ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ & ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΚΟΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΕ ΑΛΤΟ ΣΑΞΟΦΩΝΟ YAMAHA YAS 32 ΜΕ ΤΑΠΕΣ ΠΛΑΣΤΙΚΟΥ Ή ΜΕΤΑΛΛΙΚΟΥ ΑΝΑΚΛΑΣΤΗΡΑ Πασχάλης Αντώνης Επιβλέποντες: ΔΡ.Μπούκας Νικόλαος Διπλάρης Νικόλαος ΛΗΞΟΥΡΙ 2011

Περιεχόμενα Περιεχόμενα... i Ευχαριστίες... 5 Εισαγωγή... 6 Κεφάλαιο Α... 7 Ιστορική Προσέγγιση Του Σαξοφώνου... 7 Η βασική πηγή έμπνευσης του Σαξ... 8 Μια διαφορετική εκδοχή... 9 Η οικογένεια του Σαξοφώνου (Εικ 4)... 10 Το σοπρανίνο σαξόφωνο... 12 Το σοπράνο σαξόφωνο... 13 Το άλτο σαξόφωνο... 14 Το τενόρο σαξόφωνο... 15 Το βαρύτονο σαξόφωνο... 16 Το μπάσο και κόντρα μπάσο σαξόφωνο... 17 Yamaha Musical Instruments... 18 Κεφάλαιο B... 19 ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΣΑΞΟΦΩΝΟΥ... 19 Υλικά Κατασκευής Σαξοφώνου... 19 Το τελείωμα κατασκευής της επιφάνειας... 20 Τα επιστόμια... 22 Το καλάμι... 24 AΚΟΥΣΤΙΚΗ ΣΑΞΟΦΩΝΟΥ... 25 Βασικές έννοιες για την κατανόηση της ακουστικής του Σαξοφώνου... 25 Στάσιμο Κύμα... 25 Διάδοση του ήχου... 25 Μήκος κύματος και Συχνότητα... 26 Αρμονικές συχνότητες... 26 Η πηγή ενέργειας... 27 Το κλειδί για τη δημιουργία του ήχου... 28 Η παραγωγή του ήχου... 29 2

Κεφάλαιο Γ... 31 Διαδικασία Ηχογράφησης... 31 Γενική τοποθέτηση δερμάτινων ταπών με μεταλλικό ανακλαστήρα (resonator) σε άλτο σαξόφωνο Yamaha YAS 32... 33 Πίνακες αρμονικών συχνοτήτων βασικής οκτάβας άλτο σαξοφώνου Υamaha Yas32... 35 Πλαστικός ανακλαστήρας... 35 Νότα Ντο... 35 Μεταλλικός ανακλαστήρας... 36 Νότα Ντο... 36 Πλαστικός ανακλαστήρας... 37 Νότα Ντο#... 37 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 38 Νότα Ντο#... 38 Πλαστικός Ανακλαστήρας... 39 Νότα Ρε... 39 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 40 Νότα Ρε... 40 Πλαστικός Ανακλαστήρας... 41 Νότα Ρε#... 41 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 42 Νότα Ρε#... 42 Πλαστικός Ανακλαστήρας... 43 Νότα Μι... 43 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 44 Νότα Μι... 44 Πλαστικός Ανακλαστήρας... 45 Νότα Φα... 45 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 46 Νότα Φα... 46 Πλαστικός Ανακλαστήρας... 47 Νότα Φα#... 47 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 48 Νότα Φα#... 48 Πλαστικός Ανακλαστήρας... 49 Νότα Σολ... 49 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 50 Νότα Σολ... 50 3

Πλαστικός Ανακλαστήρας... 51 Νότα Σολ#... 51 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 52 Νότα Σολ#... 52 Πλαστικός Ανακλαστήρας... 53 Νότα Λα... 53 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 54 Νότα Λα... 54 Πλαστικός Ανακλαστήρας... 55 Νότα Λα#... 55 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 56 Νότα Λα#... 56 Πλαστικός Ανακλαστήρας... 57 Νότα Σι... 57 Μεταλλικός Ανακλαστήρας... 58 Νότα Σι... 58 Συμπεράσματα... 59 Βιβλιογραφία... 60 4

Ευχαριστίες Μετά από δυσκολίες, όσο αναφορά το θέμα της βιβλιογραφίας και όλων των πηγών, ήρθε εις πέρας αυτή η πτυχιακή εργασία. Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω το κ. Διπλάρη Νικόλαο, κατασκευαστή-επισκευαστή μουσικών οργάνων καθώς και καθηγητή μου στο Τ.Ε.Ι Ιονίων Νήσων στο μάθημα της τεχνολογίας μουσικών οργάνων, για τη διάθεση του εργαστηρίου του που εδρεύει στο Δήμο Μοσχάτου όπου και έγινε η αλλαγή των ταπών και η ρύθμιση του σαξοφώνου αυτής της πτυχιακής εργασίας. Επίσης ευχαριστώ πολύ τον αδερφό μου Πασχάλη Αθανάσιο, αρχισυντάκτη-ηχολήπτη-μουσικό παραγωγό, για τη βοήθεια και τη διάθεση του Studio του όπου έγιναν όλες οι ηχογραφήσεις και έπειτα οι αναλύσεις όλων των ηχογραφημένων audio (wav) αρχείων. Τέλος θα ήθελα να δώσω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον επίσημο αντιπρόσωπο της εταιρίας DPA, Pantheo, για την δωρεάν παραχώρηση του πυκνωτικού μικροφώνου DPA 4091. 5

