ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Περιεχόµενα Περίληψη 1 Η κρίση του κλίµατος 3 Οι επιπτώσεις από την κρίση του κλίµατος 5 Η Σύµβαση Πλαίσιο για τις Κλιµατικές Αλλαγές 6 Ελλάδα και πολιτική για το κλίµα 6 Παγκόσµιοι οικολογικοί στόχοι 7 Κλιµατικές αλλαγές στη Μεσόγειο 8 Τα κλιµατικά σενάρια για την Κρήτη 9 Αναµενόµενες επιπτώσεις στην Κρήτη 12 Ένα ηλιακό µέλλον για την Κρήτη 20 Συµπεράσµατα 21 Βιβλιογραφία 22 Κείµενο-Επιµέλεια: Έρευνα: Στέλιος Ψωµάς ηµήτρης Γεώργας, Κώστας Περισοράτης, Παντελής Αµπαριώτης, Νίκος Χαραλαµπίδης, Στέλιος Ψωµάς Νοέµβριος 2000 GREENPEACE: Ζωοδόχου Πηγής 52γ, 106 81, τηλ. (010) 3840 774-5, fax. (010) 3804 008

Περίληψη Η αποσταθεροποίηση του κλίµατος και οι επιπτώσεις που αυτή θα έχει πάνω στις ανθρώπινες κοινωνίες και τα οικοσυστήµατα του πλανήτη αποτελούν ίσως τη µεγαλύτερη απειλή που αντιµετωπίζει ο πλανήτης στην αυγή της νέας χιλιετίας. Υπεύθυνες για την κρίση του κλίµατος είναι οι ανθρώπινες δραστηριότητες που βασίζονται στη χρήση των ορυκτών καυσίµων και οι επακόλουθες εκλύσεις αερίων που εντείνουν το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Για την αποτροπή των κλιµατικών αλλαγών δεν υπάρχει παρά ένας δρόµος: η απεξάρτηση από το σηµερινό ρυπογόνο ενεργειακό µοντέλο που βασίζεται στην καύση πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου και η στροφή προς τις ανανεώσιµες πηγές και την εξοικονόµηση ενέργειας. Στην προσπάθεια αυτή, ήδη από το 1995, η Greenpeace έχει παρουσιάσει για την Κρήτη ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα σταδιακής απεξάρτησης από τους ρυπογόνους πετρελαϊκούς σταθµούς ηλεκτροπαραγωγής και τη στροφή προς τις ανανεώσιµες πηγές καθώς και σε µέτρα εξοικονόµησης και ορθολογικής χρήσης της ενέργειας. Στα πλαίσια του µελλοντικού σχεδιασµού για την οικονοµική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη µιας περιοχής, είναι απαραίτητο να προσπαθεί κανείς να ανιχνεύσει τα προβλήµατα που θα αντιµετωπίσει στο µέλλον έτσι ώστε να προχωρήσει και στα κατάλληλα µέτρα. Η Greenpeace θεωρώντας πως η Κρήτη θα αντιµετωπίσει σηµαντικά προβλήµατα που σχετίζονται µε την αλλαγή του κλίµατος, προχώρησε σε µια αναγνωριστική εκτίµηση των επιπτώσεων που θα έχει αυτή η αλλαγή στην Κρήτη. Με βάση την υπάρχουσα γνώση για την αποσταθεροποίηση της ατµόσφαιρας και τα κλιµατικά µοντέλα που έχουν γίνει ειδικά για την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου από το Πανεπιστήµιο της East Anglia, η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα και των αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα, αναµένεται να επιφέρει τις εξής αλλαγές στην Κρήτη: για το έτος 2030 µια αύξηση της θερµοκρασίας κατά 1,26 έως 1,44 ο C και µια άνοδο της στάθµης της θάλασσας κατά 18 cm, για το έτος 2100 οι αυξήσεις θα είναι αντίστοιχα 2,1 µε 2,4 ο C και 50 cm, αναµένεται επίσης ετήσια οριακή αύξηση των βροχοπτώσεων κατά 14,3 µε 23,8 mm, όµως οι βροχοπτώσεις αναµένεται να είναι πιο ακανόνιστες και καταρρακτώδεις, ενώ τα καλοκαίρια θα είναι ξηρότερα και θα υπάρχουν προβλήµατα λειψυδρίας. Αυτές οι κλιµατικές αλλαγές αναµένεται να έχουν µια σειρά από επιπτώσεις σε ζωτικούς τοµείς της κοινωνίας, της οικονοµίας και των οικοσυστηµάτων του νησιού. Οι µεγαλύτερες επιπτώσεις θα παρατηρηθούν στις τουριστικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται στην παράκτια ζώνη, ιδιαίτερα στο βόρειο µέρος του νησιού. Εκεί, ένα σηµαντικό τµήµα της ακτής θα καλυφθεί από τη θάλασσα. Η έντονη και απρογραµµάτιστη δόµηση και η κατασκευή δρόµων και άλλων υποδοµών κοντά στις ακτές εµποδίζει την τροφοδοσία της ακτής µε καινούργιο ίζηµα, αυξάνοντας τη διάβρωση. Επίσης σε πολλές παραλίες µε έντονη κλίση υπάρχουν πολλά σπήλαια µε µεγάλη πολιτιστική σηµασία, τα οποία κινδυνεύουν να κατακλυσθούν από τη θάλασσα. Στις αστικές περιοχές οι επιπτώσεις θα είναι ιδιαίτερα εµφανείς ιδιαίτερα σε ότι αφορά στις λιµενικές εγκαταστάσεις, οι οποίες θα πρέπει να προσαρµοστούν σε µια άνοδο της στάθµης της θάλασσας κατά 50 cm. Με δεδοµένο ότι όλα τα αστικά κέντρα της Κρήτης είναι κτισµένα κατά µήκος της παραλιακής ζώνης και ότι ένας µεγάλος αριθµός GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 1

οικονοµικών δραστηριοτήτων εξαρτάται από τη θαλάσσια διακίνηση αγαθών, είναι εύκολο να καταλάβουµε το εύρος του προβλήµατος, που µεγεθύνεται από τις τεκτονικές κινήσεις, οι οποίες ευνοούν την κατά τόπους µεγαλύτερη άνοδο της στάθµης της θάλασσας. Οι ανάγκες σε νερό αναµένεται να αυξηθούν λόγω του ότι οι κλιµατικές αλλαγές θα χειροτερεύσουν το υδατικό ισοζύγιο του νησιού. Στις πεδινές παράκτιες περιοχές του νησιού αρκετές καλλιεργούµενες εκτάσεις αρδεύονται από φρέατα που εκµεταλλεύονται υδροφορείς των αλλούβιων σχηµατισµών. Σε αρκετούς από αυτούς τους σχηµατισµούς παρατηρείται υφαλµύρυνση των υδάτων λόγω της υπεράντλησης και της διείσδυσης του θαλασσινού νερού στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Οι µεγαλύτερες πιέσεις αναµένονται στους παράκτιους υδροφορείς µε συνέπεια τη σταδιακή υποβάθµιση της ποιότητας του νερού λόγω της προέλασης του µετώπου υφαλµύρυνσης. Αυτό µπορεί να οδηγήσει στην αχρήστευσή τους, γεγονός που θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στο κόστος των καλλιεργούµενων αγαθών. Θα αυξηθεί η διάβρωση των εδαφών. Από το γεγονός αυτό θα υποφέρουν ιδιαίτερα οι περιοχές όπου η καλλιέργεια σε αναβαθµίδες έχει εγκαταληφθεί. Λόγω της σταδιακής αύξησης της θερµοκρασίας και των µεταβολών της υγρασίας, ιδιαίτερα την άνοιξη, θα δηµιουργηθούν ευνοϊκότερες συνθήκες για την εµφάνιση νέων ασθενειών στις καλλιέργειες. Είναι επίσης γνωστό ότι τέτοιες συνθήκες υποβοηθούν την εκρηκτική ανάπτυξη των εντόµων. Οι πιο ευάλωτες περιοχές είναι οι χαµηλού υψοµέτρου πεδινές περιοχές, οι παραλίες που σταδιακά θα αρχίσουν να καλύπτονται από την θάλασσα (π.χ. η πεδιάδα του Εσταυρωµένου ανατολικά του Ρεθύµνου, η πεδιάδα της Μεσσαράς, η παραλία της Γεωργιούπολης) καθώς και οι αλλουβιακοί υδροφόροι ορίζοντες. Υψηλά στη λίστα επικινδυνότητας βρίσκεται επίσης η παραλιακή ζώνη των αστικών κέντρων, η οποία θα επηρεαστεί άµεσα από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας. Οι περιοχές περιορισµένης επικινδυνότητας είναι οι καλλιέργειες στην ενδοχώρα, διαβρωµένες περιοχές, ευαίσθητες καλλιέργειες, και τα οικοσυστήµατα στην ενδοχώρα που είναι ευαίσθητα στις κλιµατικές αλλαγές, ειδικά στην αύξηση της θερµοκρασίας και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η κρίση του κλίµατος Η υπερθέρµανση του πλανήτη Η Γη θερµαίνεται. Τα τελευταία 140 χρόνια, η µέση θερµοκρασία της επιφάνειας του πλανήτη αυξήθηκε κατά 0,4-0,8 βαθµούς Κελσίου. Τα 10 θερµότερα έτη από τότε που µετρώνται θερµοκρασίες (από το 1861 δηλαδή) παρουσιάστηκαν την τελευταία δεκαετία. Στα τέλη Απριλίου 1998, επιστήµονες από το Πανεπιστήµιο της Μασσαχουσέτης ανακοίνωναν πως ο αιώνας µας είναι ο θερµότερος τα τελευταία 600 χρόνια. Ειδικότερα τις τελευταίες δεκαετίες είναι σαφές ότι οι αλλαγές στη θερµοκρασία έχουν ανθρωπογενή προέλευση 1. Η ιακυβερνητική Επιτροπή για τις Κλιµατικές Αλλαγές (IPCC), ένα σώµα 3.000 και πλέον επιστηµόνων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και του Παγκόσµιου Μετεωρολογικού Οργανισµού, εκτιµά ότι η µέση θερµοκρασία στην επιφάνεια του πλανήτη θα αυξηθεί από 1,5 έως 6 ο C ως το 2100 2. Για να καταλάβουµε το εύρος των αλλαγών που θα επέλθουν, αρκεί να πούµε ότι η αύξηση αυτή θα είναι η µεγαλύτερη που έχει συµβεί τα τελευταία 10.000 χρόνια. GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 2

