ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΛΗΣ. ΜΕΛΕΤΗΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: Νέα Σμύρνη

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΛΗΣ. ΜΕΛΕΤΗΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: Νέα Σμύρνη σπουδαστής ΠΛΕΜΕΝΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ επιβλέπουσα καθηγήτρια ΜΗΤΟΥΛΑ ΡΟΙΔΩ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ - ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 1

Περίληψη... 4 Abstract... 5 Ευχαριστίες... 6 Εισαγωγή... 7 Σκοπός και στόχος της εργασίας... 7 Μέσα, μεθοδολογία και υπόθεση εργασίας της εργασίας... 7 Διάρθρωση κεφαλαίων... 8 ΜΕΡΟΣ Ι... 11 1.Τι είναι Φυσιογνωμία και Ταυτότητα μιας πόλης;... 11 2.Τα δομικά στοιχεία της φυσιογνωμίας... 13 ΜΕΡΟΣ ΙΙ... 15 1.Ονομασία... 15 2.Γεωγραφικά και γεωφυσικά στοιχεία... 17 3.Ιστορία... 19 Πριν το 1922... 19 Ιστορία της Σμύρνης.... 20 Από τον ερχομό των προσφύγων μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο... 23 Μεταπολεμικά χρόνια... 26 4.Αρχιτεκτονικά Πολεοδομικά Στοιχεία.... 28 5.Πυκνωτές Φυσιογνωμίας... 32 Η Πλατεία... 32 Το Άλσος... 34 6.Ονόματα Οδών.... 36 7.Δημογραφικές τάσεις κοινωνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού... 37 8.Σημαντικά Κτίρια... 41 Ιωσηφόγλειο... 41 Εστία... 42 Η Αγία Φωτεινή... 43 Η Αγία Παρασκευή... 45 Εθνική Στέγη... 46 Γαλαξίας... 47 9.Μνημεία... 48 Άγαλμα Χρυσοστόμου Σμύρνης... 48 Το Τέμπλο, ο ιερός θρόνος και ο Άμβωνας της Αγίας Φωτεινής... 49 Η Σμύρνα... 51 Το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Πλατεία... 52 10.Πολιτισμός... 53 11.Αθλητισμός... 56 Δήμος... 56 Μίλονας... 57 Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης (Π.Γ.Σ.Σ.)... 59 ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΕΡΕΥΝΑ... 63 Ερώτηση Α.... 65 Ερώτηση Β.... 66 Ερώτηση Γ... 67 Ερώτηση Δ.... 68 Ερώτηση Ε.... 69 Ερώτηση ΣΤ.... 70 Ερώτηση Ζ.... 72 2

Ερώτηση Η.... 74 Ερώτηση Θ.... 75 Ερώτηση Ι... 76 Ερώτηση ΙΑ... 77 Ερώτηση ΙΒ... 78 Ερώτηση ΙΓ.... 79 Ερώτηση ΙΔ.... 80 Ερώτηση ΙΕ.... 81 Ερώτηση ΙΣΤ... 82 Ερώτηση ΙΖ.... 83 Ερώτηση ΙΗ... 84 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 85 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 87 Βιβλία.... 87 Άρθρα.... 89 Διαδικτυακοί τόποι... 90 3

Περίληψη Η εργασία αυτή εξετάζει την ταυτότητα και τη φυσιογνωμία της πόλης της Νέας Σμύρνης. Αναλύει τις έννοιες «ταυτότητα» και «φυσιογνωμία» σε επιμέρους συνθετικά στοιχεία και μελετάει τα στοιχεία αυτά ως προς την πόλη της Νέας Σμύρνης. Η Νέα Σμύρνη εξετάζεται ως πόλη με ξεχωριστή ιστορία. Από τη βάθη του μύθου από όπου πηγάζει το όνομα της πόλης, περνάει από τα γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής για να φτάσει στην πρώτη εγκατάσταση των προσφύγων μέχρι τη σημερινή πυκνοκατοικημένο και γεμάτο ζωή αστικό κέντρο. Γίνεται αναφορά στα κτίρια, τα μνημεία, τους πυκνωτές πληθυσμού της πόλης αλλά και στις λειτουργίες, πολιτιστικές, κοινωνικές, αθλητικές που λαμβάνουν χώρα σε αυτή. Επίσης η εργασία αυτή έχει τα αποτελέσματα της επιτόπιας έρευνας που έγινε σε δείγμα κατοίκων της πόλης. Μέσα από μια σειρά ερωτήσεων προσπαθεί να βγάλει συμπεράσματα ως προς την εικόνα που έχουν οι κάτοικοι για την πόλη τους και την ταυτότητά της. 4

Abstract This paper examines the identity and physiognomy of the city of New Smyrna. It analyses the terms identity and physiognomy to their individual composites and studies them in their regard of the town of New Smyrna. New Smyrna is examined as a city with a distinctive history. From the depths of myth from where the city s name originates, crossing through the events of the disaster of Asia Minor to the first settlement of refugees and to today s densely populated and vibrant urban center. Buildings, monuments, population capacitors are mentioned alongside with city functions such as culture, social and sport, that take place in it. This paper also has the results of the on the spot survey that was held with a sample of the city s populace. Through a series of questions it attempts to derive conclusions as to the resident s view of their city and its identity. 5

Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου κυρία Μητούλα Ρόιδω που καθ όλη τη διάρκεια της συγγραφής της εργασίας μου παρείχε τον χρόνο της και την πολύτιμη βοήθειά της. Τις βιβλιοθηκονόμους υπαλλήλους της Εστίας της Νέας Σμύρνης, κυρίες Ευαγγελία Τσώλη, Μαρία Κούτρα και Μελπομένη Φλώρου για την βοήθεια και την προσωπική τους γνώση που μου παρείχαν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στη Βιβλιοθήκη της Εστίας. Το Δήμο Νέας Σμύρνης και ιδιαίτερα τον κύριο Κασαπίδη για την προθυμία και τη βοήθειά του. Τον συνάδελφο, φίλο και νεοσμυρνιώτη Γιώργο Κασάπα για τις γνώσεις του σε ότι αφορά το θέμα και τη βοήθειά κατά τη διαμόρφωση των ερωτήσεων του ερωτηματολογίου. Την αρχιτέκτονα Βίλη Τσόπελα για την πολύτιμη βοήθειά της σε ότι αφορά τις πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές πτυχές της εργασίας και για το σχεδιασμό του εξωφύλλου. 6

Εισαγωγή Σκοπός και στόχος της εργασίας Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η «Ταυτότητα και η Φυσιογνωμία της Ελληνικής Πόλης». Η ταυτότητα και η φυσιογνωμία μιας πόλης είναι ένα ζήτημα πολυδιάστατο. Μπορεί διαφορετικές πόλεις να μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά αλλά έχουν και στοιχεία που τις διαφοροποιούν και τους προσδίδουν τη μοναδικότητά τους. Αυτά τα στοιχεία είναι που αναζητά και αυτή η εργασία. Θεωρούμε ότι μια έρευνα τέτοιου τύπου, πέρα από το γεγονός ότι αναδεικνύει πτυχές μιας πόλης, πέρα από τα αριθμητικά μεγέθη χωρίς όμως να τα παραγνωρίζει. Μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για τη χάραξη οποιασδήποτε πολιτικής και σίγουρα ένα κείμενο υποβοηθητικό κάθε αναπτυξιακής προσπάθειας. Η περίπτωση που μελετάει είναι η πόλη της Νέας Σμύρνης. Η επιλογή του συγκεκριμένου Δήμου έγινε λόγω του ξεχωριστού χαρακτήρα που διαθέτει. Αυτή η ξεχωριστή φυσιογνωμία έχει διαμορφωθεί από διάφορους παράγοντες με κύριο μεταξύ αυτών την ιστορία της πόλης. Επίσης επιλέχθηκε η Νέα Σμύρνη λόγω του ενδιαφέροντος που παρουσιάζει ως δορυφορικός του κέντρου Δήμος. Σε Δήμους όπως η Νέα Σμύρνη, έχει σε μεγάλο βαθμό, μεταφερθεί η αστική καθημερινότητα τις τελευταίες δεκαετίες για πολλούς κατοίκους των μητροπολιτικών κέντρων, καθώς τα παραδοσιακά ιστορικά κέντρα των πόλεων παρουσιάζουν κόπωση και επιβάρυνση. Στόχος της εργασίας είναι να εντοπίσει εκείνα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου τόπου, τα οποία του προσδίδουν μία συγκεκριμένη και ιδιαίτερη φυσιογνωμία και τον κάνει ξεχωριστό σε σχέση με τους άλλους. Αυτό θα το πετύχουμε μελετώντας τόσο τα φυσικά χαρακτηριστικά της όσο και τα ανθρωπογενή στοιχεία που τη διαμορφώνουν. Μέσα από το βιβλιογραφικό υλικό και την επιτόπια έρευνα, γίνεται προσπάθεια να αποτυπωθεί μέσω των επιμέρους γνωρισμάτων, η ταυτότητα και η φυσιογνωμία της πόλης της Νέας Σμύρνης. Μέσα, μεθοδολογία και υπόθεση εργασίας της εργασίας Η εργασία στηρίχθηκε αφενός στην βιβλιογραφική έρευνα και καταγραφή και αφετέρου στην επιτόπια έρευνα με χρήση ερωτηματολογίων. Η βιβλιογραφική έρευνα κάλυψε τόσο το 7

