Αποτύπωση του Δυναμικού του Αλμυρού Ποταμού για την Παραγωγή Πόσιμου Νερού

Αποτύπωση του Δυναμικού του Αλμυρού Ποταμού για την Παραγωγή Πόσιμου Νερού ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: Δημήτριος Σαμψών Γεώργιος Βιολάρης Δημήτριος Κατσαπρακάκης Μαρίνα Παπαδάκη Γεώργιος Βέργης Ελισάβετ Κορνελάκη Ιωάννης Βαμβασάκης Χημικός Μηχανικός Μηχανολόγος Μηχανικός Μηχανολόγος Μηχανικός Χημικός Μηχανικός Τοπογράφος Μηχανικός Μηχανικός Περιβάλλοντος Μηχανικός Περιβάλλοντος Επιμέλεια Σύνταξη Συντονισμός Συγγραφικής Ομάδας: Δημήτριος Σαμψών

Περιεχόμενα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...6 2. Ο ΑΛΜΥΡΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΚΑΙ Ο ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΣ ΤΟΥ...7 2.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΛΜΥΡΟΥ...9 2.1.1 Αβιοτικό περιβάλλον...9 Στοιχεiα ποιότητας...22 2.1.2 Ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον...24 3. Δυναμικό αξιοποίησης αλμυρού...57 3.1. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΦΑΛΑΤΩΣΗΣ...57 3.1.1 Εκτίμηση ροών για τη διατήρηση του υγροτόπου...62 Γενικά...62 Ανάλυση Εργασiας...69 Λειτουργική Ανάλυση...70 Υδραυλική Ανάλυση και Μοντελοποiηση Ενδιαιτημάτων...71 3.1.2 Οικολογική Παροχή Αλμυρού...72 3.1.3 Απολήψιμη Παροχή Αλμυρού...81 3.2 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΑΠΕ...95 3.2.1. Δυναμικό αιολικής ενέργειας...95 3.2.2 - Ηλιακή ακτινοβολία...100 3.2.3 - Υδραυλική ενέργεια...102 4 Αφαλάτωση...107 4.1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΑΦΑΛΑΤΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ...108 4.1.1- Ιστορική Αναδρομή...111 5 Προεπεξεργασία νερού για την αφαλάτωση...137 5.1 Γενικά...137 5.2 Συστήματα προεπεξεργασίας...138 5.2.1 - Αποθήκευση του θαλασσινού νερού σε δεξαμενή...141 1

5.2.2 - Διάταξη χλωρίωσης θαλασσινού νερού απολύμανση...141 5.2.3 - Θρόμβωση Κροκίδωση...142 5.2.4 - Ρύθμιση ph...142 5.2.5 - Εσχάρωση (screening)...143 5.2.6 - Φίλτρανση με πολυστρωματικά φίλτρα θολότητας...146 5.2.7 - Προσθήκη αντικαθαλατωτικού...147 5.2.8 - Αποχλωρίωση...148 5.2.9 - Φίλτρανση με φίλτρα ενεργού άνθρακα - εναλλακτικά...148 5.2.10 - Φίλτρο φυσιγγίων (cartridge filters)...149 5.2.11 - Μεταφορά προκατεργασμένου νερού μέσω αντλιών υψηλής πίεσης...150 6 Σύστημα αντίστροφης ώσμωσης...151 6.1 Γενικά...151 6.2 Πλεονεκτήματα αντίστροφης ώσμωσης...152 6.3 Αφαλάτωση νερού σε μονάδα αντίστροφης ώσμωσης...153 6.3.1 Μεμβράνες διαχωρισμού...155 6.3.2 Παρασκευή μεμβρανών...157 6.3.3 Χαρακτηριστικά μεμβρανών...159 6.3.4 - Ιδιότητες μεμβρανών (Παπαδάκη, 2011)...164 6.3.5 - Προβλήματα που παρουσιάζονται στην τεχνολογία μεμβρανών και αντιμετώπισή τους...172 7 Τελική επεξεργασία...180 7.1 - ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ...180 7.1.1 - Ρύθμιση ph...182 7.1.2 - Ρύθμιση σκληρότητας...182 7.1.3 - Χλωρίωση...183 7.1.4 - Αποθήκευση πόσιμου νερού...183 7.2 - ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ...183 7.2.1 - Γενικά...183 7.2.2 - Απολύμανση νερού με χλωρίωση...185 2

7.2.3 - Απολύμανση νερού με όζον...186 7.2.4 - Απολύμανση νερού με υπεριώδη ακτινοβολία...186 7.2.5 - Σύγκριση μεθόδων απολύμανσης...188 8 Προδιαγραφές παραγόμενου νερού...192 8.1 - Εισαγωγή...192 8.2 Προέλευση πόσιμου νερού...193 8.3 Νομοθεσία...195 8.4 - Η Οδηγία-Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2000/60)...203 8.5 - Φυσικές και χημικές ιδιότητες νερού...204 8.5.1 - Εκτίμηση της ποιότητας του πόσιμου νερού...205 8.5.2 - Χαρακτηριστικά πόσιμου νερού...212 8.6 - Επίπεδα παρακολούθησης ποιότητας νερού...226 8.7 - Ποιοτικά χαρακτηριστικά Αλμυρού Ποταμού...230 8.7.1 - Ανόργανη ιοντική σύσταση...232 8.7.2 - Φυσικοχημικές παράμετροι...237 8.7.3 - Συμπεράσματα...240 9 Επεξεργασία λυμάτων...249 10 Παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ για τη χρήση στη μονάδα αφαλάτωσης...260 10.1 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΑΙΟΛΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΜΙΚΡΩΝ ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΗΤΡΙΩΝ...261 10.1.1 Υφιστάμενη κατάσταση...261 10.1.2. Χωροθέτηση και ετήσια παραγωγή ενέργειας...263 10.1.3. Διάθεση παραγόμενης ενέργειας...266 10.1.4. Αρχικό κόστος σταθμού μικρών ανεμογεννητριών...267 10.2 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΩΝ ΠΛΑΙΣΙΩΝ...268 10.2.1 Υφιστάμενη κατάσταση...268 10.2.2 Διάθεση παραγόμενης ενέργειας...270 10.2.3 Αρχικό κόστος φωτοβολταϊκού σταθμού...271 3

10.3 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΥΔΡΑΥΛΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ...272 10.3.1 Micro mini υδροηλεκτρικό έργο...272 10.3.2 Επιμέρους τμήματα ενός micro/mini - υδροδυναμικού συστήματος...273 10.3.3 Επιλογή τύπου υδροστροβίλου...275 10.3.4 Εκτίμηση παραγωγής ισχύος και ενέργειας...276 10.3.5 Διασύνδεση του ΥΗΣ...278 10.3.6 Αρχικό κόστος ΥΗΣ...278 10.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ...279 10.4.2 Επιπτώσεις από την εγκατάσταση των σταθμών Α.Π.Ε...282 10.4.3 Εναλλακτική πρόταση...284 11 Υποστηρικτικές εγκαταστάσεις...289 11.1 ΚΤΙΡΙΑΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ...289 11.1.1 - Προδιαγραφές εργαστηρίου αναλύσεων...289 11.2 - ΑΝΤΛΗΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ...296 11.3 ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ...299 11.3.1 - Δεξαμενές υφάλμυρου νερού...299 11.3.2 - Δεξαμενές λυμάτων...299 11.4 - ΑΓΩΓΟΙ ΚΑΙ ΣΩΛΗΝΩΣΕΙΣ...300 11.4.1 - Φρεάτιο υδροληψίας Αλμυρού και αγωγοί μεταφοράς υφάλμυρου νερού στη μονάδα...300 11.4.2 - Αγωγοί μεταφοράς πόσιμου νερού στο δίκτυο...301 11.4.3 - Αγωγοί αποβολής λυμάτων...301 11.4.5 - Σωληνώσεις μονάδας...301 12 - Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την μονάδα ΑΦΑΛΑΤΩΣΗΣ...308 12.1 - ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΦΑΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ...308 12.1.1 - Επιπτώσεις από τη δημιουργία θορύβου...308 12.1.2 - Επιπτώσεις στην ποιότητα της ατμόσφαιρας...308 12.1.3 - Επιπτώσεις από τη δημιουργία αποβλήτων...309 12.1.4 - Οπτική επιβάρυνση...309 4

12.1.5 - Επιπτώσεις στο βιολογικό περιβάλλον...309 12.2 - ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΦΑΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ...310 12.2.1 - Επιπτώσεις από τη χρήση ενέργειας...310 12.2.2 Επιπτώσεις από την παραγόμενη άλμη...310 12.2.3 Επιπτώσεις από τα αποπλύματα μεμβρανών...315 12.2.4 Επιπτώσεις από τη χημική ρύπανση...317 12.2.5 Επιπτώσεις από την ηχορύπανση...318 12.3 - ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ...318 12.3.1 - Μέτρα κατά της ηχορύπανσης...318 12.3.2 - Μέτρα για την προστασία της ατμόσφαιρας...319 12.3.3 - Μέτρα διαχείρισης στερεών αποβλήτων...319 12.3.4 - Μέτρα κατά της ηχορύπανσης...319 12.3.5 - Μέτρα εξοικονόμησης Χημικών...320 12.3.6 - Μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας...320 12.3.7 - Διαχείριση επικίνδυνων ουσιών - χημικά...320 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...322 5

