ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» Διπλωματική εργασία: «Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό - Οι επιπτώσεις του στην τουριστική ανάπτυξη του Νομού Χίου» Αργυρώ Α. Κλιαμενάκη Α.Μ. 24305016 Επιβλέπων Καθηγητής : Θ.Σταυρινούδης ΧΙΟΣ 2009 I

II

Β Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ο Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α ΕΠΩΝΥΜΟ : Κλιαμενάκη ΟΝΟΜΑ : Αργυρώ ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Αντώνιος ΟΝΟΜΑ ΜΗΤΡΟΣ : Μαρίκα ΗΜΕΡ. ΓΕΝΝΗΣΗΣ : 09/03/1974 ΤΟΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ : Χίος ΤΙΤΛΟΙ ΣΠΟΥΔΩΝ : Διπλ. Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πτυχ. Διακοσμήτρια Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (Τ.Ε.Ι. ΑΘΗΝΑΣ), Certificate of Proficiency in English ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ : Αγγλικά ΑΛΛΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ : Σχεδιασμός με χρήση προγραμμάτων Η/Υ AutoCAD 2005, Microsoft Office, Adobe Photoshop 2008 : Αρχιτεκτονική μελέτη κατασκευής κτηρίου καταστήματος και κατοικίας στο Βαρβάσι Χίου. 2008 : Αρχιτεκτονική μελέτη κατασκευής κτηρίου διώροφης οικίας με υπόγειο στο Βροντάδο Χίου. 2005-2008 : Αρχιτεκτονικές μελέτες επισκευής κτηρίων και μετατροπής παραδοσιακών κτηρίων σε τουριστικά καταλύματα. 2006-2008 : Σύμβαση εργασίας με το Υπουργείο Πολιτισμού στο έργο «Εκσυγχρονισμός Βυζαντινού Μουσείου Χίου Μετζητιέ Τζαμί», με φορέα υλοποίησης την 3 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, και αντικείμενο την αποκατάσταση του κτηρίου και την δημιουργία μουσείου. 2006 : Εισαγωγή στο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού». 2005 : Αποφοίτηση από τη σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου με θέμα διάλεξης «Αθήνα Από το φυσικό στο τεχνητό όριο» και διπλωματική εργασία σε συνεργασία με την Μαρία Κάτου με θέμα «Ανάγνωση Τοπίου - Επεμβάσεις στο μείζονα χώρο του ιερού της Αρτέμιδας στη Βραυρώνα». 2000-2004 : Εξωτερικός συνεργάτης στη Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος, με αντικείμενο τον σχεδιασμό μελετών κεντρικών καταστημάτων στην Ελλάδα και το Εξωτερικό. 2000 : Σχεδιασμός με χρήση Η/Υ μελέτης για τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό: «Πρόταση για το Δημαρχιακό Μέγαρο Δήμου Λαμπείας Νομού Ηλείας» - (2ο Βραβείο), από το τεχνικό γραφείο της αρχιτεκτόνισσας Ανδρομάχης Δαμαλά, Aιγίνης 22 - Κυψέλη, τηλ 210 8234544. 2000 : Σχεδιασμός με χρήση Η/Υ μελέτης για τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό: «Πρόταση για το Δημαρχιακό Μέγαρο Δήμου Χαλανδρίου», από το τεχνικό γραφείο του αρχιτέκτονα Μιχ. Δωρή, Δεληγιώργη 55 - Πλ. Καραϊσκάκη τηλ. 210 5238986. 2000 : Εισαγωγή μετά από κατατακτήριες εξετάσεις στη σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. 1999 : Σχεδιασμός μέσω Η/Υ προμελέτης, αρχιτεκτονικής μελέτης και μελέτης εφαρμογής στο έργο «Τροποποιήσεις Κεντρικού Κτηρίου και Δ Ορόφου» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών από το τεχνικό γραφείο της αρχιτεκτόνισσας Ανδρομάχης Δαμαλά. 1999 : Σχεδιαστική υποστήριξη στο έργο «Αναστήλωση και Αξιοποίηση διατηρητέου κτηρίου Σαλβάγου στον Κάμπο Χίου Κτήριο Πύργου και Κτήριο Λέσχης» της III

Αναπτυξιακής Εταιρείας Επιμελητηρίου Χίου από το τεχνικό γραφείο της αρχιτεκτόνισσας Ανδρομάχης Δαμαλά. 1999 : Σχεδιασμός κατασκευαστικών λεπτομερειών στο έργο «Αρχαιολογικό Κτήριο του Α.Π.Θ. στη Βεργίνα» του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ευρώπης Θεσσαλονίκη 1997, από το τεχνικό γραφείο του αρχιτέκτονα Μιχ. Δωρή. 1998-2000 : Σχεδιασμός κατόψεων, όψεων και τομών σταυρεπίστεγων ναών, στο πλαίσιο της μελέτης «Η ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΕΠΙΣΤΕΓΩΝ ΝΑΩΝ» του αρχιτέκτονα Μιχ. Δωρή. 1998-1999 : Παρακολούθηση εκπαιδευτικών διαλέξεων στο Εργαστήριο Ελευθέρων Σπουδών του οίκου δημοπρασιών CHRISTIE S με τίτλο «Ιστορία των Εφαρμοσμένων Τεχνών από την Αναγέννηση έως τον 20ο αιώνα». 1998 : Σύμβαση εργασίας με την Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδομίας και Στέγασης Α.Ε. (Δ.Ε.ΠΟ.Σ Α.Ε.), στο έργο «Αποκατάσταση και Ανάδειξη Αναβάτου Χίου» για παροχή σχεδιαστικής και γραμματειακής υποστήριξης στο Γραφείο της Δ.Ε.ΠΟ.Σ. Α.Ε. στη Χίο. 1998 : Ολοκλήρωση σπουδών στο τμήμα Διακοσμητικής του ΤΕΙ Αθηνών με μάθημα ειδικότητας τη διαμόρφωση παραδοσιακών κτηρίων και εκπόνηση πτυχιακής εργασίας, μέσω του σχεδιαστικού προγράμματος AutoCAD R14, με θέμα «Διαμόρφωση κτηρίων Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Δήμου Χίου Η Ιστορία της πόλης της Χίου». 1996-1997 : Εξάμηνης διάρκειας πρακτική άσκηση στη Διεύθυνση των Τεχνικών Υπηρεσιών της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος, στο τμήμα Αρχιτεκτονικών Μελετών, με συμμετοχή στις διαδικασίες και μεθόδους παραγωγής και παροχής υπηρεσιών. 1996 : Υποτροφία πεντάμηνης διάρκειας από το Ι.Κ.Υ. μέσω του Ευρωπαϊκού προγράμματος ανταλλαγής σπουδαστών ERASMUS, στην Αγγλία, στο Kent Institute of Art and Design, στους τομείς: Σχεδιασμός εσωτερικών χώρων, Τεχνολογία και Σχεδιασμός Υφάσματος. 1996 : Σεμινάριο τελειοφοίτων-μελέτη για την ανάπτυξη θεωρητικών γνώσεων με τίτλο «Δ. Πικιώνης Ο Οικισμός της Αιξωνής». 1994 : Certificate of Proficiency in English. 1992 : Μετά από Πανελλήνιες εξετάσεις στην πρώτη δέσμη, εισαγωγή στο τμήμα Διακοσμητικής, της Σχολής Γραφικών και Καλλιτεχνικών Σπουδών του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Αθήνας. 1991 : Αποφοίτηση από το Α Γενικό Λύκειο Χίου. IV

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αργυρώ Α. Κλιαμενάκη ΤΙΤΛΟΣ «Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό Οι επιπτώσεις του στην τουριστική ανάπτυξη του Νομού Χίου» Ιούλιος 2009 Στα πλαίσια της ενίσχυσης της περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας, η ελληνική κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή το Εθνικό Πρόγραμμα για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό. Μέρος αυτού του προγράμματος είναι το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, το οποίο όμως ακόμη δεν έχει ψηφιστεί από το ελληνικό κοινοβούλιο. Στην παρούσα διατριβή θα γίνει μελέτη των παραγόντων της τουριστικής ζήτησης και προσφοράς στο νομό Χίου καθώς και αναφορά στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό και τον τρόπο που θα επηρεάσει τη Χίο. Παράλληλα γίνεται αναφορά των σχεδίων των αρμόδιων φορέων προκειμένου να αυξηθεί η τουριστική ζήτηση στη Χίο και να βελτιωθεί το τουριστικό προϊόν. ABSTRACT Name Argyro Α. Kliamenaki TITLE «Special Land-planning Frame on the Tourism Its application in the touristic growth of Chios» July 2009 In order to protect and appoint the cultural environmental status of the country and aid the regional growth, the Greek government implemented the National Program for the Land Planning. Part of this program is the Special Land-planning for Tourism, which however has not been voted by the Greek parliament yet. In the present thesis we will survey the factors of tourism s demand and offer viable applications in the prefecture Chios as well as a reference to the Special Land-planning Frame on the Tourism and the way that will influence the island. At the same time references of projects of institutions will be made, in order to increase the tourist activity in Chios as well as to improve tourist services. V