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες αλλάζουν το κλίµα Για την αντιµετώπιση των αιτίων που οδηγούν σε αύξηση της θερµοκρασίας της Γης, το Πρόγραµµα Περιβάλλοντος των Ηνωµένων Εθνών (UNEP) µαζί µε τον Παγκόσµιο Μετεωρολογικό Οργανισµό (WMO) δηµιούργησαν µια επιστηµονική οµάδα, την ιακυβερνητική Επιτροπή για τις Κλιµατικές Αλλαγές (IPCC-Intergovernmental Panel on Climate Change). Αντικείµενο της IPCC είναι η επιστηµονική διερεύνηση των κλιµατικών αλλαγών και η παροχή συµβουλών προς τις κυβερνήσεις. Η IPCC κατέληξε στο συµπέρασµα πως το σύνολο των ενδείξεων καταδεικνύει µια διακριτή ανθρώπινη επίδραση στο παγκόσµιο κλίµα 3. Για πρώτη φορά στην ιστορία οι άνθρωποι αλλάζουν το κλίµα της Γης. Η ανθρωπότητα διεξάγει ένα τεράστιο πείραµα µε το κλίµα. Ένα πείραµα που δεν συγκρίνεται µε οτιδήποτε έχει γνωρίσει µέχρι σήµερα ο άνθρωπος και για το οποίο δεν έχει δυστυχώς ακόµη πλήρη συναίσθηση της σοβαρότητάς του. Κάθε χρόνο, δισεκατοµµύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα απελευθερώνονται στην ατµόσφαιρα κυρίως από την καύση των ορυκτών καυσίµων (πετρέλαιο, άνθρακας, φυσικό αέριο). Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν ακόµη ως αποτέλεσµα την έκλυση ορισµένων άλλων αερίων όπως π.χ. το µεθάνιο και το υποξείδιο του αζώτου, που αναµένεται να αλλάξουν δραστικά το κλίµα τις ερχόµενες δεκαετίες. Σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις των επιστηµόνων, αναµένεται µια αύξηση της µέσης θερµοκρασίας στην επιφάνεια του πλανήτη σε σύντοµο σχετικά χρονικό διάστηµα, αύξηση που δεν έχει προηγούµενο στην ανθρώπινη ιστορία. Η αναµενόµενη αυτή υπερθέρµανση της επιφάνειας του πλανήτη οφείλεται στο φαινόµενο του θερµοκηπίου και αναµένεται να επιφέρει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στα οικοσυστήµατα, τη γεωργία, την οικονοµία και να επηρεάσει πολλές πτυχές της κοινωνικής ζωής. Το φαινόµενο του θερµοκηπίου Το διοξείδιο του άνθρακα, το µεθάνιο, το υποξείδιο του αζώτου και άλλες ουσίες που χαρακτηρίζονται ως αέρια του θερµοκηπίου, επιτρέπουν στη µικρού µήκους κύµατος ηλιακή ακτινοβολία να φθάσει στην επιφάνεια της Γης χωρίς σοβαρές απώλειες, αλλά απορροφούν τη µεγάλου µήκους κύµατος υπέρυθρη ακτινοβολία που αντανακλάται και εκπέµπεται από τη Γη. Έτσι, η ακτινοβολία παγιδεύεται στα κατώτερα στρώµατα της ατµόσφαιρας, οδηγώντας σε µια αύξηση της µέσης θερµοκρασίας του αέρα στην επιφάνεια της Γης. Η διαδικασία αυτή, που θυµίζει τον τρόπο λειτουργίας των θερµοκηπίων, έχει ως αποτέλεσµα τη θέρµανση του πλανήτη και αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη της ζωής, όπως τη γνωρίζουµε σήµερα πάνω στη Γη. Χωρίς τα αέρια αυτά, η Γη θα ήταν κατά 33 βαθµούς ψυχρότερη απ ότι είναι σήµερα. ιαταράσσοντας όµως την ισορροπία της ατµόσφαιρας µε την επιπλέον εκποµπή τεραστίων ποσοτήτων αερίων του θερµοκηπίου, αυτό το ισοζύγιο ακτινοβολίας ανατρέπεται µε αποτέλεσµα την υπερθέρµανση του πλανήτη. Γιατί το φαινόµενο του θερµοκηπίου είναι ένα πρόβληµα; Όπως προαναφέρθηκε, το φαινόµενο του θερµοκηπίου είναι µια φυσική διαδικασία που διατηρεί τη Γη σε µια ανεκτή για τους περισσότερους οργανισµούς θερµοκρασία. Τότε προς τι η ανησυχία για τυχόν αλλαγή του κλίµατος και υπερθέρµανσης του πλανήτη, θα αναρωτηθεί κάποιος; Αυτό που αποκαλείται συµβατικά φαινόµενο του θερµοκηπίου είναι στην ουσία το ενισχυµένο και επιταχυνόµενο φαινόµενο του θερµοκηπίου, που οφείλεται, όχι σε φυσικές διεργασίες, αλλά σε ανθρωπογενείς εκποµπές και παρεµβάσεις. Αν ανησυχούµε για κάτι είναι οι ρυθµοί αλλαγής του κλίµατος. Και στο παρελθόν είχαµε έντονες διακυµάνσεις της µέσης θερµοκρασίας του πλανήτη και οι περισσότεροι οργανισµοί προσαρµόστηκαν σ αυτές. Μόνο που οι αλλαγές αυτές συνέβησαν σε µια χρονική κλίµακα αιώνων ή χιλιετηρίδων, δίνοντας τη δυνατότητα στους οργανισµούς και τα οικοσυστήµατα να προσαρµοστούν καταλλήλως. Με τους σηµερινούς ρυθµούς έκλυσης GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 3

αερίων του θερµοκηπίου, αναµένονται έντονες κλιµατικές αλλαγές στις ερχόµενες δεκαετίες. Οι επιστήµονες εκφράζουν φόβους ότι τα οικοσυστήµατα δεν προλαβαίνουν να ακολουθήσουν αυτούς τους ρυθµούς των αλλαγών και πως οι επιπτώσεις αυτής της ταχείας υπερθέρµανσης ίσως αποδειχθούν χωρίς προηγούµενο στην ανθρώπινη ιστορία. Οι επιπτώσεις από την κρίση του κλίµατος Όξυνση των ακραίων καιρικών φαινοµένων Η κρίση του κλίµατος δεν εξαντλείται δυστυχώς σε µια αύξηση της µέσης επιφανειακής θερµοκρασίας του πλανήτη. Η αποσταθεροποίηση της ατµόσφαιρας, που συνεπάγεται η αύξηση αυτή, θα έχει ως αποτέλεσµα την έξαρση των ακραίων καιρικών φαινοµένων, όπως οι πληµµύρες, οι τυφώνες, οι ξηρασίες κ.λ.π. Άνοδος της στάθµης της θάλασσας Μία από τις σοβαρότερες επιπτώσεις του φαινοµένου του θερµοκηπίου αναµένεται να είναι και η αύξηση της µέσης στάθµης της θάλασσας. Η αύξηση αυτή οφείλεται στους εξής παράγοντες: διαστολή του θαλασσινού νερού λόγω αύξησης της θερµοκρασίας, λιώσιµο των αλπικών παγετώνων, λιώσιµο των πάγων της Γροινλανδίας και της Ανταρκτικής. Τα τελευταία 140 χρόνια, η αύξηση της µέσης επιφανειακής θερµοκρασίας κατά 0,4-0,8 ο C, είχε ως αποτέλεσµα την αύξηση της µέσης στάθµης των ωκεανών κατά 10-20 cm (εκατοστά). Εκτιµάται ότι η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στη θερµική διαστολή των ωκεανών και το λιώσιµο των αλπικών παγετώνων. Η IPCC εκτιµά πως η επιδείνωση της αποσταθεροποίησης του κλίµατος θα επιφέρει µια αύξηση της µέσης στάθµης της θάλασσας κατά 15-95 cm στον επόµενο αιώνα. Παραλιακές ζώνες και µικρά νησιά είναι ιδιαίτερα ευάλωττα σ αυτή την άνοδο της στάθµης της θάλασσας. Κίνδυνοι για την βιοποικιλότητα Εκτιµάται ότι χιλιάδες ζωικά και φυτικά είδη απειλούνται ευθέως από την αποσταθεροποίηση του κλίµατος. Σ αυτά περιλαµβάνονται είδη υπό εξαφάνιση, αποδηµητικά πουλιά, αποµονωµένοι πληθυσµοί, είδη που περιορίζονται σε παράκτιες περιοχές και είδη µε µειωµένη γενετική ικανότητα προσαρµογής. εδοµένου ότι η χωρική κατανοµή των οικοσυστηµάτων είναι συνάρτηση των κλιµατικών συνθηκών, µια αλλαγή του κλίµατος θα άλλαζε, όχι µόνο τη σύσταση των οικοσυστηµάτων αλλά και τη γεωγραφική κατανοµή τους. Οι αλλαγές στη θερµοκρασία και τις βροχοπτώσεις θα αλλάξουν τις υδάτινες απορροές, την υγρασία του εδάφους, τους ρυθµούς διάβρωσης και την ανακύκλωση της οργανικής ύλης και των θρεπτικών συστατικών. Αυτά µε τη σειρά τους θα επηρεάσουν την παραγωγικότητα, τον ανταγωνισµό των ειδών, τη βιοποικιλότητα, την εξάπλωση των ζιζανίων, διαµορφώνοντας έτσι µια ολότελα διαφορετική κατάσταση στα διάφορα οικοσυστήµατα. Επιπτώσεις στην υγεία Η αποσταθεροποίηση του κλίµατος µπορεί να επηρεάσει την υγεία µε πολλούς τρόπους. Σε ένα θερµότερο κλίµα µε έντονα καιρικά φαινόµενα (π.χ. συχνότερα κύµατα καύσωνα), αναµένεται να αυξηθούν π.χ. οι καρδιαγγειακές παθήσεις και τα κρούσµατα θερµοπληξίας. Ακόµη, η αυξηµένη θερµοκρασία ευνοεί την ανάπτυξη και διάδοση µεταδοτικών νόσων όπως η ελονοσία, ο κίτρινος πυρετός και η δυσεντερία. Μια έµµεση επίπτωση της υπερθέρµανσης του πλανήτη είναι η διαθεσιµότητα του νερού, η οποία αναµένεται να ελαττωθεί. Στις φτωχές χώρες, όπου οι συνθήκες υγιεινής δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγµένες, η ελάττωση του διαθέσιµου νερού αναµένεται να εντείνει τα ήδη υπαρκτά προβλήµατα, αυξάνοντας τα κρούσµατα διάρροιας και θανάτων από µολυσµένα GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 4

νερά. Αλλά και στις αναπτυγµένες βιοµηχανικά χώρες, η αύξηση της θερµοκρασίας αναµένεται να έχει επιπτώσεις, όχι µόνο στη διαθεσιµότητα του νερού, αλλά και στην ποιότητά του. Σε περιοχές που υδρεύονται από επιφανειακά ύδατα, ευνοείται η ανάπτυξη αλγών, ιδιαίτερα όταν υπάρχει περίσσεια θρεπτικών λόγω ρύπανσης. Η αύξηση της µέσης θερµοκρασίας αναµένεται να ευνοήσει την ανάπτυξη αυτών των αλγών, τα οποία προσδίδουν έντονη γεύση και οσµή στο νερό, καθιστώντας το πολλές φορές ακατάλληλο προς πόση 4. Η Σύµβαση Πλαίσιο για τις Κλιµατικές Αλλαγές Οι εντεινόµενες ενδείξεις ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο κλίµα του πλανήτη µας, οδήγησαν στην υπογραφή της Σύµβασης-Πλαίσιο για τις Κλιµατικές Αλλαγές στο Ρίο ντε Τζανέϊρο, τον Ιούνιο του 1992, από το σύνολο σχεδόν των κρατών. Η Ελλάδα κύρωσε τη Σύµβαση, κάνοντάς την νόµο του Κράτους, τον Απρίλιο του 1994 (Ν.2205/94) 5. Στόχος της Σύµβασης είναι η σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα, σε επίπεδα τέτοια ώστε να προληφθούν επικίνδυνες επιπτώσεις στο κλίµα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η 3 η Σύνοδος των Συµβαλλοµένων Μερών της Σύµβασης πραγµατοποιήθηκε στο Κιότο της Ιαπωνίας (1-11/12/97) και κατέληξε στον καθορισµό ενός νοµικού εργαλείου για τον έλεγχο των εκποµπών, το γνωστό Πρωτόκολλο του Κιότο. Κεντρικός άξονας του Πρωτοκόλλου του Κιότο είναι οι νοµικά κατοχυρωµένες δεσµεύσεις των βιοµηχανικά αναπτυγµένων κρατών να µειώσουν τις εκποµπές έξι (6) αερίων του θερµοκηπίου (και συγκεκριµένα του διοξειδίου του άνθρακα [CO 2 ], του µεθανίου [CH 4 ], του υποξειδίου του αζώτου [N 2 O], των υδροφθορανθράκων [HFC], των υπερφθορανθράκων [PFC] και του εξαφθοριούχου θείου [SF 6 ]) την περίοδο 2008-2012, σε ποσοστό 5,2% σε σχέση µε τα επίπεδα του 1990. Είναι σαφές ότι οι δεσµεύσεις του Κιότο είναι ανεπαρκείς και σε καµία περίπτωση δεν µπορούν να εγγυηθούν τον αρχικό στόχο της Σύµβασης για τις Κλιµατικές Αλλαγές. Είναι χαρακτηριστικό ότι η IPCC τόνισε επανειληµµένως πως απαιτούνται δραστικές µειώσεις των εκποµπών, της τάξης του 50-70% για να αποτραπούν οι δυσµενείς επιπτώσεις των κλιµατικών αλλαγών και να παύσει η απειλή για την ατµόσφαιρα της Γης. Οι αναιµικές δεσµεύσεις του Κιότο δεν αντανακλούν βέβαια ούτε κατ ελάχιστον τις απόψεις των επιστηµόνων. Ακόµα όµως κι αυτές οι ανεπαρκείς δεσµεύσεις κινδυνεύουν να µην εφαρµοστούν στην πράξη λόγω µεθοδευµένων αντιδράσεων από ισχυρά οικονοµικά συµφέροντα (το λεγόµενο λόµπυ του άνθρακα, στο οποίο συµµετέχουν εταιρείες πετρελαίου, κάρβουνου, αυτοκινητοβιοµηχανίες, κ.λπ.). Ελλάδα και πολιτική για το κλίµα Στο Κιότο, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσµεύτηκε ότι το 2010 θα έχει µειώσει κατά 8% τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου σε σχέση µε τα επίπεδα του 1990. Στα πλαίσια του καταµερισµού των ευθυνών ανάµεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα πίεσε και πέτυχε να της επιτραπεί να αυξήσει τις εκποµπές της κατά 25% ως το 2010 (σε σχέση πάντα µε τα επίπεδα του 1990). Σύµφωνα όµως µε έκθεση που συνέταξε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών τον Ιούνιο του 2000, τα στοιχεία δείχνουν ότι θα ξεπεράσει κατά πολύ αυτόν τον απαράδεκτο ούτως ή άλλως στόχο 6. Η έκθεση αυτή καταλήγει: Είναι εµφανές ότι η σηµερινή τάση εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου θα οδηγήσει σε συνολικές αυξήσεις πολύ µεγαλύτερες από τον στόχο του 25%, φτάνοντας στο 48-52% το έτος 2010, αν δεν ληφθούν επιπλέον µέτρα. GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 5

