ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία της σπουδάστριας Ζεματούρα Χρυσούλας Καλαμάτα, Μάιος 2009 ΣΤΕΓ(ΦΠ) Π.496

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία της σπουδάστριας Ζεματούρα Χρυσούλας Καλαμάτα, Μάιος 2009

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία της σπουδάστριας Ζεματούρα Χρυσούλας Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Δημόπουλος Βασίλειος Καλαμάτα, Μάιος 2009 2

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΕΛΙΔΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5 1.1. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ...6 1.2. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ... 7 1.3. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥ- ΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ...8 1.4. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1.4.1. Γενικά στοιχεία για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση... 9 1.4.2. Στοιχεία για τους οργανισμούς πιστοποίησης και μια γενική εικόνα για την κατάσταση στην Ελλάδα...11 1.4.2.1. Πρωτόκολλα... 12 1.4.2.2. Πρότυπα... 13 1.5. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩ ΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ 1.5.1. Ελιά... 14 1.5.2. Εσπεριδοειδή... 15 1.5.3. Καρπούζι... 17 1.5.4. Βιομηχανική Τομάτα... 17 1.5.5. Φράουλα... 18 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 2.1. ΠΗΓΕΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ...20 2.2. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ...22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΘΕ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ 3.1.1. Ελιά...23 3.1.2. Εσπεριδοειδή...33 3.1.3. Καρπούζι...46 3.1.4. Βιομηχανική Τομάτα... 59 3.1.5. Φράουλα... 71 3.2. ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ... 83 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ... 85 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία αυτή γίνεται στα πλαίσια των προπτυχιακών μου υποχρεώσεων για την απόκτηση των τίτλων σπουδών μου από το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καλαμάτας. Η ενασχόληση μου με το θέμα αυτής της πτυχιακής εργασίας έγινε κατόπιν παρότρυνσης από τον επιβλέπων καθηγητή μου κο. Δημόπουλο Βασίλειο. Η πτυχιακή μου εργασία ασχολείται με τον προσδιορισμό των εκτιμώμενων ποσοτήτων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στο Νομό Ηλείας. Αρχικά, θα αναφερθούν λίγα λόγια για την σημασία της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στην γεωργική παραγωγή και το περιβάλλον. Έπειτα θα παρουσιαστεί η γενική εικόνα της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στο Νομό αναλύοντας την συνολική έκταση και τις εκτάσεις κάθε καλλιέργειας που καλλιεργούνται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του πρότυπου AGRO 2. Δεύτερον, θα παρουσιαστούν οι ποσότητες των σημαντικότερων σκευασμάτων που χρησιμοποιούνται στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση του Νομού Ηλείας με πίνακες και γραφήματα (πίτες) για την καλύτερη κατανόηση τους καθώς και οι κυριότερες δραστικές ουσίες. Τρίτον, θα παρουσιαστούν οι ποσότητες των σκευασμάτων και των δραστικών ουσιών ανά στρέμμα που χρησιμοποιούνται για κάθε καλλιέργεια στο Νομό Η λείας. Τέλος, θα αναλυθούν τα αποτελέσματα που θα έχουν ήδη παρουσιαστεί και θα συγκριθούν με την πτυχιακή εργασία της σπουδάστριας Αναστασίας Ανδρικογιαννοπούλου. 5

1.1. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Η παραγωγή των γεωργικών προϊόντων μέχρι το 1950 ήταν ανεπαρκής για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών των πληθυσμών της γης αλλά κατά τη μετέπειτα περίοδο 1950-1970 αυξήθηκε σημαντικά λόγω της δημιουργίας αποδοτικότερων ποικιλιών ή υβριδίων καθώς επίσης και της εφαρμογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Η προστασία των φυτών από διάφορα παράσιτα βασίστηκε κυρίως στην ε φαρμογή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Αυτό έγινε επειδή αυτά πλεονεκτούν έναντι άλλων μεθόδων φυτοπροστασίας διότι: είναι πιο αποτελεσματικά, είναι εύκολα στην εφαρμογή, έχουν ευρύ φάσμα δράσης, εκδηλώνουν τη δράση τους σε σύντομο χρονικό διάστημα από την εφαρμογή, έχουν μεγάλη αξιοπιστία (επαναληψιμότητα) και είναι χαμηλότερου κόστους. Όλα αυτά τα πλεονεκτήματα είχαν ως συνέπεια την αύξηση χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων από το 1960 μέχρι το 1987 κατά περίπου 150%. Από η χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε συνδυασμό με την πλήρη εκμηχάνιση της γεωργίας και την ανάπτυξη-εφαρμογή περισσότερων χημικώς συντιθέμενων λιπασμάτων συνέβαλε σημαντικά στην αύξηση της παραγωγής και τη βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. Ειδικότερα, έχει υπολογισθεί ότι χωρίς τη χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων η συνολική παγκόσμια παραγωγή των σημαντικότερων καλλιεργούμενων φυτών θα μειωνόταν κατά 20-30%. 6

1.2. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Πριν παρουσιαστούν τα στοιχεία που έχουν συλλεχθεί για τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στο Νομό Ηλείας, θα αναφερθεί η κατανομή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που χρησιμοποιήθηκαν σε όλη την Ευρώπη για τα έτη 1992-2003 στο διάγραμμα 1.2.1. 400.000η 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Fungicides a Herbicides Insecticides Others Διάγραμμα 1.2.1: Διάγραμμα των ετήσιων ποσοτήτων (σε τόνους) φυτοπροστατευτι- κών προϊόντων (μυκητοκτόνα - fungicides, ζιζανιοκτόνα - herbicides, εντομοκτόνα - insecticides, λοιπά - others) που χρησιμοποιήθηκαν στην Ευρώπη (1992-2003). Από το διάγραμμα 1.2.1. προκύπτει ότι οι ποσότητες όλων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων για τα έτη 1992 έως 2003 έχουν ελάχιστες διακυμάνσεις και κυριαρχούν τα μυκητοκτόνα και τα ζιζανιοκτόνα φτάνοντας το 70% της συνολικής χρησιμοποιούμενης ποσότητας. Οι ποσότητες που χρησιμοποιήθηκαν κυμαίνονται για τα μυκητοκτόνα από 100 έως 150 χιλιάδες τόνους και για τα ζιζανιοκτόνα από 100 έως 120 χιλιάδες τόνους για τα παραπάνω έτη. Μετά ακολουθούν τα εντομοκτόνα με σχεδόν την ίδια ποσότητα ετησίως η οποία κυμαίνεται γύρω στους 50 χιλιάδες τόνους καταλαμβάνοντας ποσοστό 17% του συνόλου και τέλος ακολουθούν διάφορα σκευάσματα (ακαρεοκτόνα, νηματωδοκτόνα) των οποίων οι ποσότητες κυμαίνονται από 20 έως 50 χιλιάδες τόνους και αποτελούν το 13% του συνόλου. Η παρατηρούμενη αύξηση των ποσοτήτων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων κατά τα έτη 1997 έως 1999 και κυρίως των μυκητοκτόνων μπορεί να αποδοθεί στις ευνοϊκές καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν την συγκεκριμένη χρονική περίο- 7

δο (υψηλή υγρασία, ευνοϊκές θερμοκρασίες κ.α.). Κατά τα έτη 2000 έως 2001 μπορούμε να παρατηρήσουμε μια σταδιακή μείωση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων η οποία συνεχίζεται και κατά τα έτη 2002 έως 2003. Αυτή η μείωση μπορεί να οφείλεται πάλι σε μεταβολή των καιρικών συνθηκών αλλά χωρίς να έχει ευνοϊκές επιδράσεις στην ανάπτυξη των μυκήτων και των ζιζανίων. Μια άλλη εξήγηση θα ήταν ότι τελικά οι παραγωγοί έχουν αρχίσει να κατανοούν την ανάγκη λογικευμένης χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και της εφαρμογής Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στη γεωργία. 1.3. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑ- ΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Η χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων αν και την περίοδο 1950 έως 1970 γνώρισε μεγάλη αποδοχή από τον κόσμο, δεκαετίες αργότερα άρχισαν να γίνονται αντιληπτές οι αρνητικές επιπτώσεις που έχουν τόσο στον άνθρωπο όσο και στο περιβάλλον. Η μη ορθή διαχείριση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε συνδυασμό με τη μη ορθολογική διαχείριση του εδάφους και του νερού είχαν ως συνέπεια: την ανάπτυξη εχθρών και ασθενειών με ανθεκτικότητα στα υπάρχοντα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, την εμφάνιση νέων εχθρών και ασθενειών των καλλιεργούμενων φυτών, την παρουσία υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων στα παραγό μένα προϊόντα, την τοξικότητα σε οργανισμούς μη στόχους, την υποβάθμιση των εδαφών και την έλλειψη νερού. Η διαπίστωση όλων αυτών των ανεπιθύμητων επιδράσεων, οι πιέσεις των οικολογικών οργανώσεων για καλύτερο περιβάλλον, αλλά και οι απαιτήσεις των καταναλωτών για προϊόντα υψηλότερης ποιότητας και ασφαλέστερα από υγιεινής πλευράς, είχαν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη δυο φιλικότερων στον άνθρωπο και το περιβάλλον εναλλακτικών τρόπων άσκησης γεωργίας. Ο πρώτος εναλλακτικός τρόπος 8

άσκησης γεωργίας είναι η βιολογική γεωργία και ο δεύτερος τρόπος, με τον οποίο θα ασχοληθούμε σε αυτή την εργασία, είναι η Ολοκληρωμένη Γεωργία ή Ολοκληρωμένη Διαχείριση. 1.4. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1.4.1. Γ ενικά στοιχεία για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω θα αναλυθεί ο τρόπος άσκησης της Ολοκληρωμένης Γεωργίας ο οποίος βασίζει την παραγωγή των γεωργικών προϊόντων με ορθολογικότερη διαχείριση των φυσικών πόρων (έδαφος, νερό) και στην ορθότερη χρήση των εισροών (ενέργεια, νερό, λιπάσματα, φυτοπροστατευτικά προϊόντα). Ειδικότερα, η Ολοκληρωμένη Διαχείριση θέτει ως βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή τέτοιων συστημάτων στη φυτική παραγωγή τη συμμόρφωση ως προς τη ισχύουσα νομοθεσία σε θέματα περιβάλλοντος (διαχείριση φυσικών πόρων) και χρήσης εισροών, αλλά και συμμόρφωση ως προς τις αρχές της Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (Good Agricultural Practice, GAP). Συγκεκριμένα, η εφαρμογή συστημάτων Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της παραγωγής προϋποθέτει συμμορφώσεις που έχουν σχέση με: την επιλογή του κατάλληλου πολλαπλασιαστικού υλικού, τη διαχείριση του εδάφους, την διαχείριση του νερού, τη θρέψη του φυτού (λίπανση), τη φυτοπροστασία, τις καλλιεργητικές φροντίδες, τον εξοπλισμό και την ενέργεια, τη συγκομιδή και τους μετασυλλεκτικούς χειρισμούς, το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, τη διαχείριση των ρύπων και την υγεία και τη ασφάλεια των εργαζομένων. 9

Η αντιμετώπιση των προβλημάτων της φυτοπροστασίας στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση της παραγωγής συνιστάται να γίνεται μέσω προγραμμάτων Ολοκληρωμένης Φυτοπροστασίας, όπου η προστασία των καλλιεργούμενων φυτών από εχθρούς και ασθένειες καθώς και ο έλεγχος των ζιζανίων γίνεται με την ελάχιστη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και κυρίως με τη μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Αυτό για να συμβεί, η φυτοπροστασία θα πρέπει να βασιστεί σε συνδυασμένη εφαρμογή μέτρων, μέσων ή μεθόδων και με την προϋπόθεση ότι οι μη χημικές μέθοδοι (καλλιεργητικά και βιολογικά μέσα) αποτελούν την πρώτη επιλογή και οι χημικές μέθοδοι περιορίζονται στο απολύτως απαραίτητο επίπεδο. Όσο αφορά την επιλογή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, αυτή θα πρέπει να γίνεται βάσει κριτηρίων όπως είναι: ο τρόπος δράσης τους, το φάσμα δράσης τους, η εκλεκτικότητα τους για το καλλιεργούμενο φυτό, οι ειδικοί τοπικοί περιβαλλοντικοί περιορισμοί τους, οι επιδράσεις τους σε οργανισμούς μη στόχους, η συνόυαστικότητα τους με άλλα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, το κόστος τους και η υπολειμματική τους δράση. Γενικότερα, όπου είναι δυνατό, χρησιμοποιούνται βιολογικά σκευάσματα ή φυτοπροστατευτικά προϊόντα που έχουν: μέγιστη αποτελεσματικότητα για τον οργανισμό-στόχο, ελάχιστη επίδραση στους οργανισμούς-μη στόχους (ωφέλιμοι οργανισμοί, πανίδα, χλωρίδα κ.α.), συμβατότητα με τη στρατηγική διαχείριση της ανθεκτικότητας των εχθρών, μικρό βαθμό έκπλυσης (για αποφυγή ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα) και ταχύ ρυθμό αποικοδόμησης-διάσπασης προς μη τοξικά παράγωγα. Επιπρόσθετα, λαμβάνεται ειδική μέριμνα για την προστασία των εφαρμοστών ώστε να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι, να φέρουν ειδικά προστατευτικά ρούχα κατά την εφαρμογή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, να χρησιμοποιούν μεγάλης ακρίβειας ψεκαστικά μηχανήματα που έχουν προταθεί ή επιλεγεί για το άριστο της εφαρμογής. 10