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος, Τμήμα Ανατολικής Κρήτης (ΤΕΕ/ΤΑΚ) στα πλαίσια του ρόλου του ως επίσημος τεχνικός σύμβουλος της κυβέρνησης θεωρεί αναπόσπαστο μέρος της αυτουργίας του την προώθηση της ανάπτυξης και την εξωστρέφειας. Σε αυτά τα πλαίσια και μετά την εισήγηση της Μόνιμης Επιτροπής Βιομηχανίας Έρευνας και Νέων Τεχνολογιών πάρθηκε η απόφαση για την σύσταση Ομάδας Επιστημονικού Έργου για την αποτύπωση του δυναμικού του Αλμυρού ποταμού ως πηγή παραγωγής πόσιμου νερού με την μέθοδο της αφαλάτωσης καθώς και της δυνατότητες που υπάρχουν για μια τέτοια εγκατάσταση να λειτουργήσει χρησιμοποιώντας ηλεκτρισμό που θα παράγεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Το θέμα της παραγωγής πόσιμου νερού με την μέθοδο της αφαλάτωσης χρησιμοποιώντας υφάλμυρο νερό το οποίο θα αντλείται από τον Αλμυρό ποταμό, είναι αρκετά παλιό, τουλάχιστον ως προς την σύλληψη του. Παρ όλα τάυτα μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει κάποια μεθοδευμένη προσπάθεια προκειμένου να αξιοποιηθεί το τεράστιο φυσικό δυναμικό του Αρμυρού ποταμού. Σκοπός της ομάδας επιστημονικού έργου ήταν κατ αρχάς να αποτυπώσει την παρούσα κατάσταση. Εν συνεχεία ακολούθησε το ουσιαστικό αντικείμενο της εξέτασης του δυναμικού που υπάρχει για παραγωγή πόσιμου νερού. Η ομάδα επιστημονικού έργου αποτύπωσε τις ποσότητες πόσιμου νερού που μπορούν να παραχθούν, με την μέθοδο της αφαλάτωσης, από τον Αλμυρό ποταμό. Ταυτόχρονα δεδομένης της μεγάλης ενεργειακής κατανάλωσης που απαιτούν οι μονάδες αφαλάτωσης η ομάδα αποτύπωσε και τις δυνατότητες που υπάρχουν για παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ προκειμένου να καλύπτονται μερικός ή εξ ολοκλήρου οι ενεργειακές ανάγκες των μονάδων αφαλάτωσης. Τέλος θα εξετάστηκαν οι επιπτώσεις που δυνητικά θα έχει μια τέτοια επέμβαση στον υδροβιότοπο του Αλμυρού ποταμού και πως αυτές μπορούν να ελαχιστοποιηθούν. 6

2. Ο ΑΛΜΥΡΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΚΑΙ Ο ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΣ ΤΟΥ Το νερό είναι ίσως το πολυτιμότερο αγαθό που μας παρέχει η φύση. Αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την ανάπτυξη, την υγιεινή διαβίωση, την ίδια τη ζωή. Όμως, αυτή η πηγή ζωής αποτελεί πλέον πόρο σε ανεπάρκεια, ενώ ακόμη και οι λιγοστές ποσότητες νερού που απομένουν δεν χαρακτηρίζονται πάντα από την καλύτερη ποιότητα. Αρκετές περιοχές της Ελλάδας, όπως και ολόκληρου του πλανήτη, βρίσκονται τα τελευταία χρόνια αντιμέτωπες με ένα μείζον πρόβλημα, αυτό της απειλούμενης λειψυδρίας. Το πρόβλημα αυτό οφείλεται σε μια σειρά από αίτια όπως η συνεχής αύξηση του πληθυσμού, η υπερκατανάλωση, η έλλειψη σχεδιασμού, η κακή διαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων, η καταστροφή των δασών και η αποψίλωση δασικών εκτάσεων, η περιφρόνηση των φυσικών νόμων που διέπουν τον υδρολογικό κύκλο, η μείωση των βροχοπτώσεων λόγω κλιματικών αλλαγών κ.α. Έντονο πρόβλημα λειψυδρίας παρουσιάζει και η Κρήτη. Οι διάφορες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις μεταβάλλουν διαρκώς την ποιοτική και ποσοτική κατάσταση του νερού και εξαιτίας της κακής διαχείρισης παρατηρείται συνεχής μείωση των διαθέσιμων υδάτινων πόρων και υποβάθμιση της ποιότητάς τους. Συνολικά η Κρήτη διαθέτει επαρκείς, αλλά άνισα κατανεμημένους χωροχρονικά, επιφανειακούς και υπόγειους υδάτινους πόρους. Υπάρχουν όμως διάφοροι λόγοι οι οποίοι μειώνουν σημαντικά την πραγματική διαθεσιμότητά τους και δυσκολεύουν την αξιοποίησή τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Περιφέρειας Κρήτης οι κυριότεροι από αυτούς τους λόγους είναι: Η άνιση κατανομή των υδατικών πόρων στο χώρο, καθώς η δυτική Κρήτη δέχεται μεγαλύτερα ύψη βροχών από την ανατολική, όπως και η βόρεια Κρήτη σε σχέση με τη νότια. Η ανομοιόμορφη κατανομή των υδατικών πόρων στο χρόνο, καθώς παρατηρείται συγκέντρωση βροχοπτώσεων κατά τη χειμερινή περίοδο. Η άνιση κατανομή της ζήτησης ύδατος στο χώρο, η οποία είναι και αναντίστοιχη με την κατανομή των υδατικών πόρων, καθώς οι κυριότερες χρήσεις νερού καταγράφονται σε περιοχές ελλειμματικές (Μεσαρά, Ιεράπετρα κ.α.). Η ανομοιόμορφη κατανομή της ζήτησης ύδατος στο χρόνο, η οποία επίσης είναι αναντίστοιχη με την κατανομή των υδατικών πόρων. Για παράδειγμα, ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού που είναι η γεωργία 7

σε ποσοστό 84%, καταναλώνει το νερό την ξηρή περίοδο. Την ίδια περίοδο, ιδιαίτερα το δίμηνο Ιουλίου-Αυγούστου, διπλασιάζεται και η κατανάλωση του νερού ύδρευσης λόγω τουρισμού. Η γεωμορφολογία της Κρήτης, η οποία χαρακτηρίζεται από πολλά μικρά υδατορέματα χείμαρρους και επιφανειακή απορροή μικρής διάρκειας. Η γεωλογική δομή της Κρήτης, που λόγω των ορεινών όγκων της, ευνοεί την κατείσδυση και αποθήκευση μεγάλων ποσοτήτων νερού στους υπόγειους καρστικούς υδροφορείς. Η υφαλμύρωση από φυσικά αίτια των μεγάλων καρστικών πηγών της ανατολικής ακτής (Αλμυρός Ηρακλείου, Αλμυρός Αγίου Νικολάου, πηγές Μαλαύρας κλπ). Η μεγάλη ανάπτυξη στην παράκτια ζώνη και η εντατική εκμετάλλευση των παράκτιων υπόγειων υδροφορέων, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε υφαλμύρωση. Η ρύπανση των υπόγειων υδροφορέων από διάφορους ανθρωπογενείς παράγοντες (γεωργία, βιομηχανία κ.α.). Η περιοχή του Ηρακλείου παρουσιάζει σημαντικό πρόβλημα λειψυδρίας. Οι αυξημένες ανάγκες γενικά τόσο για την ύδρευση όσο και για την άρδευση έχουν οδηγήσει, σε πολλές περιπτώσεις, στην υπεράντληση των υπόγειων υδροφορέων σε διάφορες περιοχές του νομού, με αποτέλεσμα την πτώση της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα και εν συνεχεία την αναπόφευκτη για τους παράκτιους υδροφορείς υφαλμύρωση των νερών, γεγονός που τα καθιστά μη άμεσα εκμεταλλεύσιμα. Στο πλαίσιο της ανάγκης κάλυψης των υδρευτικών αναγκών του Νομού, έχει κατασκευαστεί δίκτυο γεωτρήσεων από τη Δημόσια Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Ηρακλείου (ΔΕΥΑΗ) με σκοπό την άντληση του υδροφορέα, ο οποίος εν μέρει τροφοδοτεί την πηγή του Αλμυρού Ηρακλείου. Κεντρικές γεωτρήσεις του δικτύου αποτελούν αυτές των Δαφνών, της Τυλίσου, του Θραψανού, του Αρκαλοχωρίου και των Μαλίων. Πέραν των γεωτρήσεων αυτών, για την ύδρευση της πόλης αντλούνται υπόγεια νερά και από τον καρστικό υδροφορέα των Μαλίων και από τους κοκκώδεις υδροφορείς του Θραψανού με πολυάριθμες γεωτρήσεις. Το παραπάνω ζήτημα οδήγησε σε ευαισθητοποίηση του κοινού και σε ανάγκη αναζήτησης εναλλακτικών υδατικών πόρων και ορθολογικής και επιστημονικής διαχείρισής τους. Πολλές προτάσεις έχουν πραγματοποιηθεί, όπως η κατασκευή φραγμάτων, ταμιευτήρων, στοών υδροσυλλογής και άλλων τεχνικών έργων για την εκμετάλλευση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων. Ωστόσο, μία επιπλέον μορφή λύσης του προβλήματος εύρεσης εναλλακτικών υδατικών πόρων μπορεί να αποτελέσει και η πηγή του Αλμυρού. Η υφάλμυρη καρστική πηγή Αλμυρού Ηρακλείου Κρήτης αποτελεί 8