Οι εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) στην Ελλάδα αυξήθηκαν την περίοδο 1990-98 κατά 18%. Συγκεκριµένα, από 85,2 εκατ. τόνους το 1990, έφθασαν τα 100,5 εκατ. τόνους το 1998, τελευταία χρονιά για την οποία υπάρχουν επίσηµα στοιχεία. Εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα στην Ελλάδα (1990-1998) (σε χιλιοτόνους, kt) kt 100000 95000 90000 85000 120% 115% 110% 105% 100% Ποσοστιαία αύξηση: 1990=100% 80000 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 95% 1990-98: Αύξηση εκποµπών 18% Πηγή: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Ιούνιος 2000 Παγκόσµιοι Οικολογικοί Στόχοι Λαµβάνοντας υπόψη την κατάσταση που έχει διαµορφωθεί µέχρι σήµερα, η Greenpeace πιστεύει ότι οι κύριοι στόχοι για την προστασία του κλίµατος σε παγκόσµιο επίπεδο πρέπει να είναι οι ακόλουθοι: Περιορισµός της µακροπρόθεσµης αύξησης της θερµοκρασίας κάτω του 1 ο C σε σχέση µε την παγκόσµια µέση θερµοκρασία της προβιοµηχανικής περιόδου. Ο ρυθµός µεταβολής της θερµοκρασίας πρέπει να περιορισθεί το συντοµότερο δυνατό (δηλαδή µέσα στις επόµενες δεκαετίες) κάτω του 0,1 ο C ανά δεκαετία. Περιορισµός της µακροπρόθεσµης ανόδου της στάθµης της θάλασσας κάτω από 20 cm, σε σχέση µε τα επίπεδα του 1990. Ο ρυθµός ανόδου της στάθµης της θάλασσας πρέπει να περιορισθεί κάτω των 20 mm ανά δεκαετία. Η Greenpeace αναγνωρίζει ότι κάθε προσπάθεια για ποσοτική εκτίµηση των επιπτώσεων των µελλοντικών κλιµατικών αλλαγών χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά µεγάλες αβεβαιότητες. Όµως το γεγονός αυτό δεν µπορεί να χρησιµοποιείται ως δικαιολογία για τη µη λήψη συγκεκριµένων µέτρων. Αντίθετα, η αρχή της πρόληψης πρέπει να εφαρµοσθεί άµεσα. Ας σηµειωθεί ότι οι επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο κλιµατικό σύστηµα ενδέχεται να οδηγήσουν σε καταστροφικότερες µεταβολές από τις προβλεπόµενες µέχρι σήµερα, και αυτό θα γίνεται διαρκώς πιθανότερο όσο καθυστερεί η ανάληψη δράσης. GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 6

Η λογική του άνθρακα Ο κυριότερος κίνδυνος για το κλίµα προέρχεται από την καύση των ορυκτών καυσίµων (πετρέλαιο, άνθρακας και φυσικό αέριο). Για την αποτροπή του κινδύνου των κλιµατικών αλλαγών είναι επιτακτική ανάγκη να επιτευχθούν οι παγκόσµιοι οικολογικοί στόχοι που αναπτύχθηκαν παραπάνω. Για να γίνουν πραγµατικότητα όµως αυτοί οι στόχοι, απαιτείται ένας περιορισµός στη χρήση των ορυκτών καυσίµων, απαιτείται δηλαδή να µη ξεπεραστεί ένα κρίσιµο όριο εκποµπών. Το κρίσιµο αυτό όριο εκποµπών είναι γνωστό ως ισοζύγιο άνθρακα και σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις της Greenpeace είναι της τάξης των 225 GtC (δισ. τόνους άνθρακα). Ας σηµειωθεί ότι η εκτίµηση αυτή του ισοζυγίου άνθρακα αντιστοιχεί περίπου στο ένα τέταρτο (25%) των γνωστών αποθεµάτων και είναι ένα µικρό µόνο µέρος (5%) των εκτιµούµενων πηγών πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου 7. Η άµεση αποµάκρυνση από τα ορυκτά καύσιµα είναι απαραίτητη για µια σειρά από αίτια: Για να επιτευχθούν οι οικολογικοί στόχοι που αφορούν τους ρυθµούς ανόδου της στάθµης της θάλασσας και της αύξησης της θερµοκρασίας. Ακολουθώντας τους ιστορικούς ρυθµούς εκποµπών που προέρχονται από τα ορυκτά καύσιµα (περίπου 2% ετησίως), το ισοζύγιο των 225 GtC θα ξεπερασθεί περίπου το 2020. Ο ενεργειακός σχεδιασµός και οι υποδοµές γίνονται σε µακροπρόθεσµη βάση και κατά συνέπεια απαιτούνται µεγάλες αλλαγές (µετάβαση προς τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και τις ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες). Κλιµατικές αλλαγές στη Μεσόγειο Η περιοχή της Μεσογείου θα είναι µια από τις περιοχές που θα δοκιµαστούν ιδιαίτερα. Η απειλή της πιθανής επιδείνωσης των ήδη υπαρχόντων προβληµάτων είναι απτή. Τα κυριότερα προβλήµατα που θα αντιµετωπίσει η Μεσόγειος είναι τα εξής 8 : Ένα µέλλον θερµότερο και ξηρότερο. Οι αυξήσεις της θερµοκρασίας θα είναι σηµαντικές στην περιοχή της Μεσογείου και όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι θα αυξηθεί η συχνότητα και η ένταση των ξηρασιών στην περιοχή. Καθώς ο πλανήτης θερµαίνεται, η µέση στάθµη των θαλασσών αναµένεται να ανέλθει. Συνέπεια αυτού θα είναι η απώλεια τουριστικών παραλιών, ενώ η είσοδος του θαλασσινού νερού στα υπόγεια ύδατα θα καταστήσει πολλά από αυτά υφάλµυρα. Μεγάλες θα είναι οι επιπτώσεις τόσο στους υγροβιότοπους όσο και στις παραγωγικές δραστηριότητες που λαµβάνουν χώρα σε παράκτιες περιοχές. Η ξηρασία και η άνοδος της θερµοκρασίας θα οδηγήσουν σε έντονα προβλήµατα λειψυδρίας αλλά και υποβάθµισης της ποιότητας του νερού. Οι αποδόσεις πολλών καλλιεργειών θα µειωθούν τόσο λόγω της ξηρασίας όσο και λόγω της αύξησης των εντόµων. Πολλά οικοσυστήµατα θα δοκιµαστούν σκληρά τόσο από τις πιέσεις που θα δεχτούν από την άνοδο της θερµοκρασίας και την αποσταθεροποίηση του κλίµατος όσο και από τις πιέσεις από τις αυξανόµενες ανθρωπογενείς ανάγκες. Τα εναποµείναντα δάση, για παράδειγµα, θα δοκιµαστούν ιδιαίτερα από τις πυρκαγιές. GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 7

Τα κλιµατικά σενάρια για την Κρήτη Στα πλαίσια των ερευνητικών προγραµµάτων του Προγράµµατος Περιβάλλοντος των Ηνωµένων (UNEP), παρουσιάστηκαν διάφορα κλιµατικά σενάρια που βασίζονται σε πολύχρονες παρατηρήσεις από 100 περίπου µετεωρολογικούς σταθµούς που έχουν εγκατασταθεί στην Μεσόγειο. Οι υποθέσεις για τις µελλοντικές κλιµατικές αλλαγές στην Κρήτη που αναπτύσσονται στην παρούσα έκθεση, κάνουν χρήση αυτών των σεναρίων, τα οποία βασίζονται σε µελέτες και συµπεράσµατα της IPCC και αναπτύχθηκαν από την Μονάδα για την Έρευνα του Κλίµατος του Πανεπιστηµίου της East Anglia στη Βρετανία 9-13. Τα σενάρια αυτά δείχνουν ότι στο βόρειο και το ανατολικό τµήµα της Μεσογείου η άνοδος της θερµοκρασίας θα είναι µεγαλύτερη από τον παγκόσµιο µέσο όρο. Στα νότια και τα δυτικά η αλλαγή θα είναι λίγο µικρότερη από τον παγκόσµιο µέσο όρο. Σύµφωνα µε το σενάριο για τη Μεσόγειο του Πανεπιστηµίου της East Anglia, η ετήσια βροχόπτωση στην Κρήτη αναµένεται να αυξηθεί οριακά κατά 3-6% ετησίως. Η αύξηση της θερµοκρασίας στο νησί θα είναι 20-30% µικρότερη από τον παγκόσµιο µέσο όρο. Αυτό σηµαίνει ότι αν η εκτιµούµενη µέση παγκόσµια αύξηση της θερµοκρασίας είναι 1,8 ο C (παλαιότερη εκτίµηση της IPCC, η οποία σήµερα θεωρείται συντηρητική), στην Κρήτη η αύξηση θα είναι 1,26-1,44 ο C. Αυτό θα συµβεί επειδή η θάλασσα βοηθά στη διατήρηση ενός ηπιότερου κλίµατος στην περιοχή. Αντιθέτως, το καλοκαίρι η αύξηση της θερµοκρασίας αναµένεται να είναι µεγάλη. Για µια εκτιµούµενη παγκόσµια αύξηση κατά 1,8 ο C, αναµένεται µια αύξηση στην Κρήτη µεταξύ 1,98 ο C και 2,16 ο C στη διάρκεια του καλοκαιριού. Η άνοδος της θερµοκρασίας το φθινόπωρο εκτιµάται ότι θα είναι ανεπαίσθητη. Η άνοδος του επιπέδου της θάλασσας σε κάποιες περιοχές της δυτικής Κρήτης θα εξισορροπηθεί από την τεκτονική ανύψωση που λαµβάνει χώρα στο νησί. Παρόλα αυτά, στις άλλες περιοχές, όπως π.χ. στη νοτιοανατολική Κρήτη, η βύθιση λόγω των τεκτονικών κινήσεων έχει ήδη ξεκινήσει και θα ενταθεί λόγω της ανόδου της στάθµης της θάλασσας. Το κλιµατικό σενάριο για την Κρήτη που χρησιµοποίησε η Greenpeace για να εκτιµήσει τις επιπτώσεις από την αλλαγή του κλίµατος (και το οποίο θα χαρακτηριζόταν ως αρκετά συντηρητικό µετά τις τελευταίες ανακοινώσεις της IPCC), προβλέπει ότι µέχρι το έτος 2030 θα έχουµε µια άνοδο της θερµοκρασίας από 1,26 µέχρι 1,44 ο C και µια µέση άνοδο της στάθµης της θάλασσας κατά 18 cm, ενώ για το έτος 2100 οι αντίστοιχες τιµές εκτιµώνται σε 2,1-2,4 ο C και 50 cm 14. ΣΕΝΑΡΙΟ IPCC-2000, παγκόσµια Άνοδος της στάθµης της θάλασσας ΕΤΟΣ 2030 ΕΤΟΣ 2100 Άνοδος της θερµοκρασίας Άνοδος της στάθµης της θάλασσας Άνοδος της θερµοκρασίας - - 15-95 cm 1,5-6 ο C IPCC-1995, παγκόσµια - - Μέση: 50 cm Μέγιστη: 95 cm Μέση: 2 ο C Μέγιστη: 3,5 ο C Πανεπιστήµιο της East Anglia, ΝΑ Μεσόγειος Μέση: 18 cm Εύρος: 8-28 cm 1,26-2,7 ο C Μέση: 65 cm Εύρος: 30-100 cm 2,1-4,5 ο C GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 8