Λαμβάνεται επίσης μέριμνα να τηρούνται τα απαραίτητα χρονικά όρια μεταξύ του τελευταίου ψεκασμού και της συγκομιδής των προϊόντων ώστε να μειώνεται σημαντικά η πιθανότητα ύπαρξης υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων στα τελικά προϊόντα. Τέλος, συνιστάται να γίνεται υποχρεωτικός έλεγχος των παραγόμενων προϊόντων πριν διατεθούν στην αγορά, για να διαπιστώνεται η παρουσία ή μη υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων πάνω από τα ανώτερα αποδεκτά όρια. Η Ολοκληρωμένη Διαχείριση της παραγωγής για να εφαρμοστεί επιτυχώς σε μια περιοχή προϋποθέτει συχνά την ύπαρξη ενιαίων περιοχών όπου όλοι οι παραγωγοί θα εφαρμόζουν το σύστημα αυτό. Αυτό είναι αναγκαίο επειδή μια τέτοιας μορφής (μεγάλη) εκμετάλλευση παρέχει τη δυνατότητα μετρήσιμης βελτίωσης του περιβάλλοντος (απαίτηση του συστήματος), καλύτερης διαπραγματευτικής ικανότητας των παραγωγών κατά τη διάθεση των προϊόντων, κάλυψης των αναγκών της αγοράς σε προϊόντα (επάρκεια). Επίσης, η εφαρμογή της προϋποθέτει κατάλληλα εκπαιδευμένο και καταρτισμένο προσωπικό, γραμματειακή και κυρίως τεχνική (γεωπονική) υποστήριξη. 1.4.2. Στοιχεία για τους οργανισμούς πιστοποίησης και μια γενική εικόνα για την κατάσταση στην Ελλάδα Τα όσα προαναφέρθηκαν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της παραγωγής έχει πολλά πλεονεκτήματα για το περιβάλλον της χώρας μας, αφού συμβάλει στην παραγωγή επαρκών ποσοτήτων με τη μικρότερη επιβάρυνση στον άνθρωπο και το περιβάλλον, καλύτερης ποιότητας και μεγαλύτερης ασφάλειας προϊόντα σε σύγκριση με εκείνα της συμβατικής γεωργίας, τα οποία διευκολύνουν τη διάθεση τους στην αγορά και βελτιώνουν τελικά την επιδιωκόμενη ανταγωνιστικότητα της ελληνικής γεωργίας στις διεθνείς αγορές. Για να πραγματοποιηθούν όλα αυτά έχει προταθεί η προαιρετική συμμόρφωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε καταγεγραμμένες απαιτήσεις με σκοπό την οικιοθελή αυτορρύθμιση της παραγωγικής δραστηριότητας και την τελική ενσωμάτωση στα προϊόντα αξιών όπως η «ασφάλεια», η «προστασία του περιβάλλοντος» και η «πρόνοια των εργαζομένων». 11

Οι τεκμηριωμένες απαιτήσεις για την προαιρετική και οικιοθελή συμμόρφωση διεργασιών και προϊόντων έχουν συνήθως την μορφή πρωτοκόλλων ή την μορφή προτύπων όπως τα παρακάτω. 1.4.2.1. Πρωτόκολλα Τα πρωτόκολλα είναι έγγραφα με τεκμηριωμένες απαιτήσεις με τις οποίες πρέπει να συμμορφώνεται η επιχειρηματική και παραγωγική δραστηριότητα όλων των μελών του συστήματος παραγωγής και εμπορίας τροφίμων. Έχουν εκδοθεί από οργανισμούς που εκφράζουν συλλογικά και επιχειρηματικά συμφέροντα του λιανεμπορίου ή και άλλων μελών της αλυσίδας τροφίμων. Στοχεύουν στην επίτευξη βέλτιστου βαθμού ικανοποίησης ορθών πρακτικών και ελέγχονται από εγκεκριμένους από τον εκδότη φορείς πιστοποίησης. Παραδείγματα τέτοιων πρωτοκόλλων είναι το BRC- Food, BRC-IoP Packaging, FEMAS και τα EurepGAP (ή Global GAP) τα οποία είναι τα πιο διαδεδομένα στην Ελλάδα. Τα BRC (British Retail Consortium) είναι βρετανικά πρότυπα. Το πρώτο (BRC-Food) αναφέρεται σε επιχειρήσεις τυποποίησης και συσκευασίας τροφίμων και το δεύτερο (BRC-IoP Packaging) σε επιχειρήσεις υλικών συσκευασίας και αντικειμένων σε επαφή με τρόφιμα. Κύριος επιδιωκόμενος στόχος είναι η ασφάλεια των τροφίμων και απευθύνεται σε επιχειρήσεις που επιθυμούν να εξάγουν στις Αγγλοσαξονικές χώρες. To FEMAS (Feed Materials Assurance Scheme) είναι ιδιωτικό πρωτόκολλο που εφαρμόζεται στην Ευρώπη με κύριο σκοπό τη διάθεση ασφαλών ζωοτροφών και την παροχή βεβαίωσης «μη ύπαρξης Γενετικώς τροποποιημένων Οργανισμών» σε αυτές. To EurepGAP - Φρούτα & Λαχανικά, το EurepGAP - Ολοκληρωμένη Διασφάλιση Φάρμας και το EurepGAP - Πολλαπλασιαστικό Υλικό. Πρωτόκολλα τα οποία έχουν εκδοθεί από την EUREP (Euro-Retailer Produce) της Food- PLUS GmbH που αποτελεί οργανισμό ο οποίος δημιουργήθηκε από μέλη ό λων των σταδίων της τροφικής αλυσίδας μετά από την πρωτοβουλία μεγάλων Ευρωπαϊκών αλυσίδων λιανικού εμπορίου. Είναι σύνολα κανονιστικών εγγράφων η συμμόρφωση με τα οποία οδηγεί σε πιστοποίηση προϊόντων. Ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Ελλάδα είναι συγκεκριμένα το EurepGAP - Φρούτα & Λαχανικά το οποίο μέχρι το 2006 εφαρμοζόταν σε πάνω από 74 χώρες 12

σε πολλές εκ των οποίων είχε αντιστοιχηθεί με τα αντίστοιχα εθνικά πρότυπα. Στη χώρα μας αποτελεί προαπαίτηση για την εξαγωγή αγροτικών προϊόντων και ήδη σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της EurepGAP μέχρι τα μέσα του 2006 έ χουν πιστοποιηθεί περισσότερες από 5.000 αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Δέκα χρόνια μετά την δημιουργία του ιδιωτικού φορέα EurepGap (1997) τον Σεπτέμβριο του 2007 στη 8η διάσκεψη στη Μπανγκόκ αποφασίστηκε να μετονομαστεί σε GlobalGAP έχοντας ως στόχο την παγκόσμια αναγνώριση του σύμφωνα με την επιθυμία των καταναλωτών. Ήδη ο αριθμός των χωρών, που συμμορφώνονται με τις βασικές αρχές της Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (GAP), έχει αυξηθεί σε πάνω από 80 παγκοσμίως. 1.4.2.2. Πρότυπα Τα πρότυπα είναι έγγραφα που περιέχουν κανόνες και κατευθυντήριες οδηγίες για παραγωγικές δραστηριότητες ή τα αποτελέσματά τους (προϊόντα). Τα πρότυπα εκδίδονται από νομικά εξουσιοδοτημένους οργανισμούς και έχουν την κοινή αποδοχή αφού τίθενται σε δημόσια κρίση πριν την έκδοσή τους. Πρότυπα τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν στην γεωργική παραγωγή και στη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων είναι το AGRO 2.1 (προδιαγραφές) & 2.2 (απαιτήσεις για την εφαρμογή στη φυτική παραγωγή) του ΟΠΕΓΕΠ (Οργανισμός Πιστοποίησης & Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων) με το διακριτικό τίτλο AGROCERT και το ISO 22000. Το AGRO 2.1 & 2.2 είναι το Εθνικό Πρότυπο Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της γεωργικής παραγωγής με όρους που σέβονται το περιβάλλον λαμβάνοντας υπόψη τις νομικές απαιτήσεις και τις προδιαγραφές των πελατών. Οδηγεί σε πιστοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας και επιδοτείται τόσο για την εφαρμογή του όσο και από την εφαρμογή του. Παραμένει στην αρχική του έκδοση μη τηρώντας την παράμετρο της προτυποποίησης που απαιτεί ανασκόπηση του με ανώτερο όριο τα 5 έτη από την έκδοσή του. Από το 2001 μέχρι τα μέσα του 2006 έχουν πιστοποιηθεί από τον AGRO CERT στις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου και Κρήτης, πάνω από 180.000 στρέμματα, με κύρια πιστοποιημένα προϊόντα τα ροδάκινα, τα νεκταρίνια, τα κεράσια, τα μήλα, τα επιτραπέζια σταφύλια και τα υπαίθρια κηπευτικά. 13

Υστερεί στην αποδοχή από την εγχώρια αγορά και είναι άγνωστο στη διεθνή αγορά αποτυγχάνοντας στο βασικό του στόχο να καταστεί διαβατήριο των ελληνικών προϊόντων. Από το 2002 πολλές επιχειρήσεις για να αντιμετωπίσουν το μειονέκτημα αυτό τεκμηριώνουν τόσο με το AGRO 2 όσο και με το EurepGAP, αξιολογούνται δε από φορείς πιστοποίησης με ενιαία επιθεώρηση που δύναται να οδηγήσει σε απόκτηση δυο πιστοποιητικών. Το ISO 22000 είναι το νέο διεθνές πρότυπο, έχει εκδοθεί από τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO) και ήδη εφαρμόζεται στη χώρα μας. Στοχεύει στην ασφάλεια των τροφίμων και έχει ευρύτατο πεδίο εφαρμογής που περιλαμβάνει το σύνολο της αλυσίδας παραγωγής και εμπορίας καθώς και προμηθευτές υπηρεσιών (υλικά συσκευασίας). Μπορεί να αποτελέσει τον κοινό τόπο εθνικής και διεθνούς αναγνώρισης και να αντικαταστήσει πολλά από τα ήδη εφαρμοζόμενα πρωτόκολλα και πρότυπα οδηγώντας σε ένα αναγνωρίσιμο διεθνές σήμα. 1.5. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ Οι σημαντικότερες καλλιέργειες Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στο Νομό Η λείας είναι η ελιά, τα εσπεριδοειδή, το καρπούζι, η βιομηχανική τομάτα και η φράουλα. 1.5.1. Ελιά Η καλλιέργεια της ελιάς στον Νομό Ηλείας είναι η σημαντικότερη και αυτό μπορεί να διαπιστωθεί από την έκταση που ανέρχεται στα 552.530 στρέμματα δηλαδή περίπου συνολικά 8.185.000 δένδρα. Αν και καλλιεργούνται τεράστιες εκτάσεις με ελαιόδενδρα στο Νομό στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση είναι ενταγμένες ελάχιστες. Η έκταση τους δεν ξεπερνά τα 1.600 στρέμματα, ποσοστό που κυμαίνεται στο 0,3% της συνολικής έκτασης. 14

Η καλλιέργεια της ελιάς ευνοείται από τις κλιματικές συνθήκες του Νομού, με αποτέλεσμα την παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας ελαιολάδου αλλά αντιμετωπίζει ορισμένα προβλήματα φυτοπροστασίας κυρίως εντομολογικών και λιγότερο μυκητολογικών και άλλων προσβολών. Τα ζιζάνια δεν αποτελούν ιδιαίτερο πρόβλημα για την καλλιέργεια γιατί γίνεται μηχανική καταστροφή τους σε όλα τα ελαιοτεμάχια. Όμως γίνονται κάποιες επεμβάσεις με ζιζανιοκτόνα κοντά στον κορμό του ελαιοδένδρου, εκεί που δεν μπορεί να προσεγγίσει το μηχάνημα, για την πλήρη εξόντωση τους. Οι κυριότεροι εχθροί και ασθένειες είναι: - Δάκος (Bactrocera oleae) - Πυρηνοτρήτης {Prays oleae) - Κυκλοκόνιο (Spilocaea oleagina) - Γλοιοσπόριο (Gloeosporium olivarum) - Καρκίνωση {Pseudomonas syringae pv. savastanoi) Τα κυριότερα ζιζάνια είναι: - Αγριάδα {Cynodon dactylon) - Βέλιουρας {Sorghnum halepense) - Βλήτο {Amaranthus spp.) - Γλυκόρριζα {Glycyrrhiza glabra) - Κύπερη {Cyperus spp.) - Περικοκλάδα {Convolvulus arvensis) 1.5.2. Εσπεριδοειδή Η καλλιεργούμενη έκταση των εσπεριδοειδών στο Νομό καλύπτει περίπου 32.083 στρέμματα με το μεγαλύτερο ποσοστό να είναι πορτοκαλιές. Αναλυτικότερα οι πορτοκαλιές αγγίζουν το 68%, οι λεμονιές το 19%, οι μανταρινιές το 12% και το υπόλοιπο 1% είναι γκέϊπ φρουτ και άλλα είδη. Στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση είναι ενταγμένα 6.000 στρέμματα και κάθε χρόνο ο αριθμός μεγαλώνει. Αυτά τα στρέμματα αντιστοιχούν στο 19% της συνολικής έκτασης και τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο είναι οι πορτοκαλιές και οι μανταρινιές. 15

Το κλίμα του Νομού Ηλείας ευνοεί την καλλιέργεια και την ικανοποιητική παραγωγή αλλά δημιουργεί προβλήματα γιατί ευνοεί κυρίως την ανάπτυξη διαφόρων εχθρών και ασθενειών. Τα ζιζάνια δεν αποτελούν και σε αυτή την καλλιέργεια ιδιαίτερο πρόβλημα αλλά γίνονται επεμβάσεις με ζιζανιοκτόνα όπου δεν μπορεί να εφαρμοστεί μηχανική καταστροφή. Οι κυριότεροι εχθροί και ασθένειες είναι: - Ανθοτρήτης (Prays citri) - Αφίδες {Aphis spiraecolo, Toxoptera aurantiï) - Ισέρυα {Icerya purchasï) - Κόκκινη ψώρα {Aonidiella aurantiï) - Μύγα Μεσογείου {Ceratitis capitata) - Μυτιλόμορφη ψώρα {Lepidosaphes beckiï) - Φυλλοκνίστης {Phyllocnictistis citrella) - Ψευδόκοκκος {Planococcus citri) - Φυτόφθορα (Phytophora citrophthora, Phytophora syringae) - Ανθράκωση {Colletotrichum gloeosporioides) - Κορυφοξήρα {Deuterophoma tracheiphylld) - Κομμίωση του λαιμού {Phytophora citrophthora, Phytophora parasitica) - Τετράνυχος {Tetranychus urticae) Τα κυριότερα ζιζάνια είναι: - Αγριάδα {Cynodon dactylori) - Αντράκλα {Portulaca olerácea) - Βέλιουρας {Sorghnum halepense) - Βλήτο {Amaranthus spp.) - Κισσός {Hederá helix) - Κύπερη {Cyperus spp.) - Περικοκλάδα {Convolvulus arvensis) 16

