4. Τελειώνει το νερό στον πλανήτη μας;

Transcript

1 4. Τελειώνει το νερό στον πλανήτη μας; Όπως είναι γνωστό, το νερό κάνει ένα κύκλο στη φύση και για εκατομμύρια χρόνια καλύπτει τις ανάγκες όλων των οργανισμών στον πλανήτη μας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μείωση του διαθέσιμου νερού, γεγονός που προκαλεί εύλογη ανησυχία παγκοσμίως. Παρακάτω γίνεται μία προσπάθεια να αποτυπωθούν οι αιτίες που οδηγούν στη μείωση του υδατικού αποθέματος. Λέγοντας απόθεμα εννοούμε τις ποσότητες εκείνες, οι οποίες είναι δυνατόν και συμφέρει οικονομικά να χρησιμοποιήσουμε. Το νερό είναι ένας φυσικός πόρος, ο οποίος στις μέρες μας δέχεται πολλές πιέσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η πρόοδος και η τεχνολογική εξέλιξη βασίστηκε πάνω στην υπερεκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος, προκαλώντας μια σειρά από δυσμενείς επιπτώσεις. Από την άλλη πλευρά, η αστικοποίηση, η συγκέντρωση δηλαδή όλο και περισσότερων ανθρώπων στις πόλεις, αύξησε τοπικά την ζήτηση του νερού απαιτώντας την μεταφορά ολοένα και μεγαλύτερων ποσοτήτων νερού από μακρινές περιοχές. Όλη αυτή η δραστηριότητα και οι νέες συνήθειες επιβάρυναν σημαντικά τα υδατικά συστήματα, με αποτέλεσμα το νερό να αποτελεί «είδος προς εξαφάνιση». Ο άνθρωπος από την αρχή της ύπαρξής του και μέσα από τις δραστηριότητές του, για να καλύψει βασικές του ανάγκες, επηρέαζε τον κύκλο του νερού. Όσο όμως προχωρούσε η πρόοδός του, τόσο αυξάνονταν οι απαιτήσεις και οι επιθυμίες του με αποτέλεσμα να αντλεί μεγάλες ποσότητες νερού από τα φυσικά σ.1

2 οικοσυστήματα. Όταν μάλιστα η αναπλήρωση από βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις κλπ πραγματοποιείται με μικρότερο ρυθμό απ ό,τι η κατανάλωση, τότε μιλάμε για μείωση των αποθεμάτων. Υπερκατανάλωση νερού Ένα βασικό πρόβλημα είναι η κακή ή λανθασμένη διαχείριση του νερού. Πολύ συχνά, λόγω αμέλειας, αδιαφορίας, ελλιπούς ενημέρωσης ή υιοθέτησης υδατικά επιζήμιων πρακτικών, κατασπαταλούνται μεγάλες ποσότητες από το πολύτιμο στοιχείο. Στο σπίτι Για αρκετές δραστηριότητες δαπανάται μεγαλύτερη ποσότητα από αυτή που πραγματικά απαιτείται, με αποτέλεσμα να επιδεινώνεται η έλλειψη νερού ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Παραδείγματα τέτοιων πρακτικών είναι το πλύσιμο του αυτοκινήτου ή της βεράντας με λάστιχο, το γέμισμα της μπανιέρας κλπ. Εναλλακτικά θα μπορούσαν να πλυθούν με κουβά, τόσο το αυτοκίνητο όσο και η βεράντα. Επίσης δεν είναι απαραίτητο να γεμίζεται η μπανιέρα, καθώς αυτή η συνήθεια προκαλεί σπατάλη μεγάλων ποσοτήτων νερού. Ένα απλό ντους αρκεί για την καθαριότητα και την υγιεινή του σώματος. Παράλληλα, μερικές από τις χρήσεις στο σπίτι δεν χρειάζονται καθαρό νερό βρύσης. Έτσι το νερό από το πλύσιμο των λαχανικών μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πότισμα ή το νερό από το πλύσιμο των χεριών να γεμίσει το καζανάκι. Στη γεωργία Σημαντική αιτία κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων νερού στη γεωργία αποτελεί το γεγονός, ότι το μισό νερό χάνεται στον δρόμο εξαιτίας της παλαιότητας του δικτύου μεταφοράς νερού. Οι απώλειες αυτές έχουν ως αποτέλεσμα να φτάνει τελικά στις καλλιέργειες η μισή από την αρχική ποσότητα. Εξαιτίας αυτού, η απαίτηση για νερό συνεχώς μεγαλώνει, με αποκορύφωμα τους καλοκαιρινούς μήνες. Για να καλυφθεί αυτή η μεγάλη ζήτηση, σε αρκετές περιπτώσεις αναζητούνται και εφαρμόζονται λύσεις χωρίς σχεδιασμό και μη βιώσιμες, όπως για παράδειγμα η κατασκευή μεγάλων έργων (φραγμάτων, σηράγγων κλπ). Επιπλέον, στις μέρες μας επικρατεί η λογική των έργων και των φραγμάτων, έτσι ώστε να εξοικονομηθεί νερό και να καλυφθούν οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες των ανθρώπων. σ.2