Εισαγωγή Με αυτή τη πτυχιακή εργασία θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε εάν υπάρχουν διαφορές σένα άλτο σαξόφωνο Yamaha Yas 32 αλλάζοντας όλες τις τάπες 1 με πλαστικό ανακλαστήρα 2 (resonator), που είδη υπάρχουν στο όργανο, σε τάπες με μεταλλικό ανακλαστήρα. Αρχικά θα μάθουμε την ιστορία του οργάνου, τον επίσημο πρώτο κατασκευαστή του και την έμπνευσή του για τη δημιουργία του. Έπειτα θα γνωρίσουμε όλα τα μέλη της οικογένειας τού σαξοφώνου, τα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένο και τον τρόπο με τον οποίο ηχεί αυτό το όργανο. Στη συνέχεια για να μπορέσουμε να βρούμε τις προαναφερθέντες διαφορές θα ακολουθήσει μια διαδικασία ώστε να βρεθούνε όλες οι αρμονικές συχνότητες της βασικής οκτάβας του σαξοφώνου είτε με τάπες με πλαστικό ανακλαστήρα είτε με μεταλλικό. Το πρώτο στάδιο είναι η ηχογράφηση του σαξοφώνου με πλαστικούς ανακλαστήρες. Το δεύτερο, ο τρόπος αλλαγής των ταπών με πλαστικούς ανακλαστήρες σε τάπες με μεταλλικούς ανακλαστήρες και ξανά μια καινούργια ηχογράφηση με τις καινούργιες τάπες. Τέλος, σύμφωνα με τα αποτελέσματα ξεχωριστά κάθε νότας θα αποδείξουμε εάν υπάρχουν διαφορές και ποιες είναι αυτές με τη βοήθεια όλων των πινάκων που θα ακολουθήσουν σε αυτή τη πτυχιακή εργασία. 1 Μια τάπα σαξοφώνου είναι κατασκευασμένη από δέρμα, τσόχα, χαρτόνι και στο κέντρο της έχει έναν ανακλαστήρα. Τοποθετείτε πάνω στα κλειδιά του οργάνου ώστε να κλείνει όλες τις οπές του. 2 Όλες οι δερμάτινες τάπες σαξοφώνου φέρνουν στο κέντρο τους από ένα ανακλαστήρα άλλες φορές πλαστικό και άλλες μεταλλικό. Ο ανακλαστήρας χρησιμοποιείται για να κρατάει σταθερά τις τάπες πάνω στα κλειδιά και για να δημιουργούνται κάποιες ανακλάσεις μέσα στο όργανο οι οποίες είναι απαραίτητες για το ηχόχρωμα του σαξοφώνου. 6

Κεφάλαιο Α Ιστορική Προσέγγιση Του Σαξοφώνου Το σαξόφωνο δημιουργήθηκε το 1840 από τον Αδόλφο Σάξ (Εικ.1) (1814-1894), βέλγο κατασκευαστή μουσικών οργάνων,φλαουτίστα και κλαρινετίστα 3. Παρόλο του ότι είχε κατασκευάσει σαξόφωνα σε αρκετά μεγέθη μέχρι τις αρχές του 1840, για 6 χρόνια δεν έλαβε καμία ευρεσιτεχνία για το όργανο μέχρι τις 28 Ιουνίου του 1846. Η πρώτη επίσημη παρουσίαση του μπάσου σαξοφώνου σε ντο στο ευρύ κοινό ήταν σε μία έκθεση στις Βρυξέλες το 1841. Για το χρονικό διάστημα που ίσχυε το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (1846-1866 ) κανένας άλλος εκτός από το εργοστάσιο του Σαξ δε θα μπορούσε νόμιμα να κατασκευάσει ή να τροποποιήσει τα όργανα. Όμως, δεν ήταν λίγες οι φορές που η αποκλειστικότητα του Σαξ παραβιάστηκε από τους ανταγωνιστές του. Η πρόθεση του Σαξ ήταν να εφεύρει ένα νέο όργανο που θα μπορούσε να παρέχει στις μουσικές μπάντες και στις ορχήστρες μπάσο ήχο, στο τμήμα των ξύλινων και χάλκινων πνευστών. Έτσι, το τμήμα αυτό θα ηχούσε καθαρά και με μεγάλη ακουστική δύναμη, ώστε να χρησιμοποιείται σε εξωτερικούς χώρους. Μέχρι σήμερα η πηγή έμπνευσης του Σαξ για την δημιουργία του σαξοφώνου παραμένει άγνωστη, αλλά υπάρχουν κάποιες ενδείξεις που ίσως καθιστούν το ophicleide 4 πηγή έμπνευσης του Σαξ. Εικ 1: Ο Αδόλφος Σαξ (1814-1894) 5 3 4 5 Αναφορά στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια www.wikipedia.org Πνευστό μουσικό όργανο του 18 ου αιώνα. http://www.britannica.com/eb/art-14109 7

Η βασική πηγή έμπνευσης του Σαξ Το ophicleide (όφικλεϊντ) (Εικ.2) εφευρέθηκε το 1817 από το Γάλλο κατασκευαστή μουσικών οργάνων Jean Hilaire Aste (1775-1840). Κατείχε σημαντική θέση στο τμήμα των χάλκινων πνευστών, στις ορχίστρες του ρομαντισμού 6. Η λειτουργία του βασίζεται στο φύσημα μέσω περιστομίου, όμοιο με αυτό των χάλκινων πνευστών. Τα σημαντικότερα μέλη της οικογένειας ophicleide ήταν κουρδισμένα σε σιb, ντο, μιb και φα. Το μπάσο ophicleide, το οποίο ήταν το πιο δημοφιλές, είναι κουρδισμένο σε σιb ή ντο. Πρωτοεμφανίστηκε σε παρτιτούρα για την όπερα Olimpie του Gaspare Spontini το 1819. Μεταγενέστερα, το ίδιο όργανο κάνει την εμφάνισή του και σε άλλα μουσικά έργα όπως στο Elias του Felix Mendelssohn (1809-1847), και στη Φανταστική συμφωνία (Fantastique Symphonie) του Hector Berlioz (1803-1869). Κατά την διάρκεια επισκευής ενός Ophicleide ο Σαξ θέλοντας να πειραματιστεί τοποθέτησε ένα επιστόμιο ξύλινων πνευστών στο στόμιο του οργάνου. Το ηχητικό αποτέλεσμα ήταν τόσο ικανοποιητικό που άλλαξε την ιστορία της μουσικής μέσα από την μετέπειτα έμπνευση και κατασκευή του Σαξοφώνου. Εικ.2 : Jean Hilaire s Aste Ophicleide του 1860 6 στη Δυτική Ευρώπη. O Ρομαντισμός αποτελεί καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα 8

