὸ νὰ εἰπεῖ κανεὶς κάτι τὸ καινούργιο καί πέρα ἀπὸ τὰ γνωστὰ σὲ θεοδιδάκτους ἀνθρώπους. Ἁπλῶς ἡ ὁμιλία αὐτὴ ἂς θεωρηθεῖ σὰν μία ἀνακεφαλαίωση καί ὑπόμνηση τῶν γνωστῶν σὲ ὅλους σας. Δὲν ὑπάρχει ἄλλη δυνατότητα. Ὁ λόγος, λοιπόν, γιὰ τοὺς Λεσβίους νεομάρτυρες ἢ τοὺς νεομάρτυρες τῆς Λέσβου, δηλαδὴ γιὰ τοὺς νέους μάρτυρες τῆς χριστιανικῆς πίστεως ἀπὸ τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως (1453) μέχρι «τῶν καθʹ ἡμᾶς χρόνων», κατὰ τὴ λόγια ἔκφραση, ποὺ ἢ κατάγονται ἀπὸ τὴ Λέσβο καὶ μαρτύρησαν στὴ Λέσβο ἢ ἔξω ἀπʹ αὐτή, ἢ ποὺ κατάγονται ἀπὸ ἄλλα μέρη, ἀλλά μαρτύρησαν στὸ νησί μας. Ἔτσι προσδιορίζεται ἡ ἔννοια τοῦ τοπικοῦ ἁγίου, τοῦ τοπικοῦ νεομάρτυρος ἐν προκειμένῳ, μὲ βάση τὶς δυὸ γεννήσεις του, τὴν φυσικὴ γέννηση καί τὴν κατὰ Θεὸν γέννηση, τὸν μαρτυρικὸ δηλαδὴ θάνατο. Ἔτσι σαφῶς ὁριοθετεῖται ἡ ἔννοια τοῦ τοπικοῦ ἁγίου, γιατί ἀλλιῶς νοθεύεται καὶ καταστρατηγεῖται ἡ ἔννοιά του, ἂν διευρυνθεῖ πρὸς κάθε ἅγιο ποὺ ἔτυχε νὰ τιμᾶται, νὰ περάσει ἢ καὶ νὰ μείνει ἢ καὶ νὰ δράσει σὲ κάποιο τόπο. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι ὁ λαὸς γνωρίζει καὶ τιμᾶ ὡς ἁγίους ὄχι ἐκείνους ποὺ γεννήθηκαν στὸν τόπο του, ἀλλὰ ἐκείνους ποὺ τελειώθηκαν, ποὺ πέθαναν, ἐν προκειμὲνῳ ποὺ μαρτύρησαν στὸν τόπο του. Δὲν εἶναι παράδοξο αὐτό. Ἡ δεύτερη γέννηση, ἡ ἐν Θεῷ γέννηση, ὁ θάνατος, τὸ διὰ Χριστὸν μαρτύριο, μαρτυρεῖται καί ἐπιβεβαιώνεται ἀπὸ τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ, τὴν Ἐκκλησία. Ἔτσι ἡ τιμὴ ἑνὸς προσώπου ὡς ἁγίου ἢ μάρτυρος εἶναι αὐθόρμητη καὶ πηγαία, στὴν πρώτη της τουλάχιστον ἐμφάνιση, χωρὶς νὰ ἐπιβάλλεται ἔξωθεν ἢ νὰ προσφέρεται τρόπον τινὰ «προκατασκευασμένη» ἢ ὑποβολιμιαία. Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, ἐνῶ οἱ μ αὐτὴ τὴ διπλὴ ἔννοια γνωστοὶ «Λέσβιοι» νεομάρτυρες ἀνέρχονται στοὺς δεκαπέντε, ἀπὸ αὐτοὺς μόνο ὀκτὼ τιμήθηκαν παλαιότερα στὸ νησί, γιατί μαρτύρησαν σʹ αὐτό, εἴτε γεννήθηκαν σʹ αὐτὸ (οἱ δυό), εἴτε ἦσαν ξένοι (οἱ ἕξι). Κι ἀπὸ τοὺς ὀκτώ, τοῦ ἑνὸς ἢ τιμὴ πῆρε ἐξαιρετικὲς διαστάσεις, τοῦ νεομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Βυζαντίου, τόσο ποὺ ἐπισκίασε τὴν τιμὴ ὅλων τῶν ἄλλων καὶ ἔμεινε μέχρι πρὶν ἀπὸ λίγα χρόνια ὡς ὁ μόνος τιμώμενος νεομάρτυρας, ὁ πολιοῦχος τῆς πόλεως καὶ τοῦ νησιοῦ. Σʹ αὐτὸ συνέβαλαν πολλοὶ παράγοντες, ἕνα σύνολο ἱστορικῶν συγκυριῶν. Ὁ Θεόδωρος ἦταν Κωνσταντινουπολίτης, ἀπὸ τὸ Νεοχώριο (Γενίκιοϊ) τῆς Κωνσταντινουπόλεως, «Βυζάντιος» ἢ «Βυζαντιεύς» ἐπὶ τὸ λογιότερο. Αὐτὸ τοῦ ἐξασφάλισε ἀπὸ καταβολῆς μία ἰδιαίτερη αἴγλη. Ἡ Πόλη, ἡ παλιὰ πρωτεύουσα τῆς Οἰκουμένης καὶ ἡ πρωτεύουσα τῆς Ὀθωμανικῆς ἔστω, αὐτοκρατορίας, ποτὲ δὲν ἔπαυσε νὰ εἶναι ἡ «πόλις τῶν πόλεων, ἡ βασιλὶς καὶ κυρία» καὶ οἳ κάτοικοί της, οἱ «Πολίτες», οἱ «Βυζάντιοι», νὰ εἶναι γιὰ τοὺς κατοίκους τῶν ἐπαρχιῶν ὅ,τι οἱ Ἀθηναῖοι γιὰ τὸν Ἑλλαδικὸ χῶρο, ὅ,τι οἱ Παριζιάνοι ἢ οἱ Λονδρέζοι γιὰ τὸν κόσμο. Ἦταν παιδὶ

εὐλαβοῦς οἰκογενείας, γιὸς τοῦ Χατζῆ Ἀναστασίου Κυρικόγλου καὶ ἀδελφὸς τοῦ ἀναγνώστου τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας καὶ κατόπιν Μητροπολίτου Ἄνδριανουπολεως Γρηγορίου. Ἡ ἐνεπίγραφη ἀργυρὴ κανδήλα ποὺ κρέμεται στὸν τάφο κενοτάφιο τοῦ ἁγίου Θεοδώρου στὴ Χρυσομαλλούσα εἶναι «ἀφιέρωμα τοῦ ταπεινοῦ Μητροπολίτου Ἄνδριανουπόλεως Γρηγορίου πρὸς τὸν ἀδελφόν αὐτοῦ τὸν ἐν Μυτιλήνῃ νεομαρτυρήσαντα Θεόδωρον τὸν Βυζάντιον». Πρόκειται γιὰ μία τραγικὴ ἱστορία. Ὁ Θεόδωρος εἶχε ἐξισλαμισθεῖ καὶ ἐργαζόταν μάλιστα ὡς ζωγράφος στὸ παλάτι τοῦ Σουλτάνου. Δὲν ἦταν δηλαδὴ ἕνας ἄσημος χριστιανός, ἀπὸ μία ἀνώνυμη οἰκογένεια καὶ ἀπὸ ἕνα ἀφανὲς ἀπομακρυσμένο χωριό. Ὁ ἐξισλαμισμὸς του