ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Transcript

1 Ένθετο Κεφάλαιο ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 1 Καταναλωτική συμπεριφορά Σκοπός αυτής της διάλεξης είναι να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι καταναλωτές κάνουν τις επιλογές τους τις οποίες απεικονίζουμε με τις καμπύλες ζήτησης Έτσι θα ξέρουμε γιατί οι καμπύλες ζήτησης έχουν αρνητική κλίση (νόμος της ζήτησης) και γιατί μετατοπίζονται αντιδρώντας στις αλλαγές Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 2 Ε. Σαρτζετάκης 1

2 Υποθέσεις Ο καταναλωτής παίρνει ικανοποίηση από τη χρήση αγαθών και υπηρεσιών, την οποία ονομάζουμε χρησιμότητα Η χρησιμότητα δεν μπορεί να μετρηθεί σε απόλυτες μονάδες παρά μόνο να εκτιμηθεί σχετικά έτσι ώστε να επιτρέπει συγκρίσεις Ο καταναλωτής έχει προτιμήσεις τις οποίες παίρνουμε σαν δεδομένες Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 3 Υποθέσεις Ο καταναλωτής χρησιμοποιεί τις προτιμήσεις για να επιλέγει από εφικτά σύνολα Ιδιότητες προτιμήσεων Έστω ότι τα Α, Β και Γ συμβολίζουν υποθετικές ομάδες από αγαθά. Έστω ότι η σχέση προτίμησης συμβολίζεται με _ (επομένως, Α_Β σημαίνειότι«το Α είναι τουλάχιστον τόσο καλό όσο το Β») Ιδιότητα 1: Συμπληρωματικότητα Για κάθε δύο ομάδες, Α & Β, είτε Α_Β, Β_Α, ή Α~Β (όπου το σύμβολο ~ σημαίνει αδιαφορία μεταξύ Α και Β) Ιδιότητα 2: Μεταβατικότητα Εάν Α_Β καιβ_γ, τότε Α_Γ Ιδιότητα 3: Συνέχεια το σύνολο των αγαθών που δεν είναι καλύτερο από ένα άλλο συγκεκριμένο αγαθό είναι κλειστό Ο Debreu έδειξε ότι αν οι προτιμήσεις ικανοποιούν τις ιδιότητες 1-3, μπορούμε να απεικονίσουμε τις προτιμήσεις με μια συνάρτηση χρησιμότητας. (Αλλά όχι μοναδική!) Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 4 Ε. Σαρτζετάκης 2

3 Υποθέσεις Ιδιότητα 4: Περισσότερο είναι καλύτερο (μη κορεσμός) Αν η ομάδα αγαθών περιέχει τουλάχιστον αρκετή ποσότητα από κάθε αγαθό το οποίο περιέχει ηβ, αλλά και περισσότερο από κάποιο από αυτά τα αγαθά, τότε Α_Β Ιδιότητα 5: Κυρτότητα ή φθίνων οριακός λόγος υποκατάστασης ένας καταναλωτής που είναι αδιάφορος ανάμεσα στο Α και το Β θα προτιμούσε αυστηρά έναν γραμμικό συνδυασμό Γ = αα + (1-α)Β απόείτεαπλάαείτεαπλάβ Ιδιότητα 6: Διαφοροποίηση η συνάρτηση χρησιμότητας μπορεί να διαφοροποιηθεί Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 5 Συνολική και οριακή χρησιμότητα Η γενικευμένη μορφή της συνάρτησης χρησιμότητας είναι: ΤU = φ(χ 1, Χ 2,, Χ ν ) όπου: ΤU = συνολική χρησιμότητα και Χ 1,.., Χ ν = ποσότητες των αγαθών 1,.., ν Η οριακή χρησιμότητα είναι: ΜU Χ1 = (dτu)/(dπ Χ1 ) (εάν μπορούσαμε να μετρήσουμε την συνολική χρησιμότητα) Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 6 Ε. Σαρτζετάκης 3

4 Συνολική και οριακή χρησιμότητα Συνολική και οριακή χρησιμότητα Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 7 Καμπύλες αδιαφορίας. Είναι καμπύλες που ορίζουν τους συνδυασμούς δύο ή περισσότερων αγαθών που δίνουν στον καταναλωτή την ίδια χρησιμότητα. Κάθε επίπεδο χρησιμότητας αντιστοιχεί σε μια καμπύλη αδιαφορίας Π.χ. Υποθέτουμε δύο αγαθά Χ και Ψ, και μια συνάρτηση χρησιμότητας TU=Χ+Ψ. Η καμπύλη αδιαφορίας που αντιστοιχεί σε 10 utils θα δινόταν από τη γραμμική σχέση 10=Χ+Ψ. Ποια από τις παραπάνω ιδιότητες δεν ικανοποιούν αυτές οι προτιμήσεις; Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 8 Ε. Σαρτζετάκης 4