αντικείμενο επιστημονικών (και όχι μόνο) συζητήσεων για περισσότερο από 35 χρόνια. Το μεγάλο ενδιαφέρον από φορείς και επιστήμονες για τον υδροφόρο ορίζοντα που δίνει γένεση στην συγκεκριμένη πηγή οφείλεται στο συμπέρασμα ότι μπορεί να είναι εκμεταλλεύσιμη. Το μέγεθος και η σημασία του συγκεκριμένου υδροφορέα και της πηγής του Αλμυρού γίνονται εύκολα αντιληπτά αν αναλογισθεί κανείς ότι ο μέσος εκφορτιζόμενος όγκος νερού της πηγής ανέρχεται περίπου στα 240 10 6 m3 το χρόνο, ποσότητα η οποία θα μπορούσε θεωρητικά να υδρεύσει πόλη πλέον των 3,5 εκατ. κατοίκων. Το βασικό πρόβλημα όμως είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος των υδάτων αυτών είναι υφάλμυρο και, παρά τις προσπάθειες, δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα ο ακριβής μηχανισμός υφαλμύρινσης. Έτσι, οι μόνες δυνατότητες αξιοποίησης που παρουσιάζονται είναι, είτε η εκμετάλλευση της πηγής για συγκεκριμένες μέρες το χρόνο (όταν το νερό της είναι γλυκό), είτε η επεξεργασία του υφάλμυρου νερού της πηγής μέσω της τεχνολογίας της αφαλάτωσης. Σκοπός λοιπόν της παρούσας εργασίας είναι η αποτύπωση του δυναμικού του Αλμυρού Ηρακλείου και η διερεύνηση της παραγωγής πόσιμου νερού με τη μέθοδο της αφαλάτωσης. 2.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΛΜΥΡΟΥ 2.1.1 Αβιοτικό περιβάλλον 2.1.1.1 Γεωγραφικά & Μορφολογικά χαρακτηριστικά Το υγροτοπικό σύστημα του Αλμυρού βρίσκεται στον Δήμο Μαλεβιζίου, 8 km δυτικά της πόλης του Ηρακλείου και 1 km περίπου (σε ευθεία) από την παραλία (εικ.2-1). Αποτελείται από μια καρστική πηγή στους πρόποδες του βουνού (υψόμετρο 12 m) και ένα ποτάμι (μήκους περίπου 1800 m και πλάτος 5-20 m) συνεχούς ροής που εκβάλλει στο μέσο περίπου της κοιλότητας του ομώνυμου κόλπου προς το Kρητικό πέλαγος. Στις εκβολές του ποταμού σχηματίζεται δέλτα, με την ακτή στα πλάγια της εκβολής να είναι αμμώδης με λίγους αμμόλοφους. H πολύ μικρή λεκάνη απορροής του Aλμυρού βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή της πολύ μεγαλύτερης λεκάνης απορροής του Γαζιανού ποταμού, ενός σημαντικού χειμάρρου που εκβάλλει σε μικρή απόσταση (1.700 m) από την εκβολή του Aλμυρού. 9

Εικόνα 2-1: Χάρτης του νομού Ηρακλείου που φαίνεται η θέση της πηγής Αλμυρού H πηγή από την οποία προέρχονται τα νερά του Aλμυρού βρίσκεται στον πυθμένα μικρής λίμνης (διαμέτρου 70-90 m και βάθους πάνω από 20 m) που έχει δημιουργηθεί στην βάση της απόκρημνης ασβεστολιθικής πλαγιάς του ρήγματος του Αλμυρού, το οποίο διαχωρίζει το ύψωμα της Κέρης από την νεογενή λεκάνη του Ηρακλείου. Στο μέρος αυτό έχει δημιουργηθεί κοίλωμα του οποίου οι νοτιοδυτικές πλευρές προς το βουνό είναι απόκρημνες και σπηλαιώδεις (υπάρχει μεγάλο σπήλαιο), ενώ βορειοανατολικά προς την κοιλάδα υπάρχει τσιμεντένιο φράγμα που κατασκευάστηκε πριν από τρεις δεκαετίες περίπου. Γενικά το υψόμετρο της λίμνης (με το φράγμα) δεν ξεπερνά τα 12 m, ενώ ο ποταμός ξεκινά από το βορειοδυτικό άκρο του φράγματος, όπου υπάρχει τσιμεντένιο κανάλι υπερχείλισης και καταλήγει στην αμμώδη παραλία ακολουθώντας οφιοειδή πορεία χωρίς όμως μεγάλες αναδιπλώσεις της κοίτης (εικ.2-2). Το ανάγλυφο του εδάφους στην παραποτάμια ζώνη - εκτός από τη νοτιοανατολική πλευρά της λίμνης που βρίσκονται οι πλαγιές των βουνών είναι ομαλό και σχεδόν επίπεδο με πολύ μικρή κλίση. 10

Περιοχή Αλμυρού Εικόνα 2-2: Αεροφωτογραφία όπου φαίνεται το ανάγλυφο της ευρύτερης περιοχής του Αλμυρού (πηγή: Google Earth) Επίσης, σε σύνδεση με τον Αλμυρό ποταμό (περίπου στο μέσον του), βρίσκεται ένα τεχνητό κανάλι μήκους 800 m και πλάτους 5-10 m, το οποίο διανοίχτηκε πριν από μερικές δεκαετίες με σκοπό να χρησιμοποιείται μέρος των υδάτων του ποταμού για την ψύξη των μηχανών του εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Δ.Ε.Η. που έχει κατασκευαστεί στην περιοχή (εργοστάσιο Λινοπεραμάτων). Γενικά η ευρύτερη έκταση η οποία επηρεάζει και επηρεάζεται καθοριστικά από την ύπαρξη του Aλμυρού δεν ξεπερνά το ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο ενώ η παραποτάμια ζώνη του υγροτόπου (αυξομειούμενου συνολικού πλάτους εκατέρωθεν της κοίτης 200-300 m περίπου) δεν ξεπερνά το ήμισυ της παραπάνω έκτασης. H συνεχής σημαντική ροή του νερού διαμόρφωσε τις συνθήκες που επικρατούν (ακόμα και σήμερα) σε μεγάλο βαθμό στην παραποτάμια ζώνη του υγροτόπου, αν και με τις ανθρώπινες επεμβάσεις, κατά τις τελευταίες κυρίως δεκαετίες, κινδυνεύει να «ανατραπεί» και να καταστραφεί οριστικά ό,τι δημιούργησε η φύση κατά την πάροδο πολλών αιώνων. 11

2.1.1.2 Γεωλογικά υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά Η γεωλογία της περιοχής του ποταμού όπως φαίνεται και από την εικ.2-3 (γεωλογικός χάρτης κλίμακας 1:50.000 του Ι.Γ.Μ.Ε.) αποτελείται από ασβεστολιθικά πετρώματα, ποτάμιες αποθέσεις νότια του ποταμού και αμμώδεις εκτάσεις στην παραλιακή ζώνη. Η έκταση της λεκάνης τροφοδοσίας της πηγής του Αλμυρού Ηρακλείου ανέρχεται σε 200 km2. Μέσα στην έκταση αυτή περιλαμβάνεται και το υποσύστημα της Τυλίσου και της Κέρης. Η θερμοκρασία του νερού των υδροφορέων Τυλίσου και Κέρης είναι σταθερή 19-20 C, ενώ του Αλμυρού είναι μεταβαλλόμενη μεταξύ 14-16 C. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι το νερό των υδροφορέων Τυλίσου - Κέρης, πριν φθάσει στην πηγή του Αλμυρού, αναμιγνύεται με μεγάλες ποσότητες ψυχρότερου νερού, με αποτέλεσμα το μίγμα να έχει την παρατηρούμενη (στην πηγή) θερμοκρασία. Το ψυχρότερο νερό πρέπει να ανήκει σε ένα υδροφορέα του Ψηλορείτη, που έχει θερμοκρασία 13,5 έως 14,0 C και παροχή περίπου 2,5 έως 4,5 φορές μεγαλύτερη από την παροχή του υδροφορέα της Τυλίσου Κέρης, ώστε από την ανάμιξη να προκύπτει το νερό της πηγής του Αλμυρού. Ο ευρύτερος αυτός υδροφορέας, ονομάζεται υδροφορέας της Ίδης (Κ. Μπεζές, 1992) και περιλαμβάνεται στο καρστικό υποσύστημα της Ίδης. Εικόνα 2-3: Απόσπασμα γεωλογικού χάρτη Ηρακλείου κλ. 1:50.000 (πηγή: Ι.Γ.Μ.Ε.) Το καρστικό υποσύστημα της Ίδης, εκτός του ότι έχει μεγαλύτερη λεκάνη τροφοδοσίας από το σύστημα της Τυλίσου (περίπου 160 km2 έναντι 40 km2 12

της Τυλίσου, όπως προκύπτει από τις παραπάνω αναλογίες), εμφανίζει και ταχύτερη κυκλοφορία. Έτσι, στην διάρκεια του έτους το νερό της Ίδης παρουσιάζει διακυμάνσεις της θερμοκρασίας του, που εκδηλώνονται στην πηγή του Αλμυρού, κατά την εποχή τήξης των χιονιών του Ψηλορείτη. Ο υδροφορέας της Ίδης, με την χαμηλή θερμοκρασία νερού, δεν έχει εντοπισθεί μέχρι σήμερα από τις γεωτρήσεις, που έχουν κατασκευασθεί στην περιοχή Τυλίσου Κέρης. Είναι πολύ πιθανό να βρίσκεται σε μεγάλο βάθος και να περιέχεται μέσα στους πλακώδεις ασβεστόλιθους της Ιονίου ζώνης, που υπόκεινται των ασβεστολίθων της ζώνης της Τρίπολης και των φυλλιτών. Σύμφωνα με παλιότερη μελέτη (Κ. Μπεζές, 1992), επιβεβαιώνεται εμμέσως η ύπαρξη του υδροφορέα της Ίδης από την ανωμαλία (υπερύψωση στο διπλάσιο απόλυτο υψόμετρο) της πιεζομετρίας στην περιοχή γεωτρήσεων της περιοχής. Εάν υποτεθεί ότι ο υδροφορέας της Ίδης αναπτύσσεται μέσα στα μάρμαρα της Ιονίου ζώνης, τότε αυτό σημαίνει ότι στην περιοχή αυτή, το νερό του υδροφορέα της Ίδης, έχοντας μεγάλη πίεση, κατορθώνει να περάσει μέσα από το φυλλιτικό στρώμα, που αποτελεί το υπόβαθρο των ασβεστόλιθων της ζώνης της Τρίπολης, και να εισχωρήσει στον υδροφορέα της Τυλίσου. Η δίοδος μέσα από το φυλλιτικό στρώμα είναι πιθανόν να έχει διευκολυνθεί, είτε από το γεγονός ότι οι φυλλίτες έχουν πολύ μικρό πάχος στην περιοχή, είτε από την παρουσία κάποιου ρήγματος (π.χ. ρήγμα Τυλίσου ή ρήγμα Κουμπέδων). Μετά την ανάμιξη του ψυχρού νερού της Ίδης με το θερμό νερό της Τυλίσου, το μίγμα ακολουθεί πορεία βορειοανατολική και μετά από διαδρομή 2,5 km φθάνει στην πηγή του Αλμυρού. Η διαδρομή αυτή πρέπει να γίνεται σε μεγάλο βάθος, πιθανώς από ένα περιορισμένο αριθμό αγωγών μεγάλη διατομής. Η περιγραφή των παραπάνω φαινομένων αποκτά ιδιαίτερη σπουδαιότητα εάν συσχετισθεί με τον μηχανισμό υφαλμύρωσης της πηγής του Αλμυρού, διότι εάν αποδειχθεί ότι το ψυχρό νερό της Ίδης είναι συγχρόνως και το υφάλμυρο, που τροφοδοτεί την πηγή του Αλμυρού, τότε εξηγείται πλήρως η συμπεριφορά του Αλμυρού. 2.1.1.3 Κλιματολογικά Χαρακτηριστικά Γενικά Η Κρήτη ανήκει στη μεσογειακή κλιματολογική ζώνη που προσδίδει τον κύριο κλιματικό χαρακτήρα της, ο οποίος χαρακτηρίζεται κυρίως ως εύκρατος μεσογειακός με τους ορεινούς όγκους του νησιού όμως να προσεγγίζουν προς τον ηπειρωτικό. Η ατμόσφαιρα μπορεί να είναι αρκετά 13