Κρήτη, Σενάριο Greenpeace Μέση: 18 cm Εύρος: 8-28 cm 1,26-1,44 ο C Μέση: 50 cm 2,1-2,4 ο C Αναµενόµενες αλλαγές στη βροχόπτωση (σε mm) στην Κρήτη το έτος 2030 Σενάριο Greenpeace Χειµώνας -10 έως 0 Άνοιξη 0 έως 5,2 Καλοκαίρι 0,3 έως 0,56 Φθινόπωρο -3,6 έως 0 Ετήσια 14,3 έως 23,8 Σηµείωση: Οι εποχιακές τιµές των µεταβολών των βροχοπτώσεων είναι ενδεικτικές της αναµενόµενης τάσης, ενώ περισσότερο ακριβείς είναι οι ετήσιες τιµές. Η µεταβολή υπολογίστηκε µε τα δεδοµένα της ΕΜΥ Ηρακλείου (1947-75), δηλαδή µέση ετήσια 476 mm, χειµώνα 251,5 mm, άνοιξης 87,1 mm, καλοκαιριού 4,1 mm και φθινοπώρου 182 mm. Μεταβολές στις βροχοπτώσεις Μεγάλη αβεβαιότητα καλύπτει τις µεταβολές των βροχοπτώσεων πάνω από την περιοχή της Μεσογείου, εξαιτίας των εγγενών αδυναµιών που παρουσιάζουν τα παγκόσµια κλιµατικά µοντέλα (GCM) στην πρόβλεψη του ύψους των βροχοπτώσεων σε τοπικό επίπεδο. Τα υπάρχοντα κλιµατικά µοντέλα παρέχουν αντικρουόµενα στοιχεία για τη µέση µεταβολή των βροχοπτώσεων στην περιοχή της Μεσογείου. Τα αποτελέσµατα δύο εκ των τριών µοντέλων που παρουσιάζονται σε µια µελέτη δείχνουν ότι το συνολικό ύψος των βροχοπτώσεων θα εµφανίσει αύξηση στην περιοχή της Μεσογείου 15. Παρόλα αυτά, πρόσφατα µοντέλα που υιοθετούν τη βαθµιαία µεταβολή των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα προβλέπουν ότι οι βροχοπτώσεις θα µειωθούν κατά 1,5 έως 7,3% µέχρι το 2020. Πάντως, τα περισσότερα µοντέλα καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι, στο µέλλον, θα παρατηρηθεί µια διεύρυνση της εποχιακής διακύµανσης των βροχοπτώσεων, µε περισσότερες βροχές κατά τη διάρκεια του χειµώνα και λιγότερες το καλοκαίρι. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα που προκύπτουν από την εφαρµογή τεσσάρων µοντέλων που υιοθετούν τον άµεσο διπλασιασµό των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα και που αναφέρονται σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, οι χειµερινές βροχοπτώσεις αναµένεται να αυξηθούν κατά 10% µέχρι το 2100 ενώ οι καλοκαιρινές θα µειωθούν στο ίδιο διάστηµα κατά 10%. Η πρωτότυπη έκθεση καταλήγει στο συµπέρασµα ότι ο υετός θα µεταβληθεί κατά ±3% (ανάλογα µε την εποχή του έτους) για κάθε αύξηση της µέσης θερµοκρασίας του πλανήτη κατά 1 ο C. Στη συγκεκριµένη έκθεση, οι προβλέψεις για τις µεταβολές το 2100 βασίζονται στα αποτελέσµατα του µέσου σεναρίου εκποµπών της IPCC (IS92a), όπου θεωρείται ότι επικρατεί υψηλή κλιµατική ευαισθησία και σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αεροζόλ 12. Αυτά τα συµπεράσµατα συµφωνούν µε τα αποτελέσµατα που προέκυψαν από τη σύγκριση εννέα µοντέλων βαθµιαίας αύξησης των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα που αφορούσαν τη νότια Ευρώπη και την Τουρκία 16. Σε αυτή την περίπτωση, τα περισσότερα µοντέλα προβλέπουν ότι µέχρι το δεύτερο µισό του 21 ου αιώνα θα παρατηρηθεί αύξηση των βροχοπτώσεων κατά 10% το χειµώνα και µείωση κατά 5-15% το καλοκαίρι. Οι προβλέψεις στις οποίες καταλήγουν τα διάφορα πειραµατικά µοντέλα για τις βροχοπτώσεις διαφέρουν µεταξύ τους σε τέτοιο βαθµό, που σε γενικές γραµµές είναι πολύ δύσκολο να καταλήξουµε σε σίγουρα συµπεράσµατα. Παρόλα αυτά, κοινό συµπέρασµα των αποτελεσµάτων των περισσότερων µοντέλων είναι ότι οι ετήσιες βροχοπτώσεις θα µειωθούν στις περιοχές της Μεσογείου που βρίσκονται νότια των 40-45 ο Βόρεια και θα αυξηθούν στις βοριότερες περιοχές 17-18. Αυτό φαίνεται από ένα σενάριο που βασίζεται στα GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 9

αποτελέσµατα που προκύπτουν από τέσσερα µοντέλα που υιοθετούν τον απότοµο διπλασιασµό των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα 13. Σε αυτό το σενάριο, η ετήσια µεταβολή των βροχοπτώσεων για κάθε αύξηση της µέσης θερµοκρασίας του πλανήτη κατά 1 ο C κυµαίνεται από -12% ως +13%. Αυτό µεταφράζεται σε ετήσια µείωση των βροχοπτώσεων µεταξύ 10 και 40% πάνω από το µεγαλύτερο µέρος της Αφρικής και της νοτιοανατολικής Ισπανίας, και µέχρι 10% πάνω από την κεντρική Ισπανία, τη νότια Γαλλία, την Ελλάδα και την Εγγύς Ανατολή µέχρι το 2100. Επίσης, υπάρχει η εκτίµηση ότι η πιθανή αύξηση των βροχοπτώσεων στην κεντρική Ιταλία θα πλησιάσει το 20%. Παρόλα αυτά, όπως επισηµαίνουν πολλοί ερευνητές, σε αυτά τα σενάρια υπάρχει µεγάλη αβεβαιότητα, εξαιτίας της αδυναµίας πρόβλεψης των βροχοπτώσεων σε τοπικό επίπεδο που συνοδεύουν τα αποτελέσµατα που προκύπτουν από τα GCMs. Σε βραχυπρόθεσµο στάδιο τα αεροζόλ αναµένεται να αντισταθµίσουν µέρος από τις αυξήσεις στις συγκεντρώσεις των αερίων του θερµοκηπίου σε µερικές περιοχές. Τα αποτελέσµατα που προκύπτουν από πειράµατα που υιοθετούν τη βαθµιαία αύξηση των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα δείχνουν ότι στην περίπτωση που ληφθεί υπόψη η συµβολή των αεροζόλ στις βροχοπτώσεις, στην περιοχή της νότιας Ευρώπης και της Τουρκίας ενδέχεται µέχρι τα µέσα του 21 ου αιώνα να παρατηρηθεί µικρή αύξηση στις βροχοπτώσεις 16. Όµως, αυτές οι εκτιµήσεις είναι εξαιρετικά αβέβαιες, καθώς εξαρτώνται τόσο από το χρησιµοποιούµενο σενάριο των εκποµπών των αεροζόλ όσο και από τον τρόπο µε τον οποίο αντιπροσωπεύονται τα αεροζόλ στα διάφορα µοντέλα. Παρόλα αυτά, ένα µοντέλο που εφαρµόσθηκε στην περιοχή της Μεσογείου κατέληξε στο συµπέρασµα ότι από το 2050 και µετά θα µειωθούν σηµαντικά οι βροχοπτώσεις, εξαιτίας της σχετικής επίδρασης της αύξησης των συγκεντρώσεων των αερίων του θερµοκηπίου 19. Βέβαια πρέπει να σηµειωθεί ότι υπάρχει έντονη αβεβαιότητα γύρω από το µέγεθος των µεταβολών που θα παρατηρηθούν στις βροχές στη Μεσόγειο λόγω της αλλαγής της σύνθεσης της ατµόσφαιρας. Παρόλα αυτά, όλες οι υπάρχουσες ενδείξεις συγκλίνουν στο ότι θα παρατηρηθεί µείωση των βροχοπτώσεων στο µεγαλύτερο µέρος της Μεσογείου, µε πιθανότητα ύπαρξης µεταβατικών περιόδων σε µερικές περιοχές λόγω της σχετικής δράσης των αεροζόλ. Μεταβολές στην υγρασία Όσον αφορά στις οικολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις των κλιµατικών αλλαγών, οι µεταβολές στην υγρασία παίζουν αναµφίβολα σηµαντικότερο ρόλο από ότι οι µεταβολές στις βροχοπτώσεις και τη θερµοκρασία. Ως γνωστόν, τα χαµηλά επίπεδα υγρασίας συνδέονται άµεσα µε τις ξηρασίες. Τα επίπεδα υγρασίας εξαρτώνται τόσο από τα oφέλη που προκύπτουν από τις βροχοπτώσεις όσο και από τις απώλειες που οφείλονται στο µηχανισµό της απόπλυσης και της εξατµισοδιαπνοής. Ως εξατµισοδιαπνοή ορίζεται η διαφυγή νερού από την επιφάνεια της Γης προς την ατµόσφαιρα µέσω των µηχανισµών της εξάτµισης από υδάτινους όγκους (ή άλλες επιφάνειες) και της αναπνοής των φυτών. Καθώς αυξάνεται η θερµοκρασία, αυξάνεται και το φαινόµενο της εξατµισοδιαπνοής (µε όλες τις άλλες παραµέτρους να παραµένουν σταθερές). Αυτό σηµαίνει ότι ακόµα και στις περιπτώσεις που αναµένεται να σηµειωθεί αύξηση των βροχοπτώσεων, τα επίπεδα υγρασίας θα µειωθούν καθώς το υδατικό ισοζύγιο θα παραµένει αρνητικό (οι υδατικές απώλειες υπερτερούν των ωφελειών). Η προβλεπόµενη διεύρυνση των εποχιακών βροχοπτώσεων αναµένεται επίσης να µειώσει τα διαθέσιµα υδατικά αποθέµατα 16,20. Αυτό οφείλεται στο ότι το υδατικό πλεόνασµα που προκύπτει από τις αυξηµένες βροχοπτώσεις κατά τη διάρκεια του χειµώνα δεν συγκρατείται στο έδαφος αλλά χάνεται µέσω της διαδικασίας της απόπλυσης. Παρόµοια είναι και η συµβολή ακραίων φαινοµένων που συνοδεύονται από έντονες βροχοπτώσεις 21. GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 10