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1... 1 ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ... 1 1.1.1 Γενικά... 1 1.1.2 Στόχοι... 1 1.1.3 Διάθρωση... 1 1.1.4 Εφαρμογή στην Ελλάδα... 2 1.1.5 Τρόπος Οργάνωσης... 2 1.2 Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό... 4 1.2.1 Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης... 4 1.2.2. Πορεία Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου του Τουρισμού... 4 1.2.3 Αντιδράσεις... 6 1.2.4 Αρχική μελέτη Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου του Τουρισμού... 7 1.2.5 Στόχοι Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό... 8 1.2.6 Σύνοψη μέτρων Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2... 12 ΧΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ... 12 2.1 Χίος... 13 2.2 Ιστορικά στοιχεία για τον Τουρισμό... 13 2.3 Τουριστική Ζήτηση... 13 2.3.1 Προσδιοριστικοί Παράγοντες Ζήτησης... 13 2.3.2 Μεταβλητές Τουριστικής Ζήτησης... 16 2.3.3 Τουριστική Ζήτηση στην Ελλάδα... 16 2.3.4 Τουριστική Ζήτηση στο Βόρειο Αιγαίο... 18 2.3.5 Τουριστική Ζήτηση στη Χίο... 23 2.4 Τουριστική Προσφορά... 26 VI

2.4.1.Προσδιοριστικοί Παράγοντες τουριστικής Προσφοράς... 26 2.4.2 Τουριστική Προσφορά στην Ελλάδα... 27 2.4.3 Τουριστική Προσφορά στο Βόρειο Αιγαίο... 27 2.4.4 Τουριστική Προσφορά στη Χίο... 29 2.4.4.1 Υποδομές και Ανωδομές Δυναμικότητα Καταλυμάτων... 29 2.4.4.2 Υποδομές και Ανωδομές - Μεταφορές... 32 Α. Οδικό Δίκτυο... 32 Β. Λιμενικές Εγκαταστάσεις... 34 Γ. Αεροδρόμιο... 37 2.4.4.3 Φυσικοί και Πολιτιστικοί Πόροι Βαθμός Αξιοποίησης Ειδικές Εγκαταστάσεις Προσφερόμενες Δραστηριότητες... 39 Α. Θρησκευτικός Τουρισμός... 39 Β. Πολιτιστικός Τουρισμός... 42 Γ. Τουρισμός Φύσης... 49 Δ. Χλωρίδα... 49 Ε. Πεζοπορικές Διαδρομές... 53 ΣΤ. Αθλητικός Τουρισμός... 53 Ζ. Εναλλακτικός Τουρισμός... 54 Η. Συνεδριακός Τουρισμός... 55 Θ. Θεραπευτικός Ιαματικός Τουρισμός... 55 2.4.4.4 Ποιότητα Προσφερόμενων Υπηρεσιών... 55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 57 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΣΤΗ ΧΙΟ... 57 3.1 Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης στη Χίο... 57 3.2 Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό στη Χίο... 58 3.3 Διαχείριση αποβλήτων... 59 3.4 Ενέργεια... 60 VII

3.5 Επιπτώσεις... 61 3.6 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 63 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 70 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 73 VIII

Περιεχόμενα Πινάκων Πίνακας 1 Παράγοντες Τουριστικής Ζήτησης 14 Πίνακας 2 Αφίξεις αλλοδαπών τουριστών. 17 Πίνακας 3 Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών τουριστών. 17 Πίνακας 4 Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών 18 Πίνακας 5 Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2003 19 Πίνακας 6 Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2004 20 Πίνακας 7 Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2005 20 Πίνακας 8 Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2006 20 Πίνακας 9 Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2007 21 Πίνακας 10 Διανυχτερεύσεις ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2003 21 Πίνακας 1. Διανυχτερεύσεις ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2004 22 Πίνακας 12 Διανυχτερεύσεις ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2005 22 Πίνακας 13 Διανυχτερεύσεις ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2006 22 Πίνακας 14 Διανυχτερεύσεις ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών σε καταλύματα και camping κατά το έτος 2007 23 ξενοδοχειακά Πίνακας 15 Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping της Χίου κατά τα έτη 2003 2007 24 Πίνακας 16 Διανυχτερεύσεις ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping της Χίου κατά τα έτη 2003-2007 25 Πίνακας 17 Διακίνηση επιβατών και οχημάτων στη γραμμή Πειραιάς Χίος Μυτιλήνη (σε χιλιάδες) 25 IX

Πίνακας 18 Αποβιβασθέντες και Επιβιβασθέντες επιβάτες στο λιμάνι της Χίου (σε χιλιάδες) 25 Πίνακας 19 Αφίξεις στο αεροδρόμιο Χίου 26 Πίνακας 20 Δυναμικότητα καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου και camping στο Βόρειο Αιγαίο κατά το έτος 2004 28 Πίνακας 21 Δυναμικότητα καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου και camping στο Βόρειο Αιγαίο κατά το έτος 2005 28 Πίνακας 22 Δυναμικότητα καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου και camping στο Βόρειο Αιγαίο κατά το έτος 2006 28 Πίνακας 23 Δυναμικότητα καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου και camping στο Βόρειο Αιγαίο κατά το έτος 2007 29 Πίνακας 24 Πτήσεις charter με προορισμό τη Χίο κατά το έτος 2006 38 Πίνακας 25 Πτήσεις charter με προορισμό τη Χίο κατά το έτος 2007 38 ΕΙΣΑΓΩΓΗ X

Στα πλαίσια της ενίσχυσης της περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας, η ελληνική κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή το Εθνικό Πρόγραμμα για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό. Μέρος αυτού είναι και το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό. Το εν λόγω εγχείρημα δεν έχει ακόμη ψηφιστεί από την Ελληνική Βουλή, καθώς υπάρχει έντονη αμφισβήτηση για την αποτελεσματικότητα του καθώς και για τον τρόπο που θα επηρεάσει τις ιδιαίτερα ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές και την διατήρηση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας τους. Στην παρούσα μελέτη γίνεται αναφορά τόσο στο Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ως προς τους στόχους, τη διάρθρωση του, την εφαρμογή του στην Ελλάδα και τον τρόπο οργάνωσης του. Εν συνεχεία γίνεται αναφορά στο σχέδιο Υπουργικής Απόφασης για το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, την πορεία του από τη στιγμή της διαβούλευσης μέχρι σήμερα, τις αντιδράσεις που έχει προκαλέσει, τη διάρθρωση και τους στόχους του. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στη Χίο, στην τουριστική ζήτηση και στην προσφορά του νομού με στατιστικά στοιχεία τόσο για την Ελλάδα, όσο και για το Βόρειο Αιγαίο. Στο τέλος γίνεται αναφορά στον τρόπο που το Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό επηρεάζει τη Χίο, πως εφαρμόζεται στη Χίο και εν τέλει δίνονται ειδικές κατευθύνσεις ως προς τις ενέργειες που χρειάζεται να γίνουν ώστε να αναπτυχθεί ο τουρισμός της. XI

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1.1.1 Γενικά Το συνολικό Εθνικό Πρόγραμμα για το Χωροταξικό Σχεδιασμό απαρτίζεται από το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης το οποίο ενέκρινε η Ολομέλεια της Βουλής με την ΥΑ 687//12-06-2008, ΦΕΚ 128 Α/ 3.07.08 μετά από προηγηθείσα έγκριση της Επιτροπής Συντονισμού της Κυβερνητικής Πολιτικής στον τομέα του Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης και συμπληρώνεται από ένα αριθμό Ειδικών Χωροταξικών Σχεδίων για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, τη Βιομηχανία, τον Τουρισμό και για τον Ορεινό και Παράκτιο Χώρο. 1.1.2 Στόχοι Το Γενικό Πλαίσιο στοχεύει στη διαμόρφωση ενός χωρικού προτύπου ανάπτυξης, στο πλαίσιο των αρχών της αειφορίας, που θα είναι αποτέλεσμα μιας συνθετικής, ισόρροπης, θεώρησης στο χώρο παραμέτρων που προωθούν την προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της χώρας και ενισχύουν την κοινωνική και οικονομική συνοχή και την ανταγωνιστικότητα. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. 1.1.3 Διάθρωση Το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο περιλαμβάνει κατευθύνσεις και μέτρα, απαρτίζεται από 13 άρθρα που αναφέρονται σε επτά ενότητες. Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στη θέση της χώρας στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον και αναλύει τους κύριους πόλους και άξονες ανάπτυξης του εθνικού χώρου. Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει τις προτάσεις για την αναμόρφωση των δικτύων υποδομών και των υπηρεσιών μεταφορών. Η τρίτη ενότητα αφορά τη χωρική διάθρωση των παραγωγικών τομέων, αναλύοντας τους στόχους και τις κατευθύνσεις ανά τομέα (αγροτικός τομέας, βιομηχανία τουρισμός). Η τέταρτη ενότητα αναλύει όσα προβλέπονται για τη χωρική διάρθρωση του αστικού δικτύου, του ορεινού, του παράκτιου, του νησιωτικού, του αγροτικού χώρου και των παραμεθόριων περιοχών. Η πέμπτη ενότητα περιλαμβάνει τις κατευθύνσεις για την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου. 1