3 Τα φράγματα τις περισσότερες φορές είναι πολύ επιζήμια, καθώς διαταράσσουν την ισορροπία του οικοσυστήματος και προκαλούν αρκετά προβλήματα στο περιβάλλον, που τις περισσότερες φορές είναι μεγαλύτερα από τα οφέλη. Από την άλλη πλευρά, η επισκευή του - συχνά - παλαιωμένου δικτύου για την μείωση των απωλειών, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση των καλλιεργητών για καλές πρακτικές μπορούν να εξοικονομήσουν σημαντικές ποσότητες νερού. Στον τουρισμό Στον τουριστικό τομέα καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες νερού. Μια ξενοδοχειακή μονάδα χρησιμοποιεί νερό για το πλύσιμο των σεντονιών, των πετσετών, για την υγιεινή των ενοίκων κ.α. Επιπρόσθετα, έχει υπολογιστεί ότι ένας καλοκαιρινός επισκέπτης ξοδεύει πολύ περισσότερο νερό σε σχέση με έναν μόνιμο κάτοικο, με αποτέλεσμα, ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες που ο πληθυσμός των τουριστικών περιοχών πολλαπλασιάζεται, να αυξάνεται κατακόρυφα η ζήτηση και κατανάλωση νερού. Τα ξενοδοχεία μπορούν να υιοθετήσουν πρακτικές εξοικονόμησης, οι οποίες θα συμβάλλουν αρκετά στην μείωση της αλόγιστης χρήσης νερού. Η ελεγχόμενη κατανάλωση με συσκευές εξοικονόμησης (π.χ. βρύσες με χρονοδιακόπτη), αλλά και οι εγκαταστάσεις επαναχρησιμοποίησης νερού, το οποίο απαιτεί ελαφριά επεξεργασία, συμβάλλουν σημαντικά στην εξοικονόμηση νερού. Παράλληλα προωθούνται και πρακτικές εξοικονόμησης με τη σύμφωνη γνώμη και τη συνεργασία των πελατών τους, όπως για παράδειγμα η αλλαγή πετσετών και σεντονιών κάθε δεύτερη μέρα ή όποτε ο πελάτης το επιθυμεί και όχι καθημερινά, όπως ίσχυε μέχρι σήμερα. σ.3