γενικότερο αντικείμενο, την ταυτότητα και τη φυσιογνωμία της πόλης, όσο και το συγκεκριμένο αντικείμενο, τη Νέα Σμύρνη. Η επιτόπια έρευνα επικεντρώθηκε στη συγκεκριμένη περίπτωση, δηλαδή την ίδια την πόλη και της εικόνας που έχουν οι ίδιοι της οι κάτοικοι για την πόλη τους. Η βιβλιογραφική έρευνα έγινε στη βιβλιοθήκη του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, στη βιβλιοθήκη της Εστίας της Νέας Σμύρνης και στη βιβλιοθήκη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία που έθεσε στη διάθεσή μας ο Δήμος Νέας Σμύρνης. Τέλος χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το διαδίκτυο και από προσωπικές πηγές. Η επιτόπια έρευνα έγινε με τη χρήση ερωτηματολογίου σε τυχαίο δείγμα κατοίκων της Νέας Σμύρνης. Όπως αναλύεται παρακάτω, η ταυτότητα και η φυσιογνωμία της πόλης, ναι μεν εξαρτάται από διάφορους και διαφορετικούς παράγοντες, εξαρτάται όμως σε μεγάλο βαθμό από την εικόνα που έχουν οι άνθρωποι και κυρίως οι κάτοικοι της πόλης για αυτή. Για αυτό τον λόγο δόθηκε βάρος στην επιτόπια έρευνα μέσα από την οποία τείνουν να αναδειχθούν πτυχές της ταυτότητας της πόλης. Διάρθρωση κεφαλαίων Η εργασία χωρίζεται σε τρία μέρη και το κάθε ένα από αυτά σε επιμέρους κεφάλαια. Στο πρώτο μέρος αναζητείται η θεωρητική θεμελίωση των όρων φυσιογνωμία, χαρακτήρας και ταυτότητα της πόλης και προσδιορίζονται οι πτυχές που διαμορφώνουν αυτές τις έννοιες. Στο δεύτερο μέρος γίνεται η ανάλυση των επί μέρους προσδιοριστικών παραγόντων της φυσιογνωμίας και της ταυτότητας της πόλης πάνω στη συγκεκριμένη περίπτωση που μελετάμε, δηλαδή την πόλη της Νέας Σμύρνης. Στο πρώτο κεφάλαιο του δευτέρου μέρους αναζητούμε την προέλευση του ονόματος της πόλης και την επίδραση που έχει αυτό ως κομμάτι της ταυτότητας της πόλης. 8

Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται τα γεωγραφικά και γεωφυσικά στοιχεία της πόλης. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας της πόλης της Νέας Σμύρνης. Ξεκινάμε από την περίοδο που ξεκινά από την αρχαιότητα και φτάνει πριν την εγκατάσταση των προσφύγων. Δεν μπορούμε όμως να μην αναφερθούμε και στην ιστορία της Σμύρνης, της μητέρας πόλης ως την καταστροφή της. Στη συνέχεια αναφέρεται η ιστορία της πόλης της Νέας Σμύρνης από την εγκατάσταση των προσφύγων ως τις μέρες μας. Στο τέταρτο κεφάλαιο δίνουμε κάποια στοιχεία από την αρχιτεκτονική και τη ρυμοτομία της πόλης. Από τον πρώτο σχεδιασμό μέσα στα ταραγμένα χρόνια της δεκαετίας του 20, ως τη σημερινή εικόνα της πόλης. Στο πέμπτο κεφάλαιο αναζητάμε τους πυκνωτές φυσιογνωμίας της πόλης. Επικεντρωνόμαστε σε δύο ελεύθερους, κοινόχρηστους χώρους που είναι συνδεδεμένοι με τη Νέα Σμύρνη: στην κεντρική πλατεία και στο Άλσος. Στο έκτο κεφάλαιο εξετάζουμε τα ονόματα των οδών και των πλατειών της Νέας Σμύρνης. Μέσα από αυτά βρίσκουμε άλλον έναν συνδετικό κρίκο με την ιστορία της πόλης και προσδιοριστικό παράγοντα της ταυτότητάς της. Στο έβδομο κεφάλαιο εξετάζουμε τις δημογραφικές τάσεις και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του σημερινού πληθυσμού της πόλης, στηριζόμενοι σε στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας που μας έθεσε στη διάθεσή μας ο Δήμος Νέας Σμύρνης. Στο όγδοο κεφάλαιο αναφερόμαστε σε μερικά σημαντικά κτήρια της πόλης. Εξετάζονται συγκεκριμένα το Ιωσηφόγλειο, η Εστία, η Ευαγγελική Σχολή, οι ιεροί ναοί της αγίας Φωτεινής και της αγίας Παρασκευής, η Εθνική Στέγη και ο Γαλαξίας. Στο ένατο κεφάλαιο εξετάζουμε κάποια από τα μνημεία που βρίσκονται στην πόλη. Γίνεται μνεία στο άγαλμα του Χρυσοστόμου Σμύρνης, στο Τέμπλο, τον ιερό θρόνο και τον Άμβωνα που βρίσκονται στην αγία Φωτεινή, στο άγαλμα της Σμύρνας και στο άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Στο δέκατο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα πολιτιστικά δρώμενα στην πόλη της Νέας Σμύρνης. 9

Τέλος στο ενδέκατο κεφάλαιο αναφερόμαστε στις αθλητικές δραστηριότητες που υποστηρίζει ο δήμος αλλά και στους δύο συλλόγους που έχουν ως έδρα την πόλη, το Μίλωνα και κυρίως τον Πανιώνιο, αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας της Νέας Σμύρνης. Στο τρίτο μέρος της εργασίας παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα και ευρήματα της επιτόπιας έρευνας που διενεργήσαμε στην πόλη της Νέας Σμύρνης. Παρουσιάζεται αρχικά ο τρόπος που έγινε η έρευνα και στη συνέχεια οι δεκαοκτώ ερωτήσεις με τα αποτελέσματα κάθε μίας. Μέσα από αυτές τις ερωτήσεις και τα αποτελέσματα που είχαμε προσπαθούμε να αποτυπώσουμε την εικόνα των κατοίκων για την πόλη τους. 10

ΜΕΡΟΣ Ι 1.Τι είναι Φυσιογνωμία και Ταυτότητα μιας πόλης; Αρχικά, θα πρέπει να αναφερθούμε στην έννοια του χώρου. Ο χώρος αποτελεί αφηρημένη έννοια και για αυτό από μόνος του δεν έχει κάποιο χαρακτήρα και φυσιογνωμία. Από τη στιγμή που εμφανίζεται ο άνθρωπος και αναπτύσσει δραστηριότητα σε ένα χώρο, αυτός συγκεκριμενοποιείται και μετατρέπεται αυτόματα σε τόπο. Οι δραστηριότητες, τα δημιουργήματα, τα συναισθήματα, η ιδεολογία και τα όνειρα του ανθρώπου είναι αυτά που προσδίδουν χαρακτήρα και φυσιογνωμία σε ένα τόπο. Η συναισθηματική και η ιδεολογική εικόνα που προσφέρει αυτός ο τόπος στους κατοίκους και γενικότερα στους ανθρώπους που θα τον επισκεφτούν είναι το λεγόμενο τοπίο. Ο χρόνος, που και αυτός αποτελεί αφηρημένη έννοια, είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία ενός τόπου. Ο χρόνος, όπως και ο χώρος, συγκεκριμενοποιείται με την ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα και μετατρέπεται σε εποχή. Οπότε μπορούμε να πούμε ότι όταν αναφερόμαστε σε διαφορετικές εποχές, ένας τόπος μπορεί να προσφέρει και διαφορετικές εικόνες. Στη συνέχεια για να γίνει αντιληπτός ο όρος φυσιογνωμία πρέπει να γίνει η διάκριση ανάμεσα στον χαρακτήρα και στην φυσιογνωμία ενός τόπου γιατί πολλές φορές συγχέονται. Ο χαρακτήρας είναι η ενιαία εικόνα που δημιουργείται από το σύνολο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που εμφανίζει ένας τόπος. Το σύνολο των μορφών που αφορούν έναν τόπο γίνεται αντιληπτό από κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι που συνιστούν τον χαρακτήρα ενός τόπου. Εάν συγκρίνουμε δυο τόπους, είναι δυνατό να έχουν κοινό χαρακτήρα σε περίπτωση ομοιότητας των χαρακτηριστικών τους. Άρα ο χαρακτήρας μπορεί να κατηγοριοποιηθεί. Από την άλλη η φυσιογνωμία αφορά στην ίδια την οντότητα του τόπου, αναφέρεται στην ιδιαίτερη προσωπικότητα, στη μοναδικότητα της φύσης ενός τόπου όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τη συνολική εικόνα του, δηλαδή το τοπίο του. Η συνολική αυτή εικόνα διαμορφώνεται όταν χρησιμοποιούμε όλες τις αισθήσεις μας, την όραση, την ακοή, την 11

όσφρηση, τη γεύση, την αφή και τη λογική για να αντιληφθούμε τα στοιχεία που απαρτίζουν τον τόπο. Σε αντίθεση με τον χαρακτήρα, η φυσιογνωμία δεν μπορεί να ομαδοποιηθεί αφού αναφέρεται στη μοναδικότητα κάθε τόπου. Ως φυσιογνωμία ενός τόπου μπορεί να θεωρηθεί η διαμόρφωση μιας γνώμης, κρίσης, για την ιδεολογική, συναισθηματική και υλική φύση ενός τόπου. Αυτή η γνώμη είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους ανθρώπους που ζουν και δραστηριοποιούνται σε έναν τόπο γιατί μέσα από αυτήν, οι άνθρωποι ανακαλύπτουν την προσωπική τους σχέση με τον τόπο τους. Η μελέτη της φυσιογνωμίας, μας οδηγεί να ξεπεράσουμε την αντίληψη ότι τα κτίσματα μπορεί να αντιμετωπίζονται μόνο σαν λειτουργίες για τις οποίες αρχικά φαίνεται να σχεδιάζονται, αλλά να αποτελούν κάτι πολύ ευρύτερο, διαδραματίζουν πολύπλευρους ρόλους τους οποίους ανακαλύπτουμε κάθε φορά με το ενδιαφέρον μας και τη συμμετοχή μας στη διαδικασία αυτού του τεράστιου γίγνεσθαι που λέγεται πόλις. Είναι λοιπόν βέβαιο ότι η διαπίστωση της φυσιογνωμίας, ως συγκεκριμένης οντότητας, συγκεκριμένης ιδιαιτερότητας με ορισμένη ταυτότητα, γίνεται πάντα μέσα από την αντίληψη-κατανόηση όλων των μορφών της έκφρασης της πόλης, και ερμηνεία τελικά των στοιχείων εκείνων που θεωρούμε σημαντικά για τη σχέση μας, τη διασύνδεσή μας με τον τόπο, την πόλη, την οποία έτσι οντοποιούμε, αφού της προσδίδουμε σημασίες και μας οντοποιεί αφού ανακαλύπτουμε και εμείς τον εαυτό μας συνδιαλεγόμενοι μαζί της. (Εργαστήριο Πολεοδομικής Σύνθεσης ΕΜΠ, 2000, σελ. 9-21). 12

