Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Ψηφιοποίηση και Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας Ενότητα 6: Μεταδεδομένα Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Μεταδεδομένα Τα μεταδεδομένα είναι δομημένα δεδομένα για άλλα δεδομένα Βοηθούν το σχεδιασμό, τη δημιουργία, την περιγραφή, τη διατήρηση και τη χρήση των πολιτισμικών δεδομένων Δομημένος τρόπος πληροφορίες για ψηφιακά αντικείμενα Κατανοητό από τους ανθρώπους και τις μηχανές 1
Στόχοι Παροχή οδηγιών για εννοιολογική μοντελοποίηση στοιχείων Πολιτιστικής κληρονομιάς. Παροχή κοινής γλώσσας (λεξιλογίου) «Τυπική γλώσσα» για την αναγνώριση κοινών πληροφοριακών περιεχομένων σε διαφορετικές διατάξεις δεδομένων Υποστήριξη συσχετιστικών επερωτήσεων σε διασυνδεδεμένους πληροφοριακούς πόρους Χρήση από αλγόριθμους επεξεργασίας φυσικής γλώσσας για ανάλυση ελεύθερου κειμένου 2
Βασικές λειτουργίες μεταδεδομένων Ταυτοποίηση (identification) Ευρετηρίαση (indexing) Τεκμηρίωση και Περιγραφή (description) Ανάκτηση (resource discovery, retrieval) Διατήρηση (preservation) 3
Κατηγορίες μεταδεδομένων Περιγραφικά: περιγραφή και προσδιορισμός πληροφοριών του περιεχομένου Δομικά: πληροφορίες για τη δομή Διαχειριστικά: διαχείριση και επεξεργασία 4
Dublin Core
Dublin Core Dublin Core Metadata Element Set Το σύνολο στοιχείων μεταδεδομένων Dublin Core είναι ένα γενικό σχήμα περιγραφής πόρων που σχεδιάστηκε αρχικά για να διευκολύνει την ανακάλυψη ψηφιακών πόρων του Διαδικτύου Επειδή όμως δεν είναι εύκολο να περιγράψει κανείς ότι δημοσιεύεται στο web, σκοπός ήταν να οριστούν τα ελάχιστα στοιχεία και κάποιοι απλοί κανόνες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους χρήστες οι οποίοι τις περισσότερες φορές δεν είναι ειδικοί. 6
Dublin Core 'Εχει αναπτυχθεί μετά το 1995 ως ανοικτή, συναινετική προσπάθεια με την ισχυρή συμμετοχή των επαγγελματιών από πολλές κοινότητες χρηστών. Τα στοιχεία μεταπληροφορίας χωρίζονται σε τρείς ομάδες που κατά προσέγγιση υποδεικνύουν την κατηγορία ή τον σκοπό της πληροφορίας που αποθηκεύεται μέσα τους: Περιεχόμενο του πόρου, Πνευματική Ιδιοκτησία Στιγμιότυπο της πηγής. 7
Περιεχόμενο Dublin Core Τίτλος (Title): όνομα από δημιουργό Θέμα (Subject): θέμα σαν λέξεις κλειδιά, προτείνεται η χρήση καθορισμένων γλωσσαρίων και επίσημων σχημάτων ταξινόμησης Περιγραφή (Description): Περιληπτική περιγραφή περιεχομένων Πηγή (Source): πληροφορίες για έναν άλλο πόρο από τον οποίο απορρέει ο παρόν. Μπορεί να περιλαμβάνει ημερομηνία, δημιουργό, κωδικό ή άλλα δεδομένα για έναν δεύτερο πόρο όταν θεωρείται σημαντικό για την ανακάλυψη του παρόντος πόρου. Γενικά αν ο άλλος πόρος είναι πηγή στην οποία έχει βασιστεί προτείνεται η χρήση του χαρακτηριστικού Σχέση «IsBasedOn» 8
Περιεχόμενο Dublin Core Γλώσσα (Language): Η γλώσσα του πνευματικού περιεχομένου του πόρου παραδείγματα περιλαμβάνουν τα gr, en, de, es, fi, fr, κλπ. Σχέση (Relation): Ένα ανγνωριστικό ενός δεύτερου πόρου και η σχέση του στο παρόν πόρο. δήλωση συνδέσμων μεταξύ σχετικών πόρων και περιγραφών πόρων. Μια έκδοση μίας εργασίας (IsVersionOf), Μία μετάφραση μίας εργασίας (IsBasedOn), ένα κεφάλαιο ενός βιβλίου ή τμήμα άλλου αντικειμένου (IsPartOf) μια διαμόρφωση των δεδομένων σε μία εικόνα (IsFormatOf). Σχέσεις που επιλέγονται είναι συγκεκριμένες αλλά η λίστα επιλογών είναι υπό συμπλήρωση Κάλυψη (Coverage): Τα χαρακτηριστικά χώρου ή χρόνου του πνευματικού περιεχομένου του πόρου. Μπορεί να είναι συντεταγμένες, χρονικά είναι το πότε είναι το αρχικό αντικείμενο και όχι το ψηφιακό. Γενικά όλα συνίσταται να επιλέγονται από συγκεκριμένη λίστα 9
