ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ Ε. ΓΙΑΝΝΙΟΥ Λέκτορας ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚHΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ * Η παρούσα έκδοση προέρχεται από την δηµοσίευση Γιαννιού Ε. Μέτρα πρόληψης ελέγχου των λοιµώξεων στο Ορθοδοντικό ιατρείο, 2004.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός των µέτρων πρόληψης ελέγχου των λοιµώξεων στους χώρους που ασκείται οιανδήποτε ιατρική πράξη είναι ο περιορισµός της διασποράς των µικροβίων προς και από τους ασθενείς και τους εργαζόµενους στους χώρους αυτούς. Τα µέτρα πρόληψης ελέγχου των λοιµώξεων στοχεύουν σε τρεις άξονες λοιπόν. 1. Την αποφυγή της διασποράς των λοιµογόνων παραγόντων από τους ασθενείς στο περιβάλλον εργασίας µας. 2. Την αποφυγή της έκθεσης των ασθενών και του νοσηλευτικού προσωπικού στους λοιµογόνους παράγοντες. 3. Την εξουδετέρωση και την αποµάκρυνση των λοιµογόνων παραγόντων. Κάθε στόχος επιτυγχάνεται µε συγκεκριµένα µέτρα που µε την πάροδο του χρόνου άλλαξαν και αλλάζουν. Με την εµφάνιση των σύγχρονων επιδηµιών τύπου SARS και HIV τα µέτρα αυτά επανήλθαν στην επικαιρότητα, καθώς είναι ένα ισχυρό µέτρο πρόληψης ενάντια στην εξάπλωσή τους. Η εφαρµογή των αυστηρών κανόνων απολύµανσης και αποστείρωσης στα µικρά ιδιωτικά ιατρεία και οδοντιατρεία είναι δύσκολο να τηρηθούν και ανεβάζουν σηµαντικά το κόστος της οδοντιατρικής φροντίδας. Φυσικά, η ευθύνη για τη σχολαστική τήρηση των κανόνων βαρύνει εξ ολοκλήρου τον οδοντίατρο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ενδιαφερθεί για την αποτελεσµατική παροχή υπηρεσιών υγείας, που θα πληροί τους κανόνες υγιεινής. Βέβαια, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσανατολίζεται σε πολύ αυστηρά µέτρα και νοµοθετικές ρυθµίσεις, προκειµένου να υποχρεώσει όλα τα κράτη- µέλη να συµµορφωθούν µε τα ευρωπαϊκά πρότυπα, πράγµα που ενδέχεται να προκαλέσει στον οδοντιατρικό κόσµο µεγάλη αναστάτωση. Αυτή τη στιγµή, βρισκόµαστε στο στάδιο της θέσπισης των ευρωπαϊκών προτύπων για την αποστείρωση. Σύµφωνα µε το σχέδιο ΕΝ (Europaiche Norm) 13060, το οποίο έχει τεθεί προς συζήτηση µε όλους τους εµπλεκόµενους φορείς και επιχειρήσεις, το πιο πιθανό είναι να παρέλθει µεγάλο χρονικό διάστηµα µέχρι να λάβει την τελική µορφή του και την υποχρεωτική εφαρµογή του. Οι βασικές αρχές που προτείνονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθούν της οδηγίες και αρχές που προτείνονται από την ADA (2003) για τα µέτρα πρόληψης ελέγχου των λοιµώξεων στα οδοντιατρεία. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΣΤΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ Τα µέτρα πρόληψης για τον έλεγχο των λοιµώξεων που προτείνονται για την κλινική του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος Ορθοδοντικής περιλαµβάνουν την χρήση : Γάντια Ιατρική µπλούζα Μάσκα Γυαλιά Αποστείρωση υψηλού βαθµού Απολύµανση περιβάλλοντος, επιφανειών Χρήση εργαλείων µίας χρήσης Προσεκτικοί χειρισµοί για αποφυγή τραυµατισµών Ανοσοποίηση & εµβολιασµός 1