5 Από την συνολική χρησιμότητα στις καμπύλες αδιαφορίας Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 9 Καμπύλες αδιαφορίας χωρίς την συνολική χρησιμότητα Καθώς όπως αναφέραμε η μέτρηση χρησιμότητας σε απόλυτα μεγέθη δεν είναι δυνατή, θα ακολουθήσουμε έναν άλλο δρόμο οικοδόμησης των καμπυλών αδιαφορίας Ας υποθέσουμε ότι ένας καταναλωτής επιλέγει μεταξύ δύο αγαθών Χ και Ψ, και ας επιλέξουμε τον συνδυασμό c(2,6) Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 10 Ε. Σαρτζετάκης 5

6 Καμπύλες αδιαφορίας χωρίς την συνολική χρησιμότητα Ο καταναλωτής προτιμά του c(2,6), κάθε συνδυασμό που του δίνει περισσότερη ποσότητα από τουλάχιστον ένα αγαθό Εάνεπαναλάβουμετοίδιογια όλους τους πιθανούς συνδυασμούς, τότε θα βρούμε τους συνδυασμούς εκείνους που αφήνουν τον καταναλωτή αδιάφορο, όπως ο g(6,2) Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 11 Χάρτης καμπυλών αδιαφορίας Οι προτιμήσεις του καταναλωτή μπορεί να απεικονιστούν στον χάρτη καμπυλών αδιαφορίας, ο οποίος ταξινομεί πλήρως όλους τους πιθανούς συνδυασμούς των δύο αγαθών Μπορούν άραγε να τέμνονται; ΩΧ! Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 12 Ε. Σαρτζετάκης 6

7 Αποτέλεσμα των υποθέσεων Οι ιδιότητες 1-3 μας δίνουν μια συνάρτηση χρησιμότητας (σχέση ποσότητας και χρησιμότητας) που μπορεί να περιγραφεί από οικογένειες μητεμνόμενων καμπυλών αδιαφορίας Η ιδιότητα 4 συνεπάγεται ότι η χρησιμότητα αυξάνει με την ποσότητα αλλά με φθίνον ρυθμό, και επομένως οι καμπύλες αδιαφορίας έχουν αρνητική κλίση Η ιδιότητα 5 μας συνεπάγεται ότι οι καμπύλες αδιαφορίας πρέπει να είναι κυρτές Και η ιδιότητα 6 συνεπάγεται ότι μπορούμε να προσδιορίσουμε την κλίση της καμπύλης αδιαφορίας από το λόγο των οριακών χρησιμοτήτων Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 13 Οριακός λόγος υποκατάστασης Η κλίση των καμπυλών αδιαφορίας ονομάζεται οριακός λόγος υποκατάστασης (marginal rate of substitution, MRS) Ορίζεται ως οι μονάδες του αγαθού Ψ τις οποίες ο καταναλωτής πρέπει να εγκαταλείψει, έτσι ώστε αυξάνοντας την κατανάλωση του Χ κατά μια μονάδα, να διατηρήσει το επίπεδο χρησιμότητας Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 14 Ε. Σαρτζετάκης 7

8 Οριακός λόγος υποκατάστασης ΟΟΛΥ(MRS) είναι ίσος με την (απόλυτη τιμή) της κλίσης της καμπύλης Στο διάγραμμα, MRS c =1/2 MRS g =2 Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 15 Οριακός λόγος υποκατάστασης Ο οριακός λόγος υποκατάστασης μπορεί να υπολογιστεί από την συνάρτηση χρησιμότητας. Ας υποθέσουμε ότι είμαστε στην καμπύλη αδιαφορίας που αντιστοιχεί σε Γ μονάδες χρησιμότητας U(X,Ψ) = Γ και θέλουμε να μετακινηθούμε σε ένα άλλο σημείο της (δηλαδή κρατάμε την συνολική χρησιμότητα σταθερή). Η συνολική αλλαγή θα είναι: du = MU X d X +MU Ψ d Ψ = 0 d Ψ / d X * = - MU X /MU Ψ όπου MU X = U/ Χ καιmu Ψ = U/ Ψ, είναι οι οριακές χρησιμότητες των Χ και Ψ Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 16 Ε. Σαρτζετάκης 8