ἀποτελοῦσε ἀσφαλῶς ὄνειδος καὶ συμφορὰ γιὰ τοὺς χριστιανοὺς τῆς Πόλεως καὶ γιὰ τὴν εὐσεβῆ οἰκογένειά του, γιʹ αὐτὸ καὶ ἡ μετάνοια καὶ τὸ μαρτύριο του προβλήθηκαν σὰν λύση τοῦ δράματος καὶ σὰν κάθαρση τοῦ αἴσχους τῆς ἀλλαξοπιστίας. Ἀναζητώντας στήριγμα στὴν μεταστροφὴ του ο Θεόδωρος κατέφυγε στὸν ἀσκητὴ ἐπίσκοπο Μακάριο Νοταρά, πρώην Μητροπολίτη Κορίνθου, ποὺ ἐφησύχαζε στὴ Χίο, φημισμένο γιὰ τὴν ἁγιότητα τοῦ βίου του καὶ τὴ λογιότητά του, συγγραφέα καὶ σημαντικότατο στέλεχος τῶν λεγομένων Κολλυβάδων, τοῦ πνευματικοῦ ἀναγεννητικοῦ κινήματος τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Σʹ αὐτὸν ἐξομολογεῖται, ἀπὸ αὐτὸν χρίεται μὲ ἅγιο μύρο καὶ προετοιμάζεται γιὰ τὴν ὁμολογία τῆς χριστιανικῆς πίστεως καὶ γιὰ τὸ μαρτύριο. Μετὰ ἀπὸ φρικτὰ βασανιστήρια, ποὺ δείχνουν πόσο οἱ Τοῦρκοι προσπάθησαν νὰ ἀποφύγουν τὴν ἐκτέλεση τῆς θανατικῆς ποινῆς ἐπιδιώκοντας τὴν ἐπιστροφή του στὸν ἰσλαμισμό, ἀπαγχονίζεται στὴ Μυτιλήνη στὶς 17 Φεβρουαρίου 1795. Τὰ ὑπόλοιπα σᾶς εἶναι γνωστά. Μετὰ τριετία τὸ λείψανο του βρέθηκε κατὰ τὴν ἀνακομιδή «σῶον καὶ ἀκέραιον». Αὐτὸ ἔκανε τεραστία ἐντύπωση, γιατί δίκαια θεωρήθηκε σὰν ἐπιβεβαίωση τῆς ἁγιότητάς του ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸ Θεό, σὰν ἓνα εἶδος μετοχῆς στὴν ἀφθαρσία τοῦ Παραδείσου. Ἡ θεοσημία ἔγινε ἀντιληπτὴ ἀπὸ τοὺς χριστιανούς, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοὺς μουσουλμάνους. Ἔτσι ἐξηγοῦνται οἱ γνωστὲς περιπέτειες τοῦ ἱεροῦ λειψάνου, ἀλλὰ καὶ ἡ ἔξαρση καὶ οἱ διαστάσεις ποὺ προσέλαβε ἡ τιμὴ τοῦ Θεοδώρου. Σώζεται σειρὰ ὁλόκληρη ἐπιστολῶν τοῦ ἁγίου Μακαρίου Νοταρᾶ, ποὺ μνημονεύσαμε πιὸ πάνω, πρὸς τὸν πατέρα καὶ τοὺς ἀδελφούς τοῦ Θεοδώρου, ποὺ εἶναι γραμμένες ἕνα χρόνο μετὰ τὸ μαρτύριο (1796) καὶ μετὰ τὴν ἀνακομιδή (1800, 1802). Σʹ αὐτὲς φαίνεται καὶ ἡ συμβολὴ τοῦ Μακαρίου στὴν ἀνάδειξη τῆς τιμῆς τοῦ νεομάρτυρος καὶ ἡ ἐπίδραση ποὺ ἄσκησε ἡ εὕρεση τοῦ ἀκεραίου λειψάνου κατὰ τὴν ἀνακομιδή. Πρὶν ἀκόμα ἐπιτελεσθεῖ τὸ θαῦμα τῆς καταπαύσεως τῆς πανώλους (1832), ἀλλὰ ἰδιαίτερα μετὰ ἀπὸ αὐτό, τὸ νησὶ γέμισε ἀπὸ εἰκόνες τοῦ νεομάρτυρος στὰ τέμπλα καὶ στά προσκυνητάρια ὅλων σχεδὸν τῶν ναῶν. Ὁ τότε, κατὰ τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου, πρωτοσύγκελλος Μυτιλήνης Παρθένιος, όταν έγινε Μητροπολίτης Δράμας, ἔχτισε ναὸ πρὸς τιμήν του στὸν Ξηροπόταμο (Βησοτσάνη), χωριὸ τῆς ἐπαρχίας του, καὶ ἱστόρησε τὴν εἰκόνα του (1816). Εἶναι ὁ πρῶτος ναὸς ποὺ χτίστηκε πρὸς τιμὴν τοῦ νεομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Βυζαντίου. Εἰκόνα καὶ ναὸς σώζονται μέχρι σήμερα, ἀλλʹ ἀποδόθηκαν ἀργότερα στὸν Θεόδωρο τὸν Τήρωνα. Στὴ σύγχυση τῶν δυὸ ὁμωνύμων βοήθησε καὶ ἡ ἡμέρα τῆς μνήμης τους (17 Φεβρουαρίου), ποὺ θεωρεῖται καί ἴσως εἶναι ἡ ἡμέρα τοῦ μαρτυρίου τοῦ νεομάρτυρος. Ἀφήνει ὅμως τὴν ὑποψία ὅτι ἔχει ἐπιλεγεῖ συμβατικά, γιὰ νὰ συγκαλύψει ἀπὸ τοὺς Τούρκους τὴν τιμὴν του κάτω ἀπὸ τὴ σκέπη τοῦ γνωστοῦ σὲ ὅλους ἀρχαίου μάρτυρος τῶν Εὐχαῒτων του Πόντου. Ἢ συγκάλυψη ὅμως ἦταν τόσο ἐπιτυχής, ποὺ εἶχε τὰ ἴδια ἀποτελέσματα καὶ γιὰ τοὺς χριστιανούς. Τὸ ἀντίθετο συνέβη μὲ τὸν ἐπίσης ὁμώνυμό του Θεοδώρου τοῦ Βυζαντίου νεομάρτυρα Θεόδωρο τὸν Χατζὴ ἀπὸ τοὺς Πύργους τῆς Θερμῆς. Αὐτὸς μαρτύρησε στὴ Μυτιλήνη ὑπὸ παρόμοιες συνθῆκες ἕνδεκα χρόνια πρὶν ἀπὸ τὸν Βυζάντιο στὶς 30 Ἰανουαρίου 1784. Τὸ