1.5.3. Καρπούζι Η καλλιέργεια του καρπουζιού έχει μεγάλη σημασία για το Νομό Ηλείας γιατί δίνει την πιο πρώιμη παραγωγή στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η καλλιεργούμενη έκταση για το έτος 2008 έφτασε τα 38.000 στρέμματα. Στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση είναι ενταγμένα 14.000 στρέμματα και κάθε χρόνο ο αριθμός τους αυξάνεται. Αυτά τα στρέμματα αντιστοιχούν στο 37% της συνολικής έκτασης. Όπως προαναφέρθηκε παραπάνω λόγω των ευνοϊκών κλιματικών συνθηκών η καλλιέργεια του καρπουζιού δίνει πολύ καλή παραγωγή αλλά ταυτόχρονα ευνοούνται και οι προσβολές από μύκητες και εχθρούς. Τα ζιζάνια δεν αποτελούν πρόβλημα για την καλλιέργεια και δεν γίνεται καθόλου χρήση ζιζανιοκτόνων λόγω της κάλυψης της γραμμής φύτευσης της καλλιέργειας με μαύρο πλαστικό. Οι κυριότεροι εχθροί και ασθένειες είναι: - Αφίδες {Aphis sp.) - Υλέμυα {Hylemyia antiqua) - Αλτερναρίωση {Alternaría cucumerina ) - Κλαδοσπορίωση {Cladosporium cucumerinum) - Ψευδοπερονόσπορος {Pseudoperonospora cubensis) - Ωίδιο {Erysiphe cichoracearum) - Τετράνυχος {Tetranychus urticae) - Κομβονηματώδεις {Meloidogyne spp.) 1.5.4. Βιομηχανική τομάτα Η καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας είναι πολύ σημαντική για το Νομό λόγω της υψηλής ποιότητας που έχει ως προϊόν. Αυτός ήταν ο κύριος λόγος της παρουσίας τριών μεγάλων βιομηχανιών μεταποίησης στην περιοχή με τις επωνυμίες: «Αστερίς Α.Β.Ε.Ε.», «Ελαΐς - Unilever Α.Ε». και «Κύκνος Α.Ε». Η καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας είναι συμβολαιακή γι αυτό τον λόγο κάθε χρόνο οι καλλιεργούμενες εκτάσεις και οι ποικιλίες ποικίλλουν ανάλογα τις συμφωνίες παραγωγών και τυποποιημένων μονάδων. Λόγω της μεγάλης οικονομικής σημασίας που έχει η καλλιέργεια θεωρείται μια από τις κυριότερες και για το έτος 2008 καλλιεργήθηκαν περίπου 9.200 στρέμματα. 17

Στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση είναι ενταγμένα 3.800 στρέμματα με σημαντική αύξηση τους κάθε χρόνο. Αυτά τα στρέμματα αντιστοιχούν στο 42% της συνολικής έκτασης. Οι κλιματικές συνθήκες του Νομού ναι μεν είναι ευνοϊκές για την καλλιέργεια αλλά επίσης είναι και κατάλληλες για να δημιουργηθούν προβλήματα λόγω ανάπτυξης ασθενειών και εχθρών. Περισσότερα προβλήματα αντιμετωπίζει η καλλιέργεια λόγω ασθενειών. Οι κυριότεροι εχθροί και ασθένειες είναι: - Αφίδες {Myzus persicae) - Πράσινο σκουλήκι (Heliothis armígera) - Αλτερναρίωση (Alternaría solani) - Περονόσπορος {Phytophthora infestans) - Τετράνυχος (Tetranychus urticae) Τα κυριότερα ζιζάνια είναι: - Αγριάδα {Cynodon dactylori) - Αγριοτοματιά {Solanum nigrum) - Βλήτο {Amaranthus spp.) - Κουσκούτα {Cuscuta spp.) - Κύπερη {Cyperus spp.) - Μουχρίτσα {Echinochloa spp.) - Περικοκλάδα {Convolvulus arvensis) 1.5.5. Φράουλα Η καλλιέργεια της φράουλας δεν είναι από τις πιο σημαντικές για το Νομό από άποψης στρεμμάτων αλλά ούτε από οικονομικής πλευράς. Η καλλιεργούμενη έκταση για το έτος 2800 έφτασαν τα 5.500 στρέμματα. Η καλλιέργεια έχει όμως ιδιαίτερη σημασία για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση γιατί το μεγαλύτερο μέρος των συνολικών στρεμμάτων είναι ενταγμένα σύμφωνα με το πρότυπο AGRO 2. Η καλλιεργούμενη έκταση είναι 4.000 στρέμματα, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 73% της συνολικής έκτασης. 18

Οι κλιματικές συνθήκες του Νομού ευνοούν την καλλιέργεια φράουλας, την πρωίμιση της παραγωγής αλλά δημιουργούν κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη ασθενειών και εχθρών. Επειδή η καλλιέργεια γίνεται σε θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις δημιουργούνται πολλά προβλήματα λόγω μυκητολογικών προσβολών και πρέπει να γίνονται πολλαπλές επεμβάσεις με μυκητοκτόνα για να μην χαθεί η παραγωγή. Οι κυριότεροι εχθροί και ασθένειες είναι: - Θρίπας (Frankliniella occidentalis) - Βοτρύτης (Botrytis cinerea) - Ωίδιο (Sphaerotheca humuli) - Τετράνυχος (Tetranychus sp.) 19

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΘΟΛΟΓΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 2.1. ΠΗΓΕΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Προκειμένου να βρεθούν τα σκευάσματα και οι ποσότητες που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης καθώς και τα στρέμματα των καλλιεργειών που είναι ενταγμένα στο πρότυπο AGRO 2 διενεργήθηκε έρευνα φυτοπροστατευτικής γεωργικής πρακτικής σε δείγμα: επτά γεωπόνων Αγροτικών Συνεταιρισμών, Ομάδων Παραγωγών και επιχειρήσεων, μια Σύμβουλο γεωπόνο, ένα γεωπόνο που έχει κατάστημα φυτοπροστατευτικών προϊόντων, ένα γεωπόνο της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης υπεύθυνο σε θέματα Δακοκτονίας και τέλος μια εταιρεία που ήταν υπεύθυνη για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Ελιάς στο Νομό Ηλείας. Τα στοιχεία που ελήφθησαν από τους γεωπόνους αφορούσαν: το είδος της καλλιέργειας, την έκταση της καλλιέργειας, τις επεμβάσεις που πραγματοποιούνται, την χρήση μεθόδων εκτός της χρήσης φυτοπροστατευτικών προϊόντων, το είδος των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και τη ποσότητα των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που χρησιμοποιείται. Μετά την επεξεργασία των στοιχείων που ελήφθησαν από το δείγμα των γεωπόνων υπολογίστηκαν οι συνολικές ποσότητες που χρησιμοποιούνται με αναγωγή των στοιχείων του δείγματος στο σύνολο της καλλιεργούμενης έκτασης για τις καλλιέργειες της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης. 20

Στη συνέχεια διαμορφώθηκαν οι οριστικοί πίνακες κατά καλλιέργεια και συνολικά, οι οποίοι περιλαμβάνουν στοιχεία όπως: όλα τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες Ολοκληρωμένης Διαχείρισης, τη συνολική ποσότητα κάθε και τη ποσότητα κάθε ανά μονάδα επιφάνειας (στρέμμα) της καλλιέργειας. Οι συνοπτικοί πίνακες στους οποίους φαίνεται η χρήση των διαφόρων κατηγοριών σκευασμάτων κατά καλλιέργεια στο Νομό Ηλείας παρουσιάζονται στην συνέχεια. 21

2.2. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Παρακάτω θα παρατεθεί ένα έντυπο που αποτελεί δείγμα των ερωτήσεων που έγιναν στους γεωπόνους κατά την διάρκεια της έρευνας που διεξήχθη για τις καλλιέργειες της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στο Νομό Ηλείας. Στοιχεία υπεύθυνου φορέα: Καλλιέργεια: Καλλιεργούμενη έκταση: Κατηγορίες Φ.Π. που εφαρμόζονται: Εντομοκτόνα: Σκευάσματα: Δοσολογία: Συχνότητα εφαρμογής: Ποσοστό χρήσης: Μυκητοκτόνα: Σκευάσματα: Δοσολογία: Συχνότητα εφαρμογής: Ποσοστό χρήσης: Ζιζανιοκτόνα: Σκευάσματα: Δοσολογία: Συχνότητα εφαρμογής: Ποσοστό χρήσης: Αλλα σκευάσματα: Οι ερωτήσεις που έγιναν και στους υπόλοιπους γεωπόνους ήταν σχεδόν παρόμοιες με τις παραπάνω, εκτός από κάποιες περιπτώσεις που διαφοροποιήθηκαν λί-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΘΕ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ 3.1.1. Ελιά Τα σκευάσματα, οι δραστικές ουσίες και οι ποσότητες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς που έχει ενταχθεί στο πρότυπο AGRO 2 δίνονται στους πίνακες που ακολουθούν. Επίσης παρακάτω θα αναλυθούν οι πίνακες λεπτομερώς καθώς και τα διαγράμματα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.1.1. στην καλλιέργεια της ελιάς χρησιμοποιούνται εφτά (7) σκευάσματα εντομοκτόνων από τα οποία δυο (2) είναι πυρεθρινοειδή (FASTAC, DECIS) και τα υπόλοιπα πέντε (5) οργανοφωσφορικά (ULTRACID, ROGOR, DIMETHOL, PERFEKTHION, DIMETHOATE). Τα πυρεθρινοειδή αποτελούν το 74,5% στο σύνολο των εντομοκτόνων και από αυτό προκύπτει ότι οι παραγωγοί προσπαθούν να κάνουν χρήση όσο των δυνατό πιο φιλικά προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Τα οργανοφωσφορικά αποτελούν το υπόλοιπο 25,5% των χρησιμοποιηθέντων εντομοκτόνων. Επίσης φαίνεται ότι η δραστική ουσία dimethoate χρησιμοποιείται σε τέσσερα (4) σκευάσματα από τα επτά (7) αλλά όπως προκύπτει από το διάγραμμα 3.1.1.2. δεν είναι αυτή η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία, πρώτη έρχεται η alpha Cypermethrin με ποσοστό 42%. Μετά ακολουθούν η methidathion με ποσοστό 32%, η dimethoate με 26% και τέλος η deltamethrin με πολύ μικρό ποσοστό. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα σκευάσματα FASTAC και ULTRACID έχουν αποσυρθεί αφού η ημερομηνία λήξης της έγκριση τους ήταν 28/02/2009 και 30/06/2007 αντίστοιχα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.1.3. στην καλλιέργεια της ελιάς χρησιμοποιούνται εφτά (7) χαλκούχα σκευάσματα μυκητοκτόνων και πιο συγκεκριμένα τέσσερα (4) είναι οξυχλωριούχοι χαλκοί (COUPRADIN, ΟΞΥΧΛΩΡΙΟΥΧΟΣ ΧΑΛ ΚΟΣ D.G.A, COURE FLOW)Kai τρία (3) υδροξείδια του χαλκού (KOCIDE, FUN- 23

GURAN). Οι οξυχλωριούχοι χαλκοί αποτελούν το 68% στο σύνολο των μυκητοκτόνων ενώ τα υδροξείδια του χαλκού το υπόλοιπο 32%. Επίσης όπως προκύπτει από το διάγραμμα 3.1.1.4. η κατανομή των δραστικών ουσιών είναι σχεδόν ίδια, όπως με τα σκευάσματα, με τον οξυχλωριούχο χαλκό να καταλαμβάνει το 74% και το υδροξείδιο του χαλκού το 26%. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα σκευάσματα KOCIDE 2000 και COURE FLOW έχουν αποσυρθεί αφού η ημερομηνία λήξης της έγκρισης τους ήταν 31/12/2007 και 31/12/2008 αντίστοιχα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.1.5. στην καλλιέργεια της ελιάς χρησιμοποιούνται δυο (2) σκευάσματα ζιζανιοκτόνων. Το ένα ζιζανιοκτόνο είναι το ROUN DUP που αποτελεί το 92% στο σύνολο των ζιζανιοκτόνων και το GRAMOXONE το υπόλοιπο 8%. Το πρώτο, από χημικής πλευράς, ανήκει στην ομάδα των αμινοφωσφονικών και το δεύτερο στην ομάδα των διπυριδιλίων. Και τα δυο ζιζανιοκτόνα είναι μη εκλεκτικά μεταφυτρωτικά γι αυτό πρέπει να γίνεται κατευθυνόμενος ψεκασμός στα ζιζάνια. Επίσης από το διάγραμμα 3.1.1.6. προκύπτει ότι η κατανομή των δραστικών ουσιών είναι σχεδόν ίδια, όπως με τα σκευάσματα, με το αμινοφωσφονικό να καταλαμβάνει το 94% και το διπυριδίλιο το 6%. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το σκεύασμα GRAMOXONE έχει ήδη αποσυρθεί αφού η ημερομηνία λήξης της έγκρισης του ήταν 11/07/2007. Τέλος, όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.1.7. τα μυκητοκτόνα έρχονται πρώτα στην χρήση από όλα τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα καταλαμβάνοντας το 50% στο σύνολο τους. Ακολουθούν τα εντομοκτόνα καταλαμβάνοντας το 41%, λίγο μικρότερο ποσοστό από τα μυκητοκτόνα. Τελευταία στην κατάταξη και με διαφορά είναι τα ζιζανιοκτόνα με 9% και η μικρή χρήση τους οφείλεται στην εκτεταμένη χρήση καταστροφέα στα ελαιοτεμάχια. Από το διάγραμμα 3.1.1.8. φαίνεται μια μικρή διαφοροποίηση ανάμεσα στα ποσοστά των μυκητοκτόνων και των εντομοκτόνων και πιο συγκεκριμένα τα μυκητοκτόνα καταλαμβάνουν το 70% στο σύνολο των δραστικών ουσιών ενώ τα εντομοκτόνα μόλις το 21%. Από αυτό προκύπτει ότι τα μυκητοκτόνα είναι πιο πυκνά από τα εντομοκτόνα, άρα χρησιμοποιείται περισσότερη δραστική ουσία από τα πρώτα. Τα ζιζανιοκτόνα καταλαμβάνουν το 9% στο σύνολο των δραστικών ουσιών, ποσοστό ίδιο με τα σκευάσματα. 24