Η έκτη ενότητα αφορά τις προτάσεις για τη γεωγραφική και διοικητική ανασυγκρότηση της χώρας. Η έβδομη ενότητα περιλαμβάνει τις προϋποθέσεις και τους μηχανισμούς υλοποίησης του Γενικού Χωροταξικού Πλαισίου, καθώς και όσα προβλέπονται για την παρακολούθηση και αξιολόγηση των χωρικών εξελίξεων. 1.1.4 Εφαρμογή στην Ελλάδα Κατά τη σύνταξη του Γενικού Πλαισίου λήφθηκε υπόψη η γεωγραφική θέση της Ελλάδας και η αξιοποίηση της θέσης αυτής ως προς τη συνεργασία στους τομείς της οικονομίας, των μεταφορών και της ενέργειας με τις χώρες της ευρύτερης περιοχής και κυρίως του άμεσου γεωγραφικού της περίγυρου (Βουλγαρία και Ρουμανία). Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στα προβλήματα της Ελλάδας (δημογραφική στασιμότητα, υψηλά ποσοστά ανεργίας) και έγινε προσπάθεια αντιμετώπισής τους. Βαρύτητα, επίσης, δόθηκε στη βελτίωση της οικονομίας της χώρας κυρίως μέσω της ενεργοποίησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Οι πολιτικές για την περιφερειακή ανάπτυξη και τη χωροταξία, για να είναι αποτελεσματικές, προτάθηκε ότι πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τα διαφορετικά διαρθρωτικά προβλήματα των περιφερειών και τις πιθανές μεταβολές στο μέλλον. Για το λόγο αυτό η χωροταξία και η περιφερειακή πολιτική πρέπει να διαθέτουν ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες. 1.1.5 Τρόπος Οργάνωσης Για την προώθηση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής στο σύνολο του εθνικού χώρου και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς του στο διεθνές περιβάλλον, επιδιώκεται η πολυκεντρική οργάνωσή του, με το μετασχηματισμό του διπολικού μοντέλου (Αθήνα Θεσσαλονίκη) σε πολυκεντρικό και τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλέγματος αστικών πόλων και αξόνων ανάπτυξης. 2

Εικόνα 1. Πύλες - Πόλοι και Άξονες Ανάπτυξης 3

1.2 Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό Η μελέτη για το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τον Τουρισμό ανατέθηκε τον Οκτώβριο του 2005, ύστερα από δημόσιο διαγωνισμό σε ομάδα επιστημόνων και το πρώτο σχέδιο παρουσιάστηκε τον Μάιο του 2007. Ακολούθησε διεξοδική διαβούλευση με την κοινωνία και όλους τους συναρμόδιους φορείς κυρίως με το Υπουργείο Τουρισμού, και στη συνέχεια εισήχθη στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για γνωμοδότηση. 1.2.1 Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Το Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Σ.Χ.Α.Α.) είναι το ανώτατο όργανο διαβούλευσης και έκφρασης γνώμης για κάθε είδους χωροταξικό σχεδιασμό σε Εθνικό επίπεδο. Το (Ε.Σ.Χ.Σ.Α.Α.) αποτελείται από δέκα εννέα (19) συνολικά μέλη μεταξύ των οποίων συμμετέχουν με εκπροσώπους τους η Ένωση Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδας, η Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, το Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδας, η Γ.Σ.Ε.Ε., ο Σ.Ε.Β., η ΠΑ.ΣΕ.ΓΕ.Σ. καθώς και εκπρόσωποι συνδικαλιστικών φορέων, εκπρόσωποι Οικολογικών Συλλόγων κτλ. Οι συνεδριάσεις του Συμβουλίου άρχισαν με αντικείμενο το Γενικό Χωροταξικό Σχεδιασμό και την Αειφόρο Ανάπτυξη της Χώρας. Η διαβούλευση και η διατύπωση γνώμης για το σχέδιο αυτό ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 2008. Ακολούθησε η διαβούλευση και η διατύπωση γνώμης για το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.) που ολοκληρώθηκε στις 20.03.2008. Στις 03.04.2008 άρχισε στο (Ε.Σ.Χ.Σ.Α.Α.) η διαβούλευση για το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για την βιομηχανία που βρίσκεται σε στάδιο υλοποίησης. Η επιτροπή έκλεισε τις εργασίες της όσον αφορά τον Χωροταξικό Σχεδιασμό της Χώρας με το τρίτο και τελευταίο Ειδικό Χωροταξικό Σχεδιασμό που αφορά τον Τουρισμό. 1.2.2. Πορεία Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου του Τουρισμού Η εκπόνηση της μελέτης για το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό ανατέθηκε τον Οκτώβριο του 2005 έπειτα από δημόσιο διαγωνισμό ενώ το πρώτο σχέδιο παρουσιάστηκε στο κοινό τον Μάιο του 2007. Ακολούθησε μακρά διαβούλευση, ξεκινώντας 4

την 2 α Μαΐου 2007, τόσο επί του περιεχομένου του Ειδικού Πλαισίου, όσο και επί των εκτιμώμενων επιπτώσεων του στο περιβάλλον με τα αρμόδια Υπουργεία, Φορείς, Περιφέρειες αλλά και το κοινό και σχεδιαζόταν αρχικά να ολοκληρωθεί σε δύο μήνες περίπου, με τη γνωμοδότηση του Εθνικού Συμβουλίου. Από αυτή την πολύμηνη διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης και τη γνωμοδότηση προέκυψαν χρήσιμες και εποικοδομητικές προτάσεις που ενσωματώθηκαν στο τελικό κείμενο. Στις 3 Φεβρουαρίου 2009 το Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης δημοσίευσε τη γνωμοδότησή του και απέρριψε το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο του Τουρισμού. Εννέα φορείς και οργανώσεις επέμειναν στην απόρριψη του σχεδίου γνωμοδότησης όπως το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο, ο ΣΑΔΑΣ - ΠΕΑΑ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων), ο ΣΕΠΟΧ (Σύλλογος Πολεοδόμων), αλλά και η ΓΕΣΕΕ, η ΠΑΣΕΓΕΣ, η ΓΕΣΕΒΕ, ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων και βέβαια ο εκπρόσωπος των 10 μεγάλων περιβαλλοντικών οργανώσεων της χώρας (Ελληνική Εταιρεία, Αρχέλων, Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Ορνιθολογική, Καλλιστώ, Μεσόγειος SOS, Mοm, Greenpeace, WWF Ελλάς), ενώ το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας που είχε εκφράσει την αντίθετη άποψη επί του σχεδίου εν τέλει δεν προσήλθε. Άλλοι εκπρόσωποι οργανώσεων (του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων - Υγροτόπων και της Ιnten Synergy) είπαν ναι υπό προϋποθέσεις, εκφράζοντας σημαντικές διαφωνίες. Σημειώνεται ότι υπήρξε συλλογή υπογραφών κατά του σχεδίου από 8.000 πολίτες και 160 φορείς 1. Ιδιαίτερο ζήτημα προέκυψε για τα άρθρα 9 και 10 του Σχεδίου Κοινής ΥΑ 2, τα οποία κατά κόρων βρίσκουν αντίθετη την πλειοψηφία των μελών του Συμβουλίου, τα οποία ζητούν την απόσυρσή τους. Στην ομιλία της 4ης Μαρτίου 2009 του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργου Σουφλιά απευθυνόμενος σε Επιτροπές της Βουλής για το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο του Τουρισμού ανέφερε ότι: «πρόκειται για ένα εξαιρετικά δύσκολο και περίπλοκο εγχείρημα που έρχεται να διορθώσει μία τεράστια παράλειψη πολλών δεκαετιών. Είναι μία μεγάλη μεταρρύθμιση από τις σημαντικότερες διαρθρωτικές αλλαγές που έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες. Έχουν ήδη θεσμοθετηθεί το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο, τα Ειδικά Πλαίσια για τις Ανανεώσιμες Πηγές 1 http://www.tvxs.gr/v4709 2 Βλ. σχετικά Παράρτημα ΙΙ 5