Πνευματική ιδιοκτησία Dublin Core Δημιουργός (Creator): Το άτομο ή ο οργανισμός που είναι κύρια υπεύθυνος για την δημιουργία του πνευματικού περιεχομένου του πόρου. Συγγραφείς σε περίπτωση γραπτών κειμένων, καλλιτέχνες, φωτογράφοι κλπ Εκδότης (Publisher): Η οντότητα που έκανε διαθέσιμο τον ψηφιακό πόρο Συντελεστής (Contributor): Συμπληρωματικός στο δημιουργός, έχει συμβάλει συμπληρωματικά Δικαιώματα (Rights): Δήλωση δικαιωμάτων χρήσης 10
Στιγμιότυπο Dublin Core Ημερομηνία (Date): Δημιουργία και διαθεσιμότητα του πόρου. Η ημερομηνία του πνευματικού πόρου μπαίνει στο Περιεχόμενο. Μορφή YYYY-MM-DD Τύπος (Type): Κατηγορία, π.χ. μυθιστόρημα κλπ. Από συγκεκριμένη λίστα. Μορφότυπο (Format): Μορφή από συγκεκριμένη λίστα (συνδέεται με το υλικό και λογισμικό που χρειάζεται) Κωδικός (Identifier): προσδιορίζει μοναδικά τον πόρο, μπορεί να είναι ISBN, URL ή άλλο 11
Εννοιολογικό πρότυπο αναφοράς CIDOC CRM του ICOM http://cidoc.mediahost.org
CIDOC CRM Εννοιολογικό Μοντέλο Αναφοράς CRM (Conceptual Reference Model) προέκυψε από τις εργασίες της Διεθνούς Επιτροπής Τεκμηρίωσης (CIDOC) και του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) Τυπική οντολογία που έχει ως στόχο τη διευκόλυνση, τη διαμεσολάβηση, και την ανταλλαγή ετερογενών πληροφοριών πολιτιστικής κληρονομιάς Μετατροπή ανόμοιων, τοπικού χαρακτήρα πηγών πληροφοριών σε ένα κατανοητό μέσο καθολικής εμβέλειας, στο πλαίσιο ενός οργανισμού, σε εσωτερικά δίκτυα ή και στο Διαδίκτυο 13
Λειτουργίες που υποστηρίζονται Παροχή οδηγιών με τη μορφή ορθών πρακτικών στην εννοιολογική μοντελοποίηση πληροφοριακών στοιχείων Πολιτιστικής κληρονομιάς. Παροχή κοινής γλώσσας (λεξιλογίου) για τη διατύπωση απαιτήσεων Εγκαθίδρυση ως «τυπικής γλώσσας» για την αναγνώριση κοινών πληροφοριακών περιεχομένων σε διαφορετικές διατάξεις δεδομένων Υποστήριξη συσχετιστικών επερωτήσεων σε διασυνδεδεμένους πληροφοριακούς πόρους Χρήση από αλγόριθμους επεξεργασίας φυσικής γλώσσας, με σκοπό την κατά περίπτωση ανάλυση πληροφοριών ενός ελεύθερου κειμένου σε μια τυπική λογική μορφή. 14
Χαρακτηριστικά αρκετά «ελεύθερο» πρότυπο Δυνατότητα επεκτάσεων από τους χρήστες που το υιοθετούν Δεν απαιτείται πλήρη ταύτιση όλων των χρηστών Αποτελεί οντολογία πεδίου 15
16
Ιεραρχία κλάσεων E1 CRM Entity E1 CRM Entity E2 - Temporal Entity E63 - - - - Beginning of Existence E3 - - Condition State E67 - - - - - Birth E4 - - Period E81 - - - - - Transformation E5 - - - Event E12 - - - - - Production Event E7 - - - - Activity E65 - - - - - Creation Event E8 - - - - - Acquisition Event E83 - - - - - - Type Creation E9 - - - - - Move E66 - - - - - Formation Event E10 - - - - - Transfer of Custody E64 - - - - End of Existence E11 - - - - - Modification Event E6 - - - - - Destruction E12 - - - - - - Production Event E68 - - - - - Dissolution E79 - - - - - - Part Addition E69 - - - - - Death E80 - - - - - - Part Removal E81 - - - - - Transformation E13 - - - - - Attribute Assignment E14 - - - - - - Condition Assessment E15 - - - - - - Identifier Assignment E16 - - - - - - Measurement Event E17 - - - - - - Type Assignment E65 - - - - - Creation Event E83 - - - - - - Type Creation E66 - - - - - Formation Event 17