υγρή, ανάλογα με την εγγύτητα στη θάλασσα. Ο χειμώνας είναι αρκετά ήπιος και υγρός, με αρκετές βροχοπτώσεις, ως επί το πλείστον στα δυτικά τμήματα του νησιού. Η χιονόπτωση είναι σπάνια στις πεδινές εκτάσεις, αλλά αρκετά συχνή στις ορεινές. Οι ψυχρότεροι μήνες είναι ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος, ενώ κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται στο πλαίσιο των 25-30οC, οπωσδήποτε χαμηλότερο από εκείνο στην ηπειρωτική Ελλάδα κυρίως λόγω της θαλάσσιας αύρας. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι περίπου 14-15οC. Η νότια ακτή, συμπεριλαμβανομένης της πεδιάδας της Μεσσαράς και των Αστερούσιων ορέων, απολαμβάνει περισσότερες ηλιόλουστες ημέρες και υψηλότερες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού σε σχέση με το υπόλοιπο νησί, ενώ η εμφάνιση νεφώσεων και οι βροχές αυξάνονται από τα ανατολικά προς τα Δυτικά και από την παράκτια στην ορεινή ζώνη. Κλίμα Περιοχής Τα μετεωρολογικά στοιχεία της περιοχής μελέτης έχουν συγκεντρωθεί από τον πλησιέστερο Μετεωρολογικό Σταθμό της ΕΜΥ, που βρίσκεται στη θέση ΗΡΑΚΛΕΙΟ (754), με συντεταγμένες γεωγραφικό πλάτος 35 20 Β, γεωγραφικό μήκος 25 11 Α και ύψος βαρομέτρου 39 m. Η επεξεργασία των στοιχείων έχει γίνει από το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας ΚΑΠΕ και παρουσιάζονται στον Πίνακα 2-1. Πίνακας 2-1: Κλιματικές Παράμετροι της περιοχής του Ηρακλείου Μήνας Ώρες Βαρο- ηλιο- μετρική φάνειας πίεση Μέση Απόλυτη Απόλυτη θερμο- μέγιστη ελάχιστη κρασία θερμο- θερμο- αέρα κρασία κρασία o o o Σχετική Υγρασία Μέση Νέφωση Βροχόπτωση C % /8 mm 24,8 0,2 71 5,3 99,2 12,5 29,2-0,5 69 5,1 1014,9 13,8 34,8 1,7 66 234,5 1013,3 16,8 36 4,4 Μάι. 314,3 1013,6 20,8 39 Ιούν. 353,3 1012,6 24,4 Ιούλ. 384,7 1011 Αύγ. 356,7 Σεπ. 285,2 h mm Hg Ιαν. 108,8 1017,1 12,2 Φεβ. 128,4 1016 Μάρ. 170,3 Απρ. 14 C C Διεύθυνση ανέμου Ολική Διάχυτη ηλιακή ακτινο- ηλιακή ακτινο- βολία σε οριζόντιο επιπ. βολία σε οριζόντιο 2 Ταχύτητα ανέμου επιπ. 2 [kwh/(m )] [kwh/(m )] m/sec S 67,33 35,22 3,8 65,8 S 82,54 40,67 4 4,8 45,3 NW 124,87 58,28 4 64 3,7 26,9 NW 161,88 62,74 3,4 7 64 2,9 14,7 NW 213,96 62,15 2,3 45,7 8,7 59 1,4 2,9 NW 230,23 56,2 3 26,4 41 15 59 0,6 0,5 NW 248,99 54,12 4 1011,4 26,3 40,7 14 60 0,7 0,8 NW 221,15 51,13 4 1014,6 23,7 38,5 10,6 63 1,8 14,2 NW 174,12 42,92 3,4

Οκτ. 197,2 1016,7 20,3 36,2 7,9 67 3,6 61,4 NW 114,2 44,54 3,2 Νοέ. 161,5 1017,5 17,1 31,9 1,9 70 4,7 64,6 S 81,54 33,62 3 Δεκ. 121,1 1016,8 13,9 26,7 2 70 5,1 85,2 S 64,6 30,79 4 Σύν. 2816 - - - - - - 481,5-1785,43 572,39 - M.O. 234,7 1014,6 19,0 35,4 6,1 65,2 3,3 40,1-148,8 47,7 3,5 Ηλιοφάνεια-Νέφωση-Ηλιακή ακτινοβολία Η ηλιοφάνεια στο Ηράκλειο έχει μέσες μηνιαίες τιμές που κυμαίνονται από 108,8 ώρες (Ιανουάριος) έως 384,7 ώρες (Ιούλιος). Τη θερινή περίοδο από Μάιο έως και τον Αύγουστο η ηλιοφάνεια διαρκεί κατά μέσο όρο πάνω από 10 ώρες ημερησίως. Ο ετήσιος μέσος όρος ηλιοφάνειας είναι 234,7 ώρες το μήνα, ενώ η μέση ετήσια συνολική ηλιοφάνεια είναι περίπου 2.816 ώρες. Η μέση νέφωση της περιοχής κυμαίνεται από 0,6/8 (Ιούλιος) έως 5,3/8 (Ιανουάριος) με μέση ετήσια τιμή 3,3/8. Στο Διάγραμμα 2-1 παρουσιάζονται συγκριτικά τα επίπεδα ηλιοφάνειας και νέφωσης της περιοχής. Διάγραμμα 2-1: Διάγραμμα μέσης μηνιαίας Ηλιοφάνειας και Νέφωσης Η ολική ηλιακή ακτινοβολία σε οριζόντιο επίπεδο της περιοχής κυμαίνεται από 64,6 [kwh/m2] (Δεκέμβριος) έως περίπου 249 [kwh/m2] (Ιούλιος). Όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 2-2, η καμπύλη της ολικής ηλιακής ακτινοβολίας ακολουθεί ανάλογη «πορεία» με την καμπύλη μέσων ωρών ηλιοφάνειας της περιοχής. Οι μήνες με τη μέγιστη ηλιοφάνεια (Ιούνιος & Ιούλιος) είναι οι μήνες που παρατηρείται και η μέγιστη προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία. Αντίθετα, οι μήνες Δεκέμβριος και Ιανουάριος είναι οι μήνες με τη χαμηλότερη ηλιοφάνεια και τη χαμηλότερη προσπίπτουσα 15

ηλιακή ακτινοβολία. Η μέση ετήσια ολική ηλιακή ακτινοβολία είναι περίπου 149 [kwh/m2], ενώ η συνολική ετήσια ανηγμένη προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία στη περιοχή είναι της τάξης των 1785 [kwh/m2]. Διάγραμμα 2-2: Διάγραμμα Ηλιοφάνειας & Ολικής ηλιακής ακτινοβολίας Θερμοκρασία αέρα Η μέση θερμοκρασία της περιοχής κυμαίνεται από 12,2 οc (Ιανουάριος) έως 26,4 οc (Ιούλιος) με μέση ετήσια θερμοκρασία 19 οc. Η μέγιστη τιμή που έχει παρατηρηθεί μέχρι σήμερα είναι 45,7 οc (Ιούνιος 1914) ενώ η ελάχιστη 0,5 οc (Φεβρουάριος 1950). Στο διάγραμμα θερμοκρασιών αέρα που ακολουθεί παρατηρείται ότι οι μέσες τιμές θερμοκρασίας είναι μεγαλύτερες των 20 οc από το Μάιο έως τον Οκτώβριο με θερμότερους μήνες τον Ιούλιο και Αύγουστο, ενώ οι ψυχρότεροι μήνες είναι ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος. 16

Διάγραμμα 2-3: Μέσες, μέγιστες και ελάχιστες μηνιαίες θερμοκρασίες αέρα Βροχοπτώσεις Συγκριτικά με μετρήσεις μετεωρολογικών σταθμών από άλλες περιοχές της Κρήτης, η μέση συνολική ετήσια τιμή υετού της περιοχής (βόρεια ακτή Ηρακλείου) είναι από τις χαμηλότερες (481,5 mm) με μικρότερη αυτή της περιοχής Σητείας (474,2 mm). Οι πιο βροχεροί μήνες είναι οι Δεκέμβριος και Ιανουάριος, ενώ κατά τους καλοκαιρινούς μήνες επικρατεί ανομβρία (Διάγραμμα 2-4). Οι συνολικές ημέρες βροχής ανά έτος είναι κατά μέσο όρο 91,5 από τις οποίες περίπου οι 25,8 είναι ημέρες καταιγίδας (βλ. Πίνακα 2-1). Διάγραμμα 2-4: Διάγραμμα υετού ανά μήνα Στο ομβροθερμικό διάγραμμα που ακολουθεί, φαίνεται πως η ξηρή περίοδος διαρκεί από το Μάιο έως τον Σεπτέμβριο με πιο ξηρούς και θερμούς μήνες τους Ιούλιο και Αύγουστο, ενώ οι πιο υγροί μήνες είναι ο Δεκέμβριος και ο Ιανουάριος, με τον Ιανουάριο να αποτελεί τον πιο υγρό και ψυχρό μήνα του έτους. 17

