1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Υπεύθυνος μαθήματος Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης
Μικροοικονομική ανάλυση 2 Η μέθοδος της «αφαίρεσης» και η μελέτη της οικονομικής συμπεριφοράς Τα άτομα ενεργούν σκόπιμα επιδιώκοντας το ατομικό τους συμφέρον. Η μελέτη της συμπεριφοράς τους εξηγεί τα οικονομικά φαινόμενα (Μεθοδολογικός ατομικισμός) ΑΓΟΡΑ: σύνολο δραστηριοτήτων προσφοράς & ζήτησης (πληροφόρηση κίνητρο) εμπορευμάτων (τι-που-πόσο-πως) Εφαρμοσμένη Μικροοικονομική 1 Μ. Ζουμπουλάκης
Ανάλυση της λειτουργίας της αγοράς 3 Όλες οι επιλογές έχουν (εναλλακτικό) κόστος Το πρόβλημα συντονισμού των επιλογών 2 εφικτές λύσεις 1. Συντονισμός βάσει εντολών: Έθιμα - Καταναγκασμός Σχέδιο 2. Συντονισμός βάσει κανόνων συμπεριφοράς: ΑΓΟΡΑ Το «αόρατο χέρι» του Adam Smith: συντονισμός βάσει κανόνων με κριτήριο τις τιμές (ιδιοκτησία + ηθικές δεσμεύσεις) Το ψαλίδι του Marshall (1890): ισορροπία προσφοράς & ζήτησης = η πρώτη μικροοικονομική ανάλυση ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ (clearing) όταν οι προτεινόμενες τιμές εξισώνουν την προσφερόμενη με τη ζητούμενη ποσότητα Εφαρμοσμένη Μικροοικονομική 1 Μ. Ζουμπουλάκης
Υποθέσεις Παραδοχές- Συνθήκες 4 υπόθεση ορθολογικής συμπεριφοράς: ορθή χρήση μέσων για επίτευξη σκοπών με βάση την Ισο-οριακή αρχή (οριακό όφελος = οριακή ζημία) Δευτερεύουσα Υ: πλήρης, άμεση και δωρεάν γνώση, σταθερές προτιμήσεις, χωρίς αλληλεξάρτηση παραδοχές για τους φυσικούς περιορισμούς: φθίνουσες αποδόσεις, αποδόσεις κλίμακας, αυξανόμενο κόστος παραδοχές για κοινωνικούς περιορισμούς: νόμοι, πολιτικοί & οικονομικοί θεσμοί= ασφάλεια ατομικών δικαιωμάτων Συνθήκη ceteris paribus = οι υπόλοιποι προσδιοριστικοί παράγοντες μένουν σταθεροί Συνθήκες εφαρμογής: τόπος-χρόνος Ποιες μεταβλητές καθορίζονται εκτός του υποδείγματος (εξωγενείς) και ποιες καθορίζονται από το υπόδειγμα (ενδογενείς); Εφαρμοσμένη Μικροοικονομική 1 Μ. Ζουμπουλάκης
5 7 έννοιες της νεοκλασικής υπόθεσης οικονομικής ορθολογικότητας 1. Το άτομο επιδιώκει να μεγιστοποιήσει την ευχαρίστηση του ή/και να ελαχιστοποιήσει τον πόνο του (Jevons 1871) 2. Το άτομο κάνει συνεπείς επιλογές για να επιτύχει το σκοπό του (Pareto 1906) 3. Κάθε άτομο επιδιώκει την καλύτερη κατανομή των σπάνιων πόρων που διαθέτει υπό περιορισμούς (Robbins 1932). Επειδή κανείς δεν τα ξέρει όλα, άριστη συμπεριφορά δεν υπάρχει (Hayek 1937, Ηutchison 1938). Τρεις λύσεις: είναι μία ιδεώδης συμπεριφορά (Samuelson 1947) ή μία ιδεοτυπική συμπεριφορά (Machlup 1955) ή μια σύμβαση: Έστω ότι οι άνθρωποι συμπεριφέρονται ως να μεγιστοποιούν (Friedman 1953). 4. Το άτομο επιδιώκει την αντικειμενικά ενδεδειγμένη λύση για κάθε κατάσταση (Popper 1967) 5. Τα άτομα συμπεριφέρονται υπολογίζοντας τον κίνδυνο και την αντίδραση των άλλων (Von Neumann & Morgenstern1944, Nash 1950) 6. Οι άνθρωποι επιδιώκουν απλώς την πιο ικανοποιητική λύση με βάση όσα γνωρίζουν (satisfycing, Simon 1969). 7. Τα άτομα επιδιώκουν ότι καλύτερο σε συνθήκες αβεβαιότητας και ελλιπούς πληροφόρησης με λάθη και αντιφάσεις (Kahneman & Tversky 1979) Εφαρμοσμένη Μικροοικονομική 1 Μ. Ζουμπουλάκης