E77 - Persistent Item E70 - - Stuff E72 - - - Legal Object E18 - - - - Physical Stuff E19 - - - - - Physical Object E20 - - - - - - Biological Object E21 - - - - - - - Person E22 - - - - - - Man-Made Object E84 - - - - - - - Information Carrier E24 - - - - - Physical Man-Made Stuff E22 - - - - - - Man-Made Object E84 - - - - - - - Information Carrier E25 - - - - - - Man-Made Feature E78 - - - - - - Collection E26 - - - - - Physical Feature E27 - - - - - - Site E25 - - - - - - Man-Made Feature E73 - - - - Information Object E29 - - - - - Design or Procedure E31 - - - - - Document E32 - - - - - - Authority Document E33 - - - - - Linguistic Object E34 - - - - - - Inscription E35 - - - - - - Title E36 - - - - - Visual Item E37 - - - - - - Mark E34 - - - - - - - Inscription E38 - - - - - - Image 18
E71 - - - Man-Made Stuff E24 - - - - Physical Man-Made Stuff E22 - - - - - Man-Made Object E84 - - - - - - Information Carrier E25 - - - - - Man-Made Feature E78 - - - - - Collection E28 - - - - Conceptual Object E73 - - - - - Information Object E29 - - - - - - Design or Procedure E31 - - - - - - Document E32 - - - - - - - Authority Document E33 - - - - - - Linguistic Object E34 - - - - - - - Inscription E35 - - - - - - - Title E36 - - - - - - Visual Item E37 - - - - - - - Mark E34 - - - - - - - - Inscription E38 - - - - - - - Image E30 - - - - - Right E55 - - - - - Type E56 - - - - - - Language E57 - - - - - - Material E58 - - - - - - Measurement Unit 19
E39 - - Actor E74 - - - Group E40 - - - - Legal Body E21 - - - Person E41 - - Appellation E42 - - - Object Identifier E44 - - - Place Appellation E45 - - - - Address E46 - - - - Section Definition E47 - - - - Spatial Coordinates E48 - - - - Place Name E49 - - - Time Appellation E50 - - - - Date E75 - - - Conceptual Object Appellation E35 - - - Title E82 - - - Actor Appellation E51 - - Contact Point E45 - - - Address E52 - Time-Span E53 - Place E54 - Dimension E59 Primitive Value E60 - Number E61 - Time Primitive E62 - String 20
21
22
23
24
Άλλα πρότυπα Museum Documentation Association - www.mda.org.uk Computer Interchange of Museum Information Committee (CIMI) - http://www.cni.org/pub/cimi/framework.html Art Information Task Force - http://library.wustl.edu/~listmgr/imagelib/oct1994/ 0003.html Canadian Heritage Information Network (CHIN) - www.chin.gc.ca 25
Άλλα πρότυπα Text Encoding and Interchange (TEI) http://www.tei-c.org/ Machine Readable Cataloguing (MARC) http://www.loc.gov/marc Encoded Archive Description (EAD) http://www.loc.gov/ead/ Metadata Encoding and Transmission Standard (METS) http://www.loc.gov/standards/mets/ 26
Άλλα πρότυπα βιβλιογραφικά EAD (Encoded Archival Description) αρχειακά βοηθήματα αναζήτησης https://www.loc.gov/ead/ MARC (MAchine Readable Cataloging) τεκμηρίωση και ανταλλαγή πληροφορίας που αφορά σε βιβλιογραφικό και άλλο σχετικό υλικό https://www.loc.gov/marc/umb/ Marc21 http://www.marc21.ca/index-e.html http://portal.lib.aegean.gr/sites/default/files/nod e_files/docs/marc_21_bibliographic_greek.pdf 27
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός από πρότυπα μεταδεδομένων τα οποία μπορούν να βρουν εφαρμογή σε έργα ψηφιοποίησης. IFLA http://www.ifla.org/ii/metadata.htm Colorado Digitization Program http://www.cdpheritage.org/resource/metadata/r src_metadata.html W3C για το πρότυπο Resource Description Framework (RDF) κατάλληλο για την παράσταση θησαυρού όρων. http://www.w3.org/rdf/ 28
Πηγές Σπύρος Μπορώτης, Νίκος Ζυγουρίτσας, Νικήτας Καστής (2009) Εκπαιδευτικό Πρότυπο Διαχείρισης Πολιτιστικού Περιεχομένου στο Διαδίκτου ΙΔΡΥΜΑ ΛΑΜΠΡΑΚΗ http://educult.lrf.gr/files/odhgos_ekp_yphr.pdf Ιστοσελίδες προτύπων 29
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.