Γάντια Η χρήση γαντιών δεν είναι αρκετή στον περιορισµό των λοιµώξεων, σηµαντικότερη είναι η σωστή χρήση τους αφού αυτή µόνον εξασφαλίζει τον θεράποντα αλλά και τον θεραπευόµενο! Αλλαγή σε κάθε ασθενή Βγαίνουν αµέσως µετά τέλος ιατρικής πράξης Προσοχή σε οποιαδήποτε άλλη εργασία βγαίνουν τα γάντια και φοριούνται νέα για την συνέχεια. Εικόνες 1,2 : Τα µεγαλύτερα σφάλµατα που εφαρµόζονται στην κλινική πράξη. Ιατρική µπλούζα, Μάσκα, Γυαλιά. Όχι ιατρική µπλούζα στα σεµινάρια και στην κλινική! (την βγάζουµε ή την αλλάζουµε) Μάσκα αλλάζει όταν βραχεί αµέσως και σε κάθε συνεδρία. Λοιπά µέσα προστασίας. 1. Οθώνεια για κάλυψη επιφανειών πάγκων εργασίας ταµπλέτα µηχανήµατος 2. Ερυσικέφαλα 3. Μεµβράνη προστασίας 4. Ειδικός σωλήνας προστασίας σωληνώσεων. Μπορεί να είναι ή χάρτινος µε ειδικό σφικτήρα ή νάιλον σακουλάκια µίας χρήσης τοποθετείται στις σιελαντλίες χειρολαβές αεροσύριγγες συσκευές φωτοπολυµερισµού Προσοχή είναι απαραίτητη η χρήση ειδικού απολυµαντικού αναρρόφησης απλής και χειρουργικής µετά από κάθε χρήση της. Πάντα σε όλα τα unit υπάρχει κίνδυνος αναστροφής υγρών στο στόµα του ασθενή! 2
Εικόνα 3: Σηµεία τοποθέτησης νάιλον µεµβράνης, χάρτινων οθώνειων και ερυσικεφάλων. Φροντίδα χεριών Έκλυση µε σαπούνι πριν και µετά την τοποθέτηση των γαντιών. ΚΑΛΟ ΣΤΕΓΝΩΜΑ πριν την τοποθέτηση Όχι ταυτόχρονη χρήση µε κρέµες. ΕΚΛΥΣΗ ΧΕΡΙΩΝ ΕΜΠΡΟΣ ΣΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΣΤΕΙΡΩΣΗΣ Χρήση συσκευασιών υψηλής ή απόλυτης αποστείρωσης Υψηλή Αποστείρωση: διάτρητα κλειστά λεκανίδια υψηλή θερµότητα µε αέρα. Απόλυτη αποστείρωση: υψηλή θερµοκρασία µε υψηλή πίεση και χρήση ατµού. Εικόνες 4, 5: Υψηλή Αποστείρωση: διάτρητα κλειστά λεκανίδια υψηλή θερµότητα µε αέρα. 3
Εικόνες 6,7: Απόλυτη αποστείρωση: υψηλή θερµοκρασία µε υψηλή πίεση και χρήση ατµού σε ειδική συσκευασία. Βασικά σετ εργαλείων ορθοδοντικού ιατρείου, τρόπος αποστείρωσης και αποθήκευσης. Βασικό σετ εξέτασης: (Σακουλάκια αυτόκαυστο) βαµβακολαβίδα ανιχνευτήρας Καθρέπτης Σετ ορθοδοντικής εξέτασης: ( ιάτρητα κουτιά dentronix) ονυχοειδές Κόφτης συρµάτινων προσδέσεων Λαβίδα προσδέσεων Mathieu Κόφτης οπισθίων Weingart Σετ διαµόρφωσης συρµάτινων τόξων. ( ιάτρητα κουτιά dentronix) Tweed style (2) De La rosa Πένσα διαµόρφωσης γωνιών (Nance style) Πένσα διαµόρφωσης καµπύλων κάµψεων (Tweed style) Πένσα διαµόρφωσης γλωσσικών τόξων. Σετ συγκόλλησης αγκυλίων: ( Σακουλάκια αυτόκαυστο) Λαβίδα αγκυλίων µετρητής Εργαλείο διαµόρφωσης ρητίνης Σετ συγκόλλησης δακτυλίων: (Σακουλάκια αυτόκαυστο) ονυχοειδές Πίεστρο δακτυλίων Λαβή δήξης Πένσα διαµόρφωσης δακτυλίων Σπάθη ανάµειξης κονίας Σετ αφαίρεσης ακινήτων συσκευών: (Σακουλάκια αυτόκαυστο) Πένσα αφαίρεσης δακτυλίων Πένσα αφαίρεσης αγκυλίων Ονυχοειδές Εγγλυφίδες αφαίρεσης ρητινών Σετ διαχωρισµού δοντιών: ( ιάτρητα κουτιά dentronix) Πένσα Mathieu Πένσα τοποθέτησης ελαστικών διαχωρισµού 4