2.Τα δομικά στοιχεία της φυσιογνωμίας Μέσα από τα έργα μελετητών του ανθρωποποιητού τόπου, προκύπτουν πολλά επιμέρους στοιχεία που συνθέτουν τη φυσιογνωμία της πόλης. Τα στοιχεία που προκύπτουν ποικίλουν λόγω των διαφορετικών αφετηριών των εισηγητών τους, αλλά συνολικά καλύπτουν όλες τις πλευρές του θέματος. Ως βασικά στοιχεία διακρίνονται τα εξής: Το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό σύστημα παραγωγής του κτισμένου χώρου (Tafuri, Zevi) Τα πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά γεγονότα (Rossi, R. Krier, Castex, Panerai) Τα μνημεία, τα ιστορικά στοιχεία (Rossi, R. Krier, L. Krier, Citte) Ο πολεοδομικός ιστός (Rossi, R. Krier) Η τυπολογία των όψεων και των γωνιακών απολήξεων (R. Krier) Η μορφή των αρχιτεκτονικών στοιχείων, όπως κολώνες, τοίχοι, στέγη, σπίτι κτλ. (R. Krier) Το πλήθος και η μορφή των δρόμων και πλατειών (R. Krier) Η μορφή των οικοδομικών τετραγώνων (Rossi, R. Krier, Castex, Panerai) Τα κλασικά τμήματα της πόλης (R. Krier, L. Krier) Η κλίμακα γειτονιάς, οικοδομικών τετραγώνων, οι αποστάσεις κτλ. (R. Krier, Στεφάνου) Η φυσική χωρική αλυσίδα, φυσικά δεδομένα, χωρικά στοιχεία, φως, προοπτική, οπτική σε κίνηση, θέες εν σειρά (sequences), σημεία θέας, πολεοδομική επίπλωση, διαφημίσεις κτλ. (Cullen) Η ανθρώπινη αλυσίδα, διάρκεια, σχέσεις, εργασία κτλ. Το κλίμα (Cullen, Broadbent) Τα σημεία αναφοράς, διαδρομές, κόμβοι, όρια, φραγμοί (Lynch) Το όνομα (Lynch, Στεφάνου) Τα στοιχεία που κινούν την προσοχή (Appleyard, Στεφάνου) Το οργανωτικό σχήμα αρχών (Alexander) Τα patterns περιοχών, πόλεων, γειτονιών, κτιρίων, δωματίων, αρχιτεκτονικών στοιχείων κτλ. (Alexander) Τα κοινότυπα κέντρα ή πυκνωτές (Στεφάνου) 13

Τα ιστορικά σύμβολα και τα αντιπροσωπευτικά στολίδια (Venturi) Οι όψεις και οι διακοσμητικές επιφάνειες (Venturi) Η παρουσία, το μοτίβο (Schultz) Η συγκέντρωση/ διεύθυνση/ ρυθμός (Schultz) Το εσωτερικό/εξωτερικό (Schultz) Ο εγκλεισμός/ επέκταση (Schultz) Ο βαθμός γειτνίασης (Schultz) Η ατμόσφαιρα και χαρακτήρας (Schultz) Οι ενδείκτες, σήματα, ενδείκτες με πρόθεση (Bonta) (Εργαστήριο Πολεοδομικής Σύνθεσης ΕΜΠ, 2000, σελ. 101, 102) 14

ΜΕΡΟΣ ΙΙ 1.Ονομασία Το όνομα της Νέας Σμύρνης, όπως είναι γνωστό, προέρχεται από τη Σμύρνη, την πόλη της Μικράς Ασίας που μέχρι το 1922 είχε έντονο το ελληνικό χρώμα, ανεξάρτητα από τις διαφορετικές διοικήσεις που πέρασε μέσα στους αιώνες. Το «Νέα» αναφέρεται στην νέα πατρίδα που υποχρεώθηκαν να βρουν οι πρόσφυγες μετά το βίαιο ξεριζωμό τους από τα εδάφη που κατοικούσαν. Παρόμοιες «Νέες» πόλεις και περιοχές υπάρχουν πολλές στην Ελλάδα, οι περισσότερες από τις οποίες απέκτησαν αυτόν τον προσδιορισμό στο όνομά τους από την μικρασιατική - προσφυγική προέλευση των κατοίκων τους. Η ονομασία «Σμύρνη» προέρχεται από την μυθική Σμύρνα. Υπάρχουν δύο εκδοχές που αναφέρουν την Σμύρνα και την ίδρυση της πόλης: Στη μία η Σμύρνα ήταν μία από τις Αμαζόνες, η οποία αναφέρεται ότι ίδρυσε τη Σμύρνη. Σύμφωνα με την άλλη εκδοχή, η Σμύρνη ήταν σύζυγος ενός Θεσσαλού, του Θησέως (όχι του ήρωα βασιλιά της Αθήνας), ο οποίος ίδρυσε την πόλη Σμύρνη δίνοντάς της το όνομα της συζύγου του. Η Θεσσαλική καταγωγή της Σμύρνας είναι δείγμα πιθανώς της Αιολικής καταγωγής των πρώτων ελλήνων αποίκων της πόλης. Η εκδοχή που την φέρνει να είναι Αμαζόνα είναι πιθανώς ένδειξη της παλαιάς ανατολικής παράδοσης της πόλης, αφού οι Αμαζόνες τοποθετούνται χωρικά κατά το μύθο στη μικρά Ασία. Σε αμφότερες τις εκδοχές, η Σμύρνα είναι η επώνυμη ηρωίδα για τη Σμύρνη. Κόρη του Θείαντα, βασιλιά των Ασσυρίων, ή του Κινύρα της Κύπρου. Ο Θείας ερωτεύθηκε τη Νύμφη Ωρείθυια και μαζί απέκτησαν τη Σμύρνα ή Μύρρα, όπως είναι γνωστή σε άλλη εκδοχή. Η Σμύρνα φιλονίκησε για κάποια άγνωστη αφορμή με την Αστάρτη, τη θεά της ομορφιάς (αντίστοιχη της Αφροδίτης). Η Αστάρτη, για να την εκδικηθεί, της προκάλεσε ένα ακατανίκητο ερωτικό πάθος για τον πατέρα της, τον Θείαντα. Μια μέρα η Σμύρνα μεταμφιέσθηκε σε σκλάβα του παλατιού και παρέσυρε τον Θείαντα, οπότε από το σπέρμα του πατέρα της έμεινε έγκυος και γέννησε τον Άδωνι. Ο Θείας έμαθε την αλήθεια και τότε 15

θέλησε να σφάξει την κόρη του. Αλλά η Σμύρνα ζήτησε την επέμβαση των θεών, οι οποίοι τη μεταμόρφωσαν σε δέντρο που ευωδιάζει, τη σμύρνα. Συνήθως αναφέρεται ότι ο Άδωνις ξεπήδησε από αυτό το δένδρο. Φαίνεται ότι η Σμύρνα είτε με τη μια εκδοχή είτε την άλλη, είχε μεγάλη σημασία για την πόλη. Ο περιηγητής του 18ου αιώνα Τournefort στο έργο του «Α voyage into the Levant» Ένα ταξίδι στην Ανατολή - αναφέρεται στην εντοιχισμένη προτομή στην πύλη του κάστρου του Πάγου, ταυτίζοντάς την με τη μυθική Σμύρνα: «Στα δεξιά είναι εντοιχισμένη η προτομή της λεγόμενης Αμαζόνας Σμύρνας, η οποία έχει ύψος περίπου ένα μέτρο, αλλά δεν φαίνεται να είναι πολύ ωραία. Οι Τούρκοι τη χρησιμοποιούν για να ρίχνουν με τα όπλα τους προσπαθόντας να σπάσουν τη μύτη της. Είναι βέβαιο ότι το ανάγλυφο δεν θυμίζει σε τίποτα Αμαζόνα. Οι αναφορές στην ίδρυση της πόλης λένε ότι η Αμαζόνα που ίδρυσε την πόλη ξεχώριζε από ένα διπλό πέλεκυ και μια ασπίδα. Τον πρώτο καιρό η μορφή αυτής της ηρωίδας ήταν το σύμβολο της πόλης, όπως φαίνεται σε νομίσματα που κόπηκαν για τις συμμαχίες των Σμυρναίων με τους γείτονές τους.» (Τournefort, σελ 341, 342,). Άρα, το όνομα της Σμύρνης που μεταφέρθηκε και συνεχίζει να χρησιμοποιείται και σήμερα, κουβαλάει τις μνήμες που πάνε πίσω ακόμα και στη μυθική προϊστορική περίοδο. Συνεχίστηκε να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια των Ρωμαϊκών, Βυζαντινών και Οθωμανικών χρόνων και βλέπουμε ότι σύμφωνα με την αναφορά του περιηγητή του 18 ου αιώνα, παρά τους αιώνες χριστιανισμού, η μνήμη της «παγανιστικής» θεότητας που «βάφτισε» την πόλη, έμενε ζωντανή. Σήμερα η «Σμύρνα», με μορφή αγάλματος, κοσμεί τον προαύλιο χώρο της Εστίας. 16