Πίνακας 3.1.1.1: Σκευάσματα εντομοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. Α/α Εμπορικό ό νομα Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (9ΐ7στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 FASTAC 2 ULTRACID 3 ROGOR 4 DIMETHOL 5 PERFEKTHION 6 DIMETHOATE 7 DECIS a lp h a C y p e rm e th rin (10%) m e th id a th io n (40%) d im e th o a te (40%) d im e th o a te (40%) d im e th o a te (40%) d im e th o a te (40%) d e lta m e th rin (2,5%) 480 300 74 91 57 14 30 19 4 19 12 3 15 9 2 11 7 2 4 3 1 Σύνολο 650 407 100 DIMETHOL 3% ROGOR 4% PERFEKTHION ^ΙΜΕΤΗΟΑΤΕ 2% DECIS 1% Διάγραμμα 3.1.1.1: Ποσοστιαία κατανομή των εντομοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. 25

Πίνακας 3.1.1.2: Δραστικές ουσίες εντομοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική ποσότητα δραστικής ουσίας (Κ β ) Ποσότητα δραστικής ουσίας (gr/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 alp h a C yperm ethrin 48 30 42 3 m eth idathion 37 23 32 2 d im e th o a te 30 19 26 4 deltam e thrin 0,1 0,06 0 Σύνολο 115,1 72,06 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας deltamcthrin 0% Διάγραμμα 3.1.1.2: Ποσοστιαία κατανομή των εντομοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. 26

Πίνακας 3.1.1.3: Σκευάσματα μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. Α/α Εμπορικό όνομα 1 COUPRADIN 2 COUPRADIN 3 KOCIDE 2000 4 ΟΞΥΧΛΩΡΙ- ΟΥΧΟΣ ΧΑΛ ΚΟΣ D.G.A 5 KOCIDE 6 COURE FLOW 7 FUNGURAN Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) οξυχλωριούχος χαλκός (52%) οξυχλωριούχος χαλκός (50%) υδροξείδιο του χαλκού (35%) οξυχλωριούχος χαλκός (50%) υδροξείδιο του χαλκού (40%) οξυχλωριούχος χαλκός (52%) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 250 156 31 150 94 19 120 75 15 100 63 12 90 56 11 50 31 6 υδροξείδιο του χαλκού (50%) 44 28 6 Σύνολο 804 503 100 COURE FLOW 6% FUNGURAN 6% KOCIDE 11% ΟΞΥΧΛΩΡΙΟΥΧ ΟΣ ΧΑΛΚΟΣ D.G.A 12% Διάγραμμα 3.1.1.3: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. 27

Πίνακας 3.1.1.4: Δραστικές ουσίες μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. Α/α 1 2 Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Κ9) Ποσότητα δραστικής ουσίας (9ΐ7στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) οξυχλωριούχος χαλκός 281 176 74 υδροξείδιο του χαλκού 100 62 26 Σύνολο 381 238 100 υδροξε ίδιο του χαλκού Ποσοστό δραστικής ουσίας Διάγραμμα 3.1.1.4: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. 28

Πίνακας 3.1.1.5: Σκευάσματα ζιζανιοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. Α/α Εμπορικό ό νομα 1 ROUNDUP 2 GRAMOXONE Δραστική ουσία (περ ι εκτικότητα %) glyphosate (36%) paraquat (20%) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 136 85 92 12 8 8 Σύνολο 148 93 100 GRAMOXONE 8% Διάγραμμα 3.1.1.5: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. 29

Πίνακας 3.1.1.6: Δραστικές ουσίες ζιζανιοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Κ9 ) Ποσότητα δραστικής ουσίας (9 τ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 glyphosate 49 31 94 2 paraquat 2,5 2 6 Σύνολο 51,5 33 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας paraquat 6% Διάγραμμα 3.1.1.6: Ποσοστιαία κατανομή των ζιζανιοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. 30

Πίνακας 3.1.1.7: Συνολικές ποσότητες σκευασμάτων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. Α/α Κατηγορία Συνολική π ο σ ό τητα σκευασμάτων (Kg ή Lit) Ποσότητα σκευασμάτων (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 Μυκητοκτόνα 804 503 50 2 Εντομοκτόνα 650 407 41 3 Ζιζανιοκτόνα 148 93 9 Σύνολο 1.602 1.003 100 Διάγραμμα 3.1.1.7: Ποσοστιαία κατανομή των σκευασμάτων ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. 31

Πίνακας 3.1.1.8: Συνολικές ποσότητες δραστικών ουσιών ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. Α/α Κατηγορία Συνολική ποσότητα δραστικών ουσιώ ν (Kg ή Lit) Ποσότητα δραστικών ουσιώ ν (gr/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 Μυκητοκτόνα 381 240 70 2 Εντομοκτόνα 115,1 72,06 21 3 Ζιζανιοκτόνα 51,5 33 9 Σύνολο 547,6 345,06 100 Διάγραμμα 3.1.1.8: Ποσοστιαία κατανομή των δραστικών ουσιών ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της ελιάς. 32

3.1.2. Εσπεριδοειδή Τα σκευάσματα, οι δραστικές ουσίες και οι ποσότητες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών που έχουν ενταχθεί στο πρότυπο AGRO 2 δίνονται στους παρακάτω πίνακες που ακολουθούν. Επίσης παρακάτω θα αναλυθούν οι πίνακες λεπτομερώς καθώς και τα διαγράμματα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.2.1. στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών χρησιμοποιείται πληθώρα εντομοκτόνων με επικρατέστερο και με μεγάλη διαφορά το θερινό πολτό (TRIΟΝΑ) ο οποίος αποτελεί το 58% του συνόλου των σκευασμάτων. Επίσης από τα οκτώ (8) σκευάσματα που χρησιμοποιούνται τα τρία (3) είναι οργανοφωσφορικά (DURSBAN, RELDAN, IMIDAN) και αποτελούν το 26% του συνόλου των σκευασμάτων. Το υπόλοιπο 16% των σκευασμάτων αντιστοιχεί στις εξής ομάδες με βάση τη χημική τους δομή: ένα της ομάδας των παραγώγων χλωρονικοτιλίων (CONFIDOR), ένα πυρεθρινοειδές (DECIS), ένα ρυθμιστή ανάπτυξης (ADMIRAL) και ένα της ομάδας των νεονικοτινοειδών (ACTARA). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι παραγωγοί προσπαθούν να χρησιμοποιούν εντομοκτόνα όσο τον δυνατό ακίνδυνα τόσο για τον άνθρωπο και την υπόλοιπη πανίδα όσο και για το περιβάλλον. Τέτοια σκευάσματα είναι τα παραπάνω που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί όπως οι πολτοί (θερινοί, χειμερινοί), οι ρυθμιστές ανάπτυξης εντόμων, τα πυρεθρινοειδή, τα οργανοφωσφορικά και της ομάδας των παραγώγων χλωρονικοτιλίων. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.2.2. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία είναι ο θερινός πολτός ο οποίος αποτελεί το 78% του συνόλου. Τα οργανοφωσφορικά (chlorpyrifos, chlorpyrifos methyl, phosmet) αποτελούν μόλις το 18% του συνόλου και όλες οι υπόλοιπες δραστικές ουσίες (imidacloprid, deltamethrin, pyriproxyfen, thiamethoxam) καταλαμβάνουν το 12% που υπολείπεται. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το σκεύασμα ACTARA έχει αποσυρθεί αφού η ημερομηνία λήξης της έγκρισης του ήταν 26/09/2008. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.2.3. στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών χρησιμοποιούνται πέντε (5) σκευάσματα μυκητοκτόνων από τα οποία τα τρία (3) είναι χαλκούχα και αποτελούν το 32% του συνόλου. Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιούνται δυο (2) υδροξείδια του χαλκού (KOCIDE 2000, KOCIDE) που αποτελούν το 13% και ένας (1) οξυχλωριούχος χαλκός (COUPRADIN) που αποτελεί το 19%. Από τα υπόλοιπα δυο που χρησιμοποιούνται το ένα είναι διθειοκαρβαμιδικό (DITHANE 33

Μ-45) το οποίο αποτελεί το 38% και το άλλο είναι οργανοφωσφορικό (ALIETTE) και αποτελεί το 30%. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.2.4. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία είναι η ομάδων των διθειοκαρβαμιδικών (mancozeb) η οποία αποτελεί το 44% του συνόλου και δεύτερη ακολουθεί η ομάδα των οργανοφωσφορικών (fosetyl) με 36%. Το υπόλοιπο 20% των χρησιμοποιηθέντων δραστικών ουσιών το αποτελούν οι χαλκούχες ενώσεις και πιο αναλυτικά ο οξυχλωριούχος χαλκός με 14% και το υδροξείδιο του χαλκού με 6%. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα σκευάσματα DITHANE Μ-45 και KOCIDE 2000 έχουν αποσυρθεί αφού η ημερομηνία λήξης της έγκρισης τους ήταν 31/12/2008 και 31/12/2007 αντίστοιχα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.2.5. στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών χρησιμοποιούνται τέσσερα (4) σκευάσματα ακαρεοκτόνων από τα οποία τα δυο (2) έχουν κοινή την δραστική ουσία dicofol (MITIGAN, KELTHANE) και αποτελούν το 45% του συνόλου. Τα υπόλοιπα δυο (2) σκευάσματα είναι το Kendo και το ΤΝΤ και αποτελούν το 48% και το 7% αντίστοιχα. Επίσης όπως φαίνεται στο διάγραμμα 3.1.2.6. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία είναι η dicofol καταλαμβάνοντας το 75% του συνόλου. Μετά ακολουθούν η fenbutatin oxide με 16% και τέλος η fenpyroximate με 9%. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα σκευάσματα MITIGAN και KELTHANE, με κοινή την δραστική ουσία dicofol, παύουν σιγά - σιγά να χρησιμοποιούνται από την φετινή καλλιεργητική περίοδο γιατί η ημερομηνία λήξης της έγκρισης τους ήταν 30/03/2009. Όμως θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα αποθέματα τους για έναν ακόμα χρόνο μετά το πέρας της ημερομηνίας λήξης τους. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.2.7. στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών χρησιμοποιούνται τρία (3) σκευάσματα από τα οποία το αμινοφωσφονικό (ROUN DUP) έχει την μεγαλύτερη χρήση με ποσοστό που φτάνει το 76% του συνόλου. Μετά ακολουθεί το σκεύασμα BASTA με 13% και το διπυριδίλιο (REGLONE) με 11%. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.2.8. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία είναι της ομάδας των αμινοφωσφονικών (ROUNDUP) η οποία αποτελεί το 85% του συνόλου. Το υπόλοιπο 15% αποτελείται από την glufosinate ammonium με 8% και την diquat με 7%. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.2.9. στην καλλιέργεια εσπεριδοειδών μεγαλύτερη χρήση γίνεται στα εντομοκτόνα που αποτελούν το 57% στο σύνολο όλων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Αυτό οφείλεται στις μεγάλες ποσότητες θερι 34

νού πολτού που εφαρμόζονται στην καλλιέργεια και δείχνει τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η καλλιέργεια από ζωικούς εχθρούς και ιδιαίτερα από τα κοκκοειδή. Τα μυκητοκτόνα αποτελούν το 23% του συνόλου, την μισή ποσότητα των χρησιμοποιηθέντων εντομοκτόνων. Το υπόλοιπο 20% αποτελούν τα ζιζανιοκτόνα με 17% και τέλος τα ακαρεοκτόνα με μόλις 3%. Επίσης από το διάγραμμα 3.1.2.10. προκύπτει ότι έχουμε την ίδια ταξινομική κατανομή των δραστικών ουσιών όλων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων όπως και με τα σκευάσματα. Αναλυτικότερα, πρώτα στην χρήση έρχονται τα εντομοκτόνα με 61% στο σύνολο και μετά ακολουθούν τα μυκητοκτόνα με 28%, τα ζιζανιοκτόνα με 10% και τέλος τα ακαρεοκτόνα με μόλις 1%. 35

Πίνακας 3.1.2.1: Σκευάσματα εντομοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Α/α Εμπορικό όνομα 1 TRIONA 2 DURSBAN 3 RELDAN 4 CONFIDOR 5 IMIDAN 6 DECIS 7 ADMIRAL 8 ACTARA Δραστική ουσία (περ ι εκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (9 Γ/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) θερινός πολτός (81%) 4.200 700 58 chlorpyrifos (48%) 720 120 10 chlorpyrifos methyl 675 113 9 (22,5%) imidacloprid (20%) 576 96 8 phosmet (50%) 540 90 7 deltamethrin (2,5%) 225 38 3 pyriproxyfen (10%) 180 30 3 thiamethoxam (25%) 135 23 2 Σύνολο 7.251 1.210 100 CONFIDOR 8% IMIDAN 7% ADMIRAL ACTARA DECIS RELDAN 9% Διάγραμμα 3.1.2.1: Ποσοστιαία κατανομή των εντομοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. 36