Μια διαφορετική εκδοχή Σύμφωνα με την Ουγγρική μουσική παράδοση το Ούγγρο-ρομανικό tarogato (ταρογκάτο) (Εικ 3), σύμβολο του Ουγγρικού μουσικού εθνικισμού, ήταν το όργανο πάνω στο οποίο βασίστηκε ο Σαξ για την κατασκευή του σαξοφώνου και όχι στο ophicleide. Η συγκεκριμένη εκδοχή δεν τεκμηριώνεται καθώς το tarogato, μέχρι τον 18ο αιώνα ήταν ένας απλός τύπος αρχαίου όμποε. Συγκρινόμενο με άλλα όργανα το tarogato μοιάζει κατά πολύ με το σοπράνο σαξόφωνο. Παρόλα αυτά, δεν μπορεί ο Σαξ να εμπνεύστηκε από αυτό διότι το σύγχρονο tarogato με το ενιαίο επιστόμιο με καλαμάκι δεν είχε ανακαλυφθεί μέχρι τη δεκαετία του 1890, αλλά εφευρέθηκε πολύ μετά το σαξόφωνο. 7 Εικ 3: Το Tarogato με το ενιαίο επιστόμιο με καλαμάκι 8 7 8 Αναφορά στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια www.wikipedia.org http://en.wikipedia.org/wiki/image:tarogato.jpg 9

Η οικογένεια του Σαξοφώνου (Εικ 4) Το σαξόφωνο ανήκει στην οικογένεια των ξύλινων πνευστών και παίζεται φυσώντας από ένα ενιαίο επιστόμιο με καλάμι όπως το κλαρίνο. Αρχικά αποτελούσε ένα από τα βασικά όργανα στις ορχήστρες και στις στρατιωτικές μπάντες. Μετέπειτα χρησιμοποιήθηκε στη τζαζ μουσική καταλαμβάνοντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο συγκεκριμένο είδος μουσικής. Η παρουσία του σαξοφώνου είναι επίσης έντονη στην ποπ μουσική, αλλά και σε μεγάλες μπάντες ξύλινων και χάλκινων πνευστών. 9 Υπάρχουν δύο οικογένειες σαξοφώνων καθεμιά από τις οποίες αποτελείται από επτά όργανα. Η πρώτη είναι η ορχηστρική οικογένεια, η οποία αποτελείται από τα όργανα κουρδισμένα στα κλειδιά του ντο και του φα και η δεύτερη οικογένεια σαξοφώνων είναι αυτή των στρατιωτικών μπαντών, η οποία αποτελείται από όργανα κουρδισμένα στα κλειδιά μιb και σιb. Κάθε οικογένεια αποτελείται από το sopranino (σοπρανίνο), το soprano (σοπράνο), το alto (άλτο), το tenor (τενόρο), το baritone (βαρύτονο), το bass (μπάσο) και το contra bass (κόντρα μπάσο). Όλα τα σαξόφωνα αποτελούνται από τρία μέρη. Το λαιμό, το κυρίως σώμα και τη καμπάνα που κατασκευάζονται από ορείχαλκο, όπως και τα κλειδιά. 9 Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογίας Μουσικών Οργάνων 1 10

Εικ 4 : Η οικογένεια του σαξοφώνου 10 10 http://content.answers.com/main/content/wp/en/tham6/2/22/288pxjayceastonsaxfamily:jpg 11

Το σοπρανίνο σαξόφωνο Το sopranino (σοπρανίνο) σαξόφωνο (Εικ 5) είναι το μικρότερο μέλος της οικογένειας των σαξοφώνων. Είναι κουρδισμένο σε μιb και ακουστικά βρίσκεται μια οκτάβα πάνω από το άλτο (alto) σαξόφωνο. Έχει 22 κλειδιά, όπως τα περισσότερα μέλη της οικογένειας και έχει έκταση δυόμιση οκτάβες από σιb σε φα#. Ο ήχος που παράγει το σοπρανίνο είναι τονικά υψηλός, ενώ ταυτόχρονα είναι αρκετά γλυκός. Παρόλο του ότι χρησιμοποιείται από λίγους οργανοπαίχτες, παράγεται από πολλές εκ των μεγαλύτερων κατασκευαστικών εταιριών στον κόσμο. Το σώμα του διακρίνεται για την απουσία οποιασδήποτε καμπύλης, δηλαδή είναι τελείως ευθύ. Η Οrsi και η Yanigasawa είναι η μόνες εταιρείες που κατασκευάζουν σοπρανίνο με κυρτή καμπάνα και κυρτό λαιμό (Εικ6). Γνωστοί οργανοπαίχτες όπως ο Anthony Braxton (γεν. 1945), o Roscoe Mitchell (γεν.1940) και ο Martin Archer (γεν. 1946) παίζουνε με σοπρανίνο σαξόφωνο. Εικ.5 : Σοπρανίνο εταιρίας Selmer paris 11 Εικ.6 : Σοπρανίνο εταιρίας Orsi 12 11 12 http://www.amsterdamwinds.nl/shop/images/sopranino2jpg http://www.shwoodwind.com.uk/reviews/saxes/sop/images/orsi%20sopranino.jpg 12

Το σοπράνο σαξόφωνο Το δεύτερο μέλος της οικογένειας σαξοφώνων είναι το soprano (σοπράνο) σαξόφωνο (Εικ.7). Είναι κουρδισμένο σε σιb και ηχεί μια οκτάβα πάνω από το τενόρο. Η έκταση του είναι δυόμιση οκτάβες. Υπάρχουν και αρκετά σοπράνο σαξόφωνα που είναι κουρδισμένα σε ντο, αλλά δεν είναι τόσο δημοφιλή. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το σοπράνο σαξόφωνο μοιάζει αρκετά με ένα κλαρίνο, αλλά ηχεί δυνατότερα στις υψηλές νότες. Το συγκεκριμένο σαξόφωνο είναι συνήθως ευθύ και σπανίως με κυρτή καμπάνα ή με κυρτό λαιμό ή με συνδυασμό των παραπάνω. 13 Γνωστοί μουσικοί που παίζουν με σοπράνο σαξόφωνο είναι ο John Coltraine, o Joe Farrell, o Dave Coz και o Fela Kuti. Εικ 7 : Ευθύ σοπράνο σαξόφωνο 14 13 14 Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογίας Μουσικών Οργάνων 1 http://www.kesslermusic.com/sterlingselmers/soprano/sax.jpg 13