Τα παγκόσµια κλιµατικά µοντέλα (GCM) παρουσιάζουν σηµαντικές αδυναµίες στο να καθορίσουν µε ακρίβεια τα αναµενόµενα επίπεδα υγρασίας. Αυτό οφείλεται κύρια στο ότι ο µηχανισµός της εξατµισοδιαπνοής δεν µπορεί να περιγραφεί επαρκώς στα διάφορα κλιµατικά µοντέλα 22 και στο ότι υπάρχουν σηµαντικές αβεβαιότητες για το µελλοντικό ύψος των βροχοπτώσεων. Ανεξάρτητα όµως από αυτά τα προβλήµατα, αυξηµένη σταθερότητα χαρακτηρίζει τα αποτελέσµατα διαφόρων µοντέλων που εφαρµόσθηκαν για την περιοχή της νότιας Ευρώπης και την Τουρκία, όπου παρατηρείται µείωση των συνολικών επιπέδων υγρασίας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού λόγω της αύξησης των συγκεντρώσεων των αερίων του θερµοκηπίου 16. Tα αποτελέσµατα τριών µοντέλων που αφορούσαν τη νότια Ευρώπη και την Τουρκία έδειξαν ότι η υγρασία του εδάφους θα µειωθεί σε ολόκληρη την περιοχή κατά 15-25% το καλοκαίρι 23. Επιπλέον, µια µελέτη για τις αναµενόµενες µεταβολές του υδατικού ισοζυγίου στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου (από την Τουρκία µέχρι την Αίγυπτο) έδειξε ότι υπάρχει µια τάση µετατόπισης των ζωνών της ερήµου προς τα βόρεια 21. Σηµαντικές ενδείξεις για τη µείωση των επιπέδων διαθέσιµου ύδατος πάνω από το µεγαλύτερο µέρος της Μεσογείου -τόσο κατά τη διάρκεια του χειµώνα όσο και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού- παρέχονται από τα αποτελέσµατα µιας πρόσφατης µελέτης 24. Η µελέτη αυτή χρησιµοποιεί τις µέσες τιµές της θερµοκρασίας και των βροχοπτώσεων που προέκυψαν από τέσσερις άλλες µελέτες που αφορούσαν τη συγκεκριµένη περιοχή 25,19. Η µελέτη υποδεικνύει µια δυσµενή µετατόπιση στο λόγο των βροχοπτώσεων προς την εξατµισοδιαπνοή σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσογείου (και σε κάθε εποχή του έτους). Οι σηµαντικότερες επιπτώσεις παρατηρούνται κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του χειµώνα στις περιοχές της ηπειρωτικής Ιταλίας, της Σαρδηνίας και της Κορσικής. Παρόλα αυτά, οι επιπτώσεις από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες ενδέχεται να είναι εντονότερες στις νότιες περιοχές της Μεσογείου, όπου ακόµα και σήµερα παρατηρούνται σχετικά µειωµένα αποθέµατα νερού. Σε βραχυπρόθεσµο βέβαια επίπεδο, οι επιπτώσεις από την αύξηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερµοκηπίου ενδέχεται σε µερικές περιοχές να αντισταθµιστούν µερικώς από τη δράση των αεροζόλ. ύο µελέτες που αφορούσαν τη νότια Ευρώπη και την Τουρκία και στις οποίες συνυπολογίσθηκε η δράση των αεροζόλ κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι η υγρασία του εδάφους θα αυξηθεί 16. Παρόλα αυτά, η υπερεκτίµηση της δράσης των αεροζόλ και ο τοπικός χαρακτήρας τους δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι µερικές περιοχές της Μεσογείου δεν πρόκειται να αντιµετωπίσουν στο άµεσο µέλλον ξηρότερες συνθήκες. Επιπλέον, αυτές οι εκτιµήσεις ισχύουν περίπου µέχρι τα µέσα του επόµενου αιώνα. Πέρα από αυτό το χρονικό σηµείο αναµένεται να αυξηθεί η σχετική επίδραση των αερίων του θερµοκηπίου και έτσι, σε µακροπρόθεσµο στάδιο, θα εµφανισθούν εντονότερα φαινόµενα ξηρασίας σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Αναµενόµενες επιπτώσεις στην Κρήτη Επιπτώσεις στην παραλιακή ζώνη Ως παραλιακή ζώνη εννοούµε εδώ τη ζώνη της παραθαλάσσιας ξηράς, η οποία όχι µόνο βρέχεται αλλά και επηρεάζεται από τον χειµέριο θαλάσσιο κυµατισµό. Πρόκειται για ζώνη σηµαντικότατου ενδιαφέροντος, γιατί σ αυτήν κυρίως εστιάζεται η τουριστική δραστηριότητα. Στην Κρήτη υπάρχουν εκτεταµένες ακτές οµαλής µορφολογίας κατά µήκος της βόρειας πλευράς του νησιού, οι σηµαντικότερες από τις οποίες είναι (από τα δυτικά προς τα ανατολικά): η περιοχή του Κισσάµου, η περιοχή δυτικά των Χανίων, από τις εκβολές του Ταυρωνίτη ως την Αγία Μαρίνα, η ζώνη από την Γεωργιούπολη έως τον Εσταυρωµένο ανατολικά του Ρεθύµνου, η παραλιακή ζώνη του Ηρακλείου και οι ακτές των κολπίσκων Μαλίων, Μιραµπέλου και Σητείας. GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 11

Όλες αυτές οι περιοχές εµφανίζουν τα εξής κοινά χαρακτηριστικά: αν και η παραλιακή ζώνη µπορεί να φτάνει σε πλάτος αρκετές δεκάδες µέτρα, έχουν κατασκευαστεί και κατασκευάζονται µεγάλες οδικές αρτηρίες και σηµαντικά ξενοδοχειακά συγκροτήµατα σε αρκετά µικρή απόσταση από την ακτογραµµή. Αυτό είναι εµφανές και από το ότι οι οδικές αρτηρίες και τα τουριστικά κτίρια έχουν κατασκευαστεί πάνω σε θίνες και αµµόλοφους. Στην περίπτωση που η στάθµη της θάλασσας ανέβει κατά 50 cm, όπως αναφέραµε προηγουµένως, σε πολλές περιοχές τουλάχιστον το µισό εύρος της σηµερινής έκτασης της παραλίας, από την ακτογραµµή ως τον οδικό άξονα, θα καλυφθεί από τη θάλασσα ή θα επηρεαστεί από τον κυµατισµό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι η παραλιακή ζώνη Γεωργιούπολης-Ρεθύµνου-Εσταυρωµένου. Η κατασκευή των διαφόρων παραλιακών αυτοκινητοδρόµων θα δράσει ως τεχνητό εµπόδιο όπως σε µερικές περιπτώσεις συµβαίνει και σήµερα για την τροφοδότηση αυτών των παραλιών µε ιζήµατα. Αυτό αυξάνει τις πιθανότητες διάβρωσης των παραλιών και τη µεταφορά των ιζηµάτων τους σε άλλες περιοχές. Στη νότια Κρήτη δεν υπάρχουν περιοχές εκτεταµένων παραλιακών ζωνών, εκτός των περιοχών Τυµπακίου και Ιεράπετρας. Σε όλη την υπόλοιπη έκταση έχουν δηµιουργηθεί µικρές εγκολπώσεις µε περιορισµένης έκτασης παραλία µε χονδρόκοκκο ίζηµα (κροκάλες), όπως για παράδειγµα από την Αγία Ρουµέλη έως τη Χώρα Σφακίων. Αυτές οι µικρές εστίες αναψυχής και κολύµβησης είναι αποτέλεσµα της σταδιακής διάβρωσης των πετρωµάτων από τον κυµατισµό. Η επαπειλούµενη άνοδος της στάθµης της θάλασσας κατά 50 εκατοστά θα µεταφέρει το µεγαλύτερο µέρος των ιζηµάτων της ακτής στον πυθµένα της θάλασσας και πολλές απ αυτές τις εγκολπώσεις θα τείνουν να λάβουν τη µορφή που είχαν πριν από χιλιάδες χρόνια και θα µετατραπούν σε απότοµες ακτές. Σε ότι αφορά ειδικά το Τυµπάκι, η άνοδος της στάθµης θα προκαλέσει κατάκλυση από τη θάλασσα αρκετού τµήµατος της σηµερινής παραλιακής ζώνης. Όµως εκεί η τροφοδοσία της ακτής δεν εµποδίζεται προς το παρόν από τεχνικά έργα και έτσι αναµένεται οι συνέπειες να αντισταθµιστούν από την προσφορά ιζηµάτων από την ξηρά. Πρέπει να επισηµανθεί ότι στην Κρήτη η παραλιακή ζώνη έχει πολλές περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (π.χ. Βάι, Γεωργιούπολη, Ελούντα) που θα επηρεαστούν αναµφίβολα από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας. Τέλος, µια σειρά παραθαλάσσιων αρχαιολογικών χώρων (π.χ. Φαλάσαρνα, σπήλαια Ματάλων) θα επηρεαστούν άµεσα και θα καταστεί δύσκολη έως αδύνατη η οµαλή πρόσβασή τους από την ξηρά. Επιπτώσεις στο υδατικό ισοζύγιο Οι κλιµατικές αλλαγές που οφείλονται στην καύση των ορυκτών καυσίµων και την έκλυση τεράστιων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα του πλανήτη θα έχουν ποιοτικές όσο και ποσοτικές επιπτώσεις στο υδατικό ισοζύγιο της Κρήτης. Η άνοδος της µέσης θερµοκρασίας θα οδηγήσει στην αύξηση της εξατµισοδιαπνοής και σε µείωση των συνολικών απορροών και της κατείσδυσης του νερού. Οι αλλαγές σε αυτές τις παραµέτρους θα αλλάξουν το υδατικό ισοζύγιο του νησιού και προβλέπεται ότι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού θα επικρατούν ξηρότερες συνθήκες. Σε συνδυασµό µε µια πιθανή επέκταση της τουριστικής περιόδου, γεγονός που θα έχει ως συνέπεια την αύξηση στη ζήτηση του νερού, αυτό θα επηρεάσει αρνητικά το υδατικό ισοζύγιο. Σε ότι αφορά τα επιφανειακά ύδατα, οι βροχοπτώσεις αναµένεται να γίνουν πιο καταρρακτώδεις, και σ αυτές τις περιπτώσεις θα έχουµε βραχυπρόθεσµα αύξηση της επιφανειακής απορροής και παράλληλα µείωση της κατείσδυσης, αν και συνολικά αναµένεται µείωση της µέσης ετήσιας επιφανειακής απορροής. Ως συνέπεια αναµένεται να αυξηθεί η διάβρωση, ενώ παράλληλα να επεκταθεί η ξηρασία και να µειωθεί η φυτοκάλυψη. Όλοι αυτοί οι παράγοντες θα έχουν ως αποτέλεσµα τη µείωση του ρυθµού αναπλήρωσης των υπόγειων υδροταµιευτήρων, µε αποτέλεσµα την πτώση του υδροφόρου ορίζοντα. Μοιραία, η επέκταση της άντλησης σε όλο και µεγαλύτερα βάθη θα αυξήσει τα GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 12