Ενέργειας και τη Βιομηχανία, ενώ ολοκληρώνεται η διαδικασία για το χωροταξικό του Τουρισμού. Ο τόπος το έχει ανάγκη. Ο τουρισμός το χρειάζεται.» 3 Το τελικό σχέδιο του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό παρουσιάστηκε την 24 η Απριλίου 2009 στην Κυβερνητική Επιτροπή και εγκρίθηκε από αυτήν ενώ στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα θα γίνει η παρουσίαση των Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων για τον Ορεινό και τον Παράκτιο Χώρο τα οποία θα δοθούν για διαβούλευση. 1.2.3 Αντιδράσεις 4 Ως προς τη φιλοσοφία του ειδικού πλαισίου, το Τεχνικό Επιμελητήριο (ΤΕΕ) εκτίμησε ότι «δεν κινείται με κατεύθυνση την ορθή χωροταξική οργάνωση, την προστασία του περιβάλλοντος και την εξυγίανση του ήδη προβληματικού αυτού τομέα, ούτε απαντά στις υψηλές προσδοκίες όλων μας για την αδήριτη αναγκαιότητα στροφής του τομέα προς την ανάπτυξη του ποιοτικού τουρισμού». Πιο αυστηρός ο ΣΕΠΟΧ (Σύλλογος Πολεοδόμων - Χωροτακτών), που εκτιμά ότι ο λόγος ύπαρξης του ειδικού χωροταξικού «φαίνεται να είναι η εισαγωγή της δυνατότητας μαζικής παραγωγής παραθεριστικής κατοικίας προς πώληση, οργανωμένης σε μεικτής χρήσης τουριστικά συγκροτήματα - υποδοχείς, εντός και εκτός σχεδίου, με άτυπη πολεοδόμηση ευνοϊκότερων όρων από τους ισχύοντες για απλή παραθεριστική κατοικία». Ως προς το προωθούμενο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης, το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο (ΞΕΕ) σημειώνει ότι «δεν περιλαμβάνει εκείνες τις επιλογές που οδηγούν στον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος και σε αποθάρρυνση συμβατικών επενδύσεων». Η περιβαλλοντική οργάνωση «Αρκτούρος» παρατηρεί ότι «αντιμετωπίζει τον τουρισμό ως μια δραστηριότητα που σχετίζεται κυρίως με κατασκευές και έργα και ευνοεί τις μεγάλες επενδύσεις» ενώ η περιβαλλοντική οργάνωση WWF ανέφερε ότι: «η πρόβλεψη χωροθέτησης «σύνθετων και ολοκληρωμένων αναπτύξεων τουριστικών υποδομών σταθερού παραθερισμού» εντός των ορίων περιοχών του δικτύου Natura 2000, δημιουργεί σοβαρή απειλή οικοδομικής επιβάρυνσης στις ευαίσθητες αυτές περιοχές». Ως προς το χαρακτήρα και τη νομιμότητα των ρυθμίσεων, η Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων (ΚΕΔΚΕ), που τελικά υπερψήφισε το σχέδιο, ζητεί το σχέδιο να λάβει σοβαρά υπόψη «τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής, αφού μια καθολική εφαρμογή είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα δημιουργήσει αδικίες». Ο ΣΕΠΟΧ και το ΤΕΕ αμφισβητούν τη συνταγματικότητά του, 3 http://www.ypexode.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=3493:040309--------------- ---&catid=23:2008-07-23-13-51-55&itemid=2 4 Λιάλιος Γ. εις «Καθημερινή», 08-02-09, ««Όχι» στα σχέδια του ΥΠΕΧΩΔΕ για το χωροταξικό στον τουρισμό» 6

«καθώς περιλαμβάνει ρυθμίσεις που καταστρατηγούν την πολεοδομική νομοθεσία και τη νομοθεσία περί προστασίας ευαίσθητων περιβαλλοντικά περιοχών». Οι περιφερειολόγοι επισημαίνουν ότι δεν είναι συνεπές προς το εθνικό χωροταξικό στην κατεύθυνση περιορισμού της εκτός σχεδίου δόμησης. Ως προς την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαχείριση φυσικών πόρων, το σχέδιο δεν λαμβάνει υπόψη του τη φέρουσα ικανότητα των περιοχών (ΚΕΔΚΕ, ΣΑΔΑΣ, ΓΣΕΕ, ΞΕΕ, ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, WWF) και δεν αντιμετωπίζει την ανεξέλεγκτη εκτός σχεδίου δόμηση (ΚΕΔΚΕ). Το Εθνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) σημειώνει ότι «η τουριστική ανάπτυξη ή η χωροθέτηση απαιτητικών σε νερό υποδομών, χρήσεων και λειτουργιών πρέπει να αποθαρρύνεται σε περιοχές όπου παρατηρείται ήδη εξάντληση φυσικών πόρων, όπως το νερό». Ως προς τις κατευθύνσεις για τις «σύνθετες και ολοκληρωμένες αναπτύξεις τουριστικών υποδομών σταθερού παραθερισμού», δηλαδή τη δημιουργία παραθεριστικών χωριών προς πώληση, που βρίσκεται και στο επίκεντρο της κριτικής, οι περισσότεροι φορείς εκφράζουν την αντίθεσή τους. 1.2.4 Αρχική μελέτη Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου του Τουρισμού Το κείμενο του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου του Τουρισμού, που δόθηκε προς διαβούλευση τον Μάιο του 2007, παρουσιάζει πολλές διαφοροποιήσεις από την αρχική μελέτη, στην οποία κατέληξε μετά πολύμηνη εργασία η ομάδα των επιστημόνων, όπως εξήγησε σε συνέντευξή 5 της η κ. Ράνια Κλουτσινιώτη, αρχιτέκτων-πολεοδόμος, εκπρόσωπος των μελετητικών γραφείων που εκπόνησαν το εθνικό χωροταξικό πλαίσιο. Σύμφωνα με τα παραπάνω, το τελικό κείμενο παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις σε τρία σημεία σε σχέση με την αρχική μελέτη που εκπονήθηκε: Κατ αρχάς στο κείμενο απαλείφθηκαν οι προτάσεις για τη μείωση των περιφερειών. Η αρχική μελέτη πρότεινε συγκεκριμένη διοικητική και οργανωτική αναδιάρθρωση της χώρας, με λιγότερες και μεγαλύτερες περιφέρειες (για παράδειγμα τη συγχώνευση των περιφερειών Θεσσαλίας και Ηπείρου, των περιφερειών Βορείου, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης), με αναδιάρθρωση αρμοδιοτήτων και αιρετούς περιφερειάρχες. Το τελικό κείμενο όμως είχε μόνο γενικόλογες αναφορές, περί ανάγκης μείωσης του αριθμού των περιφερειών, νομαρχιών και δήμων. Επίσης η μελέτη πρότεινε συγκεκριμένα μέτρα καθώς και 5 Λιάλιος Γ. εις «Καθημερινή», 05-08-07, «Προεκλογικό το χωροταξικό του κ. Σουφλιά». 7

οργανωτική ανασυγκρότηση των περιφερειών για θέματα που χρήζουν ειδικού χειρισμού, όπως το περιβάλλον και ο πολιτισμός, αλλά και το οικιστικό δίκτυο. Κατά δεύτερο λόγο απαλείφθηκαν οι προτάσεις για την αναδιάρθρωση του Αιγαίου, παραλείποντας σε μεγάλο βαθμό την οργάνωση του οικιστικού δικτύου και των συγκοινωνιών στη νησιωτική χώρα. Πρόθεση των επιστημόνων ήταν, χωρίς να περιληφθεί ποτέ στο τελικό σχέδιο, η απεξάρτηση των νησιών από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη και την οργάνωση του Αιγαίου σαν μια αυτάρκη χωρική ενότητα με τέσσερα κέντρα: Ηράκλειο, Ερμούπολη, Ρόδο και Μυτιλήνη. Τέλος, απαλείφθηκαν τα μέτρα και τα χρονοδιαγράμματα για τον περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης. Η αρχική μελέτη προέβλεπε συνεχή μέτρα επί πέντε χρόνια, ώστε να καταργηθεί ή να μειωθεί σταδιακά η εκτός σχεδίου δόμηση. Ανάμεσα σε αυτή ήταν η άμεση κατάργηση όλων των παρεκκλίσεων, η άμεση αύξηση της αρτιότητας, η σταδιακή απαγόρευση των χωροθετήσεων γύρω από αρχαιολογικούς χώρους ή μέσα σε Natura, η παροχή φορολογικών κινήτρων για να μετεγκατασταθούν οι βιομηχανίες μέσα σε ειδικές ζώνες και άλλα. Στο τελικό σχέδιο τα χρονοδιαγράμματα αφαιρέθηκαν, όπως και σχεδόν όλες οι προτάσεις για την εξειδίκευση των μέτρων περιορισμού της εκτός σχεδίου δόμησης. 1.2.5 Στόχοι Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό Με το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό δίνονται οι κατευθύνσεις και καθορίζονται κανόνες και κριτήρια για τη χωρική διάρθρωση, οργάνωση και ανάπτυξη του τουρισμού στον ελληνικό χώρο και των αναγκαίων υποδομών του. Το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, ειδικότερα, στοχεύει: στην ποιοτική περιβαλλοντική αναβάθμιση, θεματική, χρονική και χωρική διεύρυνση της τουριστικής δραστηριότητας και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του Ελληνικού τουριστικού προϊόντος, με ειδική μέριμνα για την ανάδειξη και προβολή της ταυτότητας του, στην προσαρμογή του σχεδιασμού στις νέες προκλήσεις και πολιτικές, για τη βελτίωση της απόδοσης στον τομέα του τουρισμού. στην προώθηση της υγιούς επιχειρηματικότητας, μέσα από τη δημιουργία σταθερού πλαισίου κανόνων που αφορούν στη χωροθέτηση επιχειρήσεων που σχετίζονται με τον τουρισμό και τη δημιουργία συνθηκών για την προσέλκυση σημαντικών, για την εθνική οικονομία, τουριστικών επενδύσεων. 8