λείψανο του βρέθηκε ἀκέφαλο κάτω ἀπὸ τὸ δάπεδο τοῦ ἐξωκκλησίου του ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Μόθωνα, ὅπου ὁ βίος του ἀνέφερε ὅτι εἶχε κρυφὰ καὶ ἐσπευσμένα ταφεῖ, κατὰ τὶς ἐπισκευὲς τοῦ ναϋδρίου στὶς 4 Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους 1967. Λόγω ὅμως τῆς ὁμωνυμίας καὶ τῶν παρομοίων συνθηκῶν τοῦ μαρτυρίου, ἀκόμα καὶ τῆς ἡμερομηνίας τῆς ἀθλήσεως τους (30 Ἰανουαρίου 1784 17 Φεβρουαρίου 1795) στὶς ἱστορικὲς πηγές, στὴν προφορικὴ παράδοση, ἲσως καὶ στὶς εἰκόνες, ἡ σύγχυση καὶ ἢ ταύτιση τῶν δυὸ Θεοδώρων ἦταν ἀναπόφευκτη. Στὸν ἕνα τώρα Θεόδωρο, τὸν Βυζάντιο, πρὸς ὄφελος τοῦ ὁποίου ἀπέκλινε ἡ ταύτιση, ἀποδόθηκαν στοιχεῖα ἀπὸ τὸν βίο καὶ τὸ μαρτύριο τοῦ Χατζῆ Θεοδώρου (πατρίδα, τόπος καὶ τρόπος μαρτυρίου, τύχη τοῦ λειψάνου, ρίψη στὴ θάλασσα, ἴσως καὶ τὸ προσωνύμιο Χατζής). Ἡ σύγχυση λύθηκε χάρη στὶς μελέτες τοῦ κ. Γεωργίου Σωτηρίου. Τῶν δυὸ ἄλλων νεομαρτύρων ποὺ ἀπαγχονίστηκαν στὴ Μυτιλήνη σὲ κοντινὲς ἡμερομηνίες, τοῦ Λουκᾶ τοῦ Ἀνδριανουπολίτου 23 Μαρτίου 1802 καὶ τοῦ Δημητρίου τοῦ ἐκ Λαρίσης (Μιστεγνῶν;) 8 Ἀπριλίου 1809, ἡ μνήμη χάθηκε ἐν τῇ γενέσει της. Εἶχαν ὅμως γραφεῖ γιʹ αὐτοὺς τροπάρια καί ἱστορηθεῖ εἰκόνες, πράγμα ποὺ δείχνει ὅτι εἶχε ἀρχίσει νὰ ἀναπτύσσεται ἡ τιμή τους. Καταλυτικὸ στοιχεῖο γιὰ τὴν ἀπόσβεση τῆς μνήμης τους ὑπῆρξε ἡ ἀπώλεια τῶν λειψάνων τους. Εἶχαν ταφεῖ στὸν παλαιὸ ναὸ τοῦ ἁγίου Θεράποντος σὲ πέτρινη λάρνακα καὶ πιθανῶς τὰ λείψανα τους χάθηκαν κατὰ τὴν ἀνοικοδόμηση τοῦ μεγάλου νέου ναοῦ (1850). Ὑπάρχει μαρτυρία ὅτὶ τὰ λείψανα τοῦ Λουκᾶ εἶχαν περισωθεῖ στὸν ναὸ τοῦ ἁγίου Συμεών, ἀλλʹ ἀργότερα ἔγιναν ἄφαντα. Γιὰ τὸν ἄλλο ξένο, Γεωργιανὸ Ἰβηρίτη (Γκιουρτζή), τὸν Ζώρζη (ἐξελληνισμένα Γεώργιο), ποὺ μαρτύρησε στὴ Μυτιλήνη στὶς 2 Ἰανουαρίου τοῦ 1770 (ἣ 1777), εἰκοσιπέντε (ἢ δεκαοκτώ) χρόνια πρὶν ἀπὸ τὸν Θεόδωρο τὸν Βυζάντιο, δὲν ἔχουμε καμιὰ μαρτυρία οὔτε γιὰ τὴν τιμή του, οὒτε γιὰ τὸν τόπο τῆς ταφῆς του καὶ τὴν τύχη τῶν λειψάνων του. Φάνηκε ἤδη ἀπὸ τὴν διαπραγμάτευσή μας ὅτι οἱ τάφοι καὶ τὰ λείψανα ἀποτελοῦν βασικὸ στοιχεῖο γιὰ τὴν διάσωση καὶ ἐπιβίωση τῆς τιμῆς τῶν ἱερῶν προσώπων. Εἶναι πολὺ φυσικὸ αὐτό. Τὸ δηλώνει καὶ τὸ ὄνομα «μνημεῖο», μὲ τὸ ὁποῖο ἀνέκαθεν χαρακτηρίζονται οἱ τάφοι. Εἶναι αὐτὸ ποὺ συγκρατεῖ καὶ διεγείρει τὴ «μνήμη», ποὺ τροφοδοτεῖ τὴν τιμὴ καὶ τὴν διαιωνίζει. Γιὰ τοὺς ἄλλους Λεσβίους νεομάρτυρες ποὺ μαρτύρησαν ἔξω ἀπὸ τὸ νησί, ἤδη εἴπαμε ὅτι δὲν εἶναι παράδοξο ἀντίθετα εἶναι ὁ γενικὸς κανόνας ὅτι δὲν τιμήθηκαν στὴν πατρίδα τους, τὴν Λέσβο. Ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ στὸ νησὶ δὲν γνώριζε καὶ δὲν μαρτυροῦσε γιὰ τὴν ἔκβαση τῆς μαρτυρικῆς τους ἀθλήσεως, οὒτε ὑπῆρχαν οἱ τάφοι καὶ τὰ λείψανά τους γιὰ νὰ διατηροῦν καὶ νὰ συγκρατοῦν τὴν μνήμη καὶ τὴν τιμή τους. Πρόκειται γιὰ τὸν Δούκα τὸν ράπτη τὸν Μυτιληναῖο (24 Ἀπριλίου 1564), τὸν Παρθένιο, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως τὸν Λέσβιο (24 Μαρτίου 1657), τὸν Γεώργιο Παϊζάνο ἀπὸ τὴν Πλαγιὰ (14 Φεβρουαρίου 1693) καὶ τὸν Κωνσταντῖνο τῶν ἐξ Ἀγαρηνῶν ἀπὸ τὸ Ὑψηλομέτωπο (2 Ἰουνίου 1819). Καὶ οἱ τέσσερις μαρτύρησαν στήν Κωνσταντινούπολη καὶ τάφηκαν ἐκεῖ, στὴν πολυάνθρωπη πόλη, τὴν πρωτεύουσα τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, ὅπου γιὰ εὐνόητους λόγους δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ εὐδοκιμήσει ἡ τιμὴ τῶν νεομαρτύρων. Ἀντίθετα ὁ Ἀναστάσιος Πανέρας ἀπὸ τὸν Ἀσώματο καὶ ὁ Δημήτριος Μπεγιάζης ἀπὸ τὴν ʹΑγιάσο μαρτύρησαν μαζὶ στὸν Κασαμπᾶ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας στὶς 11 Αὐγούστου 1816. Ἐκεῖ ποὺ μαρτύρησαν τάφηκαν καὶ ἦταν φυσικὸ νὰ τιμῶνται ἐκεῖ (μέχρι τὸ 1922) καὶ ὂχι στὴν ἰδιαίτερη πατρίδα τους, σύμφωνα πρὸς ὅσα εἴπαμε ἀνωτέρω. Ἕνας τέλος μένει «ἀδικημένος». Ὁ Νικόλαος ὁ Μυτιληναῖος, ποὺ μαρτύρησε, ἄγνωστο ποῦ καὶ πῶς, στὶς 19 Ἰανουαρίου 1771. Ἀκόμα καί ἡ ἡμερομηνία τοῦ μαρτυρίου του δὲνεἶναι ἀσφαλής.