κόστη για την άντληση των υδάτων. Ιδιαίτερα προβληµατικές καταστάσεις θα δηµιουργηθούν σε περιοχές όπου ήδη υπάρχει υπεράντληση όπως είναι η περίπτωση της βόρειας Κρήτης. Στις πεδινές παραθαλάσσιες περιοχές της Κρήτης (Κίσσαµος, Γεωργιούπολη-Ρέθυµνο, Μάλια, Μεσσαρά, Ιεράπετρα) υπάρχει µια αξιόλογη υδροφορία. Αυτή χρησιµοποιείται κυρίως για άρδευση και κατά δεύτερο λόγο, όπου δεν υπάρχουν άλλες δυνατότητες για την κάλυψη των αναγκών, για ύδρευση. Οι ορίζοντες αυτοί, οι οποίοι βρίσκονται στα τεταρτογενή ιζήµατα των πεδιάδων, γίνονται αντικείµενο εκµετάλλευσης από φρέατα και παρουσιάζουν σε αρκετές περιπτώσεις υφαλµύρυνση, κυρίως λόγω υπερβολικής άντλησης. Σήµερα παρατηρείται επέκταση του υφάλµυρου µετώπου έως και ένα χιλιόµετρο από την ακτογραµµή προς την ξηρά, τόσο στην περιοχή του Ρεθύµνου, όσο και σ αυτή του Ηρακλείου. Εκτός από τα φρέατα, υπάρχουν και πολλές πηγές σε παραθαλάσσιες περιοχές απότοµου ανάγλυφου, σε καρστικά πετρώµατα, είτε κοντά στην άκρη, είτε σε µικρό βάθος µέσα στη θάλασσα, όπως π.χ. στο Μπαλί. Σε περίπτωση ανόδου της στάθµης της θάλασσας είναι προφανές ότι τα προβλήµατα αλµύρυνσης τόσο των φρεάτων όσο και των πηγών θα οξυνθούν, µε συνέπεια την εµφάνιση προβληµάτων στην ύδρευση και άρδευση των αντίστοιχων περιοχών. Για την αντιµετώπιση των προβληµάτων αυτών θα αναζητηθούν άλλες πηγές ύδρευσης και άρδευσης και εποµένως θα αυξηθεί η πίεση για κατανάλωση νερού σε όλο το νησί. Έτσι θα µειωθούν οι διαθέσιµες ποσότητες. Το Κοινοτικό ερευνητικό πρόγραµµα MEDALUS II, εκτιµά ότι στην Κρήτη η αύξηση της ζήτησης νερού στις αστικές περιοχές, θα αυξήσει την πιθανότητα λειψυδρίας από 20% που ήταν το 1980, σε 85% το 2020 26. Επιπτώσεις στη γεωργία Η Κρήτη αντιµετωπίζει σοβαρό πρόβληµα διάβρωσης των εδαφών της. Μάλιστα, είναι µια από τις περιοχές της Ευρώπης που έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα από αυτό το φαινόµενο. Αυτό συµβαίνει λόγω της υφής και της ποιότητας των εδαφών της, της περιορισµένης φυτοκάλυψης και των έντονων κλίσεων σε πολλές περιοχές του νησιού. Επιπλέον, το πρόβληµα της χερσαίας διάβρωσης που είναι έντονο στην Κρήτη, όπως και σε πολλές νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας, έχει οξυνθεί µε την εγκατάλειψη της γεωργίας σε πολλές ορεινές και ηµιορεινές περιοχές. Εκεί στο παρελθόν η δηµιουργία αναχωµάτων (παρτέρια-αναβαθµίδες) εµπόδιζε την απώλεια του εδάφους. Σήµερα όµως, αυτή η καλλιεργητική µέθοδος έχει εγκαταληφθεί, κυρίως λόγω της εισαγωγής των τρακτέρ, µε αποτέλεσµα τη διάβρωση και την απογύµνωση του εδάφους από το χουµικό του κάλυµµα. Επιπλέον, σύµφωνα µε τα κλιµατικά σενάρια, οι βροχοπτώσεις αναµένεται να γίνουν πιο έντονες και σποραδικές, ενώ η άνοδος της θερµοκρασίας θα ευνοήσει την αποσάθρωση και την ορυκτοποίηση των οργανικών συστατικών, προκαλώντας µείωση της γονιµότητας των περισσότερων τύπων εδαφών. Αναµένεται λοιπόν επιπλέον αύξηση της διάβρωσης σε πολλές περιοχές που και σήµερα παρουσιάζουν αυτό το πρόβληµα. Όσον αφορά στα καλλιεργούµενα εδάφη, αυτά συνήθως βρίσκονται σε κάποια απόσταση από τις παραλίες. Γι αυτό, οι επιπτώσεις από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας θα είναι µικρές. Όµως, κάποιες περιοχές κοντά στις ακτές θα επηρεαστούν λόγω του ψεκασµού από τον κυµατισµό ή από τη διείσδυση θαλασσινού νερού στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα (όπως ήδη συµβαίνει σε περιοχές ανατολικά από το Ρέθυµνο). Αρχικά, η αύξηση της θερµοκρασίας θα επηρεάσει θετικά τις καλλιέργειες, ειδικότερα τις ετήσιες, τις υπό κάλυψη και τις εντατικές καλλιέργειες. Προβλέπεται επίσης να ενισχύσει την παραγωγή κυρίως στα πρώιµα είδη τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο οικονοµικό GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 13

ενδιαφέρον. Παράλληλα όµως, η αύξηση της θερµοκρασίας, πέρα του ότι θα υποβοηθήσει την ανταγωνιστική ανάπτυξη ζιζανίων, θα αυξήσει και τις ανάγκες των φυτών σε θρεπτικά συστατικά. Το ζήτηµα αυτό είναι µεγάλου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος καθώς συνδέεται άµεσα µε την αύξηση της χρήσης λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων. Η αλλαγή του κλίµατος προς θερµότερες και υγρότερες συνθήκες θα ευνοήσει επίσης την εµφάνιση νέων ασθενειών στα φυτά, δηµιουργώντας έτσι την ανάγκη για ανάπτυξη µεθόδων αντιµετώπισής τους. Από την άλλη µεριά, η επέκταση της καλοκαιρινής περιόδου λόγω της αύξησης της θερµοκρασίας θα ευνοήσει τις θερµοκηπιακές καλλιέργειες, µειώνοντας τα κόστη συντήρησης κατά τη χειµερινή περίοδο. Από οικονοµικής απόψεως και έχοντας στο νου ότι το µεγαλύτερο µέρος του κόστους µιας σοδειάς είναι οι σπόροι, τα λιπάσµατα και τα ζιζανιοκτόνα, είναι πολύ πιθανόν ότι µια πιθανή αύξηση της παραγωγής δεν θα οδηγήσει σε αύξηση του εισοδήµατος. Στην πραγµατικότητα δεν αποκλείεται να έχουµε και µείωση. Αυτό γιατί η ενδεχόµενη επιβάρυνση του κόστους δεν είναι δυνατόν να καλυφθεί από µια αντίστοιχη αύξηση των τιµών, δεδοµένου ότι η κάλυψη των σχετικών αναγκών γίνεται, πέρα από την παραγωγή σε άλλα σηµεία της χώρας, και µε εισαγωγές. Τα προϊόντα αυτά έχουν µεγάλες οικονοµικές αποδόσεις και στηρίζουν σηµαντικά το αγροτικό εισόδηµα. Είναι προφανές, ότι ενδεχόµενη ανατροπή του ισοζυγίου κόστους παραγωγής-διάθεσης µπορεί να έχει επιπτώσεις που θα θίξουν άµεσα την τοπική οικονοµία (και σε µικρότερο βαθµό επίσης την εθνική οικονοµία). Στην περίπτωση µάλιστα απώλειας του φυσικού συγκριτικού πλεονεκτήµατος (ήπιο κλίµα), είναι πιθανόν να προκληθεί µεγαλύτερη αναταραχή λόγω της απώλειας της ανταγωνιστικότητας, γεγονός που µπορεί να συνοδευτεί µε την εγκατάλειψη της γεωργίας και την αύξηση της µετακίνησης του πληθυσµού προς τα κύρια αστικά κέντρα του νησιού και άλλους τοµείς της οικονοµίας. Παράλληλα, η αύξηση των ζιζανίων θα καταστήσει την ανάπτυξη της οργανικής γεωργίας πολύ πιο δύσκολη. Προσφάτως, στην Κρήτη έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται πρωτοβουλίες στον τοµέα των βιοκαλλιεργειών, που απευθύνονται σε ένα τουριστικό κοινό µε ισχυρή περιβαλλοντική συνείδηση. Η αύξηση της µέσης θερµοκρασίας στο νησί ιδιαίτερα την καλοκαιρινή περίοδο θα µεταβάλει την εξάτµιση µε τις ακόλουθες επιπτώσεις: Μεγάλες απώλειες στην άρδευση που γίνεται µε την µέθοδο του επιφανειακού κατακλυσµού. Στροφή προς τη χρήση της υπόγειας στάγδην άρδευσης. Μείωση των υδατικών αποθεµάτων σε πολλούς ταµιευτήρες-φράγµατα. Επιτάχυνση της συγκέντρωσης ιζηµάτων στις λεκάνες των ταµιευτήρων άρδευσης. Οι κλιµατικές αλλαγές αναµένεται ακόµη να µειώσουν την παραγωγικότητα τω βοσκοτόπων και να περιορίσουν τις εκτάσεις που είναι κατάλληλες για βόσκηση ζώων. Όπως επισηµαίνει και η IPCC, οι κλιµατικές αλλαγές αναµένεται να καταστήσουν τους βοσκοτόπους περισσότερο ευάλωτους σε ακραία καιρικά φαινόµενα όπως ξηρασίες, έντονες πληµµύρες και επιδροµές εντόµων. GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 14

Επιπτώσεις στα οικοσυστήµατα Οι Μεσογειακές περιοχές θεωρούνται ως οι πιο πλούσιες σε βιοποικιλότητα µετά από τους τροπικούς. Ένας µεγάλος αριθµός συγκριτικά πάντα µε την έκταση της περιοχής σπάνιων και απειλούµενων µε εξαφάνιση ειδών απαντώνται στα µεσογειακού τύπου οικοσυστήµατα. Αυτό ισχύει και για την Κρήτη, η οποία αποτελεί ένα τυπικό παράδειγµα οικοσυστήµατος µεσογειακού τύπου. Η χλωρίδα της Κρήτης απαρτίζεται από 1.624 αυτόχθονα είδη. Τα αιγιακά ενδηµικά είδη ανέρχονται σε 139 στην Κρήτη και αντιπροσωπεύουν το 8,56% της γηγενούς χλωρίδας 27. Οι αβιοτικοί παράγοντες που καθορίζουν την πρωτογενή παραγωγή στα χερσαία οικοσυστήµατα είναι η θερµοκρασία το χειµώνα και η υγρασία το καλοκαίρι. Η µεταβολή αυτών των παραµέτρων λόγω των ανθρωπογενών παρεµβάσεων στο κλίµα προβλέπεται να επηρεάσει την παραγωγή, ιδιαίτερα στην περίπτωση των ξηρών περιοχών όπως η Κρήτη. Βέβαια, λόγω της ανοχής των περισσότερων µεσογειακών ειδών σε ακραίες κλιµατικές συνθήκες, δύσκολα µπορούν να εκφραστούν ποσοτικά αυτές οι επιπτώσεις. Επίσης το αυξηµένο διοξείδιο του άνθρακα στην ατµόσφαιρα θα λειτουργήσει ως θρεπτικό συστατικό και είναι πολύ πιθανό να έχει κάποια θετική επίδραση στον κύκλο ανάπτυξης των φυτών. Θα αυξηθεί όµως και η ανταγωνιστικότητα των φυτών και των ζιζανίων που ευνοούνται από τις κλιµατικές αλλαγές, παράγοντας ιδιαίτερα σηµαντικός για τα ορεινά οικοσυστήµατα. Οι κλιµατικές αλλαγές συνοδεύονται επίσης από µια αύξηση του επιπέδου της υπεριώδους ακτινοβολίας, η οποία δρα αρνητικά στους διάφορους φυτικούς και υδρόβιους οργανισµούς. Η συχνότητα εµφάνισης πυρκαγιών, η ένταση και το εύρος τους είναι πολύ πιθανόν να αυξηθούν λόγω του συνδυασµού υψηλών θερµοκρασιών, ξηρότερων συνθηκών το καλοκαίρι και των αλλαγών στη χλωρίδα και τη µορφολογία των οικοσυστηµάτων. Θερµότερες και ξηρότερες συνθήκες θα ευνοήσουν τις συνθήκες που υποβοηθούν στην εκδήλωση των πυρκαγιών. Οι άγριες πυρκαγιές είναι πιθανόν να γίνουν πιο συχνό φαινόµενο από ότι είναι σήµερα. Τα Μεσογειακά οικοσυστήµατα διαταράσσονται συχνά από πυρκαγιές και είναι προσαρµοσµένα σ αυτές τις συνθήκες. Ο χρόνος για την αρχική ανανέωσή τους µετά από µια διαταραχή είναι ιδιαίτερα σηµαντικός για τον καθορισµό της σύνθεσης και της λειτουργίας του οικοσυστήµατος σε µετέπειτα στάδια, µέχρι την επόµενη διαταραχή. Η φύση και η ένταση της διαταραχής είναι επίσης πολύ σηµαντικά στοιχεία. Οι άγριες πυρκαγιές, καθώς επίσης και οι πιο έντονες και συχνές ξηρασίες, πρόκειται να επιφέρουν αλλαγές στη σύνθεση και τη δοµή των οικοσυστηµάτων. Η ισορροπία µεταξύ ευαίσθητων/ανθεκτικών στη φωτιά ειδών θα διαταραχθεί και αναµένεται να έχουµε µεταβολές από οικοσυστήµατα στα οποία κυριαρχούν τα µακί σε φρυγανικά οικοσυστήµατα 28. Στα διαχειριζόµενα από τον άνθρωπο χερσαία οικοσυστήµατα, η αύξηση της θερµοκρασίας και της εξάτµισης αυξάνει και τις απώλειες του νερού που χρησιµοποιείται για άρδευση. Έτσι θα αναγκαστούµε να προχωρήσουµε σε αλλαγές στη διαχείριση των υδατικών πόρων και στην επέκταση της µεθόδου της υπόγειας στάγδην άρδευσης, η οποία ελαττώνει σε µεγάλο βαθµό τις απώλειες από εξάτµιση (τουλάχιστον κατά 50%) στο θερµότερο, όπως αναµένεται, περιβάλλον. Η ανταγωνιστικότητα των ζιζανίων θα αυξηθεί, ενώ η άνοδος της θερµοκρασίας και των βροχοπτώσεων, ιδιαίτερα την άνοιξη, ευνοεί τόσο την ανάπτυξη των φυτών όσο και τον πολλαπλασιασµό των εντόµων και των παρασίτων. Έτσι αναµένεται κάποια αύξηση στη χρήση ζιζανιοκτόνων και εντοµοκτόνων. Όσον αφορά τα παράκτια οικοσυστήµατα, δεν αναµένεται να επηρεαστούν ιδιαίτερα από τη σταδιακή µεταβολή της µορφολογίας των ακτών, ιδιαίτερα των µικρών εκβολών, καθώς θα υπάρξει αρκετός χρόνος για την προσαρµογή τους. Από την άλλη µεριά, η αναµενόµενη άνοδος των µεγίστων θερµοκρασιών εκτιµάται ότι θα εντείνει τις πιέσεις GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 15