Το άλτο σαξόφωνο Το alto (άλτο) σαξόφωνο (Εικ.8) είναι το τρίτο μέλος της οικογένειας και είναι το όργανο το οποίο χρησιμοποιείται από τους περισσότερους ερασιτέχνες και επαγγελματίες σαξοφωνίστες. Κατασκευάζεται από ορείχαλκο με κυρτή καμπάνα και κυρτό λαιμό. Έχει έκταση δυόμιση οκτάβες από σιb έως φα#, έχει 22 κλειδιά και είναι κουρδισμένο σε Μιb. Είναι το μόνο όργανο της οικογένειας για το οποίο έχουν γραφτεί αρκετά κλασικά κονσέρτα. Στην τζαζ μουσική θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα μουσικά όργανα. 15 Υπάρχουν αρκετοί γνωστοί σαξοφωνίστες που παίζουν με άλτο σαξόφωνο. Ένας από αυτούς είναι ο καταπληκτικός Charlie Parker (1920-1955) o οποίος χάρισε μοναδικές στιγμές στους λάτρεις της τζαζ στη σύντομη ζωή του καθώς αξίζει να αναφέρουμε ότι πέθανε σε ηλικία μόλις 35 χρόνων. Επίσης, ένας εξίσου σημαντικός σαξοφωνίστας είναι ο Paul Desmond ( 1924-1977), γνωστός για την εκτέλεσή του στο Take Five του Dave Brubeck (1920 ). Εικ 8: Άλτο Σαξόφωνο 15 Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογίας Μουσικών Οργάνων 1 14

Το τενόρο σαξόφωνο Το tenor (τενόρο) σαξόφωνο (Εικ.10) είναι το τέταρτο σε σειρά στην οικογένεια των σαξοφώνων. Είναι ένα μεσαίου μεγέθους σαξόφωνο, κουρδισμένο σε σιb. Κατασκευάζεται όπως και το άλτο (Alto) σαξόφωνο με κυρτή καμπάνα και κυρτό λαιμό αλλά είναι λίγο μεγαλύτερο. Η έκτασή του είναι δυόμιση οκτάβες από σιb σε φα# και έχει 22 κλειδιά. 16 Στις αρχές του 20ου αιώνα αρκετές κατασκευαστικές εταιρίες σαξοφώνων παρήγαγαν ένα σαξόφωνο το οποίο ήταν ελάχιστα πιο μικρό απ το τενόρο και πιο μεγάλο απ το άλτο. Το σαξόφωνο αυτό ονομάστηκε c melody (ντο μελωδικό) (Εικ 9) καθώς ήταν κουρδισμένο σε ντο. Στίς δεκαετίες του 1950 και 1960 χρησιμοποιήθηκε ευρέως στο Rhythm and Blues, στο Rock n Roll και στην αφρικανική μουσική. 17 Εικ 9 : Ντο μελωδικό Σαξόφωνο εταιρίας Martin 18 Εικ 10 : Τενόρο σαξόφωνο με μαύρο Βερνίκι 19 16 17 18 19 Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογίας Μουσικών Οργάνων 1. Αναφορά στο βιβλίο του Michael Segell, The Devil s Horn. http://www.shwoodwind.co.uk/reviews/saxes/misc/martin C Melody http://www.tenorsaxophone.us/tenor_saxophone_pictures_html 15

Το βαρύτονο σαξόφωνο Το baritone (βαρύτονο) σαξόφωνο (Εικ.11) είναι το τρίτο μεγαλύτερο και πιο μπάσο σαξόφωνο της οικογένειας. Είναι κουρδισμένο σε σιb και ηχεί μια οκτάβα κάτω από το άλτο σαξόφωνο. Έχει ένα παραπάνω κλειδί, δηλαδή 23 κλειδιά. Η έκταση του είναι δυόμιση οκτάβες και μια νότα από λα έως φα#. 20 Χρησιμοποιείται σε κουαρτέτα σαξοφώνων και έχει πολύ μικρό σολιστικό ρεπερτόριο. Γνωστοί σαξοφωνίστες που παίζουν με βαρύτονο σαξόφωνο είναι ο Pepper Adams (1930-1986), o James Carter(1969) και o Jean Marie Londeix (1932). Εικ 11 : Βαρύτονο Σαξόφωνο εταιρίας Selmer Paris 21 20 21 Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογίας Μουσικών Οργάνων 1 http://www.selmer.fr 16

Το μπάσο και κόντρα μπάσο σαξόφωνο Το bass (μπάσο) σαξόφωνο (Εικ.12) είναι το δεύτερο μεγαλύτερο μέλος της οικογένειας. Σχεδιαστικά είναι όμοιο με το βαρύτονο σαξόφωνο αλλά είναι αρκετά μεγαλύτερο. Όπως και το βαρύτονο, έτσι και το μπάσο και το contra bass (κοντρα μπάσο) (Εικ 13) έχουν 23 κλειδιά και η έκτασή τους είναι δυόμιση οκτάβες και μία νότα από λα έως φα#. Το μπάσο είναι κουρδισμένο σε σιb όπως και το κόντρα μπάσο κλαρίνο, ενώ το κόντρα μπάσο σαξόφωνο είναι κουρδισμένο σε μιb. Το ύψος του κόντρα μπάσου ξεπερνάει τα 1,9 μέτρα και ζυγίζει περίπου 20,5 κιλά. 22 Υπάρχουν μόνον δεκαπέντε τέτοια σαξόφωνα σε ολόκληρο τον κόσμο, τα οποία κατασκευάστηκαν από τον Conn ή τον Εvette στη δεκαετία του 1920. Τo κόντρα μπάσο σαξόφωνο χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα μόνο για πειραματικούς σκοπούς και το κόστος αγοράς του είναι πολύ υψηλό. Εικ 12 : Μπάσο Σαξόφωνο του 1932 23 Εικ 13 : Fred Bayer s κόντρα μπάσο σαξόφωνο 24 22 23 24 Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογίας Μουσικών Οργάνων 1 http://www.shwoodwind.co.uk/reviews/saxes/bari/images/panam%20bass.jpg http://usahorn.com/bass/tubax_sm.jpg 17