Κόφτης συρµάτων Καθρέπτες φωτογράφησης.(χηµική απολύµανση ή διάτρητα κουτιά (dentronix) Επιλογή συρµάτινων τόξων. Η φύλαξη των συρµάτινων τόξων θα είναι πάντα σε ατοµικές συσκευασίες. Όταν δοκιµάζουµε κάποιο τόξο στο στόµα και δεν το χρησιµοποιήσουµε τότε ακολουθούµε την ίδια διαδικασία µε τους δακτυλίους. Προσοχή στην αποστείρωση συρµάτων και δακτυλίων επιλέγουµε τον κύκλο αποστείρωσης µε την χαµηλότερη θερµοκρασία. Παρειοκάτοχα - Χειλεοδιαστολείς Απλοί χειλεοδιαστολείς. Χηµική απολύµανση για 30min ή υπέρηχοι µε απολυµαντικό 20min, έκπλυση, στέγνωµα, αποθήκευση σε νάιλον σακούλες µιας χρήσης. Σύστηµα Nola. Αναρρόφηση απολυµαντικού εργαλείων για 5min µετά αναρρόφηση νερού για 5min, χηµική απολύµανση σε υπέρηχους µε απολυ- µαντικό για 20min, έκπλυση, στέγνωµα, αποθήκευση σε νάιλον σακούλες µιας χρήσης. Επιλογή δακτυλίων Έκλυση Στέγνωµα Αυτόκαυστο Επανατοποθέτηση στην θήκη αποθήκευσης ακτύλιοι που δοκιµάστηκαν χωρίς να χρησιµοποιηθούν Εικόνα 8: Η διαδικασία καθαρισµού και αποστείρωσης που πρέπει να ακολουθείται κατά την δοκιµή των δακτυλίων στο Ορθοδοντικό ιατρείο. 5
ισκάρια αποτυπωµάτων: Μεταλλικά: Καθαρισµός, υπέρηχοι, στέγνωµα, διάτρητα κουτιά dentronix. Αποθήκευση σε διάτρητα κουτιά ή πλαστικές σακούλες κλειστές. Πλαστικά: Καθαρισµός, υπέρηχοι, χηµική απολύµανση σε υπέρηχους 20min ή χηµική απολύµανση 30min. Αποθήκευση σε ατοµικά πλαστικά σακουλάκια. Εικόνα 9: Συσκευασίες αποθήκευσης δισκαρίων αποτυπωµάτων. Προσδέσεις Μεταλλικές. Χρήση µικρού αριθµού προσδέσεων σε κάθε συνεδρία. Αποθήκευση των µολυσµένων σε ιδιαίτερο σκεύος, κατά καιρούς αποστείρωση σε σακουλάκια στο αυτόκαυστο. Ελαστικές. Χρήση µικρού αριθµού προσδέσεων σε κάθε συνεδρία, οι χρησιµοποιη- µένες χηµική απολύµανση 30min, αποθήκευση σε νάιλον σακουλάκια. Εικόνες 10, 11: Αποθήκευση προσδέσεων και συρµάτινων τόξων. Αποτυπώµατα Αρχικά έκπλυση µε άφθονο νερό Τοποθέτηση 10 min σε διάλυµα 10% microcinol Έκπλυση µε άφθονο νερό Πλήρωση µε γύψο ή τοποθέτηση σε ατοµική νάιλον σακούλα κλειστή, αποστολή στο εργαστήριο. 6
Χειρολαβές Λειτουργία 3-5sec µε νερό Πλύσιµο, βούρτσισµα, σκούπισµα µε απορροφητικό χαρτί Επαναλειτουργία µόνον µε αέρα 3-5sec Λίπανση µε λιπαντικό σπρέι που συστήνει η κατασκευαστική εταιρία. Επαναλειτουργία 10-20sec µόνον µε αέρα Τοποθέτηση σε συσκευασία αυτόκαυστου στον κύκλο µε την µικρότερη θερµοκρασία (121 ο C 20min) Επαναλίπανση Προσοχή το σπρέι επαναλίπανσης να διαφέρει από το αρχικό σπρέι λίπανσης που έχει µολυνθεί. Ο ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Τα οργανικά υπολείµµατα περιέχουν µεγάλο αριθµό µικροοργανισµών Τα οργανικά υπολείµµατα µπορεί να µεταβάλουν την αποτελεσµατικότητα των απολυµαντικών και µικροβιοκτόνων µέσων. Στάδια καθαρισµού εργαλείων 1 ο Στάδιο: Καθαρισµός µε άφθονο νερό σαπούνι και βούρτσα. 