2.Γεωγραφικά και γεωφυσικά στοιχεία Ο Δήμος Νέας Σμύρνης βρίσκεται στην Αττική και διοικητικά ανήκει στη Περιφέρεια Αττικής. Καταλαμβάνει έκταση 3.600 στρεμμάτων. Συνορεύει προς τα Βόρεια με την Αθήνα με την οδό Κράτητος να αποτελεί το όριο μεταξύ των δύο. Βορειοανατολικά με τη Δάφνη και όρια τις οδούς Αίνου και Ακροπόλεως. Ανατολικά εκτείνεται μέχρι την οδό Ευξείνου Πόντου και από εκεί ξεκινά ο Άγιος Δημήτριος. Νότια συνορεύει μέσω των οδών Ελευθερίου Βενιζέλου, Παμφυλίας, Κύπρου και Ναζλίου με το Παλαιό Φάληρο. Τέλος Δυτικά χωρίζεται από την Καλλιθέα με το σχεδόν φυσικό όριο της λεωφόρου Συγγρού. Χωρίζεται στις εξής συνοικίες: Φάρος Αγία Φωτεινή Άλσος Κέντρο Χρυσάκη Αγία Παρασκευή Μυτιληναίικα Λουτρά Άνω Νέα Σμύρνη Η μορφολογία του εδάφους παρουσιάζει σημαντικές ανωφέρειες από Δυτικά προς τα Ανατολικά της πόλης. Το κλίμα είναι εύκρατο μεσογειακό με τα γενικά χαρακτηριστικά της Αττικής, επηρεαζόμενο από τη θάλασσα και τον Υμηττό. Η Νέα Σμύρνη είναι ένας από τους πλέον κεντρικούς Δήμους της Αθήνας. Απέχει πέντε χιλιόμετρα από το Σύνταγμα και πεντακόσια μέτρα από το παραλιακό μέτωπο. Η γεωγραφική θέση της Νέας Σμύρνης της δίνει πολλά πλεονεκτήματα. Γειτνιάζει με το κέντρο από τη μία μεριά ενώ έχει τη δυνατότητα να έχει ζώνες όπου κυριαρχεί η κατοικία. Παράλληλα η πρόσβαση προς τη θάλασσα, είτε για αναψυχή, είτε προς τον Πειραιά, είναι επίσης εύκολη. 17

Η γεωγραφική αυτή θέση ήταν που αρχικά την έκανε ιδανικό τόπο εγκατάστασης των προσφύγων, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ήταν ουσιαστικά μια ακατοίκητη περιοχή εκείνη την περίοδο. Αργότερα, καθώς ο αστικός ιστός επεκτεινόταν, αφενός έγινε κομμάτι του όπως πολλές άλλες γειτονιές και προάστια, αφετέρου εξελίχθηκε σε ιδανικό χώρο κατοικίας και κέντρο αναφοράς της ευρύτερης περιοχής. 18

3.Ιστορία Η ιστορία ενός τόπου είναι από τα πιο σημαντικά στοιχεία της φυσιογνωμίας και της ταυτότητάς του. Ιδιαίτερα η ιστορία της Νέας Σμύρνης είναι ίσως το κυριότερο χαρακτηριστικό και εξέχοντας παράγοντας διαφοροποίησής της από γειτονικές πόλεις και από πόλεις του αστικού ιστού με παρόμοιο μέγεθος και χαρακτηριστικά. Πριν το 1922 Κατά την αρχαιότητα ο χώρος που καταλαμβάνει σήμερα ο Δήμος Νέας Σμύρνης περιβάλλονταν νότια από το Φάληρο, βορειοανατολικά από την Αλωπεκή (Δάφνη-Φάρος) και δυτικά από την Ξυπέτη (Καλλιθέα - Μοσχάτο). Δυτικά της πόλης περνούσε το Φαληρικό τείχος, που ξεκινώντας από την Αθήνα προστάτευε το λιμάνι του Φαλήρου. Το χώρο της Νέας Σμύρνης διέσχιζε η Φαληρική οδός, που ένωνε το λιμάνι με την Αθήνα. Αν και η περιοχή είχε ναούς και την Φαληρική Οδό που ακολουθούσε την πορεία του τείχους, σύμφωνα με αναφορές του Παυσανία στα «Αττικά», φαίνεται πως δεν ήταν κατοικημένη κατά την αρχαιότητα. Υπήρξε μόνο σταθμός εισόδου από το Φάληρο προς την Αθήνα. Ο χώρος που βρίσκεται σήμερα η λεωφόρος Συγγρού, τριακόσια μέτρα μέσα στη Νέα Σμύρνη και διακόσια προς την Καλλιθέα, απέκτησε την ονομασία «Ανάλατος». Η ονομασία αυτή προήλθε, σύμφωνα με τον Κυπριανό Μπίρη, από τα πρώτα πηγάδια γλυκού νερού που οι οδοιπόροι συναντούσαν στην πορεία τους προς την Αθήνα. Τόσο το λιμάνι του Φαλήρου όσο και η Φαληρική Οδός συνέχισαν να χρησιμοποιούνται κατά τα βυζαντινά χρόνια και την Τουρκοκρατία. «Νομίσματα διαφόρων εποχών (συλλογή Β. Καπάνταη) από τα κλασικά χρόνια μέχρι τον περασμένο αιώνα, που βρέθηκαν στη Νέα Σμύρνη, επιβεβαιώνουν τη διαχρονική χρήση της Φαληρικής Οδού» (Χατζατουριάν, Β.,1999 σελ. 21). Στον τόπο αυτό έγινε στις 23 ή 25 Απριλίου του 1827 η ομώνυμη μάχη (μάχη του Ανάλατου). Δυνάμεις Ελλήνων επικουρούμενες από μερικούς φιλέλληνες, αντιμετώπισαν τα στρατεύματα του Κιουταχή. Η μάχη ήταν σφοδρή και κατέληξε στη συντριβή των ελληνικών δυνάμεων. Στα χρόνια μετά την απελευθέρωση, είχε τον εξής πληθυσμό: 19

Έτος 1885 1895 1907 1920 Κάτοικοι 4 6 13 46 Στα μέσα του 19ου αιώνα, χτίστηκε το σημερινό εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων. Το 1881 δημιουργήθηκε το αγρόκτημα και τα βουστάσια Χρυσάκη (περιοχή Λεόντειος). Στις 14 Φεβρουαρίου 1898 στον Ανάλατο έγινε απόπειρα δολοφονίας του Βασιλιά Γεωργίου Α. Σε ανάμνηση της διάσωσής του, η Βασίλισσα Όλγα έχτισε το ναό του Αγίου Σώστη. Το 1904 καταργήθηκε η Φαληρική οδός με τη δημιουργία της Λ. Συγγρού. Πριν το '22 η περιοχή που σήμερα βρίσκεται η Νέα Σμύρνη, ήταν μια πετρώδης και άγονη περιοχή γεμάτη ρέματα, με εξαίρεση τον καταπράσινο Βουρλοπόταμο. Επίσης ήταν στην ουσία ακατοίκητη, γεγονός που έκανε ιδανική την επιλογή της ως τόπου για να στεγάσει τους πρόσφυγες. Ιστορία της Σμύρνης. Εδώ θα ανοίξουμε μια παρένθεση για να δώσουμε κάποια ιστορικά στοιχεία της Σμύρνης προ της καταστροφής. Πέραν του ότι η Σμύρνη είναι ο τόπος προέλευσης του ονόματος της πόλης, των πρώτων κατοίκων της και σημαντικού μέρους του σημερινού πληθυσμού, δεν μπορεί να μην αναφερθεί κανείς στην «μητρόπολη» της Νέας Σμύρνης. Η Σμύρνη στην πρώτη της τοποθεσία πρέπει να υπάρχει ήδη από το 3000 π.χ. Οι συστηματικές ανασκαφές στο προάστιο Bayrakli της Σμύρνης αποκάλυψαν διάφορες οικιστικές φάσεις από την 3η χιλιετία π.χ. έως και την κλασική περίοδο. Ο οικισμός της 2ης χιλιετίας π.χ. είχε σχέσεις τόσο με τους πολιτισμούς του Αιγαίου όσο και με το εσωτερικό της Ανατολίας. Όμως ακόμα αναζητείται το όνομα με το οποίο πιθανώς αναφερόταν στα χετταϊκά αρχεία όπως και η σχέση που ίσως είχε με τα δύο ανάγλυφα χετταϊκής τέχνης λίγα χιλιόμετρα προς το εσωτερικό. Οι Αιολείς άποικοι εγκαθίστανται περίπου το 1000 π.χ., όπως τουλάχιστον προκύπτει από την κεραμική που αποκαλύφθηκε. Τον 9ο αιώνα π.χ. ο οικισμός προστατεύτηκε με ισχυρό τείχος και αναπτύχθηκε κατά τον 8ο αιώνα π.χ. φτάνοντας τις 450 περίπου οικίες. Η κατάληψη της πόλης από Κολοφώνιους και η σταδιακή της μετατροπή σε Ιωνική πόλη αναφέρεται από τον Ηρόδοτο. Την περίοδο αυτή οι κάτοικοι έχουν εμπορικές σχέσεις με τη Χίο και τη Λέσβο (εισαγωγή κρασιού), την Κόρινθο και την Αθήνα (Πρωτοκορινθιακή κεραμική). Τον 7ο αιώνα άλλαξε ο σχεδιασμός της πόλης λόγω της επέκτασης του ιερού της Αθηνάς και η πόλη επεκτάθηκε στη γειτονική ακτή. Ο ναός της Αθηνάς χρονολογήθηκε στο 20