4 Ρύπανση του νερού Όπως είναι φυσικό, μείωση του διαθέσιμου νερού για κατανάλωση παρατηρείται και σε περιπτώσεις ρύπανσης. Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/ και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην ευζωία, την ποιότητα ζωής και την υγεία των ανθρώπων και των άλλων ειδών του πλανήτη. Η ρύπανση μπορεί να είναι χημική, με την εισαγωγή επικίνδυνων, βλαβερών ή και τοξικών ουσιών, ενεργειακή (θερμική, ραδιενεργή κα), βιολογική, αισθητική, ηχητική, γενετική (με την εισαγωγή π.χ. γενετικά μεταλλαγμένων ειδών). Η ρύπανση μπορεί να επηρεάζει, επίσης, την υλική και πολιτιστική βάση της ζωής, τους φυσικούς πόρους, τις ανθρώπινες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης και της αναψυχής. Όταν για παράδειγμα ένα χωριό αντλεί νερό από την κοντινή λίμνη για τις ανάγκες του και ένα περιστατικό ρυπάνει την λίμνη, τότε τα νερά της θα γίνουν ακατάλληλα. Σε αυτή τη περίπτωση θα πρέπει να αναζητηθούν άλλες πηγές τροφοδοσίας του χωριού. Οι σπουδαιότερες πηγές ρύπανσης, οι οποίες επιβαρύνουν κατ αρχήν τα επιφανειακά νερά και στη συνέχεια τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες, μπορούν να ταξινομηθούν στις εξής κατηγορίες: Αστικά λύματα, δηλ. ακάθαρτα νερά πόλεων και οικισμών που προέρχονται από τις κατοικίες και διάφορες άλλες πηγές (σχολεία και πανεπιστήμια, δημόσιες επιχειρήσεις, χώρους εργασίας, τουριστικές μονάδες, νοσοκομεία, εργαστήρια και ιατρικά κέντρα, βιοτεχνίες κά). Βιομηχανικά υγρά απόβλητα, που μπορεί να είναι παρόμοια με τα αστικά λύματα ή να περιέχουν επιπλέον επικίνδυνα ή και τοξικά στοιχεία. Γεωργικά υγρά απόβλητα, δηλ. τα νερά απορροής εντατικά καλλιεργούμενων εκτάσεων, που μπορεί να περιέχουν λιπάσματα ή/και φυτοφάρμακα. Κτηνοτροφικά υγρά απόβλητα, που προέρχονται από μεγάλες ή μικρότερες μονάδες εκτροφής ζώων. σ.4

5 Διείσδυση θαλασσινού νερού λόγω υπεράντλησης των υπόγειων νερών ή λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας εξαιτίας της αλλαγής του παγκόσμιου κλίματος. Όξινη βροχή εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ή κατακρήμνισης των αέριων ρύπων με τη βροχή, το χιόνι, τον άνεμο ή λόγω βαρύτητας. Κλιματική Αλλαγή και υδατικά αποθέματα Ένα από τα χαρακτηριστικά μιας περιοχής είναι και το κλίμα της. Έτσι οι περιοχές χαρακτηρίζονται ως τροπικές, μεσογειακές, εύκρατες κλπ ανάλογα με το κλίμα που επικρατεί σε κάθε μια. Όλοι γνωρίζουν ότι μέχρι πριν από μερικά χρόνια το κλίμα ήταν λίγο έως πολύ σταθερό, μερικώς προβλέψιμο και εναλλασσόταν διαμέσου των εποχών. Τα δεδομένα όμως άλλαξαν τα τελευταία χρόνια. Οι επιστήμονες κάνουν λόγο για μια κλιματική αναστάτωση. Ακραία καιρικά φαινόμενα κάνουν την εμφάνισή τους ολοένα και συχνότερα. Αν έχετε παρατηρήσει ακόμα και στην Ελλάδα πολλές φορές αναφέρουμε ότι ο καιρός «τρελάθηκε». Δεν είναι καθόλου απίθανο τον μήνα Δεκέμβριο οι θερμοκρασίες να είναι ανοιξιάτικες. Ένας παράγοντας, ο οποίος παίζει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση του κλίματος είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα. Ειδικά τα τελευταία χρόνια και λόγω της τεχνολογικής ανάπτυξης και του σύγχρονου τρόπου ζωής, το κλίμα επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο. Οι ανεξέλεγκτες εκπομπές του CO2 και η αποψίλωση των δασών είναι δυο πολύ βασικές αιτίες, οι οποίες ευθύνονται για τις αλλαγές του κλίματος με απρόβλεπτο τρόπο. Η κλιματική αλλαγή ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την κρίσιμη κατάσταση των υδατικών αποθεμάτων σε Ελλάδα και Ευρώπη. Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στους υδατικούς πόρους της Ευρώπης και παγκοσμίως έχει ως εξής: α) Αύξηση της θερμοκρασίας: Τα αποτελέσματα ερευνών κάνουν λόγο για αύξηση της μέσης θερμοκρασίας τα τελευταία 100 χρόνια κατά 1,1 βαθμούς. Είναι αξιοσημείωτο ότι σε πολλές περιοχές της Ευρώπης ο αριθμός των ψυχρών ημερών έχει μειωθεί, ενώ οι παρατηρούμενες ροές των ποταμών έχουν διαφοροποιηθεί ανά εποχή (οι μέγιστες) και έχουν μειωθεί ποσοτικά (οι ετήσιες). β) Αύξηση της στάθμης της θάλασσας: Αποτελεί φαινόμενο άμεσα εξαρτώμενο από την αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας. Οι παρατηρούμενες ετήσιες τάσεις αύξησης της στάθμης της θάλασσας είναι μεγαλύτερες τα τελευταία 15 χρόνια, σε σχέση με παλαιότερα έτη. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας έχει ως αποτέλεσμα τη διείσδυση θαλασσινού νερού στους παράκτιους υδροφόρους σ.5