Ἂς συνεχίσουμε αὐτή τὴν ἰδιόρρυθμη περιήγησή μας στὸν μικρὸ μὲν σὲ ἀριθμό, ἀλλὰ μεγάλο σὲ σπουδαιότητα, κόσμο τῶν νεομαρτύρων τῆς Λέσβου. Ἤδη ἀναφέραμε σὲ διάφορες συνάφειες καὶ τοὺς δεκαπέντε. Ξαναγυρίζουμε γιὰ ἕνα δεύτερο γύρο. Μιλήσαμε γιὰ τὸν «ἀδικημένο» Νικόλαο, γιὰ τὸν ὁποῖο ἐλάχιστα πράγματα γνωρίζουμε ἀπὸ τὶς ἁγιολογικὲς πηγές. Μόνο ὅτι λεγόταν Νικόλαος καὶ ὅτι ἦταν Μυτιληναῖος. Ἡ ἡμερομηνία τοῦ μαρτυρίου τοῦ εἶναι ἀβεβαία καὶ ὁ τόπος τῆς ἀθλήσεως του ἄγνωστος. Γιὰ ἄλλους γνωρίζουμε περισσότερα καὶ ἀσφαλέστερα, λίγα πάντως, ὅπως γιὰ τὸν Ζώρζη τὸν Ἲβηρα, τὸν Γεώργιο Παϊζάνο, τὸν Δημήτριο τὸν Λαρισαῖο, ἀπὸ ἀναγραφὲς τῆς μνήμης τους σὲ σημειώματα ἤ σὲ καταλόγους νεομαρτύρων δηλαδὴ τὸ ὄνομα, τὴν πατρίδα, τὸν τόπο καὶ τὸν χρόνο τοῦ μαρτυρίου τους. Γιὰ ἄλλους οἱ πηγές μας διέσωσαν περισσότερες πληροφορίες καὶ ἀρκετὰ στοιχεῖα ποὺ ἀφοροῦν στὸν βίο καὶ στὸ μαρτύριό τους, ὅπως γιὰ τὸν Ἀναστάσιο καὶ Δημήτριο τῆς Ἁγιάσου, τὸν Δούκα τὸν ράπτη, τὸν Χατζῆ Θεόδωρο καὶ τὸν Πατριάρχη Παρθένιο τὸν Λέσβιο. Ἰδιόρρυθμη εἶναι ἢ περίπτωση τῶν νεοφανῶν ἁγίων νεομαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου καὶ Εἰρήνης, ποὺ οἳ γνώσεις. μᾶς γιʹ αὐτοὺς στηρίζονται σὲ ὄνειρα καὶ ἀποκαλύψεις καὶ <)φΐ γήσεις αὐτῶν τῶν ἰδίων τῶν ἁγίων σὲ διάφορα χαρισματικὰ πρόσωπα. Οἳ διηγήσεις αὐτὲς καταγράφηκαν σὲ βιβλία ἀπὸ πολλοὺς (Φώτη Κόντογλου, Μητροπολίτη Ἰάκωβο Κλί:ὄμ βροτο, ἀρχιμανδρίτη τότε Δημήτριο Μπεκιάρη, Αἰκατερίνη Λύτρα καὶ ἡγουμένη Εὐγενία Κλειδαρά). Ὃ ἱστορικὸς πυρήνας εἶναι γνωστὸς καὶ κοινὸς σὲ ὅλες τὶς ἀφηγήσεις. Οἳ λεπτομέρειες δὲν μᾶς ἀφοροῦν καὶ δὲν οἰκοδομοῦν. Τὸ γεγονὸς εἶναι ἕνα καὶ ἀναντίρρητο: Ὃ Θεὸς στὰ δύσκολα χρόνια ποὺ διερχόμαστε ἔδωσε τοὺς νεοφανεῖς ἁγίους γιὰ παρηγοριὰ καὶ στὴ ριγμὸ στὴν πίστη μας καὶ σωτηρία τοῦ λάου του καὶ τοῦ νησιοΰ μᾶς. Τὰ θαύματα καὶ οἳ ἰάσεις, ποὺ καθημερινὰ γίνονται, ἔπι μαρτυροϋν τὴν ἀλήθεια τῆς παρουσίας τοῦ Θεοΰ καὶ τῶν ἁγίων νεομαρτύρων του στὸν ἱστορικὸ ἐκεῖνο τόπο, τὸ παλλεσβιακό, πανελλήνιο καὶ πανορθόδοξο προσκύνημα. «Σημεΐον Μέγα». Ἰδιαίτερα ὅμως σημαντικὰ εἶναι τρία κείμενα γραμμένα μετὰ τὸ μαρτύριο ἰσαρίθμων νεομαρτύρων, σχεδὸν ἀμέσως μετᾶ τὴν τελείωσή τους, ἀπὸ αὐτόπτες μάρτυρες ἢ ἐπὶ τὴ βάσει ἀμέσων καὶ ἀξιόπιστων πηγῶν. Πρόκειται γιὰ τοὺς βίους μαρτύρια τῶν ἁγίων Θεοδώρου τοῦ Βυζαντίου, Λουκᾶ τοῦ Ἄν δριανουπολίτου καὶ Κωνσταντίνου τοῦ ἐξ Ἄγαρηνων. Λαμπρὰ κείμενα, ποὺ δὲν ἐκτιμήθηκαν καὶ δὲν ἀξιοποιήθηκαν ἀκόμα δσὸ θὰ ἔπρεπε, γεμάτα ἀπὸ σπάνιες πληροφορίες, ἱστορικές, τοπογραφικές, λαογραφικὲς καὶ ἄλλες, πέρα ἀπὸ τὴ διεξοδικὴ περιγραφὴ καὶ εὐσεβῆ διήγηση περὶ τοῦ μαρτυρίου καὶ τῶν περιστατικῶν του. Ὅσο λίγοι καὶ ἂν φαίνονται οἳ νεομάρτυρες τῆς Λέσβου ποὺ δὲν εἶναι λίγοι, γιατί σχετικὰ μὲ τὸ μέγεθος τοῦ νησιοο καὶ τὸν ἀριθμὸ τῶν κατοίκων τοῦ εἶναι ἕνας σημαντικὸς ἀριθμὸς τὸ δεκαπέντε, ἔχουν τὸ μεγάλο προνόμιο νὰ ἀποτελοῦν μία χαρακτηριστικὴ ὁμάδα, ἀπὸ τὴν ὁποία δὲν λείπουν δλὰ τὰ δυνατὰ δείγματα τοῦ μεγάλου θέματος ποὺ λέγεται «Νεομάρτυρες». Μελετώντας τοὺς εἶναι σὰν νὰ μελετοῦμε στὸ σύνολό τοι> τὸ θρησκευτικὸ καὶ ἱστορικὸ αὐτὸ φαινόμενο καὶ παίρνοομι; δειγματοληπτικὰ γεύση τοο ὅλου. 11 ρυσέξετε μερικὲς συμπτώσεις: Ι. Στὴ σειρὰ τῶν νεομαρτύρων τῆς Λέσβου ἐκπροσωπούνται δλοὶ οἳ αἰῶνες τῆς δουλείας: Ό ΙΕʹ μὲ τοὺς τρεῖς νεομάρτυρες τῆς Θερμῆς Ραφαήλ, Νικόλαο καὶ Εἰρήνη (1463). Ό ΙΣΤʹ μὲ τὸν Δούκα τὸν ράπτη (1564). Ό ΪΖʹ μὲ τὸν Πατριάρχη Παρθένιο (1657) καὶ τὸν Γεώργιο Παϊζάνο (1693). Ό ΙΗʹ μὲ τέσσερις:

τὸν Ζώρζη τὸν ʺἸβηρα (1770 ἢ 1777), τὸν Νικόλαο (1771), τὸν Χατζὴ Θεόδωρο (1784) καὶ τὸν Θεόδωρο τὸν Βυζάντιο (1795). Καὶ ὃ ΙΘʹ μὲ πέντε: τὸν Λουκᾶ (1803), τὸν Δημήτριο τὸν Λαρισαῖο (1809), τοὺς Ἀναστάσιο καὶ Δημήτριο (1816) καὶ τὸν Κωνσταντῖνο τὸν ἐξ Ἄγαρηνων (1819). 2. Ἐκπροσωποῦνται σὲ καλῆ ἀναλογία ὅλες οἳ πνευματικὲς τάξεις τῆς Ἐκκλησίας: Ἕνας ἐπίσκοπος, 6 πατριάρχης Παρθένιος. Ἕνας ἱερεύς, ὃ ἱερομόναχος Ραφαήλ. Ἕνας διάκονος, ὃ Νικόλαος τῆς Θερμῆς. Ἕνας μοναχός, 6 Λουκᾶς. Δέκα λαϊκοί, ἀπὸ τοὺς ὁποίους μία γυναίκα (ἢ Εἴρηνή της Θερμῆς). 3. Ἔκπροσωποϋνται διάφορα ἐπαγγέλματα (ἔχουμε πληρο φορίες γιὰ ὀκτώ, δηλαδὴ γιὰ ὅλους σχεδόν, ἂν προσθέσουμε τοὺς τρεῖς κληρικούς, τὸν καλόγηρο καὶ τὴν μικρὴ Εἴρηνη): Ἕνα ζωγράφο, τὸν Θεόδωρο τὸ Βυζάντιο. Δυὸ ράφτες, τὸν Δούκα καὶ τὸν Γεώργιο Παϊζάνο. Ἕνα μικρέμπορο (μεταπωλητή), τὸν Ζώρζη τὸν ʺἸβηρα. Ἕνα λαχανοπώλη, τὸν Κωνσταντῖνο τὸν ἐξ Ἄγαρηνων. Ἕναν ὑποδηματοποιό, τὸν Χατζὴ Θεόδωρο. Δυὸ καλαθοπλέκτες, τὸν Ἀναστάσιο καὶ τὸν Δημήτριο τοὺς Ἅγιασωτες. 4. Στοὺς ἅγιους νεομάρτυρες τῆς Λέσβου εἶναι δίκαιο νὰ συναριθμηθοϋν καὶ τρεῖς ἀκόμη. Οἳ δυὸ εἶναι πρόσφυγες ἀπὸ τὴν μαρτυρικὴ Αἰολικὴ πόλη τῆς Μικρας Ἀσίας τὶς Κυδωνιές, τὸ Ἄϊβαλι. Καὶ οἳ δυὸ διεκδικοον τρόπον τινὰ προσφυγικὴ στέγη στὴ φιλόξενη Λέσβο, ὀποῦ τόσοι συμπατριῶτες τοὺς βρῆκαν δεύτερη πατρίδα καὶ ἐπιβίωσαν καὶ πρόκοψαν μετὰ τὴν τραγικὴ ἐθνικὴ συμφορὰ τοῦ 1922. Ὃ ἕνας εἶναι ὃ πολιοῦχος Κυδωνιῶν νεομάρτυς Γεώργιος ὃ Χιοπολίτης, Χιώτης ποὺ μαρτύρησε στὸ Ἄϊβαλι στὶς 26 Νοεμβρίου τοῦ 1807. Ἢ τιμὴ τοῦ εἶχε ἤδη διαδοθεῖ στὴ Μυτιλήνη πρὶν ἀπὸ τὴν καταστροφή, ἀπὸ τὴν ἐδῶ Κυδωνιατικὴ κοινότητα παροικία, ὅπως δείχνει ἢ παλαιὰ εἰκόνα του ποὺ βρίσκεται στὸ ναὸ τοῦ ἁγίου Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου στὴ Μυτιλήνη, Ῥστορηθεΐσα στὶς 6 Σεπτεμβρίου 1865, «διὰ συνδρομὴς καὶ ἐξόδων τῶν ἐν τὴ πόλει ταύτη διαμενόντων Κυδωνιέων». Μετὰ τὸ 1922 ἀφιερώθηκε σʹ αὐτὸν ὃ ἐνοριακὸς ναὸς τοῦ ἀπέναντι ἀπὸ τὸ Ἄϊβαλι τούρκικου λεσβιακοῦ χωρίου, τοῦ Μπάλ τζικιοο, ποὺ μετονομάστηκε χαρακτηριστικὰ σὲ Νέες Κυδωνιές. Ὃ δεύτερος, λιγότερο γνωστὸς καὶ ξεχασμένος καὶ σʹ αὐτὸ τὸ Ἄϊβαλι, γιατί γεννήθηκε μὲν ἀλλὰ δὲν μαρτύρησε ἐκεῖ, εἶναι ὃ Κυδωνιάτης Ἁγιορείτης (Ἅγιαννανιτης) μοναχὸς Δαβίδ, ποὺ ἄπαγχονισθηκε στὴ Θεσσαλονίκη στὶς 26 Ἰουνίου 1813. Καὶ γιὰ τοὺς δυό, τὸν Γεώργιο Χιοπολίτη καὶ Δαβὶδ τὸν Κυδωνιέα, ἔγραψε ἕνα ὡραῖο βιβλίο τὸ 1955 ὃ πολυγραφότατος μελετητὴς τοῦ Λεσβιακοῦ Ἁγιολογίου κ. Γεώργιος Σωτηρίου. Τρίτος στοὺς παραλειπόμενους νεομάρτυρες τῆς Λέσβου θὰ μποροῦσε νὰ προστεθεῖ καὶ ὃ ἐθνομάρτυρας Ἐπίσκοπος Ζήλων Εὐθύμιος Ἄγριτελλης ἀπὸ τὰ Παράκοιλα, ἀδελφός της Μονῆς Λειμώνας, ποὺ πέθανε ἀπὸ τὶς κακουχίες καὶ τὰ βασανιστήρια στὶς φυλακὲς τῆς Ἄμασειας στὶς 29 Μαΐου 1921. Αὐτὸς μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἐθνομάρτυρες τῆς Μικρας Ἀσίας γράφηκε στὸ ἑορτολόγιο τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ τιμᾶται ὡς ἅγιος μὲ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Κοινὸ χαρακτηριστικὸ ὅλων τῶν νεομαρτύρων εἶναι ὃ διὰ Χριστὸν θάνατος. Γιʹ αὐτὸ καὶ λέγονται (νέο)μάρτυρ5ς. Χρῆσι (ῬυποιηΟηκε γίʺ αὐτοὺς ὃ ἴδιος ὀρός, μὲ τὸν ὅποιο ἢ Ἐκκλησία