2 ο Στάδιο: Τοποθέτηση στην συσκευή υπερήχων 20min, στους 60ο C 3 ο Στάδιο: Έκπλυση µε νερό 4 ο Στάδιο: Σκούπισµα ή στέγνωµα µε ζεστό αέρα. Η ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ. Η διαδικασία απολύµανσης θα πρέπει να εξασφαλίζει την µείωση των µικροβίων στο θεωρητικό επίπεδο στο οποίο η πιθανότητα ύπαρξης ενός ζώντος µικροοργανισµού σε ένα αντικείµενο να είναι ίση ή µικρότερη του 0,001 (p 0,001). Συνήθεις ουσίες που χρησιµοποιούνται για την απολύµανση είναι οι αλκοόλες, οι οξειδωτικές ενώσεις, η χλωρεξιδίνη, οι αλδεΰδες, οι φαινολικές ενώσεις κ.α. Οι πλέον χρησιµοποιούµενες ενώσεις στην σύγχρονη κλινική πράξη είναι: Η ισοπροπανόλη, η αιθανόλη για την απολύµανση των επιφανειών και του δέρµατος. Η χλωρεξιδίνη για την απολύµανση των βλεννογόνων. Η γλουταραλδεΰδη µε ευρύ αντιµικροβιακό φάσµα ιαλύµατα 60% προπανόλης ή 70% αιθανόλη για την απολύµανση θερµοευαίσθητων αντικειµένων. ΜΕΘΟ ΟΙ ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗΣ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Η απολύµανση µπορεί να γίνει µε: ξηρά θερµότητα χηµικά µέσα υγρή θερµότητα Η πλέον εύχρηστη και αποτελεσµατική µέθοδος είναι αυτή της υγρής θερµότητας. Επιτυγχάνεται µε διάλυµα (Quitanet)* στην συσκευή υπερήχων, στους 60 0 C για 20min. Προσοχή ο χώρος να αερίζεται καλά και η συσκευή να είναι καλά κλεισµένη ώστε να περιορίζεται η διασπορά των τοξικών ατµών. Η απολύµανση µε ξηρά θερµότητα επιτυγχάνεται µε τους κλιβάνους ξηράς θερµότητας χωρίς την χρήση ειδικών ατοµικών συσκευασιών. Και τέλος η χηµική µε την εµβάπτιση των εργαλείων σε χηµικά διαλύµατα. 7
Κύριο µειονέκτηµα της χηµικής απολύµανσης είναι ότι οι χρησιµοποιούµενες ουσίες είναι κατά κανόνα τοξικές και επηρεάζουν εκτός των µικροβίων τα κύτταρα των άλλων οργανισµών καθώς και το περιβάλλον (Κάλφας και Τοπίτσογλου 2001). Άλλο µειονέκτηµα επίσης είναι η έντονη οξειδωτική δράση που ασκούν αυτές οι ουσίες στις κοπτικές επιφάνειες των ορθοδοντικών πενσών, µε αποτέλεσµα την γρήγορη καταστροφή τους. ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ Υπάρχει µια αµφισβήτηση για την καθηµερινή απολύµανση των πατωµάτων και των επιφανειών σε χώρους νοσηλείας, αν και σε πολλές χώρες συνηθίζεται. Αναφέρονται πειραµατικά δεδοµένα στα οποία φαίνεται ότι οι διαδικασίες αυτές είναι άνευ σηµασίας στην πρόληψη της διασποράς των µικροβίων. Αυτή είναι και η αιτία που προτείνεται πλέον η συστηµατική απολύµανση µόνον των επιφανειών εργασίας που συνεχώς και άµεσα επιµολύνονται, όπως οι επιφάνειες σε χώρους χειρουργείων. Για τον χώρο του ιατρείου προτείνεται η ευρεία χρήση ειδικών χάρτινων οθώνειων µίας χρήσης, πλαστικής µεµβράνης, και νάιλον προστατευτικών σακουλών και ταυτόχρονο τακτικό καθαρισµό µε ήπια απορρυπαντικά µέσα. Επίσης σε νεώτερες µελέτες δεν συστήνεται η χρήση των απολυµαντικών σπρέι γιατί είναι έντονα τοξικά και ανθυγιεινά για το προσωπικό και τους θεράποντες. ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΕΡΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΒΛΕΝΝΟΓΟΝΟΥ. Η απολύµανση του δέρµατος επιτυγχάνεται µε αλκοολούχα διαλύµατα χλωρεξιδίνης (0.5% χλωρεξιδίνη σε 70% αιθανόλη ή σε 60% προπανόλη). Η απολύµανση των βλεννογόνων της στοµατικής κοιλότητας επιτυγχάνεται µε υδατικά διαλύµατα µε 0,1% χλωρεξιδίνη. 8