6 ορίζοντες προκαλώντας υφαλμύρινση και ποιοτική υποβάθμιση των αποθεμάτων του γλυκού νερού. γ) Μεταβολές στις κατακρημνίσεις: Τα τελευταία 100 χρόνια παρατηρείται αύξηση των βροχοπτώσεων στη Βόρεια Ευρώπη και μείωση στη Μεσόγειο. Σε πολλές περιπτώσεις έχει μειωθεί η περίοδος χιονοκάλυψης των ορεινών όγκων, που αποτελεί πολύ σημαντική παράμετρο για την «τροφοδότηση» των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων. Από την άλλη πλευρά, παρατηρείται αύξηση στα ακραία καιρικά φαινόμενα (π.χ. έντονες βροχοπτώσεις) με αποτέλεσμα να μην πραγματοποιείται ικανοποιητική απορρόφηση υδάτων στους υπόγειους υδροφορείς. Αξιοσημείωτο είναι πάντως το γεγονός ότι περιοχές οι οποίες παρουσιάζουν μεγάλη ανάγκη για νερό (π.χ. Θεσσαλία) και στις οποίες δρομολογούνται τεράστια έργα για εξασφάλιση νερού από γειτονικές λεκάνες, πλήττονται συχνά από πλημμύρες, λόγω έντονων βροχοπτώσεων. Αλλαγές στις χρήσεις γης Οι αλλαγές στη χρήση γης είναι ένα φαινόμενο παγκόσμιο και εξελισσόμενο. Όσο οι άνθρωποι συγκεντρώνονται σε αστικές περιοχές, τόσο οι πόλεις θα διογκώνονται εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος. Σε πολλές περιοχές, τα δάση και οι φυσικές εκτάσεις αλλοιώνονται εξαιτίας της αστικοποίησης ή λόγω οικονομικών συμφερόντων. Καταστρέφοντας ένα δάσος, άμεσα διαταράσσεται και το υπέδαφος και μαζί με αυτό και τα υπόγεια ύδατα, καθώς τα φυτά μέσω του ριζικού τους συστήματος οδηγούν το νερό στο υπέδαφος. Μην ξεχνάτε ότι δάσος, και ειδικά σε μεγάλο υψόμετρο, σημαίνει και νερό. Άλλωστε οι ορεινές και δασώδεις περιοχές είναι αυτές οι οποίες χαρακτηρίζονται για τις καθαρές και τρεχούμενες πηγές τους. Η μείωση των αποθεμάτων νερού και η κακή διαχείρισή του απασχολεί ολοένα και περισσότερο την επιστημονική κοινότητα. Οι προβλέψεις για το μέλλον είναι μάλλον δυσοίωνες αν δεν αλλάξουμε συνήθειες και δεν προστατεύσουμε το νερό. Γεγονός αποτελεί ότι σε πολλές περιοχές του πλανήτη οι άνθρωποι δεν μπορούν να καλύψουν ούτε τις βασικές τους ανάγκες, ενώ την ίδια στιγμή στα ανεπτυγμένα κράτη γίνεται κατάχρηση και σπαταλιέται άσκοπα το νερό. σ.6