700 περίπου π.χ. και θεωρείται ως ένας από τους παλαιότερους μνημειακούς ελληνικούς ναούς της Μ. Ασίας. Η Σμύρνη δεν διακρίθηκε στην ίδρυση αποικιών, αλλά ήταν περισσότερο μία αγροτική πόλη μικρότερη από τη γειτονική Κύμη και τις μεγαλύτερες ιωνικές Έφεσο, Ερυθραί και Μίλητο. Η πρώτη οικιστική φάση της Σμύρνης τερματίστηκε περίπου το 600 π.χ., με την πολιορκία του Λυδού Αλυτάττη. Η άμυνα των κατοίκων περιγράφηκε από τον Ηρόδοτο και επιβεβαιώθηκε ανασκαφικά με την εύρεση όπλων Σμυρναίων και Λυδών. Είκοσι χρόνια αργότερα άρχισε η επανακατοίκηση της πόλης, η οποία αναπτύχθηκε γρήγορα, όπως φαίνεται από τις πολλές πλούσιες ταφές σε Κλαζομενιακές σαρκοφάγους. Η νέα καταστροφή στις αρχές του 5ου αιώνα π.χ. φαίνεται να σχετίζεται με την αποτυχημένη ιωνική επανάσταση. Κατά τον 5ο αιώνα η Σμύρνη συνέχισε να είναι ένα από σημαντικότερα λιμάνια του Ερμαίου κόλπου, αλλά δεν συμμετείχε στην ΑθηναϊκήΔηλιακή συμμαχία. Τα αρχαιολογικά δεδομένα πριν την επανίδρυση της Σμύρνης κατά τον 4ο αιώνα δείχνουν μία ακμάζουσα πόλη και διαψεύδουν την αναφορά του Στράβωνα «διετέλεσε οικούμενη κωμηδόν». Η τοπική παράδοση για επανίδρυση της πόλης από τον Αλέξανδρο αναφέρεται από τον Παυσανία. Αντίθετα ο Στράβων τη θεωρεί ίδρυμα του Αντίγονου και του Λυσίμαχου. Η σύνδεση των δυο παραδόσεων γίνεται με την υπόθεση ότι ο Αλέξανδρος σχεδίασε και οι διάδοχοί του υλοποίησαν το σχέδιο. Πάντως η εγκατάλειψη της «παλαιάς Σμύρνης» χρονολογήθηκε στα χρόνια του Αλεξάνδρου. Η Σμύρνη της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής έφτασε να έχει πληθυσμό 100.000 κατοίκων και ήταν απλωμένη στις πλαγιές του όρους Πάγος, δυτικότερα προς το λιμάνι, όπου ο ναός της Μεγάλης Μητέρας, η σιταποθήκη του Αδριανού και η εμπορική αγορά. Οι δύο μεγάλες πλακόστρωτοι οδοί της πόλης ήταν η Ιερά Οδός και η Χρυσή Οδός με κατεύθυνση ανατολή- δύση. Η πόλη προστατευόταν από Λυσιμάχεια τείχη με τρεις πύλες και την ακρόπολη στο όρος Πάγος. Τμήμα των τειχών σωζόταν έως τον 19ο αιώνα, όπως μαρτυρούν δυτικοί περιηγητές. Λίγα τμήματα από το θέατρο της Σμύρνης, του 2ου αιώνα μ.χ., σώζονταν έως και τη δεκαετία του 1950 στη βορειοδυτική πλαγιά του όρους Πάγου. Από τα ελάχιστα στοιχεία υπολογίστηκε η χωρητικότητα σε 16.000 θεατές. Η περίοδος των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών είναι αυτή στην οποία η Σμύρνη πλέον σταθεροποιείται ως πόλη - σημείο αναφοράς, όχι μόνο για τη μικρά Ασία αλλά και για όλο τον χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Η ρωμαϊκή διοίκηση είχε εγκαθιδρύσει το διοικητικό κέντρο της περιοχής του Αιγαίου στην Ιωνική Έφεσο και το βάρος έπεσε στην ανατολική 21

πλευρά του πελάγους. Για πάνω από δεκαπέντε αιώνες ο χώρος του Αιγαίου θα είναι κατά το πλείστον ενιαίος διοικητικά και η Σμύρνη θα είναι εμπορικό, πολιτιστικό και πολιτικό κέντρο. Η Σμύρνη κατά τους βυζαντινούς χρόνους εξελίχτηκε στο σημαντικότερο λιμάνι των παραλίων της δυτικής Μ. Ασίας μετά την παρακμή της Εφέσου και της Μιλήτου από τις προσχώσεις του Κάυστρου και του Μαιάνδρου. Παρά τις επισκευές των τειχών από τον Αρκάδιο και τον Ηράκλειο οι Άραβες με αρχηγό τον Muawiya λεηλατησαν την πόλη το 654 και την κατέλαβαν το 672/3. Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος την αναφέρει ως πόλη του θέματος Θρακησίων και πρωτεύουσα του θέματος Σάμου. Έως το 1097 την πόλη κατείχε ο Σελτζούκος Τζαχάς διενεργώντας επιδρομές στα γειτονικά παράλια και νησιά. Η Σμύρνη προστατευόταν από την ακρόπολη στο λόφο Πάγο, η οποία επισκευάστηκε στα χρόνια του Ιωάννη Κομνηνού (1118-1143), από το «παλαιόν κάστρον της Σμύρνης» και το «φρούριο του Αγίου Πέτρου», που προστάτευε το λιμάνι. Η πόλη κατελήφθη από τους Τούρκους του εμιράτου του Αϊδινίου το 1317. Το 1344 στόλος ιπποτών Hospitallers, Βενετών και Κυπρίων ανακατέλαβε την πόλη, την οποία και ήλεγχαν έως το 1402 και την καταστροφή από τον Ταμερλάνο. Η καταστροφή περιγράφηκε με τρόμο από τον Μιχαήλ Δούκα: «Μόλις κατέλαβαν την ακρόπολη, συγκέντρωσαν σε ένα σημείο τους αιχμαλώτους, που μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά ξεπερνούσαν τους χίλιους και τους οδήγησαν εμπρός στον Τεμήρ ο οποίος έδωσε εντολή να αποκοπεί δια ξίφους το κεφάλι όλων. Μάτια ανθρώπου δεν είχαν ποτέ ξαναδεί παρόμοιο φρικτό και κτηνώδες ανοσιούργημα» (Μιχαήλ Δούκας «Βυζαντινοτουρκική Ιστορία» XVII, 4 Μετάφραση Βρ. Καραλής). Για να ανακάμψει η Σμύρνη από αυτόν τον τρόμο έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια. Η Σμύρνη επανήλθε στο προσκήνιο και δέσποζε στην Ανατολική μεσόγειο ξανά τον 16ο αιώνα. Λόγω της θέσης της αποτέλεσε κέντρο των γύρω περιοχών. Άκμασε χάρη στο εμπόριο αλλά και την γεωργική παραγωγή της ευρύτερης περιοχής (Αϊδίνι). Ολόκληρη αυτή η περιοχή της Μικράς Ασίας είναι πεδινή και εύφορη και το λιμάνι που αποτελεί κόμβο μεταπράτησης αυτού του πρωτογενή πλούτου ονομάστηκε, όχι τυχαία, «οφθαλμός της Ανατολής» από τους Τούρκους. 22

Η εμπορική αυτή δραστηριότητα ήταν η βάση που έκανε τη Σμύρνη κοσμοπολιτικό κέντρο. Κάτοικοι πολλών θρησκειών και εθνικοτήτων. Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Εβραίοι, Πέρσες αλλά και πολλοί ευρωπαίοι έκαναν την πόλη της μεσογείου τόπο εργασίας και κατοικίας. Το ελληνικό στοιχείο σταδιακά αυξανόταν και ήδη στα μέσα του 19ου αιώνα ήταν το κυρίαρχο. Η Σμύρνη ήταν για τους Τούρκους πλέον η «Γκιαούρ Ισμίρ», η ελληνική Σμύρνη. Η εκατονταετία μεταξύ της ελληνικής επανάστασης και της μικρασιατικής καταστροφής είναι ένας αιώνας ακμής και ανόδου του ελληνικού στοιχείου σε ολόκληρη την οθωμανική αυτοκρατορία και πολύ περισσότερο στη Σμύρνη. Η πόλη στις αρχές του 20ου αιώνα αριθμούσε 270.000 κατοίκους, εκ των οποίων 140.000 ήταν Έλληνες, 80.000 Τούρκοι, 30.000 Εβραίοι, 12.000 Αρμένιοι και 15.000 Ευρωπαίοι διαφόρων εθνικοτήτων. Επικρατούσα γλώσσα ήταν η ελληνική και η πόλη είχε ένα καθαρό ελληνικό χρώμα με πολύ ανεπτυγμένο εμπόριο, πολιτιστικές, θρησκευτικές και αθλητικές εκδηλώσεις. Το κοσμοπολίτικο λιμάνι του Αιγαίου ήταν από τις σημαντικότερες κοιτίδες ανάπτυξης του ελληνισμού. Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά της πόλης, από τη μια το κυρίαρχο ελληνικό στοιχείο και από την άλλη ο διεθνής αέρας που έπνεε στην πόλη, αποτέλεσαν σίγουρα λόγους που ενέτειναν το μίσος των εθνικιστών τούρκων ενάντια στην πόλη και τους κατοίκους της. Αποτέλεσμα ήταν η είσοδος των τουρκικών τμημάτων, τακτικών και άτακτων στην πόλη στις 27 Αυγούστου του 1922 και η πυρπόληση της πόλης μετά από τέσσερις μέρες φόνων, βασανισμών, λεηλασιών και καταστροφών, στις 31 Αυγούστου. Η παραλία του Κιέ (από το γαλλικό Quai), το θέατρο της Σμύρνης, η Αγία Φωτεινή με το καμπαναριό της, η Ευαγγελική Σχολή με το μουσείο και τη βιβλιοθήκη της, το sporting club, οι ελληνικές και «φράγκικες» γειτονιές με τα νεοκλασικά σπίτια και τόσα άλλα, έγιναν αναμνήσεις που κουβάλησαν μαζί τους οι πρόσφυγες. Από τον ερχομό των προσφύγων μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Λίγους μήνες μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 οι Σμυρνιοί πρόσφυγες άρχισαν τις πρώτες ενέργειες για τη στέγασή τους. Η περιοχή που επιλέχτηκε για την εγκατάσταση των Σμυρναίων προσφύγων ήταν κοντά στην Αθήνα και τον Πειραιά, συνδεόταν οδικά μαζί τους και η αξία της γης ήταν σχετικά χαμηλή, ενώ η περιοχή περιλαμβανόταν στο τότε «Νέο Σχέδιο Αθηνών». Στις 14 Αυγούστου 1923, είκοσι μέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης 23