Πίνακας 3.1.2.2: Ποσότητες δραστικών ουσιών εντομοκτόνων που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Κ9) Ποσότητα δραστικής ουσίας (0Γ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 θερινός πολτός 3.402 567 78 2 chlorpyrifos 346 58 8 3 phosmet 270 45 6 4 chlorpyrifos methyl 152 25 4 5 imidacloprid 115 19 3 6 thiamethoxam 34 6 0,5 7 pyriproxyfen 18 3 0,4 8 deltamethrin 6 1 0,1 Σύνολο 4.343 724 100 Διάγραμμα 3.1.2.2: Ποσοστιαία κατανομή των εντομοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών (διάφορα - ίύϊη- ιηείΐιοχαηι, ργπρΐόχγίεη, άεΐίαιηείΐιπη). 37

Πίνακας 3.1.2.3: Σκευάσματα μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Α/α Εμπορικό όνομα Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 DITHANE Μ- ΓΠΘΠΟΟΖθό 45 (80%) 1.125 190 38 2 ALIETTE ίοεθίγι (80%) 900 150 30 3 COUPRADIN οξυχλωριούχος χαλκός 563 94 19 (50%) 4 KOCIDE 2000 υδροξείδιο του χαλκού 338 56 11 (35%) 5 KOCIDE υδροξείδιο του χαλκού 60 10 2 (40%) Σύνολο 2.986 500 100 Διάγραμμα 3.1.2.3: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. 38

Πίνακας 3.1.2.4: Δραστικές ουσίες μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Α/α Ονομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Kg) Ποσότητα δραστικής ουσίας (gr/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 mancozeb 900 150 44 2 fosetyl 720 120 36 3 οξυχλωριούχος χαλκός 282 47 14 4 υδροξείδιο του χαλκού 118 20 6 Σύνολο 2.020 337 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας οξυχλωριούχος χαλκός 15% υδροξε ίδιο του χαλκού 6% Διάγραμμα 3.1.2.4: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. 39

Πίνακας 3.1.2.5: Σκευάσματα ακαρεοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Α/α Εμπορικό όνομα Δραστική ουσία (περ ι εκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 KENDO fenpyroximate (5%) 180 30 48 2 MITIGAN dicofol (42%) 108 18 28 3 KELTHANE dicofol (42%) 63 11 17 4 TNT fenbutatin oxide (55%) 27 5 7 Σύνολο 378 64 100 Διάγραμμα 3.1.2.5: Ποσοστιαία κατανομή των ακαρεοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. 40

Πίνακας 3.1.2.6: Δραστικές ουσίες ακαρεοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. AΙα Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική ποσότητα δραστικής ουσίας (Kg) Ποσότητα δραστικής ουσίας (9 Γ/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 dicofol 72 12 75 2 fenbutatin oxide 15 2,5 16 3 fenpyroximate 9 1,5 9 Σύνολο 96 16 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας fenpyroximate 9% fenbutatin oxide 16% Διάγραμμα 3.1.2.6: Ποσοστιαία κατανομή των ακαρεοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. 41

Πίνακας 3.1.2.7: Σκευάσματα ζιζάνιο κτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Α/α Εμπορικό όνομα Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 ROUNDUP glyphosate (36%) 1.680 280 76 2 BASTA glufosinate ammonium 300 50 13 (20%) 3 REGLONE diquat (20%) 240 40 11 Σύνολο 2.220 370 100 Διάγραμμα 3.1.2.7: Ποσοστιαία κατανομή των ζιζανιοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. 42

Πίνακας 3.1.2.8: Δραστικές ουσίες ζιζανιοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Kg) Ποσότητα δραστικής ουσίας (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 glyphosate 605 101 85 2 glufosinate ammonium 60 10 8 3 cliquât 48 8 7 Σύνολο 713 119 100 glufosinate ammonium 8% Ποσοστό δραστικής ουσίας Διάγραμμα 3.1.2.8: Ποσοστιαία κατανομή των ζιζανιοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. 43

Πίνακας 3.1.2.9: Συνολικές ποσότητες σκευασμάτων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Α/α Κατηγορία Συνολική π ο σότητα σκευασμάτων (Kg ή Lit) Ποσότητα σκευασμάτων (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 Εντομοκτόνα 7.251 1.210 57 2 Μυκητοκτόνα 2.986 500 23 3 Ζιζανιοκτόνα 2.220 370 17 4 Ακαρεοκτόνα 378 64 3 Σύνολο 12.835 2.144 100 Διάγραμμα 3.1.2.9: Ποσοστιαία κατανομή των σκευασμάτων ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. 44

Πίνακας 3.1.2.10: Συνολικές ποσότητες δραστικών ουσιών ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Α/α Κατηγορία Συνολική π ο σ ό τητα δραστικών ουσιών (Kg ή Lit) Ποσότητα δραστικών ουσιών (9ΐ7στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 Εντομοκτόνα 4.343 724 61 2 Μυκητοκτόνα 2.020 337 28 3 Ζιζανιοκτόνα 713 119 10 4 Ακαρεοκτόνα 96 16 1 Σύνολο 7.172 1.196 100 Διάγραμμα 3.1.2.10: Ποσοστιαία κατανομή των δραστικών ουσιών ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. 45

3.1.3. Καρπούζι Τα σκευάσματα, οι δραστικές ουσίες και οι ποσότητες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού που έχει ενταχθεί στο πρότυπο AGRO 2 δίνονται στους παρακάτω πίνακες που ακολουθούν. Επίσης παρακάτω θα αναλυθούν οι πίνακες λεπτομερώς καθώς και τα διαγράμματα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.3.1. στην καλλιέργεια του καρπουζιού χρησιμοποιούνται πέντε (5) σκευάσματα από τα οποία το ACT ARA που ανήκει στην ομάδα των νεονικοτινοειδών καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό που φτάνει το 76% του συνόλου. Το υπόλοιπο 24% το αποτελούν ένα οργανοφωσφορικό (DURS- BAN), ένα της ομάδας των οξαδιαζινών (STEWARD), ένα πυρεθρινοειδές (DECIS) και ένα της ομάδας των παραγώγων χλωρονικοτινυλίων (CALYPSO). Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι γίνεται και χρήση ενός βιολογικού με το εμπορικό όνομα BACTECIN στο Δήμο του Τραγανού από όλους τους καλλιεργητικές το οποίο περιέχει το βακτήριο Bacillus thuringiensis subsp. Kurstaki. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.3.2. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία είναι της ομάδας των νεονικοτινοειδών (thiamethoxam) και αποτελεί το 76% ρου συνόλου. Το υπόλοιπο 24% αποτελείται από τις εξής δραστικές ουσίες: την chlorpyrifos (14%), την indoxacard (9%), την thiacloprid (1%) και τέλος την deltamethrin (0%). Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα σκευάσματα STEWARD, ACTARA και DURSBAN έχουν αποσυρθεί αφού η ημερομηνία λήξης της έγκρισης τους ήταν 19/10/2007, 26/09/2008 και 18/08/2008 αντίστοιχα. Συγκεκριμένα το οργανοφωσφορικό σκεύασμα (DURSBAN) θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην φετινή καλλιεργητική περίοδο μέχρι τις 30/06/2009. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.3.3. στην καλλιέργεια του καρπουζιού χρησιμοποιείται πληθώρα μυκητοκτόνων σκευασμάτων από τα οποία πολύ μεγάλο ποσοστό καταλαμβάνει το θείο (ΘΕΙΟ ΥΨΙΛΟΝ, ΘΕΙΟΧΑΛΚΙΝΗ, ΘΕΙΟ ΣΥΝΕΛ) που φτάνει το 65,9% του συνόλου. Ακολουθούν σκευάσματα που ανήκουν στην ομάδα των διθειοκαρβαμιδικών (DITHANE Μ-45 Blue, DITHANE Μ-45, ANTRACOL) που αποτελούν το 20,5% του συνόλου. Το 5,9% αποτελείται από σκευάσματα φαινολικών ενώσεων (KARATHANE, DACONIL) και το 1,2% από τριαζολικά μυκητοκτόνα (SYSTHANE, ΤΟΠΑΣ, BAYFIDAN). Το υπόλοιπο 6,5% αποτελείται από ένα μείγμα δραστικών ουσιών (COLLIS) με ποσοστό 4%, ένα υδροξείδιο του χαλκού 46

(KOCIDE) με ποσοστό 1,9% και ένα οργανοφωσφορικό μυκητοκτόνο (ALIETTE) με ποσοστό 0,6%. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.3.4. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία που χρησιμοποιείται είναι το θείο με ποσοστό που φτάνει το 75% του συνόλου. Η ομάδα των διθειοκαρβαμιδικών (mancozeb, propineb) αποτελεί το 18% του συνόλου. Το υπόλοιπο 7% αποτελείται από όλες τις υπόλοιπες δραστικές ουσίες του πίνακα. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα σκευάσματα ΘΕΙΟ ΣΥΝΕΛ, ΘΕΙΟ ΥΨΙΛΟΝ, KARA- ΤΗΑΝΕ, ANTRACOL και DITHANE Μ-45 έχουν αποσυρθεί αφού η ημερομηνία λήξης της έγκρισης τους ήταν 31/12/2004, 31/12/2008, 23/01/2008, 31/12/2008 και 31/12/2008 αντίστοιχα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.3.5. στην καλλιέργεια του καρπουζιού χρησιμοποιούνται δυο (2) σκευάσματα ακαρεοκτόνων με κοινή την δραστική ουσία dicofol. Το KELTHANE αποτελεί το 91% του συνόλου και το MITIGAN μόλις το 9%. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι και τα δυο σκευάσματα έχουν αποσυρθεί αφού η ημερομηνία λήξης της έγκρισης τους ήταν 30/03/2009. Όμως τα αποθέματα των σκευασμάτων θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέχρι τις 30/03/2010. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.3.7. στην καλλιέργεια του καρπουζιού χρησιμοποιούνται τέσσερα (4) σκευάσματα νηματωδοκτόνων τα οποία είναι οργανοφωσφορικά. Συγκεκριμένα τα δυο σκευάσματα με την δραστική ουσία ethoprop (MOCAP) αποτελούν το 99,8% και τα άλλα δυο σκευάσματα με την δραστική ουσία fenamiphos (NEMACUR) αποτελούν το υπόλοιπο 0,2% του συνόλου. Επίσης όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.3.8. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία είναι η ethoprop, με μεγάλη διαφορά, η οποία αποτελεί το 99% του συνόλου και ακολουθεί η fenamiphos με το υπόλοιπο 1%. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.3.9. στην καλλιέργεια του καρπουζιού στο σύνολο όλων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων πρώτα σε χρήση έρχονται τα μυκητοκτόνα με ποσοστό που φτάνει το 48% του συνόλου το οποίο δείχνει τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η καλλιέργεια λόγω μυκητολογικών προσβολών. Ακολουθούν, με μικρή διαφορά, τα νηματωδοκτόνα τα οποία αποτελούν το 44% του συνόλου. Τέλος, το υπόλοιπο 8% μοιράζεται ισάξια στα ακαρεοκτόνα και τα εντομοκτόνα. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.3.10. τα μυκητοκτόνα έρχονται πρώτα με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται, με πολύ μεγαλύτερη διαφορά, επειδή είναι πιο πυκνά από τα υπόλοιπα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Αναλυτικότε 47

ρα, τα μυκητοκτόνα αποτελούν το 84% του συνόλου, τα νηματωδοκτόνα το 10%, τα ακαρεοκτόνα το 4% και τέλος τα εντομοκτόνα μόλις το 2%. 48

Πίνακας 3.1.3.1: Σκευάσματα εντομοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. Α/α Εμπορικό όνομα 1 ACTARA 2 DURSBAN 3 STEWARD 4 DECIS 5 CALYPSO Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) ίΐίι3γηθΐι"ι0χ3ιτ1 (25%) ενοφυπίοε (25%) ίηάοχθεθγοι (30%) άθΐίβηιβίιιΐίη (5%) ίνθοιορπά (48%) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (9 τ/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1.200 86 76 225 16 14 115 8 7 32 2,3 2 9 0,7 1 Σύνολο 1.581 113 100 Διάγραμμα 3.1.3.1: Ποσοστιαία κατανομή των εντομοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. 49

Πίνακας 3.1.3.2: Δραστικές ουσίες εντομοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική ποσότητα δραστικής ουσίας (Kg) Ποσότητα δραστικής ουσίας (9Γ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 thiamethoxam 300 21,4 76 2 chlorpyrifos 56 4 14 4 indoxacard 35 2,5 9 3 thiacloprid 4,5 0,3 1 5 deltamethrin 1 0,1 0 Σύνολο 396,5 28,3 100 Διάγραμμα 3.1.3.2: Ποσοστιαία κατανομή των εντομοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. 50

Πίνακας 3.1.3.3: Σκευάσματα μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. AΙα 1 Εμπορικό όνομα ΘΕΙΟ ΥΨΙ ΛΟΝ Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) θειον (96%) 10.050 720 52 2 θειον (40%) ΘΕΙΟΧΑΛΚΙ- ΝΗ οξυχλωριούχος χαλκός (4%) 1.600 115 8,1 3 DITHANE Μ- 45 mancozeb (80%) 1.500 107 7,8 4 ANTRACOL propineb (70%) 1.330 93 6,9 5 ΘΕΙΟ ΣΥΝΕΛ θειον (96%) 1.125 80 5,8 6 DITHANE Μ- 45 Blue mancozeb (72%) 1.125 80 5,8 7 DACONIL chlorothalonil (50%) 1.020 73 5,3 boscalid (20%) 8 COLLIS kresoxim methyl (10%) 763 55 4 9 KOCIDE υδοξείδιο του χαλκού (50%) 360 26 1.9 10 SYSTHANE myclobutanil (24%) 170 12 0,9 11 ALIETTE fosetyl (80%) 120 9 0,6 12 KARATHANE dinocap (35,04%) 115 8 0,6 13 ΤΟΠΑΣ penconazole (10%) 72 5 0,3 14 BAYFIDAN triadimenol (25%) 3 0 0 Σύνολο 19.353 1.383 100 COLLIS ΟΙΤΗ ΑΝ Ε Μ-45_, 4% Blue ^DACONIL 6% KOCIDE Διάφορα ΘΕΙΟ ΣΥΝ ΕΛ 6% ANTRACOL 7% DITHANE Μ -45 8% ΘΕΙΟΧΑΛΚΙΝΗ 8% Διάγραμμα 3.1.3.3: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού (διάφορα - 8γ8ί1ΐ8ηε, ΑΗείίε, ΚαταΛ^ε, Τοπάς, Βαγίί(1αη). 51