στους οργανισµούς που ήδη απειλούνται. Η σταδιακή µετατροπή των λιµνοθαλασσών σε θάλασσες θα επηρεάσει την αλµυρότητα, οδηγώντας σε πιθανή εξαφάνιση εκείνους τους υδρόβιους οργανισµούς που δεν µπορούν να ανεχτούν υψηλότερα επίπεδα αλµυρότητας. Τα παρόχθια οικοσυστήµατα του νησιού αναµένεται επίσης ότι θα υποστούν µεγάλες πιέσεις ειδικά από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι πιέσεις θα προέλθουν από τις µεγαλύτερες ανάγκες σε νερό. Τα πυκνά αρδευτικά έργα σε όλο το νησί µειώνουν επικίνδυνα τον κάτω ρου των εποχιακών ποταµών, ενώ παράλληλα αυξάνεται σηµαντικά η ζήτηση για παράκτιες οικιστικές χρήσεις. Θαλάσσιες χελώνες και κλιµατικές αλλαγές Οι θαλάσσιες χελώνες αποτελούν πια ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σύµβολα της άγριας ζωής στην Ελλάδα. Είναι ίσως το πιο γνωστό απειλούµενο από εξαφάνιση είδος τόσο στους Έλληνες όσο και στους τουρίστες που επισκέπτονται τις περιοχές επώασης. Μερικές από τις αµµώδεις παραλίες της Κρήτης φιλοξενούν ένα σηµαντικό αριθµό φωλιών της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta. Συστηµατικές έρευνες των αναπαραγωγικών δραστηριοτήτων των χελωνών που ξεκίνησαν το 1990 από το Σύλλογο Προστασίας της Θαλάσσιας Χελώνας, απέδειξαν ότι µερικές από τις αµµώδεις παραλίες του νησιού είναι πολύ σηµαντικά σηµεία επώασης για την Caretta caretta. Ανάµεσα σε αυτές, η αµµώδης παραλία που εκτείνεται από την πόλη του Ρεθύµνου προς τα ανατολικά µέχρι του Σκαλέτα (11 χιλιόµετρα µήκος) και οι αµµώδεις παραλίες του κόλπου της Μεσσαράς (8 χιλιόµετρα µήκος) είναι οι περιοχές µε την µεγαλύτερη πυκνότητα ωοτοκίας (αριθµός φωλιών ανά χιλιόµετρο µήκους παραλίας) 29. Για την περίοδο 1990-97, στις προαναφερθείσες περιοχές καταγράφτηκαν κατά µέσο όρο 560 φωλιές το χρόνο που κατανέµονταν ως εξής: 394 στις παραλίες του Ρεθύµνου, 49 στην παραλία της Μεσσαράς και 117 στις παραλίες των Χανίων (Γεωργιούπολης, Ταυρωνίτης, Κολυµπάρι). Η κατανοµή των φωλιών σύµφωνα µε την απόστασή τους από την παραλία δεν έχει ακόµα µελετηθεί συστηµατικά στην Κρήτη. Μια τέτοια µελέτη, που καλύπτει την περίοδο 1992-1998, έχει γίνει για τις επωαστικές παραλίες της Ζακύνθου και έδειξε ότι το 2,65% της επωαστικής δραστηριότητας επικεντρώνεται στα 5 µέτρα από τη θάλασσα, το 23,43% της δραστηριότητας ωοτοκίας λαµβάνει χώρα µέσα σε µια ζώνη 5-10 µέτρα από τη θάλασσα ενώ στη ζώνη των 10-15 µέτρων λαµβάνει χώρα το 34,58% της δραστηριότητας ωοτοκίας 30. Αξίζει να σηµειώσουµε ότι αυτή η κατανοµή δεν παραµένει ίδια κατά τη διάρκεια της περιόδου ωοτοκίας. Στη διάρκεια του καλοκαιριού και καθώς αυξάνει η µέση θερµοκρασία του περιβάλλοντος, η υγρασία της άµµου µειώνεται και ο αριθµός των φωλιών πιο κοντά στην θάλασσα αυξάνει. Επιπτώσεις από την αύξηση της θερµοκρασίας Η σταθερή θερµοκρασία που επικρατεί στον αυγοθάλαµο στη διάρκεια της επώασης είναι καθοριστική για την αναλογία αρσενικών/θηλυκών νεοσσών που θα προκύψουν από την εκκόλαψη. Στο Πανεπιστήµιο της Νέας Υόρκης έγιναν πειράµατα σε αυγά που προέρχονταν από Caretta caretta. Αυτά έδειξαν ότι ενώ για µέση θερµοκρασία 30 ο C το ποσοστό των εκκολαπτόµενων θηλυκών νεοσσών ανερχόταν σε 64%, το ποσοστό αυτό έφτασε το 100% για θερµοκρασία 32 ο C και έπεσε στο 0% για θερµοκρασία 28 ο C. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι µεταβολή της θερµοκρασίας των φωλιών κατά 2 ο C µπορεί να οδηγήσει έναν πληθυσµό θαλασσίων χελωνών σε αφανισµό, παράγοντας µόνο θηλυκούς (αύξηση θερµοκρασίας) ή µόνο αρσενικούς νεοσσούς (µείωση) 31-33. Ας µην ξεχνάµε επίσης ότι µια αύξηση της µέσης θερµοκρασίας θα προκαλούσε επίσης µια µείωση στην υγρασία της άµµου και αύξηση της πυκνότητας των φωλιών πολύ κοντά στη ζώνη της θάλασσας. GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 16

Επιπτώσεις από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας Μια πιθανή άνοδος της στάθµης της θάλασσας θα έχει άµεσες και έµµεσες επιπτώσεις. Μια άµεση επίπτωση θα είναι ότι µέρος της θαλάσσιας ζώνης (ενδεχόµενες περιοχές φωλιών) θα καλυφθεί από το θαλασσινό νερό. Η επιφάνεια της έκτασης που θα καλυφθεί ποικίλει ανάλογα µε την κλίση της παραλίας. Σε κάποιες παραλίες ή σε περιοχές τους µια πιθανή άνοδος της στάθµης της θάλασσας θα έχει ως αποτέλεσµα να χαθεί ένα ζωτικό κοµµάτι τους. Για να είµαστε πιο ακριβείς µια πιθανή άνοδος της στάθµης της θάλασσας κατά 20 cm θα έχει ως αποτέλεσµα να πληµµυρίσουν: Τα πρώτα 20-22 µέτρα της παραλίας του Πλατανιά. Τα πρώτα 17-20 µέτρα της παραλίας του Ταυρωνίτη. Τα πρώτα 12-13 µέτρα της παραλίας στο Κολυµπάρι. Τα πρώτα 16 µέτρα της παραλίας της Γεωργιούπολης. Τα πρώτα 16-18 µέτρα της παραλίας του κόλπου της Μεσσαράς. Τα πρώτα 13 µέτρα των παραλιών της περιοχής ανατολικά από το Ρέθυµνο µέχρι το Σκαλέτα. Σε µερικά σηµεία όπου η κλίση της ακτής είναι 5%, µια άνοδος της στάθµης κατά 20 cm θα έχει ως αποτέλεσµα την απώλεια µιας ζώνης τεσσάρων µέτρων. Η σηµασία των περιοχών που θα πληµµυρίσουν εξαρτάται από την πυκνότητα σε φωλιές της περιοχής και το πλάτος της συγκεκριµένης περιοχής της παραλίας. Όσον αφορά τις έµµεσες επιπτώσεις από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας θα πρέπει να τονίσουµε ότι αυτό θα αυξήσει το τµήµα της παραλίας που καλύπτεται από τα κύµατα κατά την περίοδο του χειµώνα. Ανάλογα µε τη µορφολογία και τη σύνθεση της παραλιακής ζώνης η προαναφερθείσα διαδικασία θα µπορούσε να προκαλέσει τη διάβρωση και έτσι την αλλαγή στο µέγεθος των κόκκων της άµµου, γεγονός που θα εµπόδιζε την επιτυχή ωοτοκία στην παραλία. Περαιτέρω µείωση των ζωτικών µερών για την ωοτοκία στις παραλίες θα µπορούσε να αυξήσει την πυκνότητα ωοτοκίας (στα µέρη της παραλίας που παρέµειναν άθικτα) και έτσι την πιθανότητα καταστροφής των ήδη υπαρχουσών φωλιών από τις θαλάσσιες χελώνες που σκάβουν καινούργιες. Λαµβάνοντας υπόψη την έντονη προσκόλληση που οι θαλάσσιες χελώνες δείχνουν παγκοσµίως για συγκεκριµένες περιοχές ωοτοκίας, καθώς επίσης και το γεγονός ότι µιλάµε για κάποιες από τις τελευταίες παραλίες ωοτοκίας της Caretta caretta στη Μεσόγειο, τα προηγούµενα είναι άκρως ανησυχητικά για το µέλλον της Caretta caretta και συνιστούν απειλή για την επιβίωση των χελωνών που φωλιάζουν στις παραλίες της Κρήτης. Επιπτώσεις στον τουρισµό Η κύρια οικονοµική δραστηριότητα της Κρήτης είναι ως γνωστόν ο τουρισµός. Τα µεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήµατα έχουν αναπτυχθεί κατά µήκος όλης σχεδόν της βόρειας ακτής του νησιού. Η απόστασή τους από την ακτή ποικίλει. Όταν αυτά τα ξενοδοχειακά συγκροτήµατα είναι έξω από µεγάλα αστικά κέντρα, συνήθως τα κτίρια βρίσκονται σε κάποια απόσταση από την παραλία. Έτσι, στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει µια στενή ζώνη που υποδέχεται την υποχωρούσα ακτογραµµή και παρέχει κατά κάποιο τρόπο µια πρώτη γραµµή άµυνας έναντι της επαπειλούµενης ανόδου της στάθµης της θάλασσας. Αντίθετα, για τα παραλιακά ξενοδοχεία που είναι µέσα ή κοντά σε αστικά κέντρα, η απόσταση τους από την ακτή είναι συνήθως ελάχιστη, όπως συµβαίνει π.χ. στην περίπτωση των ξενοδοχείων γύρω από τον Κίσσαµο, ανατολικά του Ρεθύµνου και σε όλη GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 17