9 Οριακός λόγος υποκατάστασης O MRS δεν είναι σταθερός εξαρτάται από την καμπύλη πάνω στην οποία βρισκόμαστε, και από το σημείο μιας συγκεκριμένης καμπύλης στο οποίο βρισκόμαστε ΑΣΚΉΣΕΙΣ Ποια είναι τα γενικά σχήματα των καμπυλών αδιαφορίας που σχετίζονται με τις παρακάτω προτιμήσεις: 1. U = 3x + 2z 2. U = min {x,z} 3. U = xz 4. U = 10(xz) 2 Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 17 Οριακός λόγος υποκατάστασης 2 λίτρα γάλα ΜΕΒΓΑΛ και 2 λίτρα ΕΒΓΑ 1 δεξί και ένα αριστερό παπούτσι Τέλεια υποκατάστατα αγαθά Σταθερός ΟΛΥ Τέλεια συμπληρωματικά αγαθά ΟΛΥ είτε 0 είτε Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 18 Ε. Σαρτζετάκης 9

10 Ερώτηση Για ποιες καμπύλες αδιαφορίας είναι πιο επιθυμητό το αγαθό Χ; Ψ Ψ IΙ I 0 Χ Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης Χ Περιορισμοί Οι καταναλωτές έχουν περιορισμένους πόρους (εισόδημα, χρόνο) γιανααγοράσουν τα αγαθά που προτιμούν. Αυτοίοιπόροι ορίζουν το σύνολο των αγαθών που είναι εφικτό. Σκεφτείτε τον εισοδηματικό περιορισμό: Τ Χ Χ + Τ Ψ Ψ Υ όπου Υ το εισόδημα. Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 20 Ε. Σαρτζετάκης 10

11 Γραμμή εισοδηματικού περιορισμού Ο εισοδηματικός περιορισμός ορίζει τη σκιασμένη εφικτή περιοχή Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 21 Γραμμή εισοδηματικού περιορισμού Το όριο του εφικτού συνόλου δίνεται από Τ Χ Χ + Τ Ψ Ψ Υ Ψ = (Υ / Τ Ψ ) - (Τ Χ / Τ Ψ )Χ. η υπόθεση του μη-κορεσμού μας διαβεβαιώνει ότι οι καταναλωτές επιλέγουν στο όριο Η κλίση της γραμμής εισοδηματικού περιορισμού είναι ίση με τον αρνητικό λόγο των τιμών [ένα είδος «αγοραίου λόγου μετασχηματισμού» ανάμεσα στα αγαθά] Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 22 Ε. Σαρτζετάκης 11

12 Γραμμή εισοδηματικού περιορισμού Επίδραση μείωσης της τιμής του Ψ Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 23 Γραμμή εισοδηματικού περιορισμού Επίδραση αύξησης της τιμής του Χ Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 24 Ε. Σαρτζετάκης 12

13 Γραμμή εισοδηματικού περιορισμού Επίδραση αύξησης του εισοδήματος Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 25 Καταναλωτική ισορροπία Το σημείο h είναι ισοδύναμο του i αλλά αυτό είναι χειρότερο του c Επομένως επιλέγουμε τον συνδυασμό c(2,6) Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 26 Ε. Σαρτζετάκης 13

14 Καταναλωτική ισορροπία Στο h, η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας (ο MRS) είναι απλά ίσος με την κλίση της γραμμής εισοδηματικού περιορισμού (το λόγο των τιμών) MRS = MU X / MU Ψ = Τ Χ / Τ Ψ Η ισορροπία επιτυγχάνεται όταν ο καταναλωτής επιλέγει τον συνδυασμό των αγαθών που του προσφέρει τη μεγαλύτερη ικανοποίηση ανάμεσα σε όλους τους εφικτούς συνδυασμούς Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 27 Γωνιακές λύσεις Ψωμί Τι συμβαίνει στις γωνιακές λύσεις; 200 I 3 I 2 I Χαβιάρι Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 28 Ε. Σαρτζετάκης 14

15 Συγκριτική στατική ανάλυση Γραμμή εισοδήματος κατανάλωσης Δείχνει τα σημεία ισορροπίας καθώς αλλάζει το εισόδημα του καταναλωτή Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 29 Συγκριτική στατική ανάλυση Aν η ποσότητα ενός αγαθού που αγοράζεται αυξάνει με την αύξηση του εισοδήματος, το ονομάζουμε φυσιολογικό αγαθό (normal) Αν η ποσότητα που αγοράζεται μειώνεται με την αύξηση του εισοδήματος, ονομάζεται κατώτερο αγαθό (inferior) Οι καμπύλες Engel συνδέουν την ποσότητα κάποιου αγαθού που αγοράζεται για διαφορετικά επίπεδα εισοδήματος (θετική κλίση για φυσιολογικά αγαθά, αρνητική για κατώτερα) Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 30 Ε. Σαρτζετάκης 15