της Λωζάννης, υπογράφτηκε από το Ν. Πλαστήρα το Νομοθετικό διάταγμα 8/14.8.1923. «Περί αναγκαστικής απαλλοτρίωσης γηπέδου παρά την Λεωφόρο Συγγρού». Ακολούθησαν δύο Νομικά Διατάγματα: α) Το Ν.Δ. 22/29.11.1923. «Περί αναδημοσιεύσεως και τροποποιήσεως του Ν.Δ. «Περί αναγκαστικής απαλλοτρίωσης γηπέδου παρά την Λεωφόρο Συγγρού», με διαγραφή διάταξης εξαίρεσης, στην υπαγωγή στη Νέα Σμύρνη, ζώνης 150 μ. μέχρι τη Συγγρού, παράλληλα με ελάττωση της έκτασης που παραχωρείται στους μικροϊδιοκτήτες χώρων που βρέθηκαν στη σημερινή νέα Σμύρνη». β) Το Ν.Δ. 22.4.24. που προέβλεπε τον πεεριορισμός σε 400-500 τ.μ. και 250-300 τ.μ. των οικοπέδων των δικαιούχων προσφύγων. (Πανταζής, Α. Δ., 2000, σελ. 5,6). Τον επόμενο χρόνο δημοσιεύτηκε το "Νέο Σχέδιο Αθηνών", το οποίο περιελάμβανε τον "Αστικό συνοικισμό των εκ Σμύρνης προσφύγων". Με Διάταγμα από 9/10/1926 εντάσσονται στο σχέδιο πόλεως του Δήμου Αθηναίων τα οικόπεδα του Οικισμού «Η νέα Σμύρνη». Το πρώτο σχέδιο πόλης ανέλαβε ο τότε Διευθυντής σχεδίου πόλεως, Πέτρος Καλλιγάς. Ο ναός της Αγίας Φωτεινής στην πρώτη του πρόχειρη εγκατάσταση, θεμελιώθηκε στις 5 Ιανουαρίου 1924. Η πόλη άρχισε να οικοδομείται το 1926 και το ίδιο έτος εγκαταστάθηκε ο πρώτος κάτοικος, ο Αλέξανδρος Βαπορίδης, ξυλουργός στο επάγγελμα. Διέσχιζε την απόσταση μέχρι τον σταθμό του Ηλεκτρικού στην Καλλιθέα ώστε να πηγαίνει στην εργασία του στην Αθήνα. Ο δρόμος που συμπίπτει με αυτή τη διαδρομή φέρει το όνομά του από το 1938. (Πανταζής, Α. Δ.,1988, σελ. 68). Το 1928 ο οικισμός που είχε δημιουργηθεί είχε πληθυσμό 210 κατοίκους. Στη διάρκεια της δεκαετίας του '30 η Νέα Σμύρνη μεταβλήθηκε σε πραγματική πόλη, ο πληθυσμός της από 6.500 το 1934 έφτασε και ξεπέρασε τους 15.000 κατοίκους στις παραμονές του πολέμου. Η πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία: Δημιουργήθηκε το πρώτο εξατάξιο Γυμνάσιο, η Ευαγγελική Σχολή στην κεντρική πλατεία, σε κτίριο που δεν υπάρχει σήμερα. Επίσης ξεκίνησαν τη λειτουργία τους δύο Δημοτικά Σχολεία ένα στην Ομήρου και ένα στην Αγ. Παρασκευή, καθώς και ιδιωτικά σχολεία, ενώ το 1940 παραμονές του πολέμου εγκαινιάστηκε η Αγ. 24

Φωτεινή. Τα ορφανά της μικρασιατικής εκστρατείας και καταστροφής στεγάστηκαν στον Άγια Αντρέα, στο Ιωσηφόγλειο και στην Εθνική Στέγη. Το Άλσος φυτεύτηκε το 1924 όταν υπουργός Γεωργίας ήταν ο Αλ. Παπαναστασίου. Ήταν το πρώτο έργο που σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε στην πόλη, πριν καν να αρχίσει να κατοικείται η περιοχή. Παραδώθηκε στους κατοίκους το 1928 και εκεί διοργανώθηκαν οι "Αγροτικές Γιορτές" και τα "Ανθεστήρια". Η πόλη συνδέθηκε αρχικά με την Αθήνα μέσω λεωφορείων το 1929. Το 1935 τα λεωφορεία τερμάτιζαν στην πλατεία. Την περίοδο αυτή ιδρύθηκε και ο Αθλητικός Όμιλος Νέας Σμύρνης ο σημερινός Μίλωνας, ενώ ο Πανιώνιος Γ.Σ.Σ. που είχε ιδρυθεί στη Σμύρνη το 1890 εγκαταστάθηκε στη Ν. Σμύρνη μετά την παραχώρηση σε αυτόν του Δημοτικού Σταδίου, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε το 1940. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 δημιουργήθηκε και το νεκροταφείο της πόλης. Το 1934 η Ν. Σμύρνη έγινε κοινότητα. Στις εκλογές που ακολούθησαν πρώτος κοινοτάρχης εκλέχτηκε ο Αθ. Καρύλλος. Ο πρώτος θερινός κινηματογράφος που λειτούργησε στη Νέα Σμύρνη ήταν το «Γκλόρια» το 1936. Ακολούθησε το 1939 ο χειμερινός κινηματογράφος «Σπόρτιγκ», ο οποίος λειτουργεί και σήμερα όντας στην περιουσία του Δήμου. Η πόλη αυτήν την περίοδο άρχισε να αποκτά τις υποδομές αλλά και το χρώμα και την ταυτότητά της. Οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν υπάλληλοι, έμποροι και επαγγελματίες που εργάζονταν στην Αθήνα και τον Πειραιά, ενώ μικρότερος ήταν ο πληθυσμός των εργατών. Στα χρόνια του πολέμου και της κατοχής η Νέα Σμύρνη βίωσε τις αλλαγές που υπέστη και η υπόλοιπη χώρα. Οι Γερμανοί εγκαταστάθηκαν στην πόλη τον Απρίλιο του 1941. Το Άλσος, ο υπαίθριος χώρος της Αγίας Φωτεινής και το γήπεδο του Πανιωνίου υπήρξαν χώροι στρατωνισμού, ενώ το Ιωσηφόγλειο και η Κλινική Λιβανού μετατράπηκαν, το καλοκαίρι του 41, από τους Ιταλούς σε στρατιωτικά νοσοκομεία. Πολλά δημόσια κτίρια αλλά και σπίτια επιτάχθηκαν. 25

Η πόλη έγινε Δήμος το 1944. Πρώτος δήμαρχος στη θέση του Καρύλλου, που εντωμεταξύ είχε παυθεί από τις κατοχικές αρχές, διορίστηκε ο Ι. Μαγκριώτης. Και στην περίοδο των Δεκεμβριανών, η πόλη έγινε θέατρο συγκρούσεων με αποκορύφωμα τη σύγκρουση μεταξύ ενόπλων και άγγλων στα οδοφράγματα που υπήρχαν μπροστά από το Δημαρχείο. Πολλοί νεοσμυρνιώτες ΕΠΟΝίτες και ΕΛΑΣίτες έλαβαν μέρος και στην «μάχη της Καλλιθέας». Την 1η Ιανουαρίου 1945 οι κάτοικοι οργάνωσαν «Μεγάλο Συλλαλητήριο» στη κεντρική πλατεία για να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους προς τους ελευθερωτές. Στο συλλαλητήριο έλαβαν μέρος με αγγλικές σημαίες περίπου 3000 κάτοικοι. Μεταπολεμικά χρόνια Στην μεταπολεμική Αθήνα στην οποία το φαινόμενο της αστυφιλίας έπαιρνε εκρηκτικές διαστάσεις, η Νέα Σμύρνη ενσωματώθηκε σταδιακά χάνοντας, σε μεγάλο βαθμό, τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Η πόλη επεκτάθηκε κυρίως ανατολικά και νότια -Φάρος, Λουτρά, Νεκροταφείο, Αμφιθέα- καταλαμβάνοντας μέχρι το 1960 όλη της την έκταση. Ο πληθυσμός αυξανόταν σταθερά. Το 1951 ήταν 22074 κάτοικοι, το 1961 32856 κάτοικοι και το 1971 42512 κάτοικοι. Την περίοδο αυτή συμπληρώθηκε η κοινωνική και τεχνική υποδομή της πόλης (δρόμοι, συγκοινωνία, ηλεκτροφωτισμός, ύδρευση, αποχέτευση, καθαριότητα και υγιεινή). Μέσα στην τριακονταετία 1945-1975 χτίστηκαν πολλά σχολεία: Το 1ο, 2ο και 3ο Δημοτικό Σχολείο, το νέο κτίριο της Ευαγγελικής Σχολής, τα εκπαιδευτήρια της Εστίας, η Ωνάσειος Σχολή και η Λεόντειος. Επίσης πολλά ιδιωτικά σχολεία όπως το Παλλάδιο και το σχολείο Καρούση ήρθαν να προστεθούν στα ήδη υπάρχοντα (Μεσλιχανίδη, Ξενόπουλου, Ιωνική Σχολή). Οι πρώτες πολυκατοικίες εμφανίστηκαν στη Ν. Σμύρνη το 1955-60 γύρω από την κεντρική πλατεία και την πλατεία Χρυσοστόμου Σμύρνης. Η οικοδόμηση και οι μεγάλοι συντελεστές δόμησης εξαφάνισαν σταδιακά πολλούς από τους ελεύθερους χώρους της πόλης. Στα μέσα της δεκαετίας του '60 ολοκληρώθηκε η ανέγερση της Αγ. Παρασκευής. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, επί προεδρίας Πάνου Χαλδέζου, αποπερατώθηκε το μέγαρο της Εστίας Ν. Σμύρνης, η ανέγερση του οποίου ξεκίνησε το 1955. Την ίδια περίοδο διαμορφώθηκε η κεντρική πλατεία από τον αρχιτέκτονα Γ. Λεονάρδο. Το 1965 στήθηκε στην είσοδο της πόλης ο ανδριάντας του Χρυσόστομου Σμύρνης έργο του γλύπτη Θ. Απάρτη. 26

Ο ένας μετά τον άλλο, οι χώροι που ανήκαν στο Δήμο παραχωρήθηκαν είτε για την ανέγερση κυρίως σχολικών κτιρίων, είτε για να οικοπεδοποιηθούν (περιοχή Σταδίου, περιοχή Καλλικράτειας Κερασούντος Ευξείνου Πόντου κ.α.). Το κτήμα Χρυσάκη πωλήθηκε για να κτισθεί εκεί το Λεόντειο Λύκειο. Κατά την επταετία (1967 1974), δήμαρχος της πόλης ήταν ο Α. Παπαθανασίου. Στην πόλη έγιναν κατά την περίοδο αυτή τα εξής έργα: 1) Η διαμόρφωση της κεντρικής πλατείας. 2) Τα σχολικά κτίρια της Ευαγγελικής και 2ου, 3ου και 5ου Γυμνασίου. 3) Η διαμόρφωση της εισόδου της πόλης και των πλατειών Σκαντζουράκη, Ηρώων Κύπρου κ.α. 4) Οι ασφαλτοστρώσεις 5) Επέκταση αγωγού αποχέτευσης. Το 1974 ιδρύθηκε η Μητρόπολη Νέας Σμύρνης, με δικαιοδοσία του χώρου της Νέας Σμύρνης. Ενθρονίστηκε Α Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης ο Επίσκοπος Δωδώνης, Χρυσόστομος Βούλτσος, γιός του «καβάση»1 του Χρυσοστόμου Σμύρνης. Χαρακτηριστικό των κατοικιών αυτής της περιόδου ήταν η πλήρη εγκατάλειψη του κλασικισμού, με εξαίρεση το κτίριο της εστίας της Εστίας. Την τελευταία εικοσαετία η Ν. Σμύρνη έχοντας καλύψει όλη της την έκταση αναπτύχθηκε αποκλειστικά καθ' ύψος και ο πληθυσμός της διπλασιάστηκε. Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της, που οφείλεται, κυρίως, στη μετακίνηση κατοίκων του κέντρου της Αθήνας προς λιγότερο επιβαρημένους περιβαλλοντικά δήμους, είχε σαν συνέπεια την αύξηση της αξίας των ακινήτων, την αλλοίωση της κοινωνικής σύνθεσης του πληθυσμού και της κοινωνικής ζωής γενικότερα, την μείωση του ποσοστού της κοινωνικής υποδομής που αναλογεί σε κάθε κάτοικο, σοβαρά προβλήματα κυκλοφορίας και στάθμευσης και τη δημιουργία ατμοσφαιρικής ρύπανσης. 1 Ο τίτλος Καβάσης (εκ του αραβικού καβάς) ήταν ο επίσημος τίτλος που έφερε ο επιτετραμμένος κλητήρας της Υψηλής Πύλης καθώς και των Υπουργείων και των δημοσίων καταστημάτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. 27

4.Αρχιτεκτονικά Πολεοδομικά Στοιχεία. Η δόμηση στη Νέα Σμύρνη άρχισε στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Οι πρώτες κατοικίες, όπως έγινε και σε όλες τις προσφυγικές συνοικίες, ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης και όχι κάποιου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Απαιτούνταν πρακτικές και οικονομικές λύσεις περισσότερο από αισθητικά αποτελέσματα. Η υπαγωγή της περιοχής στο «Νέο Σχέδιο Αθηνών», παρόλο που αυτό καταργήθηκε το 1926 από τη δικτατορία του Παγκάλου, ήταν πολύ σημαντική για την μετέπειτα πολεοδομική εξέλιξη της πόλης. Το αρχικό σχέδιο για τη Νέα Σμύρνη εφαρμόστηκε με μικρές τροποποιήσεις και στο νέο Οικοδομικό κανονισμό του 1926 και έφερε πολλά οφέλη που είναι διακριτά ακόμα και στις μέρες μας: αφενός η πόλη ξέφυγε από τις συνέπειες που έχουν οι εκτός σχεδίου περιοχές και αφετέρου το αυξημένο πλάτος των οδών. Η περιοχή ήταν ουσιαστικά ένας λευκός καμβάς όπου οι όποιες λίγες πινελιές απείχαν πολύ από το να της δώσουν ακόμα μορφή. Η κυβέρνηση Βενιζέλου προχώρησε σε διεθνή πρόσκληση ενδιαφέροντος για την οικοδόμηση του οικισμού το 1928. Το διαγωνισμό κέρδισε γαλλική εταιρία «Societe Immobiliere du Boulevard Haussmann», εξέδωσε έναν κατάλογο 34 προτεινόμενων οικημάτων και η πόλη διαφημίστηκε σαν «μελλοντική κηπούπολη» (Ανέγερσις Νέας Σμύρνης και Νέας Καλλιπόλεως Οδηγίαι δια τους Οικιστάς και Τύποι Οικιών και Καταστημάτων. Αθήνα: Τυπογραφικό κατάστημα «Μέλισσα»). Ακόμα όμως και οι προσχεδιασμένες κατοικίες που διαφήμιζε η εταιρία, ήταν μονώροφα ή διώροφα κτίσματα σύμφωνα με την αισθητική της εποχής. Υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον για απόκτηση κατοικίας αλλά επειδή πολλοί πρόσφυγες δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να οικοδομήσουν, πολλά οικόπεδα πουλήθηκαν και η πόλη έχασε τον αμιγώς προσφυγικό της χαρακτήρα. Η διεθνής κρίση του 1929 επηρέασε και την εν λόγω εταιρεία η οποία δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει το έργο και κηρύχθηκε έκπτωτη το 1932. Οι βάσεις όμως για την ανάπτυξη της πόλης είχαν τεθεί και το έργο ανέλαβε να ολοκληρώσει η ιδιωτική πρωτοβουλία. Έτσι από 417 σπίτια που υπήρχαν το 1931, έφτασαν στα 1400 το 1935. Οι κατοικίες εκείνης της περιόδου, αντίθετα με τις πρώτες πρόχειρες προσπάθειες των κατοίκων απλά να στεγαστούν, ακολούθησαν τις αρχιτεκτονικές αρχές της δεκαετίας του 30. Φανέρωναν οικονομική άνεση και αρκετές διεκδικούσαν αρχιτεκτονικές αξιώσεις. Δυστυχώς από τα σπίτια αυτά, σήμερα δεν σώζεται σχεδόν τίποτα. Την κατασκευή τους ανέλαβαν 28