την έκταση του λιµένα Χερσονήσου. Στις περιπτώσεις αυτές, µια άνοδος της στάθµης της θάλασσας θα στερήσει από πολλά ξενοδοχειακά συγκροτήµατα µέρος της παράκτιας ζώνης και των εγκαταστάσεων, µε άµεσες συνέπειες στη βιωσιµότητά τους. Στην νότια Κρήτη ένα ανάλογο παράδειγµα, αν και µικρότερης έκτασης, αποτελεί η περιοχή µε επίκεντρα την Αγία Γαλήνη και την Ιεράπετρα. Φυσικά πέραν της διάβρωσης των παραλιών, τα συγκεκριµένα τουριστικά θέρετρα θα αντιµετωπίσουν και άλλα προβλήµατα όπως η ανακατασκευή των λιµενοβραχιόνων και προβόλων, η αναδιαµόρφωση του αποχετευτικού τους συστήµατος και η αναδιάταξη των βιολογικών τους καθαρισµών. Όλα σχεδόν τα µεγάλα αστικά κέντρα της Κρήτης βρίσκονται στην παραλιακή ζώνη κυρίως στο βόρειο τµήµα του νησιού (Καστέλι, Χανιά, Ρέθυµνο, Ηράκλειο, Άγιος Νικόλαος, Σητεία). Στα αστικά αυτά κέντρα υπάρχουν λιµενικές εγκαταστάσεις, εµπορευµατικοί σταθµοί, µαρίνες, αλιευτικά καταφύγια, προβλήτες φορτοεκφόρτωσης καυσίµων και άλλων προϊόντων και από την οµαλή λειτουργία τους εξαρτάται όλη σχεδόν η οικονοµική ζωή του νησιού. Είναι ευνόητο ότι µια άνοδος της θάλασσας κατά 50 εκατοστά και ιδιαίτερα σε περιόδους έντονου κυµατισµού θα έχει συνέπειες σε όλα τα αστικά κέντρα. Αν και είναι δύσκολο να αποτιµηθούν οι επιπτώσεις αυτές, αρκεί να αναλογιστεί κανείς τα κόστη για πιθανή ανάγκη ανύψωσης των λιµενοβραχιόνων και της προκυµαίας για να καταλάβει τις σηµαντικές οικονοµικές συνέπειες από ένα τέτοιο ενδεχόµενο. Αξίζει βέβαια να αναφέρει κανείς και µια παράπλευρη θετική συνέπεια ιδιαίτερα για το λιµάνι του Ρεθύµνου, όπου η άνοδος της στάθµης της θάλασσας θα διευκολύνει τον ελιµενισµό µεγαλύτερων σκαφών, κάτι που σήµερα εµποδίζεται από το µικρό βάθος του λιµανιού. Παρόλα αυτά, το γεγονός αυτό δεν µπορεί να αντισταθµίσει το σύνολο των καταστροφικών επιπτώσεων από την εξάλειψη των αµµωδών παραλιών της πόλης, οι οποίες αποτελούν πόλο έλξης χιλιάδων τουριστών και στις οποίες βρίσκονται δεκάδες ξενοδοχειακές µονάδες. Όσο αυξάνεται η ένταση των ακραίων καιρικών φαινοµένων λόγω των κλιµατικών αλλαγών, τόσο θα δοκιµάζονται οι υποδοµές του νησιού. Η αύξηση της έντασης των βροχοπτώσεων θα προκαλέσει προβλήµατα στα δίκτυα απορροής και τους δρόµους. Αν λάβει µάλιστα κανείς υπόψη του ότι τα δίκτυα απορροής στην Κρήτη έχουν αποδειχτεί ελάχιστα ανθεκτικά σε κάθε αύξηση των πιέσεων, προβλέπεται να αυξηθούν τα πληµµυρικά φαινόµενα και οι επιπτώσεις τους σε σχέση µε σήµερα. Έτσι, η ανάγκη για την βελτίωση του αποχετευτικού δικτύου θα γίνει επείγουσα. Παρόµοια προβλήµατα θα ανακύψουν στο οδικό δίκτυο στα σηµεία που αυτό συναντά φυσικές διόδους απορροής. Εκεί θα παρουσιαστεί η ανάγκη εκτέλεσης µικρών τεχνικών έργων. Η αύξηση της θερµοκρασίας, κυρίως κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, θα αυξήσει τη χρήση των κλιµατιστικών, οδηγώντας σε αντίστοιχη αύξηση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας σε ώρες αιχµής, χειροτερεύοντας τα ήδη υπάρχοντα ενεργειακά προβλήµατα του νησιού. Επίσης, η αύξηση της θερµοκρασίας θα επιδράσει αρνητικά στην επάρκεια νερού ιδιαιτέρως λόγω της αυξηµένης ζήτησης για πότισµα αλλά και οικιακή χρήση. Τα προβλήµατα αυτά θα γίνουν ιδιαίτερα αισθητά στις πυκνοκατοικηµένες περιοχές, ιδιαίτερα σε µεγάλες αστικές περιοχές όπως το Ηράκλειο, όπου ακόµα και σήµερα υπάρχει δυσφορία µε τις υψηλές θερµοκρασίες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η πόλη έχει µεγάλο πληθυσµό, είναι πυκνοδοµηµένη, δεν έχει περιοχές πρασίνου ενώ ο αριθµός των τουριστών -συµπεριλαµβανοµένων των γειτονικών περιοχών- είναι µεγάλος. Οι παραπάνω επιπτώσεις θα επηρεάσουν και την τουριστική υποδοµή. Οι περιοχές που αναµένεται κατά κύριο λόγο να επηρεαστούν είναι οι εκτεταµένες τουριστικές ζώνες δυτικά των Χανίων, ανατολικά του Ρεθύµνου, δυτικά και ανατολικά του Ηρακλείου, η περιοχή Χερσονήσου, οι µικρές παραλίες της Ελούντας, του Αγίου Νικολάου και της νότιας ακτής. Στις ζώνες αυτές συγκεντρώνεται πάνω από το 70% του συνόλου των κλινών και σχεδόν το σύνολο των κλινών που ανήκουν στην Α ή ΑΑ κατηγορία. Το πρόβληµα είναι GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 18

σοβαρότατο για την τοπική οικονοµία, διότι, όπως προαναφέρθηκε, ο τουρισµός αποτελεί τη βασική πηγή εισοδήµατος. Οι συνέπειες µπορεί να γίνουν αισθητές και σε εθνικό επίπεδο αφού η Κρήτη κατέχει τη µερίδα του λέοντος (περίπου το ένα τέταρτο) της τουριστικής κίνησης πανελλαδικά. Το τουριστικό εισόδηµα στην Κρήτη αντιπροσωπεύει το 40% του συνολικού τουριστικού εισοδήµατος της χώρας, ενώ το 40% του ενεργού πληθυσµού του νησιού είναι µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο συνδεδεµένο µε τον τουριστικό τοµέα. Αξίζει να τονίσουµε βέβαια πως µια αύξηση της µέσης θερµοκρασίας του νησιού θα µπορούσε να επιµηκύνει την τουριστική περίοδο µε πιθανές θετικές επιπτώσεις στην οικονοµία του νησιού. Αυτό όµως είναι µια αρκετά απλουστευτική προσέγγιση αφού η επιλογή της Κρήτης ως τουριστικού προορισµού συνδέεται και µε άλλες παραµέτρους, όπως η ύπαρξη των αµµωδών παραλιών που απειλούνται από τις κλιµατικές αλλαγές. Ένα ηλιακό µέλλον για την Κρήτη Ως γνωστόν, για να αντιµετωπίσει τα οξυµένα ενεργειακά προβλήµατα της Κρήτης, η ΕΗ έχει επιλέξει να κατασκευάσει ένα νέο πετρελαϊκό σταθµό στην περιοχή Αθερινόλακκου στη ΝΑ Κρήτη. Ο σχεδιασµός αυτός έγινε όµως µε πλήρη αδιαφορία και αποσιώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνεπάγεται ο νέος αυτός πετρελαϊκός σταθµός και κυρίως των σηµαντικών εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα που θα προκύψουν από τη λειτουργία του. Πάνω από 1,6 εκατοµµύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα παράγονται κάθε χρόνο από την καύση του πετρελαίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Κρήτη. Οι εκλύσεις αυτές αναµένεται να αυξηθούν κατά 50% περίπου (και συγκεκριµένα κατά 791.150 έως 924.130 τόνους/έτος σύµφωνα µε υπολογισµούς της Greenpeace) αν κατασκευαστεί και νέος πετρελαϊκός σταθµός στον Αθερινόλακκο Λασιθίου, αφού ο σταθµός αυτός θα καταναλώνει 230.000 τόνους µαζούτ το χρόνο 21. Οι πολίτες αντιδρούν σ αυτήν την προοπτική. Και δικαίως. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πετρέλαιο, είναι µια ρυπογόνος, πανάκριβη και ξεπερασµένη πρακτική. Μια πρακτική που δεν αρµόζει στην Κρήτη που τόσο έχει ευνοηθεί από τη φύση. Την Κρήτη που έχει τη µεγαλύτερη ηλιοφάνεια στην Ευρώπη και ισχυρούς ανέµους που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παραγωγή καθαρής ενέργειας µε πολύ χαµηλό κόστος. Η Greenpeace πιστεύει πως η Κρήτη µπορεί να αποτελέσει από σήµερα κιόλας ένα ζωντανό εργαστήρι για την ανάπτυξη και εφαρµογή των νέων καθαρών ενεργειακών τεχνολογιών. Η Κρήτη δεν χρειάζεται άλλους πετρελαϊκούς σταθµούς για την παραγωγή ηλεκτρισµού, αφού τόσο οι άµεσες όσο και οι µελλοντικές ανάγκες του νησιού µπορούν να καλυφθούν από ήπιες και ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και µέτρα εξοικονόµησης. Η Greenpeace προτείνει ένα ενεργειακό σχέδιο για την Κρήτη, το οποίο βασίζεται τόσο σε δοκιµασµένες και ώριµες τεχνολογικά λύσεις όπως η αιολική ενέργεια και η βιοµάζα, αλλά και στην προώθηση άλλων, πολλά υποσχόµενων τεχνολογιών, όπως η ηλιοθερµική παραγωγή ηλεκτρισµού ή τα φωτοβολταϊκά συστήµατα που παράγουν απευθείας ηλεκτρισµό από τον ήλιο. Το σχέδιο αυτό δεν είναι ούτε παράλογο ούτε µακρινό. Ήδη µε βάση τα τρέχοντα ενεργειακά προγράµµατα, είναι ήδη εγκατεστηµένα στην Κρήτη 70 µεγαβάτ (MW) ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (που καλύπτουν το 10% των αναγκών του νησιού σε ηλεκτρισµό) και προγραµµατίζονται άµεσα άλλα 40 MW (ανεβάζοντας το ποσοστό κάλυψης από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας στο 15% του συνόλου), ενώ η προώθηση µέτρων εξοικονόµησης, και κυρίως η κατασκευή υδροηλεκτρικών σταθµών αναστρέψιµης λειτουργίας για την αποθήκευση της παραγόµενης ενέργειας, µπορούν να επιλύσουν τα ενεργειακά προβλήµατα της Κρήτης, τόσο στο εγγύς µέλλον όσο και µακροπρόθεσµα, GREENPEACE: ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 19