Διάγραμμα 2-5: Ομβροθερμικό διάγραμμα Στον πίνακα και στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι μηνιαίες μεταβολές του αριθμού ημερών άλλων καιρικών χαρακτηριστικών όπως φαινόμενα υετού (βροχή, καταιγίδα, χιόνι, χαλάζι) καθώς και οι ημέρες ομίχλης της περιοχής του Ηρακλείου. Πίνακας 2-2: Ημέρες φαινομένων υετού και ημέρες ομίχλης της περιοχής του Ηρακλείου Αριθμός ημερών με φαινόμενα υετού 18 Μήνας Βροχή Καταιγίδα Χιόνι Χαλάζι Ημέρες Ομίχλης Ιαν. 16,6 3,4 0,4 0,4 0 Φεβ. 12,1 2,7 0,5 0,5 0 Μάρ. 11,3 2,9 0 0,3 0,2 Απρ. 7,1 2 0 0 0,2 Μάι. 4,4 1,5 0 0 0,1 Ιούν. 1,5 0,8 0 0 0,1 Ιούλ. 0,3 0,2 0 0 0 Αύγ. 0,6 0,1 0 0 0 Σεπ. 2,9 1 0 0 0 Οκτ. 8 3,7 0 0 0 Νοέ. 11,5 3,4 0 0 0 Δεκ. 15,2 4,1 0,1 0,3 0 Σύν. 91,5 25,8 1 1,5 0,6 M.O. 7,63 2,15 0,08 0,13 0,05

Σφάλμα! Λανθασμένη σύνδεση. Διάγραμμα 2-6: Μηνιαία μεταβολή ημερών άλλων καιρικών χαρακτηριστικών Σχετική Υγρασία Οι τιμές της σχετικής υγρασίας της περιοχής Ηρακλείου κυμαίνονται κατά μέσο όρο από 59% τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο έως 71% τον Ιανουάριο, ενώ παρουσιάσουν ομαλή μεταβολή κατά τη διάρκεια του χρόνου, όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 2-7. Η μέση ετήσια τιμή σχετικής υγρασίας του αέρα στο Ηράκλειο είναι 65,2%, τοπικά όμως στην περιοχή του Αλμυρού αναμένεται προφανώς λίγο μεγαλύτερη. Διάγραμμα 2-7: Μηνιαία μεταβολή σχετικής υγρασίας Άνεμοι Οι άνεμοι που πνέουν στην περιοχή χαρακτηρίζονται στη κλίμακα Beaufort ως ασθενείς και μέτριοι και σε γενικές γραμμές επικρατούν οι βορειοδυτικοί (ποσοστό 66,7%) και οι νότιοι (ποσοστό 33,3%). Όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα, από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο επικρατούν οι βορειοδυτικοί, ενώ από το Νοέμβριο έως τον Φεβρουάριο οι νότιοι. Η ταχύτητα του ανέμου κυμαίνεται κατά μέσο όρο από 2,3 m/sec έως 4 m/sec, με μέση ετήσια τιμή περίπου 3,5 m/sec. Σφάλμα! Λανθασμένη σύνδεση. 19

Διάγραμμα 2-8: Κατεύθυνση και ταχύτητα ανέμων της περιοχής του Ηρακλείου 2.1.1.4 Υδρολογικά και υδροδυναμικά χαρακτηριστικά Το νερό της πηγής αναβλύζει μέσα από ένα κατακόρυφο χοανοειδές άνοιγμα, διαμέτρου περίπου 50 m. Σε περιόδους υψηλών παροχών εμφανίζεται μία δευτερεύουσα έξοδος νερού, στην πλευρά των βράχων, που ονομάζεται "βενετικό σπήλαιο ή παράθυρο". Το επίπεδο του νερού βρισκόταν μέχρι το 1977 σε υψόμετρο 2 3 m και ρυθμιζόταν από ένα μικρό φράγμα. Μετά το 1977, και την δημιουργία μεγαλύτερου φράγματος, η ρύθμιση της στάθμης του νερού γίνεται σε υψόμετρο μεταξύ 3 και 10 m περίπου, σχηματίζοντας τεχνητή λίμνη επιφανείας μερικών στρεμμάτων. Σύμφωνα με μετρήσεις της Υ.Ε.Β. τα τελευταία 32 χρόνια, από 1971 έως το 2003 (Πίνακας 2-3), η μηνιαία παροχή της πηγής σε υφάλμυρο νερό κυμαίνεται περίπου μεταξύ 9 και 65 hm3 που αντιστοιχεί σε με μέση ημερήσια παροχή 292.000-2.090.968 m3/day ή 3,4 24,2 m3/sec. Η μέση ετήσια απορροή της πηγής είναι περίπου 240 106 m3, ικανή να υδροδοτήσει θεωρητικά μια πόλη της τάξης των 3,5 εκατομμυρίων κατοίκων. Οι εκροές της πηγής παραμένουν πρακτικά ανεκμετάλλευτες, αφού μέρος μόνο αυτών χρησιμοποιείται σαν ψυκτικό νερό από τον Θερμοηλεκτρικό Σταθμό της ΔΕΗ στα Λινοπεράματα. Κατά τα τελευταία 10 χρόνια, κύρια λόγω των γεωτρήσεων της ΔΕΥΑΗ, του Δήμου και του ΤΟΕΒ Τυλίσου που έχουν εκτελεσθεί ανάντη των πηγών, υπάρχει πολύ μικρή εκμετάλλευση του υδροφορέα συγκριτικά με τις δυνατότητές του, με τις ετήσιες απολήψεις να μην υπερβαίνουν τα 6 10 6 m3. Πίνακας 2-3: Μηνιαίος όγκος νερού της πηγής Αλμυρού σε hm3 (πηγή: Υ.Ε.Β.) ΥΔΡ.ΕΤΟΣ ΣΕΠ. ΟΚΤ. ΝΟΕ. ΔΕΚ. ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΙ. ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ ΕΤΗΣΙΟΣ 1971-72 10,28 10,26 10,39 13,13 19,43 22,45 30,21 17,14 21,76 14,60 15,68 11,93 197,26 1972-73 10,50 15,44 17,38 30,96 51,00 30,61 29,76 17,45 15,36 13,52 11,55 9,91 253,44 1973-74 9,26 9,09 9,12 10,84 23,72 27,41 33,39 15,82 13,59 12,18 11,93 11,25 187,60 1974-75 9,81 9,38 8,76 11,75 30,57 40,87 29,17 16,29 13,59 12,33 11,39 10,20 204,11 1975-76 9,36 10,02 9,95 23,17 41,70 38,44 43,55 29,78 21,37 18,09 15,95 14,25 275,63 1976-77 12,57 17,89 27,37 28,55 20,89 21,13 27,37 24,55 20,25 13,24 11,09 9,54 234,44 1977-78 10,57 15,71 11,10 37,70 56,93 31,42 27,23 21,92 16,50 14,31 13,60 13,05 270,03 1978-79 11,50 13,99 18,48 30,80 27,53 21,75 33,19 16,50 14,55 13,53 12,89 11,79 226,50 1979-80 13,32 12,27 17,04 29,28 30,85 38,62 36,10 25,52 19,15 15,82 15,08 13,83 266,87 1980-81 12,80 13,31 11,79 19,85 38,68 36,64 30,11 18,80 15,63 14,00 14,28 13,65 239,55 1981-82 12,03 12,05 13,01 22,24 17,94 46,67 42,73 25,34 17,14 14,46 13,26 12,83 249,72 20

1982-83 13,67 13,53 13,87 15,39 29,67 35,45 46,47 27,42 18,74 15,68 14,45 13,72 258,05 1983-84 13,32 13,06 18,77 35,15 31,47 37,08 30,57 19,89 18,13 15,00 15,01 13,60 261,04 1984-85 11,50 11,35 25,31 28,46 42,80 32,06 27,57 22,16 17,64 15,49 14,31 13,53 262,16 1985-86 12,74 13,15 14,39 21,95 18,12 25,96 18,65 14,73 14,20 13,22 13,12 12,51 192,73 1986-87 11,38 11,46 14,02 26,62 33,03 24,48 38,72 30,02 34,46 15,29 12,86 11,33 263,68 1987-88 11,63 12,18 11,53 19,45 24,83 30,15 33,46 19,54 15,24 13,74 13,77 12,99 218,50 1988-89 12,67 18,59 21,74 24,23 22,51 20,58 28,60 19,00 15,58 13,02 12,84 11,74 221,10 1989-90 10,65 11,97 15,58 15,33 16,08 24,31 16,46 12,80 12,03 10,55 10,26 9,94 165,96 1990-91 9,02 9,48 9,85 12,76 26,65 37,86 25,34 17,41 14,73 11,16 10,83 9,83 194,92 1991-92 9,11 9,42 10,56 43,07 28,78 30,34 41,05 38,09 23,41 17,13 13,40 12,20 276,56 1992-93 9,61 9,48 9,18 15,67 23,73 30,22 30,90 22,31 20,46 13,59 11,70 9,64 206,50 1993-94 9,33 9,64 16,48 16,43 29,54 34,95 21,64 19,07 14,33 12,56 12,09 10,36 206,42 1994-95 41,23 13,55 45,19 32,96 34,59 23,26 24,15 20,41 16,64 14,35 13,74 12,48 292,54 1995-96 10,37 9,91 9,07 14,21 43,98 42,71 41,70 19,83 17,61 14,41 13,39 12,05 249,25 1996-97 10,37 11,43 10,63 30,90 32,69 31,67 62,38 27,80 17,51 15,81 15,67 14,20 281,06 1997-98 12,53 16,82 17,96 28,59 21,34 25,86 39,63 30,28 15,92 14,26 13,39 12,05 248,63 1998-99 11,66 10,71 10,37 32,53 40,96 19,86 15,59 21,53 13,39 12,96 12,05 10,71 212,33 1999-00 9,07 9,37 13,15 35,00 35,33 42,24 27,49 20,64 17,41 15,55 13,39 10,71 249,36 2000-01 10,37 12,05 12,96 16,24 28,51 24,09 23,27 19,17 17,41 14,26 10,71 9,37 198,42 2001-02 10,11 10,18 12,32 64,82 51,87 30,05 20,54 19,59 16,35 15,36 10,71 10,71 272,61 2002-03 10,37 14,68 19,53 55,99 38,38 56,95 62,42 44,11 23,85 16,10 13,39 12,05 367,82 min 9,02 9,09 8,76 10,84 16,08 19,86 15,59 12,80 12,03 10,55 10,26 9,37 165,96 max 41,23 18,59 45,19 64,82 56,93 56,95 62,42 44,11 34,46 18,09 15,95 14,25 367,82 M.O. 11,96 12,23 15,21 26,38 31,69 31,75 32,48 22,34 17,62 14,24 13,06 11,81 240,77 Στο Διάγραμμα 2-9 παρουσιάζονται οι μεταβολές της μέγιστης, μέσης και ελάχιστης παροχής του Αλμυρού (σε m3/sec), σε συνάρτηση με τον χρόνο, για την 32ετία 1971-2003. 21