χαρακτήριζε τοὺς παλιοὺς ἐκείνους ἡρωικοὺς ἀνθρώπους, ἄνδρες ἢ γυναῖκες, ποὺ στὴν ἐποχὴ τῶν διωγμῶν κατὰ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες προτίμησαν νὰ πεθάνουν παρὰ νὰ «ρνηθοϋν τὴν πίστη τοὺς στὸ Χριστό. Τέτοιους μάρτυρες ἔχουμε πολλούς, ἀπὸ τὴν πρώτη ἐμφάνιση τῆς Ἐκκλησίας καΐ τὸν πρωτομάρτυρα Στέφανο μέχρι τὴν κατάπαυση τῶν διωγμῶν τὸ 313 μὲ τὸν Μέγα Κωνσταντῖνο, καὶ σʹ ὅλα τὰ πλάτη τῆς γῆς κατὰ τὴν διάδοση σʹ αὐτὰ τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἦταν καὶ εἶναι οἳ ἥρωες τῆς πίστεως, οἳ ἀδάμαστοι, οἱ ἀνυπότακτοι καὶ ἀσυμβίβαστοι, τὸ καύχημα καὶ τὸ στήριγμα τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χρίστου, θύτες οἳ Ἰουδαῖοι ἢ οἳ εἰδωλολάτρες. Θύματα πάντα οἳ Χριστιανοί. Ποτὲ θύτες. Κι ἐδῶ ἔγκειται τὸ παράδοξό της νίκής τους, στὸ δτὶ νίκησαν θυσιαζόμενοι, ὅπως ὃ Χριστός, ὃ πρωτομάρτυρας, νίκησε μὲ τὸν θάνατο τοῦ τὸν θάνατο «θά νάτω θάνατον πατήσας». Ἀπὸ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ ἑξῆς, κατὰ τὴν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας, οἳ ὀρθόδοξοι χριστιανικοὶ λαοὶ τῆς Ἀνατολῆς ἔζησαν ὑπὸ παρόμοιες συνθῆκες μʹ ἐκεῖνες τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων. Τὸ Ἰσλὰμ ἦταν ἢ θρησκεία τῶν κατακτητῶν καὶ ὃ Χριστιανισμὸς ἢ θρησκεία τῶν ὑποδούλων, τῶν ραγιάδων. Καὶ ἦταν μὲν ἀνεκτὸς 6 Χριστιανισμὸς ὡς θρησκεία «τῆς Βίβλου» κατὰ τὸ Κοράνιο. Δὲν ἔλειψαν ὅμως, ὑπὸ διάφορα προσχήματα, διωγμοί, βασανισμοὶ καὶ θανατώσεις χριστιανῶν, ἄλλα καὶ προσπάθειες ἐξισλαμισμοῦ, μὲ τὸ παιδομάζωμα, μὲ προφάσεις εὐσέβειας, μὲ μικτοὺς γάμους καὶ τὰ ὅμοια. Δὲν ἦταν σπάνιοι καὶ οἳ ἑκούσιοι, οἳ θεληματικοὶ ἐξισλαμισμοί, ἀτομικοὶ ἢ καὶ ὁμαδικοί, ἴδιως σὲ ἀπομακρυσμένες ἢ ἔμπεριστατες περιοχές. Γιὰ τοὺς ἀσθενεῖς ἀνθρώπους τὸ δελέα σμὰ ἦταν πολὺ μεγάλο ἀποδεχόμενοι τὸν ἰσλαμισμὸ ἀπὸ δοο λοὶ γινόταν κύριοι, ἀπὸ φτωχοὶ πλούσιοι, ἀπὸ διωκόμενοι καὶ καταδυναστευόμενοι βρισκόταν τουλάχιστον ἐλεύθεροι, ἂν μὴ ἂν τὸ ἤθελαν καὶ διώκοντες καὶ δυνάστες. ʺἬδη ἀπὸ τὰ ἀνωτέρω φάνηκαν οἳ δυὸ βασικὲς κατηγορίες τῶν νεομαρτύρων, ποὺ προκάλεσαν οἳ παρόμοιες συνθῆκες μεκεῖνες τῶν πρώτων διωγμῶν ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρες. Δηλαδή: Ἢ σὲ μία ἔξαψη φανατισμοο θυμηθεῖτε τοὺς συγχρόνους μας ἰσλαμιστὲς ἀτομικοῦ ἢ ὁμαδικοῦ, θύματα ἔπεφταν χριστιανοί, ποὺ ἢ πίστη τους ἣ οἳ ἐνέργειες τοὺς εἶχαν κατὰ κάποιο τρόπο ἐνοχλήσει τοὺς εὐσεβεῖς μουσουλμάνους. Παραδείγματα ἀπὸ τὴ χορεία τῶν Λεσβίων νεομαρτύρων οἳ δυὸ ἅγιοί της Ἁγιάσου Ἀναστάσιος καὶ Δημήτριος, ὃ Ῥερομάρτυς Πατριάρχης Παρθένιος, οἳ νεομάρτυρες τῆς Θερμῆς, ἴσως καὶ ὃ Γεώργιος Παϊζάνος, ποὺ «ἔμαρτυρησε διὰ τὴν εὐσέβειαν». ʹἪ εἶχαν ἐκούσια ἢ σχεδὸν ἑκούσια ἐξισλαμισθεῖ κυρίως σὲ νεαρὴ ἡλικία καὶ μετανόησαν καὶ ἐπέστρεψαν στὴν «πά τρώαν εὐσέβειαν», δηλαδὴ στὴ χριστιανικὴ πίστη τῶν πατέρών τους. Τέτοιοι ἀπὸ τοὺς Λεσβίους νεομάρτυρες ἦταν δ Ζώρ ζῆς ὃ ʺἸβηρ, ὃ Χατζὴ Θεόδωρος, 6 Θεόδωρος ὃ Βυζάντιος καὶ ὃ Λουκᾶς. Στὶς περιπτώσεις αὐτὲς κατὰ τὸν ἵερο νόμο τοῦ Κορανίου ἢ ποινὴ ἦταν ἄφευκτως ὃ θάνατος. Οἱ μετανοήσαντες συνήθως μεταμφιεζόταν καὶ κρυβόταν γιὰ νὰ μὴν ἀναγνωρισθοῦν, ἐκπατριζόταν ἢ εὒʹρισκαν καταφύγιο στὸ ʺἍγιον Ὅρος. Ὅταν τοὺς ἀναγνώριζαν καὶ τοὺς κατέδιδαν (τέτοια περίπτωση ἔχουμε τοῦ Γεωργίου τοῦ Χιοπολίτου), ἢ θανατικὴ καταδίκη ἦταν βεβαία. ʺἜχουμε καὶ παραδείγματα θεληματικῆς προσέλευσης στὸ μαρτύριο ἀπὸ ἐξισλαμισθέντες ποὺ μετανόησαν καὶ δὲν ἄντεχαν τὴν κρυφὴ ζωὴ τοῦ καταζητούμενου μελλοθανάτου, ἢ πιεζόταν ἀπὸ ἰσχυρὲς καὶ ἀνυπόφορες τύψεις συνειδήσεως γιὰ τὴν ἄρνησή τους ἣ γιατί βρισκόταν σὲ μία ἔξαρση θρησκευτικοῦ ἐνθουσιασμοῦ. Στὴν κατηγορία αὐτὴ ἀνήκουν ὃ Ζώρζης ὃ ʺἸβηρ, οἳ δυὸ Θεόδωροι καὶ 6 Λουκᾶς. Καὶ στὶς δυὸ περιπτώσεις προτεινόταν ἀπὸ τοὺς δικαστὲς ἢ εὔκολη λύση, ὃ ἐξισλαμισμὸς ἢ ἢ ἐπιστροφὴ στὸ Ἰσλάμ, συνοδευόμενη μάλιστα ἀπὸ ὑποσχέσεις καὶ δελεάσματα. Ἀκόμα καὶ ἢ φυλάκιση, οἳ ξυλοδαρμοὶ καὶ τὰ ποικίλα βασανιστήρια, γιὰ νὰ εἴμαστε δίκαιοι, εἶχαν

σωφρονιστικὸ χαρακτήρα. Κατὰ τὴν ἁπλὴ λογική, εἶχαν σκοπὸ νὰ φέρουν σὲ συναίσ()ῥ ὀΐ τοὺς μελλοθανάτους γιὰ νὰ γίνουν μουσουλμάνοι ἢ νὰ ξὸνκ γίνουν μωαμεθανοί, Οἳ νεομάρτυρες προτιμοῦσαν τὸν οἴγ/ Χρὶ στὸν θάνατο, καταφρονώντας τὰ πρόσκαιρα καλὰ καὶ ἀγαθὰ ἰογι κόσμου τούτου. Καὶ αὐτὸ τοὺς καταξίωσε στὴ συνείδηση τογι λάου τοῦ Θεοϋ καὶ τοὺς ἔθεσε δίκαια στὴν Ῥδια μοίρα μὲ τοὺς ἀρχαίους μάρτυρες καὶ τοὺς ἀπέδωσε ἴση τιμὴ μʹ αὐτούς. ʺἜτσι γράφτηκαν μαρτυρολόγια («Νέα Μαρτυρολόγια»), ἰστορήθηκαν εἰκόνες τους, καθιερώθηκαν ἑορτὲς στὴ μνήμη τους, τιμήθηκαν οἳ τάφοι καὶ τὰ λείψανά τους, χτίσθηκαν ναοὶ πρὸς τιμήν τους. Οἳ νεομάρτυρες μὲ τὸ ἤρωϊκό τους παράδειγμα ἀποτέλεσαν ἀνασταλτικὸ φραγμὸ ὅλων τῶν ὀρθοδόξων λαῶν στὴ μεγάλη ἀπειλῆ τοῦ ἐξισλαμισμοῦ. Ἐξισλαμισμὸς σήμαινε πέρασμα στὴν ἀπέναντι ὄχθη, ἄμεση ἢ μακροπρόθεσμη ἀφομοίωση μὲ τοὺς Τούρκους καὶ ἀπώλεια τῆς ὀρθοδόξου συνειδήσεως καὶ τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας. Ἔτσι συνέβη μὲ τοὺς γηγενεῖς ἀρχαίους χριστιανικοὺς πληθυσμοὺς τῆς Μικρας Ἀσίας καὶ ἄλλων περιοχῶν, τοὺς Τουρκοκρῆτες καὶ τοὺς Βαλαάδες τῆς Μακεδονίας, τοὺς Πομάκους τῆς Θράκης, γιατί δχὶ καὶ μὲ τοὺς Τουρκοκυπρίους καὶ τοὺς μουσουλμάνους τῆς Βοσνίας. Μʹ αὐτὴ τὴν ἔννοια ἢ σπουδαιότητα τῶν νεομαρτύρων εἶναι διπλή, θρησκευτικὴ ἀλλὰ συγχρόνως καὶ ἐθνική. Κι αὐτὸ τὸ γνώριζαν οἳ χριστιανοί, ἀλλὰ καὶ τὸ διαισθανόταν οἳ μουσουλμάνοι τοῦ καιροῦ ἐκείνου. Στὸ χορὸ τῶν νεομαρτύρων τῆς Λέσβου ὑπάρχουν καὶ δυὸ σχετικὰ σπάνιες περιπτώσεις: 6 Δούκας ὃ ράπτης καὶ ὃ Κωνσταντίνος τοῦ Ὕψηλομετωπου. Ὃ πρῶτος, νέος καὶ ὡραῖος, ἔπεσε θύμα τοῦ παράφορου ἐρωτᾶ μιᾶς ἀδίστακτης τουρκάλας μεγάλης κυρᾶς. Ἀντιστάθηκε στὶς ἀθέμιτες προκλήσεις της, σὰν ἄλλος Ἰωσήφ, συκοφαντήθηκε καὶ καταδικάσθηκε σὲ θάνατο. Δὲν δέχθηκε νὰ ἀλλαξοπιστήσει γιὰ νὰ σωθεῖ. Προτίμησε νὰ πεθάνει ἔντιμα σὰν χριστιανός, παρὰ νὰ ζήσει ἄτιμα σὰν μωαμεθανός. Ὃ Κωνσταντῖνος, μουσουλμάνος ἀπὸ καταγωγή, γίνεται χριστιανός, ἀναγνωρίζεται καὶ ἄπαγχονιζεται. ʺἜμεινε σταθερὸς στὴν ἐλεύθερη ἐπιλογή του, παρὰ τὶς δελεαστικὲς καὶ ἐπίμονες προτάσεις τῶν παλιῶν ὁμοθρήσκων του. Αὐτὸ σὲ γενικὲς γραμμὲς εἶναι τὸ πανόραμα τῶν νεομαρτύρων τῆς Λέσβου. Ἢ ἄναρριπισή της τιμῆς τους, δχὶ μόνο στοὺς τόπους τοῦ μαρτυρίου τους, ἀλλὰ καὶ στοὺς τόπους τῆς καταγωγῆς τους, ἔδωσε μία νέα διάσταση στὴν τιμή τους. Δὲν εἶναι μόνον οἳ ἡρωικοὶ μάρτυρες τῆς χριστιανικῆς πίστεως, ποὺ προτίμησαν τὸν ὑπὲρ Χρίστου θάνατο ἀπὸ τὴν ἀνέντιμη ζωὴ τοῦ προδότου τῆς πατρώας εὐσέβειας. Δὲν εἶναι μόνο τὸ ἀνασταλτικὸ τεῖχος, ποὺ ὕψωσε ἢ πίστη τῶν χριστιανῶν κατὰ τοῦ ἐξισλαμισμοῦ. Δὲν εἶναι μόνο ἢ σωτηρία τοῦ ἱεροΰ γένους τῶν χριστιανῶν καὶ τῶν χριστιανικῶν λαῶν ἀπὸ τὸν ἐκτουρκισμὸ καὶ τὴν ἀφομοίωση πρὸς τοὺς τότε κρατοῦντες. Δὲν εἶναι μόνο ἢ γέφυρα ποὺ συνέδεσε τὴν ἀρχαία ἡρωικὴ Ἐκκλησία μὲ τὶς νεώτερες γενεὲς καὶ ἔδειξε δτὶ ἁγίους καὶ καλλινίκους μάρτυρες μπορεῖ νὰ δώσει, ἂν χρειασθεῖ, ἢ κάθε ἐποχή, ὃ πρῶτος, ἀλλὰ καὶ ὃ δέκατος ἔνατος αἰώνας τοῦ χριστιανισμοῦ, γιατί δχὶ καὶ ὃ εἰκοστὸς αἰώνας. Μαζὶ μὲ δλὰ αὐτά, ἀλλὰ καὶ πέρα ἀπὸ αὐτά, δείχνει δτὶ ἄγιους καὶ μάρτυρες τοῦ Χρίστου γέννησε καὶ τὸ νησί μας, ὅπως κάθε πόλη καὶ χώρα τῆς χριστιανικῆς οἰκουμένης: Τὸ Βυζάντιο τὸν Θεόδωρο καὶ ἢ Ἄνδριανουπολη τὸν Λουκᾶ. Ἢ Θεσσαλονίκη τὸν Νικόλαο καὶ ἢ Λάρισα τὸν Δημήτριο. Ἢ Ἰβηρία τὸν Ζώρζη καὶ ἢ Ἰθάκη τὸν Ραφαήλ. Τὸ Ἄϊβαλι τὸν Δαβὶδ καὶ ἢ Χίος τὸν Γεώργιο. Ἄλλα καὶ ἢ Μυτιλήνη τὸν Δούκα, τὸν Νικόλαο καὶ τὸν Παρθένιο. Ἢ Ἅγιασος τὸν Δημήτριο καὶ ὃ Ἀσώματος τὸν Ἀναστάσιο. Ἢ Πλαγιὰ τὸν Γεώργιο. Τὸ Ὕψη λομέτωπο τὸν Κωνσταντῖνο. Ἢ Θερμὴ τὴν Ἐϊρήνη. Οἳ Πύργοι τῆς Θερμῆς τὸν Χατζὴ Θεόδωρο. Καὶ τὰ

Παράκοιλα τὸν Εὐθύμιο. Αἷμα Λεσβιακό, δικό μας, αἷμα πατέρων καὶ ἀδελφῶν μας. Ὄσμη εὐωδιᾶς στὸ Θεό, καύχημα τοῦ γένους μας, ἁγιασμός, προστασία καὶ ἔπαινος τοῦ νησιοῦ μας. Ἀληθινὰ πατρίδα μαρτύρων ἢ Λέσβος, τόπος, ἅγιος, νησὶ ἱερό, Μνίιιθηα Κατωτέρω παραθέτουμε κατάλογο τῶν νεομαρτύρων Λέσβου, κατὰ χρονικὴ σειρά. Στὴν ἐπάνω σειρὰ ἀναγράφεται τὸ ὄνομα, ἢ ἰδιότητα καὶ 6 τόπος καταγωγῆς τοῦ νεομάρτυρος. Στὴν κάτω σειρὰ σημειώνεται ὃ τόπος τοῦ μαρτυρίου, τὸ ἔτος μιϊ ἢ ἡμερομηνία του. Ραφαήλ, ἱερομόναχος, Ἰθάκη. Καρυὲς Θερμῆς, 1463. Ἀπριλίου 9. Νικόλαος, διάκονος, Θεσσαλονίκη. Καρυὲς Θερμῆς, 1463, Ἀπριλίου 9. Εἴρηνη, 12 ἐτῶν, Θερμή. Καρυὲς Θερμῆς, 1463, Ἀπριλίου 9. Δούκας, ράπτης, Μυτιλήνη. Κωνσταντινούπολη, 1564, Ἀπριλίου 24. Παρθένιος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Μυτιλήνη. Κωνσταντινούπολη, 1657, Μαρτίου 24. Γεώργιος Παϊζάνος, ράπτης, Πλαγιά. Κωνσταντινούπολη, 1693, Φεβρουαρίου 14. Ζώρζης (Γεώργιος), μικρέμπορος, Ἰβηρία. Μυτιλήνη, ΠΙΟ/7, Ἰανουαρίου 2. Νικόλαος, Μυτιλήνη, 1771, Ἰανουαρίου 16. 9. Θεόδωρος Χατζής, ὑποδηματοποιός, Πύργοι Θερμῆς. Μυτιλήνη, 1784, Ἰανουαρίου 30. Θεόδωρος Βυζάντιος, ζωγράφος, Νεοχώριον Κῶν/πόλεως. Μυτιλήνη, 1795, Φεβρουαρίου 17. Λουκᾶς, μοναχός, Ἄνδριανουπολη. Μυτιλήνη, 1802, Μαρτίου 23. Γεώργιος Χιοπολίτης, Χίος. Κυδωνίαι, 1807, Νοεμβρίου 26. Δημήτριος, Λάρισα (Μιστεγνά;) Μυτιλήνη, 1809, Ἀπριλίου 8. Ἀναστάσιος Πανέρας, καλαθοπλέκτης, Ἀσώματος. Κασαμπας, 1816, Αὐγούστου 11. Δημήτριος Μπεγιάζης, καλαθοπλέκτης, Ἅγιασος. Κασαμπας, 1816, Αὐγούστου 11, 16. Κωνσταντῖνος ὃ ἐξ Ἄγαρηνων, λαχανοπώλης, Ὕψηλομέτωπο. Κωνσταντινούπολη, 1819, Ἰουνίου 2. 17. Εὐθύμιος Ἄγριτελλης, ἐπίσκοπος Ζήλων, Παράκοιλα. Ἄμασεια,