16 Συγκριτική στατική ανάλυση Γραμμή τιμής κατανάλωσης Είναι τα αγαθά Χ και Ψ συμπληρωματικά ή υποκατάστατα; Δείχνει τα σημεία ισορροπίας καθώς αλλάζει ητιμήτου αγαθού Χ Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 31 Συγκριτική στατική ανάλυση Υποκατάστατα: Αγαθάγιαταοποίαμιααύξηση (μείωση) στην τιμή του ενός οδηγεί σε μια αύξηση (μείωση) στην κατανάλωση του άλλου, π.χ. διαφορετικές μάρκες κάποιου προϊόντος. Συμπληρωματικά: Αγαθά για τα οποία μια αύξηση (μείωση) στην τιμή του ενός οδηγεί σε μια μείωση (αύξηση) στην κατανάλωση του άλλου, π.χ. αλμυρά μπισκότα και μπύρα Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 32 Ε. Σαρτζετάκης 16

17 Συγκριτική στατική ανάλυση Είναι πολύ σημαντικό για αυτούς που λαμβάνουν επιχειρηματικές αποφάσεις να γνωρίζουν τις σχέσεις υποκατάστασης-συμπληρωματικότητας που αφορά σταπροϊόνταπουπουλάνε. Θα πρέπει να μπορείς να προβλέπεις πώς θα επιδράσουν μεταβολές στις τιμές άλλων προϊόντων στη ζήτηση των δικών σου προϊόντων, και επίσης να μπορείςνααναγνωρίζειςπώςοιτιμέςγιακάθεένα από τα προϊόντα σου επηρεάζει τις ποσότητες που αγοράζουν από τα άλλα αγαθά σου Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 33 Μεταβολές τιμής και καμπύλη ζήτησης Όταν μια τιμή μεταβάλλεται έχουμε δύο επιδράσεις πάνω στην αγοραζόμενη ποσότητα αυτού του αγαθού. Ας υποθέσουμε ότι η τιμή του Χ αυξάνεται θα παρατηρούσαμε ότι 1. Οι καταναλωτές υποκαθιστούν το προϊόν με το Ψ επειδή στο όριο είναι πιο οικονομικός τρόπος για να πάρουν χρησιμότητα (MU Χ / Τ Χ < MU Ψ / Τ Ψ ) Επίδραση Υποκατάστασης 2. Οι καταναλωτές έχουν λιγότερο πραγματικό εισόδημα λόγω των υψηλότερων τιμών και επομένως προσαρμόζουν την κατανάλωση για αποζημίωση Επίδραση Εισοδήματος Αυτέςοιεπιδράσειςδρουνπροςτηνίδια κατεύθυνση για τα κανονικά αγαθά αντίθετες κατευθύνσεις για τα κατώτερα αγαθά. Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 34 Ε. Σαρτζετάκης 17

18 Μεταβολές τιμής και καμπύλη ζήτησης Όταν η τιμή του Χείναι3, ο Α καταναλώνει 5 μονάδες Χ, όταν ητιμήαυξηθεί σε 6, τότε καταναλώνει μόνο 2 μονάδες Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 35 Μεταβολές τιμής και καμπύλη ζήτησης Μπορείςναλύσειςωςπροςτηζήτησηαναλυτικάμεγιστοποιώνταςτη χρησιμότητα με δεδομένο τον εισοδηματικό περιορισμό. Γιανατοκάνεις αυτό μπορείς να χρησιμοποιήσεις τεχνικές του Lagrange ήνα χρησιμοποιήσεις υποκατάσταση. Γιατηχρήσητουδευτέρου, απλά χρησιμοποίησε τη γραμμή εισοδηματικού περιορισμού ώστε να υποκαταστήσεις ένα από τα αγαθά, π.χ. Ψ = Υ/Τ Ψ -(Τ Χ /Τ Ψ )Χ Για να μεγιστοποιήσεις U= ΧΨ υπό τον περιορισμό Τ Χ Χ + Τ Ψ Ψ = Υ Υποκατέστησε για Ψ, μετά μεγιστοποίησε U= Χ[Υ/ Τ Ψ -(Τ Χ / Τ Ψ )Χ] Δεδομένου ότι.: U Χ = 0 = Χ[- Τ Χ / Τ Ψ ] + [Υ/ Τ Ψ -(Τ Χ / Τ Ψ )Χ] Αποτέλεσμα: Χ* = Υ/(2 Τ Χ ) και Ψ* = Υ/(2 Τ Ψ ) Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 36 Ε. Σαρτζετάκης 18

19 + log?? Άσκηση Υπολογίστε τη ζήτηση του καταναλωτή γιατααγαθάχκαιψότανοι προτιμήσεις του περιγράφονται από τις παρακάτω συναρτήσεις χρησιμότητας U = Χ a Ψ 1-a U = alog(χ) + (1-a)log(Ψ) Μικροοικονομική Ε. Σαρτζετάκης 37 Ε. Σαρτζετάκης 19