στην εξειδίκευση και συμπλήρωση των βασικών κατευθύνσεων, προτεραιοτήτων και επιλογών του υπό κατάρτιση Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, στον τομέα του τουρισμού. στην προώθηση της αειφόρου και ισόρροπης ανάπτυξης της χώρας, σύμφωνα με τις φυσικές, πολιτιστικές, οικονομικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. στη διάχυση της ανάπτυξης του τουρισμού σε περισσότερες γεωγραφικές περιοχές με πολιτικές που θα ενθαρρύνουν ή θα αποθαρρύνουν τη συγκέντρωση των επενδύσεων στον τουρισμό. στη διάχυση των αποτελεσμάτων του τουρισμού στους υπολοίπους τομείς της οικονομίας, με πολιτικές οι οποίες ενισχύουν τη διασύνδεσή τους στη βελτίωση του συνολικού (άμεσου και έμμεσου) οικονομικού αποτελέσματος της τουριστικής δραστηριότητας και του βαθμού απόδοσής της στην ενσωμάτωση στο παρόν ειδικό πλαίσιο των σχετικών με τον τουρισμό κατευθύνσεων, παρεμβάσεων και έργων των προγραμμάτων δημοσίων επενδύσεων, των προγραμμάτων περιφερειακής ανάπτυξης, καθώς και άλλων γενικών ή ειδικών αναπτυξιακών προγραμμάτων που έχουν αξιόλογες επιπτώσεις στη διάρθρωση και ανάπτυξη του εθνικού χώρου, καθώς και τη διατύπωση προτάσεων για νέες παρεμβάσεις, έργα κ.λπ. στην παροχή των αναγκαίων κατευθύνσεων προς τα υποκείμενα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού για την προώθηση της τουριστικής ανάπτυξης στο πλαίσιο της αειφόρου, ισόρροπης, συνεκτικής και ολοκληρωμένης διαχείρισης του χώρου. στην εξειδίκευση και αναπροσαρμογή των στόχων, κατευθύνσεων και προτεραιοτήτων της αναπτυξιακής νομοθεσίας, όσον αφορά στην τουριστική ανάπτυξη και την παροχή ειδικότερων κατευθύνσεων ως προς την αξιοποίηση των αναπτυξιακών κινήτρων. 1.2.6 Σύνοψη μέτρων Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό Η πρώτη ενότητα κατά το Σχέδιο Κοινής Υπουργικής Απόφασης 6 για το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό αφορά στη διάκριση του Εθνικού Χώρου, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, σε κατηγορίες περιοχών που αναπτύσσεται ή μπορεί να αναπτυχθεί το τουριστικό προϊόν. Με βάση την κατηγοριοποίηση αυτή δίνονται οι κατευθύνσεις για την χωρική οργάνωση και καταγράφονται συγκεκριμένες ενέργειες και δράσεις για την εξυπηρέτηση του Τουρισμού ανά κατηγορία περιοχών. 6 Βλ. σχετικά Παράρτημα ΙΙ 9

Το Ειδικό Πλαίσιο με κριτήρια (α) την ένταση και το είδος της τουριστικής δραστηριότητας (β) τη γεωμορφολογία και (γ) την ευαισθησία των πόρων διακρίνει τον Εθνικό Χώρο σε δέκα (10) κατηγορίες περιοχών: 1. τις Τουριστικά Αναπτυγμένες περιοχές, 2. τις Αναπτυσσόμενες Τουριστικά περιοχές, 3. τις περιοχές με κυρίαρχες χρήσεις άλλες από τον τουρισμό και δυνατότητα ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού, 4. τις μητροπολιτικές περιοχές, 5. τα νησιά και τις παράκτιες περιοχές, 6. τις ορεινές περιοχές, 7. τις πεδινές και ημιορεινές περιοχές, 8. τις περιοχές Natura, 9. τους αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία και 10. τους παραδοσιακούς οικισμούς. Με βάση αυτή την κατηγοριοποίηση το Ειδικό Πλαίσιο δίνει τις κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης και ανάπτυξης του τουρισμού. Η δεύτερη ενότητα αφορά στη χωρική οργάνωση και ανάπτυξη των ειδικών μορφών Τουρισμού. Πρόκειται για το συνεδριακό, τον αστικό, το θαλάσσιο, τον πολιτισμικό, τον θρησκευτικό, τον αθλητικό με ιδιαίτερη διάκριση για τα γκολφ, το χιονοδρομικό, τον καταδυτικό, τον ιαματικό τουρισμό, τον τουρισμό φύσης και τέλος τον Γεωτουρισμό. Η τρίτη ενότητα αφορά στις ειδικές και τεχνικές υποδομές. Η τέταρτη ενότητα αφορά στις κατευθύνσεις για κατηγορίες χώρου με ειδικό καθεστώς (δάση και γεωργική γη) και την επίλυση συγκρούσεων με άλλες χρήσεις π.χ. επίλυση συγκρούσεων των τουριστικών χρήσεων με χρήσεις βιομηχανίας, ενέργειας και υδατοκαλλιεργειών. Ειδικότερα: Για την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων απαγορεύεται η δημιουργία τουριστικών εγκαταστάσεων και επιτρέπεται μόνο η εγκατάσταση ελαφρών μη μόνιμων 10