28,0 min 26,0 24,0 max 22,0 ave 20,0 Γραμμική (min) y = 0,1072x + 13,878 16,0 Γραμμική (max) 14,0 Γραμμική (ave) 12,0 10,0 y = 0,0317x + 7,1398 8,0 6,0 y = -0,0042x + 4,0932 4,0 2,0 2002-03 2001-02 2000-01 1999-00 1998-99 1997-98 1996-97 1995-96 1994-95 1993-94 1992-93 1991-92 1990-91 1989-90 1988-89 1987-88 1986-87 1985-86 1984-85 1983-84 1982-83 1981-82 1980-81 1979-80 1978-79 1977-78 1976-77 1975-76 1974-75 1973-74 1972-73 0,0 1971-72 Παροχή (m 3 /sec) 18,0 Διάγραμμα 2-9: Μεταβολές της μέγιστης, μέσης και ελάχιστης παροχής του Αλμυρού τα τελευταία 32 χρόνια. Όπως παρατηρείται από το παραπάνω διάγραμμα, η μέση γραμμική τάση μεταβολής των ελάχιστων παροχών της πηγής του Αλμυρού παραμένει σταθερή (περίπου 4 m3/sec) για την 32ετία 1971-2003, γεγονός που δείχνει πως οι ελάχιστες φυσικές παροχές της πηγής παραμένουν σταθερές τα τελευταία σχεδόν 30 χρόνια, με τιμές που κυμαίνονται από 3,4 έως 5,3 m3/sec. Αντίθετα, η μέση γραμμική τάση των μέγιστων και των μέσων φυσικών παροχών, παρόλο που έχουν σημαντικές διακυμάνσεις τιμών από έτος σε έτος, παρουσιάζει ανοδική πορεία από το 1971. Το γεγονός αυτό δείχνει πως η φυσική παροχή της πηγής του Αλμυρού παρουσιάζει αυξητική τάση τα τελευταία 30 χρόνια περίπου. Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτό αποτελεί απλά μια ένδειξη, καθώς απαιτούνται μεγάλες χρονοσειρές μετρήσεων παροχής ώστε να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Στοιχεiα ποιότητας Τα στοιχεία ποιότητας συναρτήσει του χρόνου προέρχονται από σχεδόν εβδομαδιαίες μετρήσεις χλωριόντων (ppm Clˉ) για κάθε έτος από το 1967 68 μέχρι και το 2003 04 (πηγή: Υ.Ε.Β. Ηρακλείου). H περιεκτικότητα του νερού σε χλωριόντα μεταβάλλεται ετησίως από 6000 έως 20 ppm και είναι αντιστρόφως ανάλογη της παροχής της πηγής, όταν η τελευταία είναι μικρότερη από 12 m3/sec. Όταν η παροχή υπερβαίνει τα 12 m3/sec παρατηρούνται χρονικά διαστήματα όπου το νερό δεν παρουσιάζει αισθητή διαφορά από το γλυκό νερό (Βέργης, 2006). 22

Σύμφωνα με την επικαιροποίηση προγενέστερης μελέτης (Μονόπωλης κ.α., 1996β) έχει γίνει συσχέτιση του ύψους βροχόπτωσης με τον αριθμό ημερών "γλυκού νερού", όπου "γλυκό νερό" θεωρήθηκε το νερό της πηγής του οποίου η συγκέντρωση χλωριόντων είναι μικρότερη από 300 ppm. Με βάση τη μελέτη αυτή κατασκευάστηκε το νομόγραμμα της Εικόνας 2-4, το οποίο αποτυπώνει τη σχέση βροχόπτωσης και ημερών "γλυκού νερού" για διάφορα επίπεδα συγκέντρωσης χλωριόντων. Από το νομόγραμμα συνάγεται ότι: a) Για το ίδιο ύψος βροχόπτωσης, ο αριθμός ημερών "γλυκού νερού" μειώνεται εφόσον η επιθυμητή ποιότητα νερού μετατοπίζεται σε μικρότερες συγκεντρώσεις χλωριόντων και αντίστροφα, και b) Καθίσταται προβλέψιμος ο αριθμός ημερών "γλυκού νερού" για διάφορα επίπεδα συγκέντρωσης χλωριόντων. Οι παραπάνω διαπιστώσεις δίνουν την δυνατότητα πρόβλεψης της χρονικής διάρκειας του φαινομένου (ημέρες "γλυκού νερού") σε συνάρτηση με την επιθυμητή ποιότητα και το αναμενόμενο ύψος βροχής του αντίστοιχου υδρολογικού έτους. Εικόνα 2-4: Σχέση βροχόπτωσης και ημερών "γλυκού νερού" για διάφορα επίπεδα συγκέντρωσης χλωριόντων (πηγή: Μονόπωλης, κ.α., 1996β) Ο μέσος όρος ημερών "γλυκού νερού" ( Clˉ < 300 ppm) της πηγής Αλμυρού, υπολογίστηκε σε 46.50 ημέρες/έτος για τα 8 υδρολογικά έτη που διαθέτουμε πλήρεις ή σχεδόν πλήρεις μετρήσεις, με παρατηρούμενη ωστόσο 23

διακύμανση από 0 μέρες για τα ξηρά έτη και μέχρι 78 ημέρες για τα πολύ υγρά έτη. Επιπλέον, ο αριθμός ημερών "γλυκού νερού" (Clˉ < 300ppm) για τα υδρολογικά έτη με ελλιπείς και λίαν ελλιπείς παρατηρήσεις εκτιμήθηκε σε 21.2 ημέρες/έτος και 37.3 ημέρες/ έτος αντίστοιχα, ενώ για το σύνολο των μη πλήρων ετών έγινε εκτίμηση για 34 ημέρες / έτος. 2.1.2 Ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον 2.1.2.1 Ανθρωπογενές Περιβάλλον Πληθυσμιακά-Δημογραφικά Χαρακτηριστικά Η περιοχή του Αλμυρού βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του Νομού Ηρακλείου, κοντά στα βόρεια παράλια της Κρήτης και ανήκει διοικητικά στο Δήμο Μαλεβιζίου. Ο Δήμος Μαλεβιζίου συνορεύει ανατολικά με το Δήμο Ηρακλείου, νότια με το Δήμο Γόρτυνας, νοτιοδυτικά με το Δήμο Ανωγείων και δυτικά με το Δήμο Μυλοποτάμου. Ο Δήμος καταλαμβάνει έκταση 2.641 τετρ. χιλιομέτρων και αποτελείται από 3 Δημοτικές Ενότητες (πρώην Καποδιστριακοί Δήμοι) και συνολικά 19 Δημοτικές και Τοπικές Κοινότητες (πρώην Τοπικά Διαμερίσματα), με συνολικό πληθυσμό 21.131 άτομα (απογραφή 2001). Πίνακας 2-4: Δοιηκητικά και πληθυσμιακά χαρακτηριστικά Δήμου Μαλεβιζίου (*Προσωρινά αποτελέσματα μόνιμου πληθυσμού Απογραφή 2011) ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ & ΠΛΗΥΘΣΜΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ 1961 1971 1981 1991 2001 2011* 3.680 3.510 4.851 8133 13.581 Δ.Κ. ΓΑΖΙΟΥ 946 932 2057 5210 9.637 Δήμος Μαλεβιζίου Τ.Κ. ΑΧΛΑΔΑΣ 508 447 570 523 1.080 Τ.Κ. ΚΑΛΕΣΙΩΝ 826 782 741 799 896 Τ.Κ. ΡΟΔΙΑΣ 922 883 1038 1066 1.326 Τ.Κ. ΦΟΔΕΛΕ 478 466 445 535 642 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΡΟΥΣΩΝΑ 4390 3899 3888 3999 4.059 Δ.Κ. ΚΡΟΥΣΩΝΟΣ 3085 2792 2872 3071 2.947 Τ.Κ. ΚΟΡΦΩΝ 794 655 604 573 616 ΤΚ ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ 214 209 197 154 214 ΤΚ ΣΑΡΧΟΥ 297 243 215 201 282 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΑΖΙΟΥ 24