Πίνακας 3.1.3.4: Δραστικές ουσίες μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. A la Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική ποσότητα δραστικής ουσίας (Kg) Ποσότητα δραστικής ουσίας (gr/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 θειον 11.368 812 75 2 mancozeb 1.775 127 12 3 propineb 930 66 6 4 chlorothalonil 510 36 3 5 υδροξείδιο του χαλκού 180 13 1 6 boscalid 153 11 1 7 fosetyl 96 7 0,7 8 kresoxim methyl 77 5,5 0,5 9 οξυχλωριούχος χαλκός 64 4,5 0,4 10 myclobutanil 41 3 0,2 11 dinocap 40 3 0,2 12 penconazole 7 0,5 0 13 triadimenol 1 0 0 Σύνολο 15.242 1.088,5 100 Διάγραμμα 3.1.3.4: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού (διάφορα - boscalid, fosetyl, kresoxim methyl, οξυχλωριούχος χαλκός, myclobutanil, dinocap, penconazole, triadimenol). 52

Πίνακας 3.1.3.5: Σκευάσματα ακαρεοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. Α/α Εμπορικό όνομα Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (9 Γ/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 KELTHANE άίοοίοι (42%) 1.441 103 91 2 MITIGAN άίεοίοι (42%) 141 10 9 Σύνολο 1.582 113 100 Διάγραμμα 3.1.3.5: Ποσοστιαία κατανομή των ακαρεοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. 53

Πίνακας 3.1.3.6: Ποσότητα δραστικής ουσίας ακαρεοκτόνων που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική ποσότητα δραστικής ουσίας (Κ9) Ποσότητα δραστικής ουσίας (9 Γ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 άϊοοίοι 664 47 100 Σύνολο 664 47 100 Πσοστό δραστικής ουσίας Διάγραμμα 3.1.3.6: Ποσοστιαία κατανομή των ακαρεοκτόνων με βάση την δραστική ουσία που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. 54

Πίνακας 3.1.3.7: Σκευάσματα νηματωδοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. Α/α Εμπορικό όνομα 1 MOCAP 2 MOCAP 4 NEMACUR 3 NEMACUR Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) θίίίοργορ (10%) βίήοργορ (72%) ίβηθγτιίρήοε (24%) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα σκευά (9Γ/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 17.370 1.240 99,6 40 3 0,2 23 2 0,1 ίθ η θ ίτιίρ ό ο ε (40%) 15 1 0,1 Σύνολο 17.448 1.246 100 Διάγραμμα 3.1.3.7: Ποσοστιαία κατανομή των νηματωδοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. 55

Πίνακας 3.1.3.8: Δραστικές ουσίες νηματωδοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Κς) Ποσότητα δραστικής ουσίας (9 τ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 ΘίίίΟρίΌρ 1.765 126 99 2 ίβηθίτιίρήοε 12 1 1 Σύνολο 1.777 127 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας ίογ^γπίριίοί 1% Διάγραμμα 3.1.3.8: Ποσοστιαία κατανομή των νηματωδοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. 56

Πίνακας 3.1.3.9: Συνολικές ποσότητες σκευασμάτων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. Α/α Κατηγορία Συνολική ποσότητα σκευασμάτων (Kg ή Lit) Ποσότητα σκευασμάτων (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 Μυκητοκτόνα 19.353 1.383 48 2 Νηματωδοκτόνα 17.448 1.246 44 3 Ακαρεοκτόνα 1.582 113 4 5 Εντομοκτόνα 1.581 113 4 Σύνολο 39.964 2.855 100 Διάγραμμα 3.1.3.9: Ποσοστιαία κατανομή των σκευασμάτων ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. 57

Πίνακας 3.1.3.10: Συνολικές ποσότητες δραστικών ουσιών ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. Α/α Κατηγορία Συνολική ποσότητα δραστικών ουσιών (Kg ή Lit) Ποσότητα δραστικών ουσιών (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 Μυκητοκτόνα 15.242 1.088,5 84 2 Νηματωδοκτόνα 1777 127 10 3 Ακαρεοκτόνα 664 47 4 4 Εντομοκτόνα 396,5 28,3 2 Σύνολο 18.079,5 1.290,8 100 Διάγραμμα 3.1.3.10: Ποσοστιαία κατανομή των δραστικών ουσιών ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια του καρπουζιού. 58

3.1.4. Βιομηχανική τομάτα Τα σκευάσματα, οι δραστικές ουσίες και οι ποσότητες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας που έχει ενταχθεί στο πρότυπο AGRO 2 δίνονται στους παρακάτω πίνακες που ακολουθούν. Επίσης παρακάτω θα αναλυθούν οι πίνακες λεπτομερώς καθώς και τα διαγράμματα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.4.1. στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας χρησιμοποιούνται τρία (3) σκευάσματα εντομοκτόνων. Το 88% αποτελείται από ένα πυρεθρινοειδές σκεύασμα (DECIS) και ένα ρυθμιστή ανάπτυξης εντόμων της ομάδας παραγώγων φαινυλουρίας (MATCH) τα οποία δεν είναι τοξικά για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Το 12% που υπολείπεται αποτελείται από ένα σκεύασμα της ομάδας των οξαδιαζινών (STEWARD). Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.4.2. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία είναι της ομάδας των οξαδιαζινών (indoxacard) με ποσοστό που φτάνει το 52% του συνόλου. Ακολουθεί με ποσοστό 29% η δραστική ουσία της ομάδας των παραγώγων φαινυλουρίας (lufenurol) και με ποσοστό 19% της ομάδας των πυρεθρινοειδών (deltamethrin). Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το σκεύασμα STEWARD έχει αποσυρθεί α φού η ημερομηνία λήξης της έγκρισης του ήταν στις 19/10/2007. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.4.3. στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας χρησιμοποιούνται έξι (6) σκευάσματα μυκητοκτόνων από τα οποία τα οργανοφωσφορικά (ALIETTE, FOSALUM) αποτελούν το 35% του συνόλου. Ακολουθούν τρία (3) μείγματα μυκητοκτόνων (RHODAX, VITENE COMBI, EQUATION PRO) τα οποία αποτελούν το 34% και το υπόλοιπο 31% αποτελείται από το υδροξείδιο του χαλκού (KOCIDE). Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.4.4. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία που χρησιμοποιείται είναι της ομάδας των οργανοφωσφορικών (fosetyl) με ποσοστό 59% του συνόλου. Το υδροξείδιο του χαλκού αποτελεί το 21% και το υπόλοιπο 20% αποτελείται από τις εξής δραστικές ουσίες: της ομάδας των διθειοκαρβαμιδικών (mancozeb) με 16%, της ομάδας των ακεταμιδίων (cymoxanil) με 3% και τέλος η famoxadone με μόλις 1%. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το σκεύασμα RHODAX έχει αποσυρθεί αφού η ημερομηνία λήξης της έγκρισης του ήταν 31/10/2007 αλλά τα α ποθέματα του χρησιμοποιήθηκαν μέχρι τις 31/10/2008. 59

Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.4.5. στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας χρησιμοποιούνται δυο (2) σκευάσματα ακαρεοκτόνων τα οποία έχουν κοινή την δραστική ουσία abamectin. Το σκεύασμα VERTIMEC αποτελεί το 60% του συνόλου και το AMECTIN το υπόλοιπο 40%. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.4.7. στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας χρησιμοποιείται μόνο ένα σκεύασμα ζιζανιοκτόνου (RUSH) της ομάδας των σουλφουνυλουριών (rimsulfuron). Τέλος, όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.4.6. στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας στο σύνολο όλων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων πρώτα σε χρήση έρχονται τα μυκητοκτόνα με ποσοστό που φτάνει το 90% του συνόλου από το οποίο προκύπτει ότι η καλλιέργεια αντιμετωπίζει σοβαρά μυκητολογικά προβλήματα. Μετά ακολουθούν τα εντομοκτόνα με ποσοστό 7%, τα ακαρεοκτόνα με 3% και τέλος τα ζιζανιοκτόνα με πολύ μικρό ποσοστό στο σύνολο. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.4.7. τα μυκητοκτόνα έρχονται πρώτα με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται και μάλιστα αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία. Αναλυτικότερα, τα μυκητοκτόνα αποτελούν το 99% του συνόλου, τα εντομοκτόνα το 1%, τα ζιζανιοκτόνα και τα ακαρεοκτόνα αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό. 60

Πίνακας 3.1.4.1: Σκευάσματα εντομοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Εμπορικό όνομα 1 DECIS 2 MATCH 3 STEWARD Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) άθΐίθηΐθΐιιπη (2,5%) 114 30 49 ΙυίθηιίΓοΙ (5%) 91 24 39 ίηάοχβοθγά (30%) 27 7 12 Σύνολο 232 61 100 Διάγραμμα 3.1.4.1: Ποσοστιαία κατανομή των εντομοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 61

Πίνακας 3.1.4.2: Δραστικές ουσίες εντομοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σ ό τητα δραστικής ουσίας (Κ9) Ποσότητα δραστικής ουσίας (θτ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 ϊηάοχθοθγςι 8,2 2,2 52 2 ΙυίθηιίΓοΙ 4,6 1,2 29 3 άθιίθΐόθίίιΐίη 3 0,8 19 Σύνολο 15,8 4,2 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας όοκοηΐθιίιι ίη Διάγραμμα 3.1.4.2: Ποσοστιαία κατανομή των εντομοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 62

Πίνακας 3.1.4.3: Σκευάσματα μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Εμπορικό ό νομα 1 KOCIDE Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) υδροξείδιο του χαλκού (40%) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα σκευά (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 950 250 31 2 ALIETTE fosetyl (80%) 760 200 25 fosetyl (44%) 3 RHODAX mancozeb (26%) 532 140 17 mancozeb 4 VITENE (40%) COMBI cymoxanil 380 100 13 (4%) 5 FOSALUM fosetyl (80%) 304 80 10 cymoxanil 6 (22,5%) EQUATION (30%) PRO famoxadone 122 32 4 Σύνολο 3.048 802 100 FOSALUM 10%. EQUATION PRO.4% VITENE COMBI 13% KOCIDE 31% RHODAX 17% ALIETTE 25% Διάγραμμα 3.1.4.3: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 63

Πίνακας 3.1.4.4: Δραστικές ουσίες μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Kg) Ποσότητα δραστικής ουσίας (gr/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 fo se tyl 1.085 286 59 2 υδροξείδιο του χαλκού 380 100 21 3 m a n coze b 290 76 16 4 cym oxanil 52 14 3 5 fa m o xa d o n e 27 7 1 Σύνολο 1.834 483 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας Διάγραμμα 3.1.4.4: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 64

Πίνακας 3.1.4.5: Σκευάσματα ακαρεοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Εμπορικό όνομα 1 νεπτιμεο 2 ΑΜΕΟΤΙΝ Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) abamectin (1,8%) 68,4 18 60 abamectin (1,8%) 45,6 12 40 Σύνολο 114 30 100 Διάγραμμα 3.1.4.5: Ποσοστιαία κατανομή των ακαρεοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 65

Πίνακας 3.1.4.6: Δραστική ουσία ακαρεοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Ονομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Κ9) Ποσότητα δραστικής ουσίας (gr/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 βόθίτίθούπ 2,1 0,6 100 Σύνολο 2,1 0,6 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας Διάγραμμα 3.1.4.6: Ποσοστιαία κατανομή των ακαρεοκτόνων με βάση την δραστική ουσία που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 66

Πίνακας 3.1.4.7: Σκεύασμα ζιζανιοκτόνου και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Εμπορικό όνομα 1 RUSH Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Κ9 ή ϋΐ) Ποσότητα (9ι /στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) rimsulfuron (25%) 11,4 3 100 Σύνολο 11,4 3 100 Διάγραμμα 3.1.4.7: Ποσοστιαία κατανομή του ζιζανιοκτόνου με βάση το σκεύασμα που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 67

Πίνακας 3.1.4.8: Δραστική ουσία ζιζάνιοκτόνου και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Κ9) Ποσότητα δραστικής ουσίας ( 9 Γ / σ τ ρ ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 π ιτ ιβ ιιιιίιΐ Ό η 2,85 0,75 100 Σύνολο 2,85 0,75 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας Διάγραμμα 3.1.4.8: Ποσοστιαία κατανομή του ζιζανιοκτόνου με βάση την δραστική ουσία που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 68

Πίνακας 3.1.4.9: Συνολικές ποσότητες σκευασμάτων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Κατηγορία Συνολική ποσότητα σκευασμάτων (Kg ή Lit) Ποσότητα σκευασμάτων (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 Μ υκητοκτόνα 3.048 802 90 2 Ε ντομοκτόνα 232 61 7 3 Α καρεοκτόνα 114 30 3 4 Ζιζα νιοκτόνα 11,4 3 0 Σύνολο 3.405,4 896 100 Διάγραμμα 3.1.4.9: Ποσοστιαία κατανομή των σκευασμάτων ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 69