υποδομών εξυπηρέτησης ειδικών μορφών τουρισμού φύσης, αποκλειστικά για τη φύλαξη εξοπλισμού και την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών μετά από έγκριση της δασικής αρχής. Ως προς την αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας, προτείνεται η διατήρηση του υψηλού καθεστώτος προστασίας της, που προβλέπεται από την ισχύουσα νομοθεσία, με εξαίρεση τις περιπτώσεις δημιουργίας τουριστικών υποδομών μεγάλης κλίμακας στο ηπειρωτικό χώρο, που συμβάλλουν στην αναβάθμιση ή και εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος, ύστερα από στάθμιση παραγόντων κόστους ωφέλειας σε κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Η πέμπτη ενότητα αφορά τις σύνθετες και ολοκληρωμένες αναπτύξεις τουριστικών υποδομών μικτής χρήσης. Ως τέτοιες νοούνται η συνδυασμένη ανάπτυξη ξενοδοχείων διαφόρων λειτουργικών μορφών / τύπων υψηλών προδιαγραφών (4 ή 5 αστέρων), εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής (συνεδριακά κέντρα, γκολφ, κέντρα θαλασσοθεραπείας, κ.ά.), υπηρεσιών αναψυχής και άθλησης ως διακεκριμένα τμήματα των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων και προαιρετικά κατοικιών προς πώληση στις οποίες θα προβλέπεται η δυνατότητα παροχής ξενοδοχειακών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου. Η έκτη ενότητα αφορά λοιπές κατευθύνσεις σχεδιασμού και προτάσεις τροποποίησης της νομοθεσίας ενώ η έβδομη ενότητα αφορά στο πρόγραμμα δράσης για την προγραμματική περίοδο 2009 2024. 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΧΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.1 Χίος Η Χίος ανήκει στο σύμπλεγμα των νησιών που σχηματίζονται στο Ανατολικό Αιγαίο και στο οποίο συμπεριλαμβάνονται εκτός της Χίου, η Λέσβος, η Λήμνος, η Σάμος, η Ικαρία και ο Άγιος Ευστράτιος. Απέχει ελάχιστα από τις ακτές της Μικράς Ασίας. Μόλις 3,5 ναυτικά μίλια τη χωρίζουν, από το ακρωτήριο Πούντα ως τη χερσόνησο της Ερυθραίας στο ύψος του Τσεσμέ. Είναι το πέμπτο μεγαλύτερο σε μέγεθος νησί στην Ελλάδα (904 km 2 ) με μήκος ακτών 213 χιλιόμετρα και πληθυσμό που ζει τόσο στην πόλη και λιμάνι της Χίου όσο και στα 64 χωριά του νησιού και φτάνει σύμφωνα με την απογραφή του 2005 τους 53.817 κατοίκους. Εικόνα 2. Η θέση της Χίου στον ελληνικό χάρτη Διοικητικά μαζί με τα νησιά Οινούσσες, Ψαρά και Αντίψαρα αποτελεί τον νομό Χίου. Διαιρείται σε δέκα δήμους, αυτούς του Αγίου Μηνά, Αμανής, Ιωνίας, Καμποχώρων, Καρδαμύλων, Μαστιχοχωρίων, Οινουσσών, Ομηρούπολης, Χίου και Ψαρών. Το έδαφος της Χίου είναι κατά το κύριο μέρος του ορεινό, ενώ μόνο στα Νότια και Ανατολικά του νομού σχηματίζονται κάποιες πεδινές εκτάσεις. Στα βόρεια της Χίου βρίσκεται η οροσειρά Πελιναίο με ψηλότερη κορυφή τον Άγιο Ηλία (1.297 μ.). Στην Χίο δεν υπάρχουν ποτάμια ενώ το μήκος των ακτών της φτάνει τα 213 χλμ. Το νησί για το εύκρατο μεσογειακό κλίμα, με ήπιους χειμώνες και με σπάνιες βροχές το καλοκαίρι. Οι άνεμοι συνήθως πνέουν βόρειοι-βορειοδυτικοί και η θερμοκρασία κυμαίνεται στους 28-29 βαθμούς κελσίου. Τα κύρια προϊόντα που εξάγει είναι η μαστίχα, το λάδι, τα σύκα και το κρασί ενώ έχει διεθνή φήμη για το μέγεθος και την ποιότητα της ναυτιλίας της. 12

2.2 Ιστορικά στοιχεία για τον Τουρισμό Αιώνας-κλειδί για τον τουρισμό θεωρείται ο 19 ος κυρίως λόγω των εξελίξεων στο χώρο των μεταφορών και επικοινωνιών (σιδηρόδρομος, ατμόπλοια κλπ). Την ανάπτυξη του οργανωμένου τουρισμού με την μορφή που την γνωρίζουμε σήμερα ως ένα πλήρες πακέτο υπηρεσιών, σηματοδοτεί η δημιουργία του πρώτου τουριστικού πρακτορείου από τον Τόμας Κούκ που οργανώνει το 1841 μία εκδρομή από το Λέστερ στο Λωφμπόροου μετ επιστροφής και με τιμή 1 σελίνι κατ άτομο. Από τα μέσα του 20 ου αιώνα αρχίζει η εντυπωσιακή ανάπτυξη αλυσίδων ξενοδοχείων σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Ειδικότερα στην Ελλάδα, από τα μέσα της δεκαετίας του 60 ο τουρισμός εξελίσσεται σε έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας και σε κύρια πηγή ανάπτυξης. Ξεκινώντας με λιγότερες από 2 εκατομμύρια αφίξεις το 1970, τρεις δεκαετίες αργότερα, περισσότερα από 12 εκατομμύρια αλλοδαποί (δεν υπολογίζονται οι είσοδοι από Αλβανία) περνούν ετησίως τα σύνορα της χώρας, στη συντριπτική τους πλειοψηφία για τουρισμό. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, ελληνικών και ξένων πηγών, ο ελληνικός τουρισμός συμβάλλει κατά 18% στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της χώρας μας και απασχολεί, έμμεσα και άμεσα, το 16% του συνόλου των εργαζομένων. 2.3 Τουριστική Ζήτηση Στην ανάλυση της τουριστικής ζήτησης μεγάλη σημασία έχουν οι θεωρίες της συμπεριφοράς του καταναλωτή καθώς το τουριστικό προϊόν είναι ένα σύνθετο και ετερογενές μείγμα από επιμέρους συστατικά στοιχεία και κατά συνέπεια τα επίπεδα γνώσης αυτού του προϊόντος είναι πολλά και ποικιλόμορφα (Goodall και Ashworth, 1988). Επομένως, η γνώση του περιεχομένου του τουριστικού προϊόντος τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά είναι βασική προϋπόθεση για τον προσδιορισμό των κινήτρων που καθορίζουν την τουριστική καταναλωτική συμπεριφορά και τα χαρακτηριστικά των διαφορετικών μορφών τουρισμού τα οποία αντιστοιχούν σε διαφορετικούς τύπους τουριστικής ζήτησης. 7 2.3.1 Προσδιοριστικοί Παράγοντες Ζήτησης Η τουριστική ζήτηση καθορίζεται από έναν αριθμό οικονομικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, κοινωνιολογικών, πολιτικών, πολιτιστικών, οργανωτικών, θεσμικών, δημογραφικών και εξωτερικών παραγόντων, όπως αυτοί φαίνονται αναλυτικά στον πίνακα 1. 7 Λαγός Δ. εις Τουριστική Οικονομική, Εκδ. Κριτική 2005, σελ. 187 13

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Τιμές τουριστικών προϊόντων, ύψος ατομικού εισοδήματος, κατανομή εισοδήματος, πληθωρισμός, συναλλαγματικές ισοτιμίες, καταναλωτικές συνήθειες κ.ά. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΘΕΣΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Μικρότερο μέγεθος οικογενειών, εργασιακή απασχόληση των δύο συζύγων, αστικός τρόπος ζωής, διαθέσιμος ελεύθερος χρόνος, μεγαλύτερη εμπειρία σε ταξίδια κ.ά. Έμφυτη τάση για φυγή από το γνώριμο περιβάλλον, ανάγκη για ξεκούραση κ.ά. Κοινωνικές πιέσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής, από τις οποίες οι τουρίστες βλέπουν στα ταξίδια κάποια διέξοδο, νέα κοινωνικά και καταναλωτικά πρότυπα κ.ά. Στρατιωτικές συγκρούσεις, πολιτικές αλλαγές, πολιτικές σχέσεις μεταξύ των χωρών προέλευσης και υποδοχής τουριστών, ασταθής πολιτική κατάσταση και κοινωνικές αναταραχές κ.ά. Απόσταση μεταξύ δύο τουριστικών προορισμών, περιορισμοί που τίθενται από τις χώρες προορισμού, εγκληματικότητα, τρομοκρατικές ενέργειες κ.ά. Αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία, μουσεία, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, θρησκευτικές γιορτές, ήθη και έθιμα κ.ά. Θεσμικό πλαίσιο πληρωμένων αδειών, διεθνείς σχέσεις της χώρας, επίπεδο ανάπτυξης τουριστικού τομέα κ.ά. Ηλικία, φύλο, τόπος κατοικίας, δομή νοικοκυριού, μέγεθος οικογένειας κ.ά. Νέες τεχνολογίες που μετασχηματίζουν σταδιακά τις σύγχρονες κοινωνίες σε κοινωνίες πληροφοριών, είσοδος χωρών, περιοχών και επιχειρήσεων στην πύλη των νέων ηλεκτρονικών αγορών στο Διαδίκτυο και στις κυβερνοχώρες, ανάπτυξη νέων υπηρεσιών και κυρίως υπηρεσιών πολυμέσων κ.ά. Πίνακας 2. Παράγοντες Τουριστικής Ζήτησης 14