Το υποθετικό-παραγωγικό μοντέλο εξήγησης Ι. ΟΡΙΣΜΟΙ-ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ Συνθήκες εφαρμογής ΙΙ. ΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Συμπεράσματα (θεωρίες) ΙΙΙ. ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Η θεωρία είναι Η θεωρία είναι ΑΣΥΝΕΠΗΣ ΣΥΝΕΠΗΣ προς τα γεγονότα προς τα γεγονότα η θεωρία απορρίπτεται ή διορθώνεται η θεωρία είναι προσωρινά αληθής 6 Εφαρμοσμένη Μικροοικονομική 1 Μ. Ζουμπουλάκης
ένα υπόδειγμα μελέτης της ζήτησης διαμερισμάτων 7 Ζήτηση: Ας υποθέσουμε ότι το μεγαλύτερο ποσό που είναι διατεθειμένος να πληρώσει κάποιος για ένα κοντινό διαμέρισμα είναι 300/μήνα. Τότε p = 300 Q D = 1. Ας υποθέσουμε ότι η τιμή πρέπει να πέσει στα 290 για να θέλει να το νοικιάσει και κάποιος άλλος. Τότε: p = 290 Q D = 2.
8 Η κατασκευή υποδείγματος για τη ζήτηση διαμερισμάτων Όσο χαμηλότερο είναι το ενοίκιο p, τόσο περισσότερα είναι τα κοντινά διαμερίσματα που ζητούνται p Q D Το διάγραμμα της ζητούμενης ποσότητας σε σχέση με την τιμή είναι η καμπύλη ζήτησης της αγοράς για τα κοντινά διαμερίσματα.
9 Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς για διαμερίσματα p Q D
10 Η κατασκευή υποδείγματος για την προσφορά διαμερισμάτων Προσφορά: Χρειάζεται χρόνος για να χτιστούν περισσότερα κοντινά διαμερίσματα οπότε βραχυχρόνια η ποσότητα των διαθέσιμων διαμερισμάτων είναι σταθερή (ας πούμε 100).
11 Η καμπύλη προσφοράς της αγοράς για διαμερίσματα p 100 Q S
Ισορροπία της ανταγωνιστικής αγοράς 12 «χαμηλή» τιμή ενοικίου η ζητούμενη ποσότητα των κοντινών διαμερισμάτων είναι μεγαλύτερη από την προσφερόμενη η τιμή θα αυξηθεί. «υψηλή» τιμή ενοικίου η ζητούμενη ποσότητα είναι μικρότερη από την προσφερόμενη η τιμή θα μειωθεί. Όταν η ζητούμενη ποσότητα = προσφερόμενη ποσότητα η τιμή ούτε θα αυξηθεί ούτε θα μειωθεί άρα η αγορά βρίσκεται σε ισορροπία.
Ισορροπία ανταγωνιστικής αγοράς 13 p p e Όσοι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν pe για κοντινά διαμερίσματα θα βρουν να νοικιάσουν. Όσοι δεν είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν p e για κοντινά διαμερίσματα θα νοικιάσουν απομακρυσμένα διαμερίσματα. 100 Q D,Q S
Συγκριτική στατική ανάλυση 14 Τι είναι εξωγενές στο υπόδειγμα; η τιμή των απομακρυσμένων διαμερισμάτων η ποσότητα των κοντινών διαμερισμάτων το εισόδημα των εν δυνάμει ενοικιαστών. Τι συμβαίνει αν αλλάξουν αυτές οι εξωγενείς μεταβλητές; Όταν δηλ. cetera non paribus? Ας υποθέσουμε ότι η τιμή των απομακρυσμένων διαμερισμάτων αυξάνει Η ζήτηση για κοντινά διαμερίσματα αυξάνει (μετατόπιση προς τα δεξιά), προκαλώντας αύξηση της τιμής για κοντινά διαμερίσματα.
Ισορροπία ανταγωνιστικής αγοράς 15 p Η μεγαλύτερη ζήτηση προκαλεί αύξηση της τιμής. Η ποσότητα διαμερισμάτων που νοικιάζονται παραμένει ίδια p e 100 Q D,Q S
Συγκριτική στατική ανάλυση 16 Ας υποθέσουμε ότι κτίζονται περισσότερα κοντινά διαμερίσματα. Η προσφορά είναι μεγαλύτερη, άρα η τιμή για κοντινά διαμερίσματα μειώνεται.