Yamaha Musical Instruments Μερικές από τις εταιρίες που ασχολούνται μεταξύ άλλων και με τη κατασκευή σαξοφώνου είναι η Selmer Paris, η Keilwerth, η Yanagisawa, η Guardala και η Yamaha. Το όργανο πάνω στο οποίο έχει βασιστεί η παρούσα διπλωματική εργασία είναι το άλτο σαξόφωνο Yamaha YAS 32. Γι αυτό τον λόγο, οφείλουμε να κάνουμε μια μικρή αναφορά στην ιστορία της εταιρείας Yamaha, η οποία είναι σήμερα η μεγαλύτερη κατασκευαστική εταιρία μουσικών οργάνων στο κόσμο. Η Yamaha είναι η εμπορική επωνυμία δύο ανεξάρτητων ιαπωνικών εταιριών. Η μία είναι η Yamaha Corporation, η οποία παράγει μουσικά όργανα και ηλεκτρονικά, και η άλλη είναι η Yamaha Motors, η οποία κατασκευάζει μοτοσικλέτες και παντός είδους μηχανές. Η ιστορία αναφέρει ότι το έτος 1887 στη πόλη Hamatsou (Χαμάτσου) ένας δάσκαλος έδωσε ένα ξύλινο πνευστό για επισκευή σε έναν ντόπιο ωρολογοποιό ονόματι Taracunisu Yamaha (Ταρακουνίσου Γιαμάχα). Ο Yamaha κατάφερε με μεγάλη επιτυχία να επισκευάσει το όργανο και αποφάσισε να εγκαταλείψει την επισκευή των ρολογιών προκειμένου να ασχοληθεί με την επισκευή και κατασκευή μουσικών οργάνων. Φαίνεται πως η ενασχόληςή του με τη επισκευή του πνευστού οργάνου διεύρυνε τους δημιουργικούς του ορίζοντες. Στις 12 Οκτωβρίου του 1897 ιδρύει την εταιρία Nipon Gaki (Νίπον Γκάκι), που σημαίνει «Μουσικά Όργανα Ιαπωνίας». Η εταιρεία του έγινε γνωστή στο εξωτερικό σε σύντομο χρονικό διάστημα καθιστώντας την μια από τις σημαντικότερες κατασκευάστριες εταιρείες πνευστών οργάνων. Από το 1900 η εταιρία άρχισε να κατασκευάζει όρθια πιάνα και στη συνέχεια πιάνα με ουρά. Με αυτόν τον τρόπο, ο τζίρος της εταιρίας αυξήθηκε ραγδαία. Μετά τον θάνατο του ιδρυτή της το έτος 1917, τη διοίκηση της εταιρίας αναλαμβάνει ο Chiyomaru Amanu (Τσιγιομάρου Αμάνου). Τα κέρδη της εταιρείας συνέχισαν να αυξάνονται ραγδαία και αυτό είχε ως αποτέλεσμα η Yamaha Comporation να καθιερωθεί παγκοσμίως στο χώρο κατασκευής μουσικών οργάνων και να έχει σήμερα στο ενεργητικό της 25.000 υπαλλήλους. 25 25 Αναφορά στην ιστορία της Yamaha από το www.saxontheweb.com 18

Κεφάλαιο B ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΣΑΞΟΦΩΝΟΥ Υλικά Κατασκευής Σαξοφώνου Σχεδόν όλα τα σαξόφωνα κατασκευάζονται από ορείχαλκο (70%-85% από χαλκό και 15%-30% από ψευδάργυρο ). Ανήκουν όμως στα ξύλινα πνευστά και όχι στα χάλκινα. Αυτό συμβαίνει διότι τα όργανα διαχωρίζονται σε ξύλινα και χάλκινα σύμφωνα με τη μέθοδο παραγωγής του ήχου και όχι σύμφωνα με το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένα. Ο ορείχαλκος χρησιμοποιείται για τη κατασκευή του σκελετού του οργάνου. Επίσης, χρησιμοποιείται στα καπάκια των κλειδιών, στις ράβδους που ενώνουν τα κλειδιά μεταξύ τους και στις μικρές βίδες, που συνδέουν τις ράβδους με το σώμα του οργάνου. Τα ελατήρια, τα οποία είναι αυτά που επαναφέρουν τα κλειδιά στη θέση τους μετά την απελευθέρωσή τους, κατασκευάζονται από χάλυβα. Από το 1920 σχεδόν όλα τα σαξόφωνα έχουν επαφές πάνω στα κλειδιά, οι οποίες είναι φτιαγμένες είτε από πλαστικό είτε από το κέλυφος ενός μαλακίου ονόματι ναυτίλος. Μοιάζουν με λεία διακοσμητικά κομμάτια και τοποθετούνται εκεί όπου τα δάκτυλα αγγίζουν το όργανο. Αξίζει να αναφερθεί ότι από την εταιρία Grafton κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του 1950 σαξόφωνα από διαφορετικά υλικά, όπως το πλαστικό σαξόφωνο και σπάνια ξύλινα σαξόφωνα. Διάφοροι κατασκευαστές σαξοφώνων είχαν πειραματιστεί πάνω στην κατασκευή ενός λαιμού σαξοφώνου από στέρεο ασήμι καλής ποιότητας. Πιθανότατα όμως πρόκειται για μία περίπτωση ενός συμβατικού λαιμού από ορείχαλκο επαργυρωμένου, η οποία προσδιορίστηκε μάλλον εσφαλμένα ως κατασκευασμένη από ατόφιο ασήμι. 26 26 Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογίας Μουσικών Οργάνων 2 & 3 19

Το τελείωμα κατασκευής της επιφάνειας Μετά την ολοκλήρωση του κυρίου σώματος του οργάνου, οι κατασκευαστές εφαρμόζουν συνήθως ένα λεπτό επίστρωμα καθαρής ή χρωματισμένης λάκας ή ασημιού πάνω από τον γυμνό ορείχαλκο. Η επένδυση αυτή χρησιμεύει για την προστασία του ορείχαλκου από την διάβρωση που προκαλεί η υγρασία της ατμόσφαιρας και δίνει μία ωραία και ευχάριστη εμφάνιση στο όργανο. Πριν το 1930, τα όργανα διατίθενται σε τρία είδη επιφάνειας. Με γυμνό χαλκό (χωρίς επένδυση), με ασημένια επένδυση και τέλος με χρυσή επένδυση. Αναφέρουμε εδώ ότι η χρυσή επένδυση εφαρμόζεται πάνω από την ασημένια. Μερικά όργανα του 1920 κατασκευάζονταν με φλοίδα από ασήμι στην επιφάνεια τους, στο σκελετό και στη καμπάνα ενώ τα κλειδιά ήταν επίχρυσα. Μεταξύ του 1940 και 1960 μερικά όργανα καλύφθηκαν με νικέλιο ως φθηνότερη εναλλακτική λύση. Μεταξύ 1970 και 1990 μερικά όργανα των κυρίαρχων εταιριών κατασκευάζονταν με λουστραρισμένο σώμα από λάκα και επαργυρωμένο λαιμό και καμπάνα. Η καθαρή λάκα είναι το πιο συνηθισμένο υλικό που χρησιμοποιείται στις επιφάνειες των σαξοφώνων. Σήμερα για λόγους καλαισθησίας χρησιμοποιούνται διαφορετικοί χρωματισμοί λάκας όπως η μαύρη. Οι περισσότεροι κατασκευαστές δέχονται ειδικές παραγγελίες σχετικά με το χρώμα επένδυσης της λάκας. Στα περισσότερα όργανα υπάρχει η δυνατότητα να απογυμνωθούν και να ξανακαλυφθούν με διαφορετικό χρώμα. Στη εικόνα 14 που βρίσκεται στην επόμενη σελίδα απεικονίζονται 4 είδη άλτο σαξοφώνου με διαφορετικές επιφάνειες. Το πρώτο από αριστερά με επίχρυση λάκα, το δεύτερο με μαύρη λάκα, το τρίτο με επαργυρωμένη επιφάνεια και το τελευταίο με επιφάνεια χωρίς βερνίκι. 20