Περαιτέρω, οι παράγοντες αυτοί προσδιορίζονται από μία σειρά επιμέρους μεταβλητών όπως είναι το εισόδημα, η φορολογία, τα επιτόκια, ο διαθέσιμος χρόνος, οι τιμές των τουριστικών πακέτων/προϊόντων κλπ. Η μορφή τουρισμού που θα επιλεγεί από έναν τουρίστα έχει σχέση με τα διάφορα πρότυπα καταναλωτικής και ταξιδιωτικής συμπεριφοράς, τα οποία αντανακλούν καθορισμένες αξίες όσον αφορά στον ανταγωνισμό των απαιτήσεων του ελεύθερου χρόνου. Οι άνθρωποι μπορεί να επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τις διακοπές τους ως μέσο απόδρασης ή πραγματοποίησης ενός προγραμματισμένου σχεδίου, αλλά αυτές, σε πολλές περιπτώσεις επηρεάζονται από περισσότερα του ενός κίνητρα. Επίσης, πέρα από τα προσδιορισμένα εισοδήματα που αυτοί διαθέτουν η απόφασή τους εξαρτάται και από τις προτιμήσεις των άλλων μελών της οικογένειάς τους. Για το σκοπό αυτό οι απλές θεωρίες καταναλωτικής και ταξιδιωτικής συμπεριφοράς μάλλον αδυνατούν να εξηγήσουν την ανθρώπινη επιλογή για τις διακοπές, γι αυτό και απαιτούνται περίπλοκα πρότυπα (μοντέλα) που να ενσωματώνουν οικονομικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς και κοινωνιολογικούς παράγοντες, για να δώσουν περισσότερο κατανοητές εξηγήσεις στους προσδιοριστικούς παράγοντες της τουριστικής ζήτησης. Η τουριστική δραστηριότητα, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αντίδοτο στην υπανάπτυξη ορισμένων περιοχών ή και χωρών, να συμβάλλει στην άμβλυνση των ενδοπεριφερειακών και διαπεριφερειακών ανισοτήτων τους, καθώς και στην βελτίωση των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και τεχνολογικών σχέσεων ανάμεσα στις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες. Η ζήτηση για τουρισμό καθορίζεται τόσο από τις δυνάμεις της τουριστικής αγοράς (προσφορά κα ζήτηση) όσο και από εξωγενείς παράγοντες που δεν σχετίζονται άμεσα με τον τουρισμό, αλλά επηρεάζουν την έκταση και το είδος της ζήτησης για τουρισμό. 15

2.3.2 Μεταβλητές Τουριστικής Ζήτησης Οι κυριότερες μεταβλητές οι οποίες χρησιμοποιούνται για την ποιοτική και ποσοτική εκτίμηση της τουριστικής ζήτησης είναι: Οι τιμές των τουριστικών προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών) ή πακέτων. Ο αριθμός των τουριστών που επισκέπτονται έναν τουριστικό προορισμό κατά τη διάρκεια μίας τουριστικής περιόδου. Το διαθέσιμο χρηματικό εισόδημα. Ο ελεύθερος χρόνος. Ο τόπος (χώρος ή περιοχές) προέλευσης των τουριστών. Ο προορισμός των τουριστών (χώρες ή περιοχές μέσα στη χώρα που προτιμούν οι τουρίστες). Οι περίοδοι αφίξεων των τουριστών. Τα μεταφορικά μέσα που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά των τουριστών (αριθμός μετακινούμενων ανά μέσο μεταφοράς). Ο τύπος του τουριστικού καταλύματος που επιλέγεται. Ο σκοπός της επίσκεψης των τουριστών (π.χ. ψυχαγωγία, επαγγελματικά ταξίδια). Τα μέσα με τα οποία οι τουρίστες οργανώνουν ταξίδια. Το χρηματικό ποσό που δαπάνησαν οι τουρίστες. Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ της χώρας προέλευσης και της χώρας υποδοχής των τουριστών. Ο βαθμός ικανοποίησης των τουριστών μετά το ταξίδι. Η άποψη των τουριστών για τις τιμές, την ποιότητα των υπηρεσιών, τιε τουριστικές εγκαταστάσεις, την υποδομή κλπ. Οι παραπάνω μεταβλητές χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση και ανάλογα με τη φύση του προβλήματος που αντιμετωπίζεται. Αυτό εξαρτάται, κυρίως, από τη μετρησιμότητα ή μη των χρησιμοποιούμενων μεταβλητών. 2.3.3 Τουριστική Ζήτηση στην Ελλάδα Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (ΕΣΥΕ) για το 2008 η πλειονότητα των αφίξεων αλλοδαπών τουριστών στην Ελλάδα προέρχεται από χώρες της Ευρώπης (92,18%) και το 3,20% από την Αμερικανική Ήπειρο. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι το 2,24% προέρχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ). Από την Ασία προέρχεται το 3,52%, με το 2,0% περίπου από την Τουρκία και το Ισραήλ. (Παράρτημα ΙΙΙ) 16

Η μεγαλύτερη ζήτηση του τουριστικού προϊόντος προέρχεται από το Ηνωμένο Βασίλειο (16,31%) και τη Γερμανία (14,14%). Παρατηρώντας κανείς τη διαχρονική εξέλιξη της ζήτησης από τις δυο προαναφερόμενες χώρες γίνεται αντιληπτή η σταδιακή αύξηση της ζήτησης κατά τα έτη 2004 και 2005 με ελαφρά μείωση κατά το έτος 2006 και επάνοδος κατά το 2007. (πίνακες 2 και 3) ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑ 2004 6.461.062 992.035 1.146.156 2005 7.348.706 1.066.797 1.204.580 2006 7.748.208 1.010.019 1.146.719 2007 8.953.757 1.121.111 1.273.912 Πίνακας 3. Αφίξεις αλλοδαπών τουριστών. ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑ 2004 38.796.196 7.531.312 9.407.589 2005 40.734.354 7.647.538 9.309.365 2006 43.055.381 7.201.373 9.122.766 2007 48.081.473 Πίνακας 4. Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών τουριστών. Κατά το χρονικό διάστημα 2004-2005 παρατηρήθηκε αύξηση των αφίξεων αλλοδαπών και ημεδαπών ύψους 10,56%, για το χρονικό διάστημα 2005-2006 αύξηση ύψους 4,25%. Για το χρονικό διάστημα Ιανουάριος έως Σεπτέμβριος 2006 - Ιανουάριος έως Σεπτέμβριος 2007, για το οποίο υπάρχουν στοιχεία, παρουσιάστηκε αύξηση ύψους 11,3%. Κατά το χρονικό διάστημα 2004-2005 παρατηρήθηκε αύξηση των διανυκτερεύσεων αλλοδαπών και ημεδαπών ύψους 5,16%, για το χρονικό διάστημα 2005-2006 αύξηση ύψους 4,58% και για το χρονικό διάστημα Ιανουάριος έως Σεπτέμβριος 2006 - Ιανουάριος έως Σεπτέμβριος 2007 παρουσιάστηκε αύξηση ύψους 7,9%. Τα σχετικά στοιχεία παρουσιάζονται αναλυτικά στο Παράρτημα IV. 17

ΑΦΙΞΕΙΣ ΗΜΕΔΑΠΩΝ ΑΦΙΞΕΙΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΑΦΙΞΕΙΣ - ΣΥΝΟΛΟ Ξενοδοχεία & ομοειδή καταλύματα Τουριστικά κάμπινγκ Σύνολο Ξενοδοχεία & ομοειδή καταλύματα Τουριστικά κάμπινγκ Σύνολο Ξενοδοχεία & ομοειδή καταλύματα Τουριστικά κάμπινγκ σύνολο 2004 5567107 103414 5670521 6313228 147834 6461062 11880335 251248 12131583 2005 5932911 130979 6063890 7142860 205846 7348706 13075771 336825 13412596 2006 6127573 106240 6233813 7547667 200541 7748208 13675240 306781 13982021 2007 6949608 134227 7083835 8745901 207856 8953757 15695509 342083 16037592 Πίνακας 5. Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών Σε αντίθεση με την αστάθεια που παρατηρείται στις αφίξεις των αλλοδαπών στον Ελλαδικό χώρο, οι αφίξεις των ημεδαπών παρουσιάζουν σταθερά ανοδικές τάσεις ύψους 12,08 % για το διάστημα 2004-2005, 5,16 % για το διάστημα 2005-2006 και 13,64 % για το διάστημα 2006-2007. (πίνακας 4) Χαρακτηριστικό της τουριστικής ζήτησης που συνάγεται από την ανάλυση των στοιχείων είναι η εποχικότητά της. Η εποχικότητα της ζήτησης παραμένει έντονη, με το 50% των τουριστών να έρχεται στην Ελλάδα το τρίμηνο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου, ενώ την περίοδο Μάιο-Σεπτέμβριο έρχεται στη χώρα περίπου το 70% των τουριστών. Η Ελλάδα παραμένει πάντοτε προορισμός καλοκαιρινών προορισμών, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία των τουριστών έρχονται για τον ήλιο και τη θάλασσα. 2.3.4 Τουριστική Ζήτηση στο Βόρειο Αιγαίο Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου αποτελείται από 3 νομούς, τους Νομούς Λέσβου, Χίου και Σάμου με 9 συνολικά κατοικημένα νησιά (Λέσβο, Λήμνο, Αγιο Ευστράτιο, Χίο, Οινούσσες, Ψαρά, Σάμο, Ικαρία και Φούρνους), συνολικής έκτασης 3.836 τ. χλμ: Ο νομός Λέσβου, έκτασης 2.154 τ.χλμ., με κυριότερα νησιά τη Λέσβο, τη Λήμνο και τον Άγιο Ευστράτιο, περιλαμβάνει δέκα επτά Δήμους. Ο νομός Χίου, έκτασης 904 τ.χλμ., με κυριότερα νησιά τη Χίο, τα Ψαρά και τις Οινούσσες, περιλαμβάνει δέκα Δήμους. Ο νομός Σάμου, έκτασης 778 τ.χλμ., με κυριότερα νησιά τη Σάμο, την Ικαρία και τους Φούρνους, περιλαμβάνει οκτώ Δήμους. Ο συνολικός πληθυσμός των νησιών που την απαρτίζουν, είναι, βάσει της απογραφής του 2001, 204.108 κάτοικοι, με κατανομή 108.294 στο νομό Λέσβου, 52.290 στο νομό Χίου και 43.574 στο νομό Σάμου. 8 Η οικονομία των τριών νομών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου στηρίζεται, κατά κύριο λόγο στους τομείς της πρωτογενούς παραγωγής και της παροχής υπηρεσιών, με τον 8 http//:northaegean.gr 18