Ισορροπία της αγοράς 17 p Η υψηλότερη προσφορά προκαλεί μείωση της τιμής στην αγορά και μεγαλύτερη ποσότητα διαμερισμάτων που νοικιάζονται p e 100 Q D,Q S
Σύνολα καταναλωτικών δυνατοτήτων 18 Ένα σύνολο καταναλωτικών δυνατοτήτων είναι ένα σύνολο καταναλωτικών επιλογών διαθέσιμων στον καταναλωτή. Τι περιορίζει τις καταναλωτικές επιλογές; Οι περιορισμοί σχετικά με τον προϋπολογισμό, το χρόνο και τις δυνατότητες. Ένας συνδυασμός καταναλωτικών αγαθών που περιέχει x 1 μονάδες του προϊόντος 1, x 2 προϊόντος 2 και ούτω καθεξής μέχρι τις x n μονάδες του προϊόντος n παριστάνεται από το άνυσμα (x 1, x 2,, x n ). Οι τιμές των προϊόντων: p 1, p 2,, p n.
Εισοδηματικοί περιορισμοί 19 Ε: Πότε ένας συνδυασμός (x 1,, x n ) είναι προσιτός σε τιμές p 1,, p n? Όταν: p 1 x 1 + + p n x n m όπου m είναι το (διαθέσιμο) εισόδημα του καταναλωτή. Οι προσιτοί συνδυασμοί συνιστούν τον εισοδηματικό περιορισμό του καταναλωτή. { (x 1,,x n ) x 1 0,, x n και p 1 x 1 + + p n x n = m }. Ο εισοδηματικός περιορισμός είναι το άνω όριο του συνόλου καταναλωτικών δυνατοτήτων.
20 Σύνολο καταναλωτικών δυνατοτήτων και εισοδηματικός περιορισμός για δύο αγαθά x 2 m /p 2 Ο εισοδηματικός περιορισμός είναι p 1 x 1 + p 2 x 2 = m. m /p 1 x 1
21 Σύνολο καταναλωτικών δυνατοτήτων και εισοδηματικός περιορισμός για δύο προϊόντα x 2 m /p 2 Ο εισοδηματικός περιορισμός είναι p 1 x 1 + p 2 x 2 = m. Μη προσιτοί Μόλις προσιτοί Προσιτοί m /p 1 x 1
Εισοδηματικός περιορισμός για τρία αγαθά 22 x 2 m /p 2 p 1 x 1 + p 2 x 2 + p 3 x 3 = m m /p 3 x 3 m /p 1 x 1
23 Ακραίες περιπτώσεις: τέλεια συμπληρωματικά /υποκατάστατα αγαθά Αν ένας καταναλωτής θεωρεί πάντα τα προϊόντα 1 και 2 ως ισοδύναμα, τότε, τα αγαθά αυτά είναι τέλεια συμπληρωματικά και μόνο η συνολική ποσότητά τους σε συνδυασμούς καθορίζει τη σειρά προτίμησής τους (1 καφές/2 ζάχαρες) Αν ένας καταναλωτής είναι διατεθειμένος να υποκαθιστά ένα αγαθό με ένα άλλο σε μια σταθερή αναλογία τότε, τα αγαθά αυτά είναι τέλεια υποκατάστατα (χοιρινή/μοσχαρίσια) Εφαρμοσμένη Μικροοικονομική 1 Μ. Ζουμπουλάκης
24 Σύνολο καταναλωτικών δυνατοτήτων και περιορισμοί αλλαγές εισοδήματος και τιμών Ο εισοδηματικός περιορισμός και το σύνολο καταναλωτικών δυνατοτήτων εξαρτώνται από τις τιμές και το εισόδημα. Τι συμβαίνει όταν αλλάζουν οι τιμές ή το εισόδημα; Το εισόδημα αυξάνεται ή μειώνεται ατομικά (αυξήσεις, μπόνους) ή ομαδικά (πχ. φόροι, εισοδηματική πολιτική, συλλογικές συμβάσεις) Οι τιμές αυξάνονται ή μειώνονται ατομικά ή ομαδικά (πχ. ΦΠΑ) Εφαρμοσμένη Μικροοικονομική 1 Μ. Ζουμπουλάκης
25 Το υψηλότερο εισόδημα προσφέρει περισσότερες επιλογές x 2 Νέες προσιτές καταναλωτικές επιλογές Οι αρχικοί και οι νέοι εισοδηματικοί περιορισμοί είναι παράλληλοι (ίδια κλίση). Αρχικό σύνολο καταναλωτικών δυνατοτήτων x 1