5.210 4.012 3.955 3.838 3.491 ΤΚ ΑΗΔΟΝΟΧΩΡΙΟΥ 181 99 152 155 164 ΤΚ ΑΣΤΥΡΑΚΙΟΥ 503 351 429 341 250 1.055 794 657 600 526 ΤΚ ΔΑΜΑΣΤΑΣ 438 338 298 259 307 ΤΚ ΚΑΜΑΡΙΟΥ 307 184 160 114 113 ΤΚ ΚΑΜΑΡΙΩΤΟΥ 325 183 175 55 78 ΤΚ ΚΕΡΑΜΟΥΤΣΙΟΥ 322 254 244 269 340 ΤΚ ΜΑΡΑΘΟΥ 371 388 324 346 331 ΤΚ ΜΟΝΗΣ 336 254 286 264 297 ΤΚ ΤΥΛΙΣΟΥ 1.372 1.167 1230 1.435 1.085 ΣΥΝΟΛΟ 13.280 11.421 12.694 15.970 21.131 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΥΛΙΣΟΥ ΤΚ ΓΩΝΙΩΝ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ 24.710 Έδρα του Δήμου είναι ο οικισμός του Γαζίου που πήρε το όνομά του από το Γαζανό ποταμό, που βρίσκεται στα δυτικά του. Είναι από τους δυναμικότερους και πλέον αναπτυσσόμενους οικισμούς του νομού Ηρακλείου. Η περιοχή του Γαζίου περιλαμβάνει εκτός την Αμμουδάρα και το Καβροχώρι και άλλους οικισμούς. Το Γάζι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής του έτους 1991 είχε πληθυσμό 5210 κατοίκους κατανεμημένος ως εξής: Γάζι: 1395, Αγία Μαρίνα: 1049, Άγιος Δημήτριος: 38, Άγιος Παντελεήμων: 55, Αμμουδάρα: 1083, Εργατικές κατοικίες: 784, Καβροχώρι: 228, Κεφαλογιάννης: 69, Κολλυβάς: 50, 62 Μάρτυρες: 172 και Ξεροπόταμος: 287. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής του Δ.Δ. Γαζίου (νυν Δ.Κ. Γαζίου) του έτους 2001, ο συνολικός πληθυσμός του ανέρχεται στους 9637 κατοίκους απ τους οποίους το 50,14% είναι άντρες και το 49,86% είναι γυναίκες (βλ. Πίνακα 2-6). Το 91,7% είναι ντόπιοι και το 8,3% είναι αλλοδαποί. Κατανέμεται στους οικισμούς ως εξής: Γάζι: 8018, Άγιος Δημήτριος: 546, Άγιος Γεώργιος: 41, Καβροχώρι: 267, Άγιοι Θεόδωροι(Κεφαλογιάννης): 337, Κολλυβάς: 267, Σκαφιδαράς: 83 και Τίμιος Σταυρός: 78. Στον Πίνακα 2-5 παρουσιάζονται περιληπτικά η πληθυσμιακή εξέλιξη και οι % μεταβολές πληθυσμού της Δ.Κ. και Δ.Ε. Γαζίου, καθώς και του Δ. Μαλεβιζίου, του νομού Ηρακλείου και της περιφέρειας Κρήτης συνολικά από το 1961. Πίνακας 2-5: Εξέλιξη και ποσοστιαίες μεταβολές πληθυσμού (Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.) (*Προσωρινά αποτελέσματα μόνιμου πληθυσμού Απογραφή 2011) 25

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΤΗ 1961 1971 1981 1991 2001 2011* 946 932 2.057 5.210 9.637 - ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΑΖΙΟΥ 3.680 3.510 4.851 8.133 13.581 - ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ 13.280 11.421 12.694 15.970 21.131 24.710 208.734 209.670 243.622 264.906 292.489 304.270 483.258 456.642 502.165 540.054 601.159 621.340 Δ.Κ. ΓΑΖΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ (ΝΟΜΟΣ) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ % ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΕΤΗ 1961-1971 1971-1981 1981-1991 1991-2001 2001-2011* Δ.Κ. ΓΑΖΙΟΥ -1,48 120,71 153,28 84,97 - ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΑΖΙΟΥ -4,62 38,21 67,66 66,99 - ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ -14,00 11,15 25,81 32,32 16,94 0,45 16,19 8,74 10,41 4,03-5,51 9,97 7,55 11,31 3,36 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ (ΝΟΜΟΣ) Από το 1971 έως το 2001 παρατηρείται μεγάλη αύξηση του πληθυσμού τόσο της περιοχής Γαζίου όσο και του δήμου Μαλεβιζίου. Στη περιοχή Γαζίου παρατηρείται διπλασιασμός ή και υπερδιπλασιασμός του πληθυσμού ανά δεκαετία μέχρι το 2001. Αντίστοιχα, τα προσωρινά αποτελέσματα της απογραφής του 2011 δείχνουν πως ο πληθυσμός του δήμου Μαλεβιζίου έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 1981 κυρίως λόγω της μεγάλης οικιστικής ανάπτυξης της παραλιακής ζώνης. Ο νομός Ηρακλείου όπως και η Κρήτη συνολικά εμφανίζουν επίσης συνεχή άνοδο του πληθυσμού από το 1971. Παρόλα αυτά, τόσο για το δήμο Μαλεβιζίου όσο για το νομό Ηρακλείου και την Κρήτη συνολικά, παρατηρείται μείωση στην ποσοστιαία μεταβολή του πληθυσμού την τελευταία δεκαετία 2001-2011. Στο παρακάτω διάγραμμα (2-10) παρουσιάζεται σχηματικά η πληθυσμιακή μεταβολή της περιοχής του δήμου Μαλεβιζίου από το 1951 έως το 2011(σημεία 0 και 6 του άξονα x αντιστοίχως) και επιχειρείται μια πρόβλεψη πληθυσμού για την επόμενη εικοσαετία (έως 2031). Η μεταβολή του πληθυσμού του δήμου δεν εμφανίζει τάσεις γεωμετρικής ή εκθετικής αύξησης και έτσι η χρήση των κλασσικών μοντέλων πρόβλεψης πληθυσμού δεν είναι ακριβής. Επομένως, με βάση την πραγματική καμπύλη μεταβολής του πληθυσμού και μιας πολυωνυμικής προσομοίωσης (R2=99,8%), εκτιμάται ότι ο πληθυσμός του δήμου Μαλεβιζίου θα είναι περίπου 26.500 το 2021 και περίπου 24.800 το 2031. (Σημειώνεται ότι ο τρόπος αυτός αποτελεί απλά μια μαθηματική εκτίμηση και δεν είναι ασφαλής για μακροχρόνιες προβλέψεις.) 26

Διάγραμμα 2-10: Μεταβολή και πρόβλεψη πληθυσμού δήμου Μαλεβιζίου Στον Πίνακα 2-6 παρουσιάζονται η ποσοστιαία κατανομή κατά φύλο και ηλικία και πυκνότητα πληθυσμού της Δ.Κ. και Δ.Ε. Γαζίου, του Δ. Μαλεβιζίου καθώς και του νομού Ηρακλείου και της περιφέρειας Κρήτης συνολικά, σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Πίνακας 2-6: Πληθυσμιακή κατανομή κατά φύλο, ηλικιακή ομάδα και πυκνότητα πληθυσμού (Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.) ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ % Κατανομή ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Δείκτης % Κατανομή κατά ηλικιακή ομάδα κατά φύλο Γήρανσης Ανδρες Γυναίκες 0-14 15-24 25-39 40-54 55-64 65-79 80+ Δ.Κ. ΓΑΖΙΟΥ 50,14 49,86 21,01 18,37 26,62 20,84 6,74 5,39 1,04 0,31 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΑΖΙΟΥ 50,23 49,77 19,82 17,27 25,2 20,82 8,1 7,25 1,52 0,44 ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ 50,43 49,57 17,99 16,29 23,27 19,82 9,46 10,31 2,85 0,73 50,37 49,63 17,16 15,34 23,53 18,82 9,97 12,03 3,15 0,88 50,64 49,36 17,08 14,82 23,38 18,54 9,81 12,77 3,59 0,96 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ (ΝΟΜΟΣ) ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ανά Km2 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ 27 1991 2001 2011* %Μεταβολή 1991-2001 %Μεταβολή 2001-2011

Δ.Κ. ΓΑΖΙΟΥ 294,35 544,46-84,97 - ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΑΖΙΟΥ 84,9 141,76-66,97 - ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ 54,71 72,39 84,65 32,32 16,94 100,3 110,74 115,2 10,41 4,03 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ (ΝΟΜΟΣ) Συνολικά στο δήμο Μαλεβιζίου η κατανομή του πληθυσμού το 2001 ήταν 50,43% άνδρες και 49,57% γυναίκες ακολουθώντας την κατανομή που ισχύει στο σύνολο της Κρήτης, με τους άνδρες να υπερτερούν ελάχιστα αριθμητικά σε σχέση με τις γυναίκες. Τα προσωρινά αποτελέσματα της απογραφής του 2011 δείχνουν σχεδόν ίδια κατανομή για τον δήμο Μαλεβιζίου, με τους άνδρες να αποτελούν το 50,34% του πληθυσμού και τις γυναίκες το 49,66%. Αντίθετα, στο νομό (περιφερειακή ενότητα) Ηρακλείου παρατηρείται μια αντιστροφή της κατανομής σε σύγκριση με αυτή του 2001, με τους άνδρες να αποτελούν το 49,56% και τις γυναίκες 50,43%, ενώ αντίστοιχη αντιστροφή κατανομής παρατηρείται και στο σύνολο της περιφέρειας Κρήτης με το 49,7% να είναι άνδρες και το 50,3% γυναίκες. Ο δείκτης γήρανσης (αναλογία ηλικιωμένων άνω των 65 ετών προς παιδιά έως 14 ετών) για τη Δ.Κ. Γαζίου το 2001 ήταν αρκετά χαμηλός (0,31), ενώ του δήμου Μαλεβιζίου αισθητά χαμηλότερος σε σύγκριση με τον αντίστοιχο του νομού Ηρακλείου (0,88) και της Κρήτης συνολικά (0,96). Το γεγονός αυτό δείχνει το έντονο δημογραφικό πρόβλημα που παρουσιάζει ο νομός Ηρακλείου και το σύνολο της Κρήτης με το νεανικό και γεροντικό πληθυσμό να έχουν την ίδια περίπου συμμετοχή στο σύνολο του πληθυσμού. Ωστόσο ο νομός Ηρακλείου παρουσιάζει χαμηλότερη τιμή δείκτη γήρανσης σε σχέση με το σύνολο της χώρας (περίπου 1,1), με το δήμο Βαλεβιζίου και την κοινότητα Γαζίου να βρίσκονται σε αρκετά καλύτερα επίπεδα. Η πληθυσμιακή πυκνότητα ανά Km2 του Δ. Μαλεβιζίου αυξήθηκε κατά περίπου 17% την τελευταία δεκαετία, όπου από 72,39 κάτοικοι/km2 το 2001 έφτασε σε 84,65 κάτοικοι/km2 το 2011 σύμφωνα με τα προσωρινά αποτελέσματα της απογραφής 2011 της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (πρώην Ε.Σ.Υ.Ε.), πολύ κοντά στην αντίστοιχη τιμή πληθυσμιακής πυκνότητας του συνόλου της χώρας (81,75 κάτοικοι/km2). Σε γενικές γραμμές η πληθυσμιακή πυκνότητα του Δ.Μαλεβιζίου, του Ν. Ηρακλείου και της Κρήτης συνολικά, χαρακτηρίζεται ως χαμηλή. Οικονομική Δραστηριότητα Ως οικονομικά ενεργός πληθυσμός νοείται το άθροισμα των απασχολούμενων και των ανέργων. Ως ποσοστό στο σύνολο του πληθυσμού, ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός του Δήμου Μαλεβιζίου ανερχόταν σε 45,8% 28