τουριστικό τομέα να μην παρουσιάζει πρόοδο τα τελευταία χρόνια, όπως συμβαίνει με άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ειδικότερα, για το σύνολο του ελλαδικού χώρου παρατηρήθηκε αύξηση των διανυκτερεύσεων για το έτος 2005 κατά 5,16% και των αφίξεων πελατών κατά 10,56%, σε σχέση με τα αντίστοιχα στοιχεία του 2004. Κατά το έτος 2006, στο σύνολο της Χώρας παρουσιάστηκε αύξηση των διανυκτερεύσεων κατά 4,6% (που οφείλεται κυρίως στους αλλοδαπούς με αύξηση 5,7%, έναντι των ημεδαπών που παρουσιάζουν αύξηση 1,5%). Οι αφίξεις των πελατών παρουσιάζουν αύξηση κατά 4,3%, σε σχέση με τα αντίστοιχα στοιχεία του 2005 (που οφείλεται κυρίως στους αλλοδαπούς με αύξηση 5,4%, έναντι των ημεδαπών που παρουσιάζουν αύξηση 2,8%). Κατά το διάστημα Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου 2007 παρουσιάστηκε στο σύνολο της Χώρας αύξηση των διανυκτερεύσεων κατά 7,9% και των αφίξεων πελατών κατά 9,9%, σε σχέση με τα αντίστοιχα στοιχεία του 2006. Αναλυτικότερα τα στοιχεία φαίνονται στο Παράρτημα IV. Αυτή η αυξητική τάση τόσο των αφίξεων όσο και των διανυκτερεύσεων στην ελληνική επικράτεια επικεντρώθηκε στην Κρήτη, το Νότιο Αιγαίο και τα Ιόνια Νησιά, ενώ στο Βόρειο Αιγαίο η τουριστική ζήτηση εμφανιζόταν κατά τα αντίστοιχα χρονικά διαστήματα μάλλον προβληματική. Ειδικότερα, στο Βόρειο Αιγαίο, η τουριστική ζήτηση με βάση τις αφίξεις παρουσίασε σταθερή μείωση κατά τα έτη 2003 2004 2005 ενώ τα τελευταία χρόνια (2006 2007) υπάρχει σταθερή αυξητική κίνηση. Τα νησιά του Βορείου Αιγαίου ελκύουν κάθε χρόνο και περισσότερους ημεδαπούς τουρίστες με εξαίρεση το έτος 2004 όπου παρουσιάστηκε μείωση των αφίξεων 4% σε σχέση με το 2003. Οι αφίξεις των αλλοδαπών τουριστών αντίθετα μειώνονται με εξαίρεση τον τελευταίο χρόνο, οπότε παρουσιάζεται μικρή αύξηση ύψους 1,67%. Σε γενικές γραμμές παρατηρείται ότι η αφίξεις των τουριστών επικεντρώνεται στα ξενοδοχειακά καταλύματα ενώ στο Βόρειο Αιγαίο λειτούργησαν camping μόνο στο νομό Λέσβου έως το χρονικό διάστημα 2003 και 2004 και στο νομό Χίου μόνο κατά το έτος 2004. Η Σάμος δεν παρουσίασε δραστηριότητα σε αυτό το είδος φιλοξενίας. ΞΕΝΟΔ. ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ CAMPINGS ΑΦΙΞΕΙΣ ΚΛΙΝΕΣ ΕΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. Β.ΑΙΓΑΙΟ 157261 156402 313663 17699 375 137 512 ΛΕΣΒΟΣ 77409 60522 137931 7947 375 137 512 ΣΑΜΟΣ 38036 83183 121219 8419 0 0 0 ΧΙΟΣ 41816 12697 54513 1333 0 0 0 Πίνακας 6. Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2003 19

ΞΕΝΟΔ. ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ CAMPINGS ΑΦΙΞΕΙΣ ΚΛΙΝΕΣ ΕΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. Β.ΑΙΓΑΙΟ 150961 141128 292089 18980 548 191 739 ΛΕΣΒΟΣ 79244 55319 134563 8088 346 114 450 ΣΑΜΟΣ 37420 77025 114445 9253 0 0 0 ΧΙΟΣ 34297 8784 43081 1639 202 77 279 Πίνακας 7 Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2004 ΞΕΝΟΔ. ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ CAMPINGS ΑΦΙΞΕΙΣ ΚΛΙΝΕΣ ΕΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. Β.ΑΙΓΑΙΟ 155151 132727 287878 17059 0 0 0 ΛΕΣΒΟΣ 80459 53270 133729 7452 0 0 0 ΣΑΜΟΣ 32716 68985 101701 7857 0 0 0 ΧΙΟΣ 41976 10472 52448 1750 0 0 0 Πίνακας 8 Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2005 ΞΕΝΟΔ. ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ CAMPINGS ΑΦΙΞΕΙΣ ΚΛΙΝΕΣ ΕΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. Β.ΑΙΓΑΙΟ 171319 138148 309467 16961 0 0 0 ΛΕΣΒΟΣ 79804 50455 130259 7148 0 0 0 ΣΑΜΟΣ 37563 73736 111299 7735 0 0 0 ΧΙΟΣ 53952 13957 67909 2078 0 0 0 Πίνακας 9. Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2006 20

ΞΕΝΟΔ. ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ CAMPINGS ΑΦΙΞΕΙΣ ΚΛΙΝΕΣ ΕΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. Β.ΑΙΓΑΙΟ 186687 140501 327188 17780 0 0 0 ΛΕΣΒΟΣ 86810 53560 140370 7684 0 0 0 ΣΑΜΟΣ 46248 73152 119400 7911 0 0 0 ΧΙΟΣ 53629 13789 67418 2185 0 0 0 Πίνακας 10. Αφίξεις ημεδαπών και αλλοδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2007 Πιο συγκεκριμένα για κάθε νομό του Βορείου Αιγαίου μεγαλύτερη προσέλευση σημειώνεται στον νομό Λέσβου και κυρίως από ημεδαπούς τουρίστες. Παρατηρείται σταθερή αύξηση των αφίξεων ημεδαπών τουριστών και παράλληλη μείωση των αλλοδαπών με εξαίρεση το έτος 2007. Η Σάμος θεωρείται πιο ελκυστικός τόπος διακοπών στους αλλοδαπούς, οι οποίοι σε αριθμό είναι περίπου οι διπλάσιοι από τους ημεδαπούς τουρίστες που την επισκέπτονται. Η Σάμος στηρίζει την οικονομία της σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό με λειτουργία περισσότερων αριθμών κλινών από την Μυτιλήνη. Η Χίος εκτός από τον χαμηλό αριθμό αφίξεων τόσο ημεδαπών όσο και αλλοδαπών που πολλές φορές να φτάνουν τους μισούς σε σχέση με τις αφίξεις τουριστών στα άλλα νησιά του Βορ. Αιγαίου, οι κλίνες που λειτουργούν αποτελούν το 12,3% των συνολικών κλινών που λειτουργούν στο Βόρειο Αιγαίο με πρώτη τη Σάμο που κατέχει το 44,5% και δεύτερη τη Λέσβο με 43,2%. (βλ. σχετικά πίνακες 6 9) ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ CAMPINGS ΔΙΑΝΥΧΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΚΛΙΝΕΣ ΕΝ ΔΙΑΝΥΧΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝ. Β.ΑΙΓΑΙΟ 537344 1259679 1797023 60,9% 17699 1685 492 2177 ΛΕΣΒΟΣ 254270 501667 755937 54,1% 7947 1685 492 2177 ΣΑΜΟΣ 178618 670339 848967 69,5% 8419 0 0 0 ΧΙΟΣ 104456 87673 192129 58,3% 1333 0 0 0 Πίνακας 11. Διανυχτερεύσεις ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών σε ξενοδοχειακά καταλύματα και camping κατά το έτος 2003 21