(α) (β) (γ) (δ) Εικ.14 : 4 άλτο σαξόφωνα εταιρίας Yamaha με 4 διαφορετικές επιφάνειες α) Επίχρυση λάκα, β) μαύρη λάκα, γ) επαργυρωμένη επιφάνεια και δ) επιφάνεια χωρίς βερνίκι. 27 27 http://www.altosaxophone.us/yamaha_alto_82z_pics.jpg 21

Τα επιστόμια Τα επιστόμια κατασκευάζονται από διάφορα υλικά όπως κράμα μετάλλων. Σε αυτά τα υλικά συμπεριλαμβάνεται ο εβονίτης 28 (λαστιχένια ράβδος ή βουλκανισμένο λάστιχο), το πλαστικό και το μέταλλο. Τα πιο ασυνήθιστα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι το ξύλο, το γυαλί, το κρύσταλλο, και τέλος το κόκαλο. Τα μεταλλικά επιστόμια θεωρούνται ότι έχουν έναν διακριτικό ήχο και συχνά τα περιγράφουν φωτεινότερα από τα συνηθισμένα. Μερικοί σαξοφωνίστες όπως ο Larry Monroe πιστεύουν ότι τα πλαστικά επιστόμια δεν παράγουν καλό ήχο. Άλλοι όπως ο Jan Carbarek υποστηρίζουν ότι το υλικό έχει ελάχιστη επίδραση στον ήχο και ότι οι φυσικές διαστάσεις είναι αυτές που δίνουν σ ένα επιστόμιο το χρώμα του τόνου του. Τα επιστόμια με τον ανασκαμμένο κοίλο χώρο είναι πιο πιστά στο αρχικό σχέδιο του Σαξ. Αυτά παρέχουν ένα μαλακότερο ή λιγότερο τσιριχτό ήχο και προτιμούνται από μερικούς σαξοφωνίστες για κλασικό παίξιμο. Συχνά οι σαξοφωνίστες της τζαζ και της ποπ μουσικής παίζουν με λεπτού διαφράγματος 29 επιστόμια. Αυτά είναι διαμορφωμένα έτσι ώστε το διάφραγμα του επιστομίου να είναι πιο κοντά στο καλάμι. Αυτό παράγει έναν φωτεινότερο ήχο, ο οποίος ξεχωρίζει ευκολότερα μέσα σε μια μπάντα ή ανάμεσα σε ενισχυμένα όργανα. Οι κλασικοί εκτελεστές επιλέγουν συνήθως ένα επιστόμιο με μικρότερο άνοιγμα άκρων και χαμηλότερο διάφραγμα. Αυτός ο συνδυασμός παρέχει έναν σκοτεινότερο και σταθερότερο ήχο. Οι περισσότεροι σαξοφωνίστες παίζουν με επιστόμια από εβονίτη που έχουν στρογγυλό ή τετραγωνικό εσωτερικό χώρο. Στην εικόνα 15 απεικονίζονται επιστόμια κατασκευασμένα από εβονίτη της εταιρίας Selmer Paris, ενώ στην εικόνα 16 απεικονίζεται ένα Μεταλλικό επιστόμιο. Τα επιστόμια και στις δυο φωτογραφίες (επόμενη σελίδα) χρησιμοποιούνται σε άλτο σαξόφωνο. 28 O εβονίτης είναι ένα χημικό παρασκεύασμα που έχει χρώμα μαύρο. Αποτελείται από καουτσούκ, θείο, γομαλάκα και ρητίνη. 29 του επιστομίου και του καλαμιού. Το διάφραγμα σένα επιστόμιο είναι η απόσταση που υπάρχει μεταξύ του πάνω χείλους 22

Εικ.15 : Επιστόμια κατασκευασμένα από Εβονίτη εταιρίας Selmer Paris για Άλτο σαξόφωνο 30 Εικ.16 : Μεταλλικό επιστόμιο για άλτο σαξόφωνο 31 30 31 http://www.tasset.com http://www.runyonproductions.com 23

Το καλάμι Το καλαμάκι του σαξοφώνου είναι πιο πλατύ από αυτό του κλαρινέτου και με μεγαλύτερο μήκος. Φυσικά για κάθε διαφορετικό μέγεθος σαξοφώνου υπάρχει και ένα διαφορετικό μέγεθος καλαμιού. Τα καλαμάκια είναι διαθέσιμα στο εμπόριο από πολλές εταιρίες κατασκευασμένα από διάφορα υλικά όπως από φυσικό καλάμι, πλαστικοποιημένα (plasticover) καθώς επίσης και από ανθρακονύματα. Ο κάθε εκτελεστής πειραματίζεται με διαφορετικού πάχους καλαμάκια ώστε να καταλήξει σ αυτά που ταιριάζουν στο επιστόμιο του και στο ύφος του παιξίματος του. Συνήθως το πάχος μετριέται χρησιμοποιώντας μια αριθμητική κλίμακα που κυμαίνεται από το 1 έως το 5. Οι υψηλότεροι αριθμοί δείχνουν τα σκληρότερα καλαμάκια και τα μεγαλύτερα σε πάχος. Οι αρχάριοι αρχίζουν συχνά με καλαμάκια που βρίσκονται σε κλίμακα 2 ή 2,5. Στην συνέχεια, όταν καταφέρουν να ελέγχουν περισσότερο τη δύναμη των στοματικών μυών χρησιμοποιούν καλαμάκι της κλίμακας 3. Οι πιο έμπειροι χρησιμοποιούν καλαμάκι κλίμακας από 3.5 έως 5 ανάλογα με την επιλογή του επιστομίου και την ιδιαίτερη προτίμηση τους. 32 Στην εικόνα 17 απεικονίζονται δυο διαφορετικά είδη από καλάμι. Εικ.17 : Δύο καλαμάκια για άλτο και τενόρο σαξόφωνο 33 32 33 Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογίας Μουσικών Οργάνων 3 http://www.answers.com/topic/reed-instument-1 24