ντόπιοι εργολάβοι, αρχιτέκτονες ή μηχανικοί. Ο κλασικισμός ήταν ακόμα το κυρίαρχο ρεύμα της εποχής και ακλουθώντας αυτό το στυλ χτίστηκαν κατοικίες και δημόσια κτίρια της εποχής όπως το Ιωσηφόγλειο. Το αποτέλεσμα ήταν κατοικίες που ναι μεν ακολουθούσαν τη γενικότερη τάση της τότε αθηναϊκής αρχιτεκτονικής αλλά με πιο λιτά στοιχεία λόγω περιορισμένων οικονομικών μέσων. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η βίλλα Φαράντου στη Λεωφόρο Συγγρού που είναι εμφανώς επηρεασμένη από το μέγαρο Σταθάτου του Τσίλλερ. Εξωτερικά κυριαρχούσε η επιχρισμένη πέτρινη τοιχοποιία και πλάκες μπετόν και διατηρούσαν το περίγραμμα του νεοκλασικού σπιτιού, χωρίς τα διακοσμητικά στοιχεία. Εξαίρεση σε αυτό το αρχιτεκτονικό ύφος αποτέλεσαν κτίρια που ανήκαν στο μοντέρνο κίνημα όπως η κατοικία Κυριακοπούλου, έργο των αρχιτεκτόνων Μιχαηλίδη και Βαλέντη στη γωνία των οδών Βουτζά και Τράλεων και το κτίριο του Γ Δημοτικού Σχολείου, στη γωνία Αιγαίου και Αρτάκης, σχεδιασμένο από τον Μητσάκη τη δεκαετία του 40. Επίσης ολοκληρώθηκε ο ναός της Αγίας Φωτεινής, έργο του αρχιτέκτονα Δεμίρη και εγκαινιάστηκε ο νέος ναός της Αγίας Παρασκευής σχεδιασμένος από τον Πλατωνίδη. Την ίδια περίοδο (1935) κτίστηκε η Ευαγγελική Σχολή με έξοδα του Γεώργιου Τσακίρη, μικρασιάτη που μετανάστευσε στην Αμερική και στέγασε για τριάντα εννέα χρόνια το ομώνυμο εκπαιδευτήριο (1935-1974). Η Ευαγγελική Σχολή ιδρύθηκε το 1717 (κατά άλλους το 1733) στη Σμύρνη και για διακόσια χρόνια υπήρξε το σημαντικότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της πόλης αυτής. Το 1922, με τη μικρασιατική καταστροφή, έπαψε να λειτουργεί και επανιδρύθηκε στη Νέα Σμύρνη το 1934. Παράλληλα, η πόλη ανέπτυξε σταδιακά τις υποδομές της. Το 1937 έγιναν τα εγκαίνια του δικτύου ύδρευσης ενώ στα τέλη της δεκαετίας είχε ήδη αναπτυχτεί μια εμπορική περιοχή γύρω από την πλατεία. Την εποχή εκείνη ο Φάρος ήταν ακόμα εκτός σχεδίου περιοχή αλλά θεωρούταν μέρος της Νέας Σμύρνης. Το 1934 οι προσπάθειες των κατοίκων του Φάρου να ενταχθεί η περιοχή στο σχέδιο πόλης κορυφώθηκαν. Το Νοέμβριο, όμως, εκείνου του έτους, μια από τις πολλές κατεδαφίσεις αυθαιρέτων οδήγησε σε αιματηρές συγκρούσεις με την αστυνομία με ένα νεκρό οικιστή και πέντε συλληφθέντες. 29

Η εικόνα αυτή παρέμεινε μέχρι τη δεκαετία του 1950 όπου η ανάγκη για στέγαση του αυξανόμενου πληθυσμού σε συνδυασμό με τα περιορισμένα οικονομικά μέσα και την έλευση της αντιπαροχής, άρχισαν να μεταμορφώνουν την πόλη προς το χειρότερο. Εγκαταλείφθηκε ο κλασικισμός σε ότι αφορά το σχεδιασμό των κτιρίων με μοναδική εξαίρεση το κτίριο της Εστίας που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Ι. Παυλίδη. Η χρήση νέων κατασκευαστικών υλικών και η γενικευμένη χρήση του μπετόν έδωσαν σαν αποτέλεσμα οικοδομές μέτριας έως κακής ποιότητας στις περιοχές της Β, δηλαδή τις περιοχές κατά τις οποίες επεκτεινόταν η πόλη (Φάρος, Λουτρά, Νεκροταφείο, Βουρλοπόταμος). Σε σύγκριση το κέντρο της πόλης, η περιοχή δηλαδή της Α απαλλοτρίωσης, δεν ήταν πεδίο τόσο ραγδαίων μεταβολών μέχρι το 1955 με 1960 όπου άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες πολυκατοικίες γύρω από την πλατεία Χρυσοστόμου Σμύρνης και γύρω από την κεντρική πλατεία. Παράλληλα με τις πολυκατοικίες, κατά την μεταπολεμική περίοδο κατασκευάστηκαν και κατοικίες. Πολλές από αυτές, ήταν μονώροφες ή διώροφες και ακολουθούσαν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των κτισμάτων της εποχής. Εκτός από την απαλλοτρίωση και τις προχειροφτιαγμένες και αισθητικά υστερούσες πολυκατοικίες, άλλο ένα οικοδομικό φαινόμενο ήρθε να επιβαρύνει τη δόμηση εκείνης της εποχής, το «πανωσήκωμα». Η κατακόρυφη επέκταση της υπάρχουσας οικοδομής αποτέλεσε συνηθισμένη πρακτική της μεταπολεμικής περιόδου. Δυστυχώς αυτή η προσθήκη τις περισσότερες φορές δεν είχε καμία σχέση με το ήδη υπάρχον κτίσμα, οπότε το αποτέλεσμα ήταν κακής αισθητικής και ποιότητας. Πολλές φορές μάλιστα, σε οικοδομές της Β περιοχής απαλλοτρίωσης, εξ αρχής υπήρχε η προοπτική αυτού το επιπλέον ορόφου, οπότε υπήρχε το φαινόμενο να φτιάχνεται το κτίσμα με τα σίδερα να εξέχουν στην ταράτσα. Αυτά τα ημιτελή κτίσματα «περίμεναν» για χρόνια ευνοϊκότερες οικονομικές συνθήκες ή αυξήσεις του συντελεστή δόμησης για να ολοκληρωθούν. (Χατζατουριάν, Β., 1999, σελ. 21-31) Κατά τις δεκαετίες του 80 και του 90 η δόμηση συνέχισε με χαρακτηριστικό της περιόδου να παράγονται κατά κύριο λόγο πολυκατοικίες χαμηλού επιπέδου. Αυτή η τάση τείνει να αλλάξει την τελευταία δεκαετία. Οι σύγχρονες πολυκατοικίες, αν και συνεχίζουν να εκμεταλλεύονται τους υψηλούς συντελεστές, έχουν σίγουρα πιο μοντέρνο και πολυτελή σχεδιασμό. Επίσης διαθέτουν χώρους στάθμευσης και συνήθως πρασιές. Αυτό δίνει ένα 30

θετικό αισθητικό αποτέλεσμα. Παρόλη τη μεγάλη καθ ύψος δόμηση, οι μεγάλοι δρόμοι μαζί με τις πρασιές δημιουργούν την αίσθηση της «αραιής» δόμησης. Σε μεγάλο βαθμό η τάση καλύτερης ποιότητας κατοικιών οφείλεται και στο οικονομικό βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της πόλης. Σε συνδυασμό με τις σημαντικές πολεοδομικές παρεμβάσεις που έγιναν την τελευταία δεκαετία, όπως το ΤΡΑΜ, η ενοποίηση της πλατείας με το άλσος και η πεζοδρόμηση της πλατείας, δίνουν ένα θετικό πρόσημο στην πόλη τα τελευταία χρόνια. Η σημερινή εικόνα του Δήμου είναι αποτέλεσμα των προηγούμενων περιόδων. Η Νέα Σμύρνη «κουβαλάει» και αρνητικά και θετικά αρχιτεκτονικά πολεοδομικά αποτελέσματα από το παρελθόν της. Από τη μία διαθέτει σχετικά αρκετούς ελεύθερους χώρους και ρυμοτομικά έχει καταφέρει να διατηρήσει, χάρη του προπολεμικού σχεδίου πόλεως, πλατείες και μεγάλους δρόμους. Από την άλλη η πυκνότητα του πληθυσμού και οι υψηλοί συντελεστές δόμησης, οδήγησαν στο να εξαφανιστούν σχεδόν τα παλαιότερα με νεοκλασικές επιρροές κτίσματα και να κυριαρχούν οι μεγάλες πολυκατοικίες. Η καθ ύψος δόμηση έχει οδηγήσει την πόλη σε έναν κορεσμό σε ότι αφορά την οικοδόμηση, παρά τις προσπάθειες να ισοσκελιστεί αυτό το φαινόμενο από την χρήση και αξιοποίηση των πλατειών και λοιπών κοινόχρηστων χώρων. Το φαινόμενο της πυκνής δόμησης και κατά συνέπεια, κατοίκησης μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο με μείωση των συντελεστών δόμησης. Η Νέα Σμύρνη είναι βιώσιμη πόλη πολεοδομικά αρκεί να μην επιβαρυνθεί και άλλο. 31

5.Πυκνωτές Φυσιογνωμίας Στη Νέα Σμύρνη μπορεί να εντοπίσει κανείς αρκετούς πυκνωτές φυσιογνωμίας με προεξέχοντες την Πλατεία και το Άλσος. Μάλιστα μέσω σημαντικών κατασκευαστικών και πολεοδομικών παρεμβάσεων που ολοκληρώνονται αυτή την περίοδο, αυτοί οι δύο χώροι τείνουν να ενοποιηθούν. Η Πλατεία Η κεντρική πλατεία της Νέας Σμύρνης έχει εξελιχθεί διαχρονικά από σημείο αρχικής εγκατάστασης της πόλης σε εμπορικό κέντρο, σημείο κοινωνικής συνάντησης, χώρο αναψυχής και «σήμα κατατεθέν» μιας ολόκληρης πόλης. Η πλατεία Νέας Σμύρνης είναι το κεντρικότερο σημείο της Νέας Σμύρνης ήδη από την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων. Αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά αποτελεί ένα σημαντικό έργο και σπάνιο για τον ελλαδικό αστικό χώρο. Τα σχέδια για την πλατεία υπήρχαν στο αρχικό «Νέο Σχέδιο Αθηνών» που αποτέλεσε οδηγό για την αρχική ρυμοτόμηση της πόλης πριν καν αυτή ουσιαστικά κατοικηθεί. Παρόλη την μη εφαρμογή του σχεδίου αυτού σε πολλά του σημεία, η πλατεία παρέμεινε με τον αρχικό της σχεδιασμό. Τα έργα που έδωσαν τη σημερινή μορφή στην πλατεία έγιναν επί δικτατορίας. Μεγάλης σημασίας έργο ήταν η πεζοδρόμηση της πλατείας. Το έργο αυτό έδωσε στην πλατεία τη σημερινή της μορφή. Πολύ περισσότερο την έκανε πολύ πιο φιλική στον πολίτη. Δημιούργησε στην ουσία ένα μεγάλο κοινόχρηστο χώρο όπου συγκεντρώνει σχεδόν όλες τις 32