26 Πώς το σύνολο καταναλωτικών δυνατοτήτων και ο εισοδηματικός περιορισμός αλλάζουν όταν η p 1 μειώνεται από p 1 σε p 1 ; x 2 m/p 2 Νέες προσιτές επιλογές -p 1 /p 2 Αρχικό σύνολο καταναλωτικών δυνατοτήτων m/p 1 m/p 1 x 1
Προτιμήσεις & περιορισμένη επιλογή 27 x 2 Προτιμότεροι συνδυασμοί Προσιτοί συνδυασμοί x 1
Ορθολογικά περιορισμένη επιλογή 28 x 2 Η (x 1 *,x 2 *) είναι οριακά προσιτή η (x 1 *,x 2 *) εκμηδενίζει τις οικονομικές δυνατότητες του καταναλωτή p 1 x 1 * + p 2 x 2 * = m. x 2 * x 1 * x 1
29 Θεωρητική θεμελίωση της ατομικής καμπύλης ζήτησης
Αλλαγές ως προς το εισόδημα x 2 Οι p 1 και p 2 παραμένουν σταθερές. y < y < y x 2 x 2 x 2 Καμπύλη ζήτησης ως προς το εισόδημα (Engel) x 1 x 1 x 1 x 1 30
Επιπτώσεις μεταβολών στο εισόδημα 31 Ένα αγαθό, η ζητούμενη ποσότητα του οποίου αυξάνεται ανάλογα με το εισόδημα ονομάζεται κανονικό. Γι αυτό και η καμπύλη Engel ενός κανονικού αγαθού είναι θετικά κεκλιμένη. Ένα αγαθό, η ζητούμενη ποσότητα του οποίου μειώνεται όσο αυξάνεται το εισόδημα ονομάζεται κατώτερο ως προς το εισόδημα (Giffen goods) Γι αυτό και η καμπύλη Engel ενός κατώτερου ως προς το εισόδημα αγαθού είναι αρνητικά κεκλιμένη. Αγαθά πολυτελείας; αποτέλεσμα επίδειξης (Veblen goods) Εφαρμοσμένη Μικροοικονομική 1 Μ. Ζουμπουλάκης
Από τις συναρτήσεις της ατομικής ζήτησης σε εκείνες της ζήτησης της αγοράς 32 Αναλογιστείτε μια οικονομία που έχει n καταναλωτές και που παριστάνεται από την i = 1,, n. Η συνάρτηση της κοινής ζήτησης του καταναλωτή i για το αγαθό j είναι: x *i j (p 1, p 2, m i ) Όταν όλοι οι καταναλωτές είναι λήπτες τιμών, η συνάρτηση της ζήτησης της αγοράς για το αγαθό j είναι: Όπου M = nm. X ( p, p, m,, m ) = x ( p, p, m ). j 1 2 1 n n i= 1 * j i 1 2 Αν όλοι οι καταναλωτές είναι ίδιοι: * j 1 2 j 1 2 X ( p, p, M) = n x ( p, p, m) i
Από τις συναρτήσεις της ατομικής ζήτησης σε εκείνες της ζήτησης της αγοράς 33 Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς είναι το «οριζόντιο άθροισμα» των ατομικών καμπυλών ζήτησης των καταναλωτών. Έστω ότι υπάρχουν μόνο δύο καταναλωτές i = A,B. Τότε:
Από τις συναρτήσεις της ατομικής ζήτησης σε εκείνες της ζήτησης της αγοράς 34 p 1 p 1 p 1 p 1 p 1 p 1 20 15 * x1 A * x1 B
35 Από τις συναρτήσεις της ατομικής ζήτησης σε εκείνες της ζήτησης της αγοράς p 1 p 1 p 1 p 1 p 1 p 1 * x1 A p 1 20 15 p 1 p 1 * x1 B Το «οριζόντιο άθροισμα» των καμπυλών ζήτησης των ατόμων A και B. 35 x * A B 1 x1
Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς για 1 αγαθό 36 p 1 Q 1 Εφαρμοσμένη Μικροοικονομική 1 Μ. Ζουμπουλάκης
Προσδιοριστικοί παράγοντες της Ζ 37 Ο νόμος της ζήτησης ισχύει μόνον όταν οι άλλοι παράγοντες παραμένουν σταθεροί 1)Διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών 2)Προτιμήσεις 3)Τιμές υποκατάστατων και συμπληρωματικών αγαθών 4)Πλούτος (αποταμιεύσεις, ιδιοκτησίες κλπ) 5)Δυνατότητα δανεισμού 6)Αβεβαιότητα (οικονομική συγκυρία) Όταν δηλ. cetera non paribus ο νόμος δεν ισχύει