AΚΟΥΣΤΙΚΗ ΣΑΞΟΦΩΝΟΥ Βασικές έννοιες για την κατανόηση της ακουστικής του Σαξοφώνου Στάσιμο Κύμα Στάσιμο κύμα έχουμε σ ένα κλειστό χώρο όπου τα ηχητικά κύματα που κινούνται προς μία κατεύθυνση αλληλεπιδρούν με τα κύματα που κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση, με αποτέλεσμα να σχηματίζουν ένα ενιαίο ενισχυμένο κύμα. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε ένα κλειστό σωλήνα με δύο μικρά ανοίγματα στις δύο άκρες του. Αν φυσήξουμε από το ένα άκρο θα έχουμε ένα ηχητικό κύμα που κινείται προς τα δεξιά και ανακλάται από το δεξιό μέρος του σωλήνα και ένα ηχητικό κύμα προς τα αριστερά που ανακλάται από το αριστερό μέρος του σωλήνα. Τα κύματα που κινούνται προς τα δεξιά αντιδρούν με τα κύματα που κινούνται προς τα αριστερά και σχηματίζουν ένα στάσιμο κύμα σε συχνότητα η οποία εξαρτάται από το μήκος του σωλήνα. Διάδοση του ήχου Αν ένα σωματίδιο αέρα απομακρυνθεί από την αρχική του θέση, οι ελαστικές δυνάμεις του αέρα τείνουν να αποκαταστήσουν την αρχική του θέση. Λόγο της αδράνειας αυτής, το σωματίδιο προσπερνά τη θέση ηρεμίας, ενεργοποιώντας ελαστικές δυνάμεις προς την αντίθετη κατεύθυνση. Κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια ταλάντωση η οποία διαδίδει τον ήχο σε όλη τη μάζα του αέρα. Ο ήχος διαδίδεται σε όλα τα ελαστικά μέσα όπως στον αέρα, στα αέρια, στα υγρά και στα στερεά. 25

Μήκος κύματος και Συχνότητα Μήκος κύματος είναι η απόσταση κατά την οποία μετακινείται το κύμα μέσα στο χρόνο που χρειάζεται για να συμπληρωθεί μία περίοδος. Μπορεί να εκφραστεί σαν η απόσταση από ένα σημείο σε περιοδικό κύμα μέχρι το αντίστοιχο σημείο της επόμενης περιόδου του κύματος. Το πλήθος των περιόδων ανά δευτερόλεπτο είναι η συχνότητα. Το μήκος κύματος κα η συχνότητα συνδέονται ως εξής : Το μήκος κύματος (μετρούμενη σε m.) ισούται με τη ταχύτητα του ήχου (σε m/s) προς τη συχνότητα (σε Ηz) δηλαδή η συχνότητα ισούται με το λόγο της ταχύτητας του ήχου προς το μήκος κύματος. Αρμονικές συχνότητες Αρμονικές συχνότητες καλούνται το πλήθος των συχνοτήτων που είναι ακέραια πολλαπλάσια της θεμελιώδους συχνότητας (πρωταρχικής ή βασικής συχνότητας). Αυτές οι συχνότητες παράγονται από την ταλάντωση των κλασμάτων του ηχογόνου σώματος. Δηλαδή εάν έχουμε θεμελιώδη συχνότητα f1=440 Hz τότε η δεύτερη αρμονική συχνότητα είναι f2= 2 x f1, η Τρίτη f3=3 x f1, η τέταρτη f4=4 x f1 κ.ο.κ.. 26

Η πηγή ενέργειας Ο εκτελεστής φυσώντας, παράγει ένα ρεύμα αέρα το οποίο ασκεί πίεση στον αέρα που βρίσκεται μέσα στο όργανο. Η πίεση αυτή, είναι προφανές ότι, πρέπει να υπερβαίνει την πίεση της ατμόσφαιρας. Η ενέργεια η οποία μεταφέρεται στο όργανο με αυτό τον τρόπο, δημιουργεί μια συνεχή και όχι ταλαντευόμενη δύναμη. Ο ήχος όμως παράγεται από ταλαντευόμενη ροή αέρα. Στο σαξόφωνο το καλάμι ενεργεί ως βαλβίδα ταλάντωσης. Ο αέρας από το στόμα του εκτελεστή προσκρούει στο καλάμι και τίθεται με αυτό τον τρόπο σε ταλάντωση. Μπαίνοντας στο σώμα του οργάνου, θέτει σε ταλάντωση τον αέρα που βρίσκεται μέσα στο όργανο. Η ταλάντωση αυτή σε συνδυασμό με το φαινόμενο των ανακλάσεων του αέρα μέσα στο όργανο, παράγει ήχο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εν λόγω κίνηση δημιουργείται από δύο διαφορετικές συνιστώσες. Την ταλάντωση της μάζας του αέρα και τη διαφορά μεταξύ της πίεσης που ασκείται στον αέρα από το στόμα του εκτελεστή και αυτήν της ατμόσφαιρας. Την στιγμή που ο αέρας πάλλεται μέσα στο σαξόφωνο, κάποια από την ενέργεια ακτινοβολείται ακτινωτά έξω από την καμπάνα και από τις όποιες ανοικτές τρύπες υπάρχουν. Μια πολύ μεγαλύτερη ποσότητα ενέργειας χάνεται με τη μορφή τριβής του αέρα με τα τειχία. Σε μία συνεχή νότα παρατεταμένης ή μεγάλης έντασης, η χαμένη αυτή ενέργεια αντικαθίσταται από την ενέργεια που εισάγεται από τον ίδιο σαξοφωνίστα. Τα μόρια του αέρα μέσα το σαξόφωνο πάλλονται ευκολότερα σε κάποιες συχνότητες από ότι σε άλλες. Οι συχνότητες αυτές των ταλαντώσεων εξαρτώνται από το μήκος του σωλήνα. Το μήκος αυτό ευθύνεται για το ότι η ταλάντωση του αέρα συντονίζεται ηχητικά σε συγκεκριμένες συχνότητες. Αυτοί οι συντονισμοί σε μεγάλο βαθμό καθορίζουν την συχνότητα εκτέλεσης και συνεπώς το μουσικό τόνο. Πρακτικά ο εκτελεστής ανοιγοκλείνοντας της βαλβίδες του οργάνου μεταβάλλει το μήκος του σωλήνα και αλλάζει τη συχνότητα της ταλάντωσης του αέρα μέσα στο όργανο κατά το δοκούν. Ας δούμε όμως τώρα κάθε ένα από αυτά τα συστατικά με μεγαλύτερη λεπτομέρεια. 34 34 φυσικής του Σύδνεϊ. Ακουστική σαξοφώνου στη ιστιοσελίδα http://www.phys.unsw.edu.au του πανεπιστημίου 27