το 2001, με τη Δ.Κ. και Δ.Ε. Γαζίου να βρίσκονται σε αντίστοιχα ποσοστά, 47,4% και 46,3% αντιστοίχως, γεγονός που υπογραμμίζει την ενίσχυση του εργατικού δυναμικού της περιοχής. Πίνακας 2-7: Άνεργοι, Απασχολούμενοι και Οικονομικά ενεργοί (Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.) ΑΝΕΡΓΟΙ, ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΝΕΡΓΟΙ (ΟΕΠ) Οικονομικά Ενεργός Πληθυσμός % Συνολικού Πληθυσμού Απασχολούμενοι Δ.Κ. ΓΑΖΙΟΥ 4.567 47,4 3.869 84,7 698 15,3 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΑΖΙΟΥ 6.283 46,3 5.333 84,9 950 15,1 ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ 9.678 45,8 8.420 87,0 1.258 13,0 129.001 44,1 115.162 89,3 13.839 10,7 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ (ΝΟΜΟΣ) ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ % του ΟΕΠ Άνεργοι % του ΟΕΠ Το μέγεθος της απασχόλησης εξελίσσεται θετικά τόσο σε επίπεδο Δήμου, όσο και σε επίπεδο δημοτικών διαμερισμάτων. Συγκεκριμένα στο σύνολο του Δήμου κατά την απογραφή 2001 οι απασχολούμενοι ανέρχονταν σε 87% του ΟΕΠ, στη Δ.Ε. Γαζίου 84,9% και στη Δ.Κ. Γαζίου 84,7%, ποσοστό που υπολείπεται του αντίστοιχου σε επίπεδο Νομού και Περιφέρειας (βλ. Πίνακα 2-7). Οι κάτοικοι του Δήμου αντιμετωπίζουν πρόβλημα ανεργίας το οποίο μάλιστα με το πέρασμα των ετών και την οικονομική κρίση που περνάει το σύνολο της χώρας εντείνεται. Το ποσοστό ανεργίας στο σύνολο του Δήμου ανερχόταν σε 13% το 2001, στη Δ.Ε. Γαζίου 15,1% και στη Δ.Κ. Γαζίου 15,3%, υπερβαίνοντας αρκετά το ποσοστό ανεργίας σε επίπεδο Νομού και Περιφέρειας (10,7%). Σύμφωνα με την απογραφή του πληθυσμού του 2001, στο δήμο Μαλεβιζίου ο τριτογενής τομέας κατέχει το 65% της απασχόλησης, ο δευτερογενής το 6,5% και ο πρωτογενής το 23,3% (Πίνακας 2-8). Η παραγωγική δομή του Δήμου στηρίζεται κατά βάση στον τριτογενή τομέα στον οποίο απορροφάται το μεγαλύτερο μέρος του απασχολούμενου πληθυσμού. Ο εν λόγω τομέας διαχρονικά εμφανίζει αυξητική τάση περιορίζοντας την σχετική απασχόληση στους δύο άλλους παραγωγικούς τομείς και κυρίως στον πρωτογενή τομέα. Αντίστοιχη τάση παρατηρείται και στη δημοτική κοινότητα Γαζίου, όπου βρίσκεται η περιοχή του Αλμυρού. Η μεγάλη πλειοψηφία απασχολείται στον 29

τριτογενή τομέα (80,6%), αρκετά λιγότεροι στο δευτερογενή (8,1%), ενώ το μικρότερο ποσοστό (5,3%) απασχολείται στον πρωτογενή τομέα. Πίνακας 2-8: Ποσοστιαία απασχόληση κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας (Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.) % ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΑΝΑ ΤΟΜΕΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Πρωτογενής Δευτερογενής Τριτογενής Άλλο Σύνολο Δ.Κ. ΓΑΖΙΟΥ 5,3 8,1 80,6 6 100 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΑΖΙΟΥ 10,3 7,9 76,5 5,3 100 ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ 23,3 6,5 65,0 5,2 100 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ (ΝΟΜΟΣ) ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 21,2 6,3 67,9 4,6 100 I. Πρωτογενής τομέας : Η γεωργική γη της περιοχής Γαζίου είναι περίπου 21.000 στρέμματα, από τα οποία τα 6.000 αρδεύονται από γεωτρήσεις, πηγάδια και το Γαζανό ποταμό. Οι ανάγκες άρδευσης είναι μεγαλύτερες, λόγω των καλλιεργειών που αναπτύσσονται στην περιοχή, οι οποίες σε γενικές γραμμές είναι: 11.000 στρέμματα αμπέλια, 4.500 στρ. ελαιόδεντρα, 200 στρ. λαχανόκηποι και θερμοκήπια (κυρίως στο Καβροχώρι). Τα υπόλοιπα στρέμματα είναι σε αγρανάπαυση. Η γεωργική έκταση του Γαζίου θεωρείται πεδινή και δεν παρατηρούνται σημαντικές μεταβολές στην παραγωγή του πρωτογενούς τομέα. Τα αιγοπρόβατα στην περιοχή φτάνουν περίπου τα 2.000 κεφάλια, ενώ υπάρχουν και 500 κυψέλες. Στα παράλια αναπτύσσεται αλιευτική δραστηριότητα χαμηλής έντασης. II. Δευτερογενής τομέας : Στη περιοχή Γαζίου, πέρα από την έντονη οικονομική δραστηριότητα, σύμφωνα με στοιχεία του Επιμελητηρίου Ηρακλείου, λειτουργούν και 9 βιοτεχνίες πλεχτών και υφαντών, κατασκευές αλουμινίου-σιδήρου: 14, ξυλουργία-επιπλοποιία: 11, συνεργία αυτοκινήτων: 24, αρτοποιία-ζαχαροπλαστεία: 15, εργαστήρια παρασκευής τροφίμων: 7 και βιοτεχνίες διάφορες: 21. III. Τριτογενής τομέας : Η τουριστική κίνηση στην περιοχή αποτελεί την πρώτη πλουτοπαραγωγική πηγή των κατοίκων, λόγω την ύπαρξης μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων και τουριστικών επιχειρήσεων γενικά. Το Γάζι κατέχει το 10,64% των μονάδων και το 7,86% των κλινών Α κατηγορίας του Νομού Ηρακλείου. Παράλληλα το 76% των διαθέσιμων κλινών της περιοχής ανήκουν σε ξενοδοχειακές μονάδες Α και Β κατηγορίας, γεγονός που σημαίνει πως η περιοχή προσελκύει τουρίστες υψηλής εισοδηματικής στάθμης, με τα ανάλογα γι αυτή αποτελέσματα. Επίσης λειτουργούν καφετέριες-μπαρ: 39, εστιατόρια-ταβέρνες: 37, συναφής με τον τουρισμό επιχειρήσεις: 59, εμπορικές επιχειρήσεις παντός είδους: 73 και υπηρεσίες και λοιπές δραστηριότητες: 79. Ο κυριότερος παράγοντας που συντελεί στην ανάπτυξη της περιοχής είναι ο τουρισμός. 30

Χρήσεις Γης - Θεσμοθετημένες Χρήσεις Γης Γενικά στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου Μαλεβιζίου, το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΣΥΕ από την απογραφή του 2001, καλύπτεται από καλλιεργούμενες εκτάσεις και βοσκότοπους (39,89% και 36,03% αντίστοιχα). Σημαντική έκταση καταλαμβάνουν οι οικισμοί (1,52%) γεγονός που ερμηνεύεται από την παρουσία του οικισμού του Γαζίου, την έντονη τουριστική ανάπτυξη του Δήμου και την οικοδομική δραστηριότητα στην παράκτια ζώνη. Στη περιοχή του Γαζίου όπου βρίσκεται και ο Αλμυρός ποταμός, το ποσοστό των καλλιεργούμενων εκτάσεων ανέρχεται σε 54,45%. Μικρότερο ποσοστό καλύπτουν δασικές και ημιφυσικές εκτάσεις κυρίως με θαμνώδη και ποώδη βλάστηση, ενώ οι βοσκότοποι καλύπτουν το 15,13% της εδαφικής επιφάνειας. Πίνακας 2-9: Χρήσεις Γης Δήμου Μαλεβιζίου (Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.) Δάση Εκτάσεις καλυπτόμενες από νερά Έκτασεις οικισμών (κτίρια, δρόμοι, κ.λ.π.) Άλλες εκτάσεις 14,8 25,8 0,0 2,8 1,2 23,3 27,1 11,7 0,0 0,7 2,6 126,3 39,0 33,5 50,1 0,0 0,9 3,0 289,8 115,6 75,4 87,5 0,0 4,4 6,9 ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 2.640,6 1.533,4 721,0 272,6 0,7 46,9 66,0 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ 8.312,9 3.586,9 2.360,5 1.852,8 2,9 106,3 403,6 Έκτασεις οικισμών (κτίρια, δρόμοι, κ.λ.π.) Άλλες εκτάσεις Σύνολο εκτάσεων Καλλιεργούμενες εκτάσεις και αγραναπαύσεις Βοσκότοποι Δ.Ε. ΓΑΖΙΟΥ 98,0 53,4 Δ.Ε. ΚΡΟΥΣΩΝΑ 65,4 Δ.Ε. ΤΥΛΙΣΟΥ Δ. ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ Εκτάσεις σε χιλιάδες στρέμματα Σύνολο εκτάσεων Καλλιεργούμενες εκτάσεις και αγραναπαύσεις Βοσκότοποι Δάση Εκτάσεις καλυπτόμενες από νερά Δ.Ε. ΓΑΖΙΟΥ 100,00 54,45 15,13 26,31 0,00 2,88 1,23 Δ.Ε. ΚΡΟΥΣΩΝΑ 100,00 35,56 41,48 17,84 0,00 1,09 4,03 Δ.Ε. ΤΥΛΙΣΟΥ 100,00 30,83 26,48 39,62 0,00 0,69 2,38 Δ. ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ 100,00 39,89 26,03 30,20 0,00 1,52 2,37 Εκτάσεις σε ποσοστό % 31