Πίνακας 3.1.4.10: Συνολικές ποσότητες δραστικών ουσιών ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. Α/α Κατηγορία Συνολική ποσότητα δραστικών ουσιώ ν (Kg ή Lit) Ποσότητα δραστικώ ν ουσιώ ν (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 Μ υκητοκτόνα 1.834 483 99 2 Ε ντομοκτόνα 15,8 4,2 1 3 Ζ ιζανιοκτόνα 2,85 0,75 0 4 Α καρεοκτόνα 2,1 0,6 0 Σύνολο 1.854,75 488,55 100 Διάγραμμα 3.1.4.10: Ποσοστιαία κατανομή των δραστικών ουσιών ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας. 70

3.1.5. Φράουλα Τα σκευάσματα, οι δραστικές ουσίες και οι ποσότητες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας που έχει ενταχθεί στο πρότυπο AGRO 2 δίνονται στους παρακάτω πίνακες που ακολουθούν. Επίσης παρακάτω θα αναλυθούν οι πίνακες λεπτομερώς καθώς και τα διαγράμματα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.5.1. στην καλλιέργεια της φράουλας χρησιμοποιείται μόνο ένα εντομοκτόνο σκεύασμα που ανήκει στη νέα ομάδα των σπινοσυνών (LASER) με την δραστική ουσία spinosad. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.5.3. στην καλλιέργεια της φράουλας χρησιμοποιούνται τέσσερα (4) σκευάσματα από τα οποία η ομάδα των στρομπιλουρινών (ORTIVA) αποτελεί το 47% του συνόλου των μυκητοκτόνων. Μετά ακολουθούν δυο (2) μείγματα (SIGNUM, SWITCH) τα οποία αποτελούν το 41% και τέλος ένα τριαζολικό μυκητοκτόνο (ΤΟΠΑΣ) το οποίο αποτελεί το υπόλοιπο 12%. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα 3.1.5.4. η πιο διαδεδομένη δραστική ουσία είναι η azozystrobin η οποία καταλαμβάνει το 41% του συνόλου και μετά ακολουθεί η boscalid με 34%. Το υπόλοιπο 25% αποτελείται από τις εξής δραστικές ουσίες: την pyraclostrobin με 8%, την cyprodinil με 8%, την fludioxonil με 5% και τέλος την penconazole με 4%. Επίσης όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.5.5. στην καλλιέργεια της φράουλας χρησιμοποιείται μόνο ένα ακαρεοκτόνο σκεύασμα το VERTIMEC με την δραστική ουσία abamectin. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.5.7. στην καλλιέργεια της φράουλας χρησιμοποιείται αποκλειστικά το χημικό απολυμαντικό εδάφους ΜΕΤΗΑΜ SODIUM με την δραστική ουσία metam. Το σκεύασμα χρησιμοποιείται πριν την φύτευση της καλλιέργειας (Αύγουστο - Σεπτέμβριο) και γίνεται εφαρμογή του σε όλες τις καλλιεργούμενες εκτάσεις χωρίς καμία εξαίρεση. Η εφαρμογή του είναι απαραίτητη γιατί η καλλιέργεια έχει αυξημένο μικροβιακό φορτίο μέχρι το τέλος της καλλιεργητική περιόδου και ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες. Επίσης πρέπει να τονιστεί ότι αν και εφαρμόζονται μεγάλες ποσότητες του στο έδαφος, έχει μικρή βιοκτόνο δράση. Αν προσθέσουμε ότι το κόστος του δεν είναι υψηλό μαζί με τα θετικά αποτελέσματα που προσφέρει, είναι ένα απαραίτητο σκεύασμα έτσι ώστε να γίνονται όσο 71

τον δυνατό λιγότεροι ψεκασμοί, λόγω παθογόνων μικροοργανισμών, κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Τέλος, όπως φαίνεται από τα διαγράμματα 3.5.1.3. στην καλλιέργεια της φράουλας στο σύνολο όλων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων πρώτο σε χρήση έρχεται το χημικό απολυμαντικό εδάφους με ποσοστό που φτάνει το 99% του συνόλου και αυτό οφείλεται στις μεγάλες ποσότητες που χρησιμοποιούνται. Ακολουθούν τα μυκητοκτόνα με ποσοστό 1%, τα ακαρεοκτόνα και τα εντομοκτόνα με πολύ μικρό ποσοστό. Επίσης όπως φαίνεται από τον πίνακα 3.1.5.4. τα ποσοστά είναι ίδια ακριβώς και βάση των ποσοτήτων των χρησιμοποιηθέντων δραστικών ουσιών. 72

Πίνακας 3.1.5.1: Σκεύασμα εντομοκτόνου και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α Εμπορικό όνομα 1 LASER Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Κθ ή Ι_Κ) Ποσότητα (θτ/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) ερίηοεθό (48%) 120 30 100 Σύνολο 120 30 100 Διάγραμμα 3.1.5.1: Ποσοστιαία κατανομή του εντομοκτόνου με βάση το σκεύασμα που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της φράουλας. 73

Πίνακας 3.1.5.2: Δραστική ουσία εντομοκτόνου και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Κθ) Ποσότητα δραστικής ουσίας (θτ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 ερίηοεθά 58 14,5 100 Σύνολο 58 14,5 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας Διάγραμμα 3.1.5.2: Ποσοστιαία κατανομή του εντομοκτόνου με βάση την δραστική ουσία που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της φράουλας. 74

Πίνακας 3.1.5.3: Σκευάσματα μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α Εμπορικό όνομα 1 ORTIVA 2 SIGNUM 3 ΤΟΠΑΣ 4 SWITCH Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) ΘΖΟΧΥβίΓΟόίη (25%) όοεοθνά (26,7%) ΡΥΐΌοΙοείΐΌόίη (6,7%) ρβηοοηθζοίθ (10%) ίιιιάίοχοηίι (25%) ΟΥρΓοάίηίΙ (37,5%) Συνολική ποσότητα (Kg ή Lit) Ποσότητα (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1.332 333 47 999 250 35 333 83 12 160 40 6 Σύνολο 2.824 706 100 SWITCH ΤΟΠΑΣ 6% Διάγραμμα 3.1.5.3: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. 75

Πίνακας 3.1.5.4: Δραστικές ουσίες μυκητοκτόνων και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α Ονομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σ ό τητα δραστικής ουσίας (Kg) Ποσότητα δραστικής ουσίας (9 Γ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 azoxystrobin 333 83 41 2 boscalid 277 70 34 3 pyraclostrobin 67 17 8 4 cyprodinil 60 15 8 5 fludioxonil 40 10 5 6 penconazole 33,3 8 4 Σύνολο 810,3 203 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας cyprodinil 8% fludioxonil pyraclostrobin 8% Διάγραμμα 3.1.5.4: Ποσοστιαία κατανομή των μυκητοκτόνων με βάση τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. 76

Πίνακας 3.1.5.5: Σκεύασμα ακαρεοκτόνου και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α Εμπορικό όνομα 1 \ZERTIMEC Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Κς ή 1-Κ) Ποσότητα ^τ/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) θόθγπθοίίη (1,8%) 640 160 100 Σύνολο 640 160 100 Διάγραμμα 3.1.5.5: Ποσοστιαία κατανομή του ακαρεοκτόνου με βάση το σκεύασμα που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της φράουλας. 77

Πίνακας 3.1.5.6: Δραστική ουσία ακαρεοκτόνου και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Κ9) Ποσότητα δραστικής ουσίας (θγ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατη- Υορίας (%) 1 θόθίτίθοίιη 12 3 100 Σύνολο 12 3 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας Διάγραμμα 3.1.5.6: Ποσοστιαία κατανομή του ακαρεοκτόνου με βάση την δραστική ουσία που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της φράουλας. 78

Πίνακας 3.1.5.7: Σκεύασμα χημικού απολυμαντικού εδάφους και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α 1 Εμπορικό όνομα ΜΕΤΗΑΜ SODIUM Δραστική ουσία (περιεκτικότητα %) Συνολική ποσότητα (Κ9 ή ί ί) Ποσότητα (9 Γ/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) ΓΠθίθΙΤΙ (37,2%) 400.000 100.000 100 Σύνολο 400.000 100.000 100 Διάγραμμα 3.1.5.7: Ποσοστιαία κατανομή του χημικού απολυμαντικού εδάφους με βάση το σκεύασμα που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της φράουλας. 79

Πίνακας 3.1.5.8: Δραστική ουσία χημικού απολυμαντικού εδάφους και ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α Όνομα δραστικής ουσίας Συνολική π ο σότητα δραστικής ουσίας (Κ9) Ποσότητα δραστικής ουσίας (ςτ/στρ) Ποσοστό δραστικής ουσίας στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 ΓΤΙβίθΙΤΙ 148.000 37.200 100 Σύνολο 148.000 37.200 100 Ποσοστό δραστικής ουσίας Διάγραμμα 3.1.5.8: Ποσοστιαία κατανομή του χημικού απολυμαντικού εδάφους με βάση την δραστική ουσία που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της φράουλας. 80

Πίνακας 3.1.5.9: Συνολικές ποσότητες σκευασμάτων ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α Κατηγορία Συνολική π ο σ ό τητα σκευασμάτων (Kg ή Lit) Ποσότητα σκευασμάτων (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) Α π ο λ υ μ α ν τ ικ ό ε 1 400.000 100.000 99 δάφ ους 2 Μ υκητοκτόνα 2.824 706 1 3 Α καρεοκτόνα 640 160 0 4 Ε ντομοκτόνα 120 30 0 Σύνολο 403.584 100.896 100 Ακαρεοκτόνα Διάγραμμα 3.1.5.9: Ποσοστιαία κατανομή των σκευασμάτων ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. 81

Πίνακας 3.1.5.10: Συνολικές ποσότητες δραστικών ουσιών ανά κατηγορία που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. Α/α Κατηγορία Συνολική π ο σότητα δραστικών ουσιών (Kg ή Lit) Ποσότητα δραστικών ουσιώ ν (gr/στρ) Ποσοστό στο σύνολο της κατηγορίας (%) 1 Α π ο λυ μ α ντικό εδάφους 148.000 37.200 99 2 Μ υκητοκτόνα 810,3 203 1 3 Α καρεοκτόνα 12 3 0 4 Ε ντομοκτόνα 58 14,5 0 Σύνολο 148.880,3 37.4 20,5 1 Ακαρεοκτόνα Διάγραμμα 3.1.5.10: Ποσοστιαία κατανομή των δραστικών ουσιών ανά κατηγορία με βάση τις ποσότητες που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια της φράουλας. 82

3.2. ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ Οι ποσότητες των σκευασμάτων και των δραστικών ουσιών ανά στέμμα που χρησιμοποιούνται στο Νομό Ηλείας θα παρουσιαστούν στους συγκεντρωτικούς πίνακες που δίνονται παρακάτω. Από τους πίνακες 3.2.1. και 3.2.2. προκύπτει ότι οι καλλιέργειες στο Νομό αντιμετωπίζουν ιδιαίτερο πρόβλημα από τις ασθένειες γι αυτό και η ποσότητα των μυκητοκτόνων είναι αυξημένη σε σύγκριση με τα υπόλοιπα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Επίσης η χρήση των εντομοκτόνων είναι αυξημένη περισσότερο στις δενδρώδεις καλλιέργειες (εσπεριδοειδή, ελιά) παρά στις ετήσιες καλλιέργειες που υπάρχει αισθητή μείωση των ποσοτήτων. Χρήση ακαρεοκτόνων γίνεται σε περιορισμένη έ κταση και μόνο όταν οι καλλιέργειες αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Η ποσότητα των ζιζανιοκτόνων είναι μειωμένη και η εφαρμογή τους είναι περιορισμένη γιατί στις δενδρώδεις καλλιέργειες γίνεται εκτεταμένη χρήση καταστροφέα και ζιζανιοκτονία μόνο περιφερειακά στο κορμό των δένδρων. Τέλος, να αναφερθεί ότι η χρήση των νηματωδοκτόνων γίνεται μόνο στην καλλιέργεια του καρπουζιού σε μεγάλες ποσότητες ανά στρέμμα και στην καλλιέργεια της φράουλας γίνεται αποκλειστική χρήση μεγάλων ποσοτήτων απολυμαντικού εδάφους. Πίνακας 3.2.1: Ποσότητες των χρησιμοποιηθέντων φυτοπροστατευτικών προϊόντων ανά στρέμμα στις καλλιέργειες Ολοκληρωμένης Διαχείρισης του Νομού Ηλείας. Α/α Κατηγορία Ελιά 1 2 3 4 5 Εντομοκτόνα (9Γ/στρ) Μυκητοκτόνα (9Γ/στρ) Ακαρεοκτόνα (9Γ/στρ) Νηματωδοκτόνα (9Γ/στρ) Ζιζανιοκτόνα (9Γ/στρ) 6 Απολυμαντικό (9Γ/στρ) Εσπεριδοειδή Καρπούζι Βιομηχανική τομάτα Φράουλα 407 1.210 113 61 30 503 500 1.383 802 706 0 64 113 30 160 0 0 1.246 0 0 93 370 0 3 0 0 0 0 100.000 0 83

Πίνακας 3.2.2: Ποσότητες των χρησιμοποιηθέντων δραστικών ουσιών ανά στρέμμα στις καλλιέργειες Ολοκληρωμένης Διαχείρισης του Νομού Ηλείας. Α/α Κατηγορία Ελιά Εσπεριδοειδή Καρπούζι Βιομηχανική τομάτα Φράουλα 1 2 3 4 5 Εντομοκτόνα (9Γ/στρ) Μυκητοκτόνα (9Γ/στρ) Ακαρεοκτόνα (9Γ/στρ) Νηματωδοκτόνα (9Γ/στρ) Ζιζανιοκτόνα (9Γ/στρ) 6 Απολυμαντικό (9Γ/στρ) 72,06 724 28,3 4,2 14,5 238 337 1.088,5 483 203 0 16 47 0.6 3 0 0 127 0 0 33 119 0 0,75 0 0 0 0 37.200 0 84

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΊΉΣΗ Από την αναλυτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα στις καλλιέργειες Ολοκληρωμένης Διαχείρισης του Νομού Ηλείας: Η ελιά με ποσοστό καλλιεργούμενης έκτασης 0,3% στο σύνολο της καλλιέργειας (1.600 στρ.) δέχεται μεγάλες ποσότητες εντομοκτόνων αλλά την χρονιά 2007 λόγω πυρκαγιών ήταν μειωμένη η ποσότητα γιατί δεν έγιναν όλοι οι προβλεπόμενοι ψεκασμοί από τον Αύγουστο και μετά. Η ποσότητα εντομοκτόνων που χρησιμοποιείται έφτασε τα 650 Lit. Αντίθετα στα μυκητοκτόνα οι ποσότητες είναι μεγαλύτερες, αφού οι ψεκασμοί πραγματοποιήθηκαν κανονικά, και έφτασαν τα 804 Kg ή Lit. Τέλος η χρήση των ζιζανιοκτόνων είναι ελάχιστη γιατί περιορίζεται μόνο γύρω από τον κορμό των ελαιοδένδρων λόγω χρήσης καταστροφέα και έφτασε τα 148 Lit. Τα εσπεριδοειδή με ποσοστό καλλιεργούμενης έκτασης 19% στο σύνολο της καλλιέργειας (6.000 στρ.) αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα από ζωικούς εχθρούς και γι αυτό και η χρήση των εντομοκτόνων είναι αυξημένη και φτάνει τα 7.251 Kg ή Lit. Η χρήση των μυκητοκτόνων είναι πιο μειωμένη και φτάνει τα 2.986 Kg. Η χρήση των ακαρεοκτόνων είναι αρκετά μικρή γιατί γίνεται χρήση μόνο όταν υπάρχει πρόβλημα και φτάνει τα 378 Lit. Τέλος, η χρήση των ζιζανιοκτόνων είναι μικρή γιατί περιορίζεται μόνο γύρω από τον κορμό των δένδρων λόγω καταστροφέα και φτάνει τα 2.220 Lit. Το καρπούζι με ποσοστό καλλιεργούμενης έκτασης 37% στο σύνολο της καλλιέργειας (14.000 στρ.) δεν αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα από ζωικούς ε χθρούς και η χρήση των εντομοκτόνων φτάνει τα 1.581 Kg. Αντίθετα η καλλιέργεια αντιμετωπίζει πολύ μεγάλα προβλήματα από ασθένειες και γι αυτό η ποσότητα των μυκητοκτόνων είναι πάρα πολύ αυξημένη και φτάνει τα 19.353 Kg ή Lit. Η χρήση των ακαρεοκτόνων είναι μικρή γιατί γίνεται μόνο χρήση όταν υπάρχει πρόβλημα στην καλλιέργεια και φτάνει τα 1.582 Lit. Τέλος, στην καλλιέργεια δεν γίνεται χρήση ζιζανιοκτόνων καθόλου αλλά πριν την φύτευση γίνεται χρήση νηματωδοκτόνων σε μεγάλες ποσότητες που φτάνουν τα 14.448 Kg. Η βιομηχανική τομάτα με ποσοστό καλλιεργούμενης έκτασης 42% στο σύνολο της καλλιέργειας (3.800 στρ.) δεν αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα από ζωικούς εχθρούς και η χρήση των εντομοκτόνων φτάνει τα 232 Kg ή Lit. Αντίθετα η καλλιέργεια αντιμετωπίζει προβλήματα από ασθένειες και η ποσότητα των μυκητο- 85

κτόνων φτάνει τα 3.048 Kg. Η χρήση των ακαρεοκτόνων είναι μικρή γιατί γίνεται μόνο όταν υπάρχει πρόβλημα στην καλλιέργεια και φτάνει τα 114 Lit. Τέλος, η ζιζανιοκτονία γίνεται πριν την φύτευση της καλλιέργειας σε όλη την έκταση και η ποσότητα των ζιζανιοκτόνων φτάνει τα 11,4 Kg. Η φράουλα με ποσοστό καλλιεργούμενης έκτασης 73% στο σύνολο της καλλιέργειας (4.000 στρ.) δεν αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα από ζωικούς εχθρούς και η ποσότητα των εντομοκτόνων κυμαίνεται στα 120 Lit. Αντίθετα η καλλιέργεια αντιμετωπίζει πολύ μεγάλα προβλήματα από ασθένειες και γι αυτό το λόγο είναι αυξημένη η ποσότητα των μυκητοκτόνων που φτάνει τα 2.824 Kg ή Lit. Η χρήση ακαρεοκτόνων είναι απαραίτητη γιατί η καλλιέργεια αντιμετωπίζει πρόβλημα και φτάνει τα 640 Lit. Τέλος, στην καλλιέργεια γίνεται χρήση απολυμαντικού εδάφους σε πολύ μεγάλες ποσότητες που φτάνουν τα 400.000 Lit. Συγκρίνοντας τα στοιχεία της δικής μου έρευνας για τις καλλιέργειες Ολοκληρωμένης Διαχείρισης του Νομού Ηλείας με μια αντίστοιχη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις κύριες καλλιέργειες του Νομού Ηλείας για το έτος 2007 παρατηρούμε τα εξής για την κάθε καλλιέργεια ξεχωριστά ανά στρέμμα: Στην καλλιέργεια της ελιάς στο Ν. Ηλείας στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση στο σύνολο των φυτοπροστατευτικών προϊόντων χρησιμοποιούνται 1,001 Kg/στp. ενώ στην συμβατική γεωργία 1,013 Kg/στp. Η διαφορά είναι ελάχιστη των 0,012 Κμ/στρ. Στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών στο Ν. Ηλείας στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση στο σύνολο των φυτοπροστατευτικών προϊόντων χρησιμοποιούνται 2,139 Kg/στp. ενώ στην συμβατική γεωργία 1,362 Κ^/στρ. Η διαφορά είναι μεγάλη των 0,777 Κμ/στρ. και αυτό οφείλεται στην μεγαλύτερη χρήση μυκητοκτόνων (διαφορά 0,398 Kg/στp.) και στην χρήση ζιζανιοκτόνων στην καλλιέργεια της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης. Στην καλλιέργεια του καρπουζιού στο Ν. Ηλείας στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση στο σύνολο των φυτοπροστατευτικών προϊόντων χρησιμοποιούνται 2,854 Κ^/στρ. ενώ στην συμβατική γεωργία 0,832 Κ^/στρ. Η διαφορά είναι πολύ μεγάλη των 2,002 Κ^στρ. και αυτό οφείλεται στην μεγαλύτερη χρήση μυκητοκτόνων στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση και πιο συγκεκριμένα στην χρήση του θείου (διαφορά 0,912 Κμ/στρ.) το οποίο απουσιάζει από την συμβατική γεωργία. Επίσης οφείλεται 86

στην μεγάλη χρήση νηματωδοκτόνων στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση (διαφορά 1,246 Κμ/στρ.) και την απουσία αυτών από την συμβατική γεωργία. Στην καλλιέργεια της βιομηχανικής τομάτας στο Ν. Ηλείας στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση στο σύνολο των φυτοπροστατευτικών προϊόντων χρησιμοποιούνται 0,896 Κμ/στρ. ενώ στην συμβατική γεωργία 1,362 Κμ/στρ. Η διαφορά είναι μεγάλη των 0,466 Κμ/στρ. και αυτή οφείλεται στην μικρότερη χρήση εντομοκτόνων και μυκητοκτόνων στην καλλιέργεια της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης. Παρακάτω θα συγκριθούν οι ποσότητες στο σύνολο των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που εφαρμόζονται στις βασικές καλλιέργειες της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης συγκρινόμενες με εκείνες της συμβατικής γεωργίας. Στο σύνολο των χρησιμοποιηθέντων φυτοπροστατευτικών προϊόντων τα Κμ/στρ. που καταναλώθηκαν στο Ν. Ηλείας στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση είναι 2,087 Κμ/στρ. ενώ στην συμβατική γεωργία είναι 1,036 Κμ/στρ. Πιο συγκεκριμένα στην κατηγορία των εντομοκτόνων - ακαρεοκτόνων - νηματωδοκτόνων στο Ν. Η λείας στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση χρησιμοποιούνται 1,019 Κμ/στρ. ενώ στην συμβατική γεωργία 0,500 Κμ/στρ. Αυτή η διαφορά οφείλεται στο ότι η έρευνα που πραγματοποιήθηκε για την συμβατική γεωργία δεν αναφέρει την χρήση νηματωδοκτόνων στην καλλιέργεια του καρπουζιού ενώ στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση αναφέρεται η χρήση αυτών που φτάνει τα 0,593 Κμ/στρ. Επίσης οφείλεται και στην μεγάλη έκταση που καλύπτει η ελιά στο Ν. Ηλείας στην συμβατική γεωργία (εφαρμογή μικρότερων ποσοτήτων εντομοκτόνων, απουσία ακαρεοκτόνων - νηματωδοκτόνων) ενώ στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση η έκταση της είναι ελάχιστη, μόλις 1.600 στρ επηρεάζοντας το τελικό αποτέλεσμα. Όσον αφορά την χρήση των μυκητοκτόνων στο Ν. Ηλείας στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση χρησιμοποιούνται 0,987 Κμ/στρ. ενώ στην συμβατική γεωργία 0,337 Κμ/στρ. Αυτή η μεγάλη διαφορά οφείλεται στην παρουσίαση του θείου στην καλλιέργεια του καρπουζιού που φτάνει τα 0,434 Κμ/στρ. Επίσης και εδώ η μεγάλη διαφορά οφείλεται στην έκταση της ελιάς και αυτό γιατί η καλλιέργεια της δεν απαιτεί μεγάλες ποσότητες μυκητοκτόνων σε σχέση με το καρπούζι που απαιτεί ιδιαίτερα μεγάλες ποσότητες αυτών. Τέλος, όσον αφορά την χρήση των ζιζανιοκτόνων στο Ν. Ηλείας στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση χρησιμοποιούνται 0,081 Κμ/στρ. ενώ στην συμβατική γεωρ- 87

για 0,199 Κμ/στρ. Αυτή η διαφορά οφείλεται στην χρήση καταστροφέα που γίνεται στις δενδρώδεις καλλιέργειες και έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της ζιζανιοκτο- νίας μόνο γύρω από τον κορμό των δένδρων. Από τα παραπάνω και σύμφωνα με την παρούσα μελέτη προκύπτει ότι το σύστημα της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης δεν επηρέασε στις περισσότερες των περιπτώσεων την μείωση της χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις αυτή φαίνεται να είναι αυξημένη. Η παρατήρηση αυτή θα πρέπει να ερευνηθεί περισσότερο με παραπέρα μελέτες πεδίων γιατί αν αυτό συμβαίνει πραγματικά τότε το σύστημα της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης ως προς τη φυτοπροστασία χρίζει επαναπροσδιορισμού και επανασχεδιασμού. 88

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δημητράκης, Κ.Γ. (1998). Λαχανοκομία. Εκδόσεις «Αγροτύπος αε», Αθήνα. Δημόπουλος, Β. (1998). Φυτοπροστατευτικά Προϊόντα. Εκδόσεις «Έμβρυο», Αθήνα. Ελευθεροχωρινός, Η.Γ. (2002). Ζιζανιολογία. 2η έκδοση. Εκδόσεις «Αγροτύπος αε» Αθήνα. Ελευθεροχωρινός, Η.Γ. (2003). Η «ολοκληρωμένη» και όχι η «βιολογική» γεωργία είναι η γεωργία του μέλλοντος... Γεωργία - Κτηνοτροφία 4: 34-38. Ζωγράφος, Δ. (2006). Πρότυπα Πιστοποίησης της Γεωργικής Δραστηριότητας. Γεωργία - κτηνοτροφία 10:16-17. Ηλιόπουλος, Α.Γ. (2002). Ειδική Φυτοπροστασία των Δενδρωδών Καλλιεργειών και του Αμπελιού. Καλαμάτα, Οκτώβριος 2002. Λυμπεροπούλου, Μ. (2006). Ο Ρόλος του Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π. - ΑΘΙΙΟΟΕΚ.Τ. Γεωργία - Κτηνοτροφία 10: 14-15. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Αδαμίδου Σμαράγδα, Γεωπόνος Αγροτικού Συνεταιρισμού Μεταποιημένων Οπωροκηπευτικών Νομού Ηλείας. Αρβανίτης Θεόδωρος, Γεωπόνος στην ΟΕΟΡΣΑΝΤ Ανώνυμος Εταιρεία Ειδικών Γεωργικών Εφαρμογών ΑΕΕΓΕ. Γκόμολη Γεωργία, Γεωπόνος στην Ομάδα Παραγωγών στην επιχείρηση «Κύκνος Α.Ε.» Γκούντουβας Βασίλης, Γεωπόνος Αγροτικού Συνεταιρισμού Εσπεριδοειδών Τραγανού. Γουρδουμπάς Παναγιώτης, Γεωπόνος Ομάδας Παραγωγών Ιάρδανου. Εταιρεία ΕΟΤΙΉ Α.Ε. Κατσίγιαννης Χρήστος, Γεωπόνος Αγροτικού Συνεταιρισμού Τραγανού. Κυριακόπουλος Χρήστος, Γεωπόνος Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Νομού Ηλείας - Υπεύθυνος Δακοκτονίας Νικολακοπούλου Κωνσταντίνα, Σύμβουλος Γ εωπόνος. Τάγαρης Αναστάσιος, Ιδιοκτήτης Καταστήματος Φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Χατζή Γεωργία, Γεωπόνος Ομάδας Παραγωγών στην επιχείρηση «Γεωφρούτα». 89

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ http://www.agrocert.gr http://www.agrotypos.gr http://www.efsis.com http://www.eurocertl.εοιτι/ http://ec.europa.eu/environment/pps/pdf/com 2006 0372.pdf http://www.globalgap.org http://www.iqs.com.gr http://www.minagric.gr http://www.no vacert gr/ http ://www ριηηΐργοΐεοΐίοη. hu/modulok/ goro g/ 90