Το κλειδί για τη δημιουργία του ήχου Ο σημαντικότερος παράγοντας για τη δημιουργία ήχου μέσα από το σαξόφωνο είναι το καλάμι σε συνδυασμό με το επιστόμιο. Το καλάμι είναι ένα υλικό το οποίο είναι ελαστικό και μπορεί να λυγίζει πολύ εύκολα. Ουσιαστικά, μπορεί να ταλαντεύεται σαν ελατήριο από μόνο του. Υπό κανονικές συνθήκες η δόνηση του καλαμιού ελέγχεται από τους συντονισμούς του αέρα μέσα στο όργανο. Είναι αλήθεια όμως ότι η ταλάντωση του καλαμιού ελέγχει τη ροή του αέρα μέσα στο σαξόφωνο. Με αλλά λόγια και τα δύο αλληλοσυνδέονται. Ας φανταστούμε μία σταθερή ροή αέρα χωρίς δονήσεις και πώς αυτή εξαρτάται από τη διαφορά πίεσης μεταξύ του αέρα που βρίσκεται στη στοματική κοιλότητα του εκτελεστή και του αέρα που βρίσκεται στο επιστόμιο. Εάν αυξήσουμε αυτή τη διαφορά πίεσης, θα πρέπει να περνάει περισσότερος αέρας μέσα από το στενό άνοιγμα μεταξύ της άκρης του καλαμιού και της άκρης του επιστομίου. Αν θέλαμε να απεικονίσουμε το αποτέλεσμα αυτό θα καταλήγαμε σε μια γραφική παράσταση η οποία θα είχε μια μορφή όπως αυτή που φαίνεται στο παρακάτω γράφημα Εικ 18. Εικ 18 35 Παρόλα αυτά, καθώς η πίεση αυξάνεται σημαντικά λυγίζοντας το καλάμι, ενεργεί στη λεπτή άκρη του καλαμιού και τείνει να το σπρώξει προς τα πάνω έτσι ώστε να κλείσει το άνοιγμα μέσα από το οποίο μπαίνει ο αέρας. Αυτό απεικονίζεται γραφικά από το δεξί βέλος στο παρακάτω γράφημα. Πράγματι, εάν ένας σαξοφωνίστας φυσήξει αρκετά δυνατά το άνοιγμα κλείνει τελείως και η ροή του αέρα μηδενίζεται. 35 http://www.phys.unsw.edu.au/jw/graphics/saxreeddiagrams.gif 28

Η παραγωγή του ήχου Η παραγωγή του ήχου αρχίζει από τη στιγμή που ο σαξοφωνίστας βάλει το επιστόμιο στο στόμα του και φυσήξει ώστε να περάσει αέρας ανάμεσα στο καλάμι και στο επιστόμιο. Από εκείνη την στιγμή ο αέρας που βρίσκεται στο επιστόμιο, ενώ αρχικά ήταν στάσιμος, αποκτά ταχύτητα προκαλώντας αύξηση της πίεσης. Η πίεση του αέρα στο στόμα του μουσικού είναι ίση ή λίγο μεγαλύτερη από τη πίεση της ατμόσφαιρας. Έτσι λοιπόν, η διαφορά πίεσης ανάμεσα στο καλάμι και στο επιστόμιο υποχρεώνει το καλάμι να κλείσει σταματώντας τη ροή του αέρα μέσα στο επιστόμιο. Όταν όμως διακοπεί η ροή του αέρα μέσα στο επιστόμιο, η ταχύτητα της ροής μηδενίζεται, το καλάμι ανοίγει και επομένως η πίεση του αέρα μέσα στο επιστόμιο ξαναπαίρνει την αρχική της τιμή. Όταν ο μουσικός φυσήξει συνεχόμενα δημιουργεί συνεχόμενη ταλάντωση μεταξύ καλαμιού και επιστόμιου και έτσι το επιστόμιο δημιουργεί διαδοχικά πυκνώματα και αραιώματα της πίεσης του αέρα. Έτσι δημιουργούνται ηχητικά κύματα τα οποία διαδίδονται μέσα στο σωλήνα του σώματος του οργάνου. Οι ταλαντώσεις όμως περιέχουν πολλές ασυνάρτητες μεταξύ τους συχνότητες, οι οποίες δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστες στο άκουσμά τους. Για να μετατραπεί ο ήχος που παράγει το επιστόμιο σε μελωδία πρέπει να φιλτραριστεί. Δηλαδή, πρέπει να εξουδετερωθεί το μεγαλύτερο μέρος της ηχητικής ενέργειας που παράγει το επιστόμιο και να παραμείνουν μόνο οι συχνότητες εκείνες που είναι ακέραια πολλαπλάσια μιας θεμελιώδους συχνότητας. Το ρόλο του φίλτρου το παίζει το κυρίως σώμα του σαξοφώνου. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η γεωμετρική κατασκευή του οργάνου όσον αφορά την παραγωγή στάσιμων κυμάτων. 29

Στο κωνικό σωλήνα του σαξοφώνου, ο οποίος είναι ανοιχτός και στα δύο άκρα του, οι συχνότητες είναι F n = u/2l όπου L είναι το μήκος του σώματος του σαξοφώνου, u είναι η ταχύτητα του ήχου στον αέρα και n ο αριθμός της συχνότητας ο οποίος είναι ακέραιος. Άρα λοιπόν, σε ένα σοπράνο σαξόφωνο με μήκος σωλήνα L=0,42m και με ταχύτητα αέρος u=350m/s, όταν έχουμε κλειστές όλες τις τρύπες έχουμε θεμελιώδη συχνότητα F 1 =1Χ350/2Χ0,42 δηλαδή 416,6 Hz. Η συχνότητα αυτή αντιστοιχεί ηχητικά στη νότα σολ# της 3ης οκτάβας. Μπορούμε εύκολα να κάνουμε μια επαλήθευση της παραπάνω θεωρίας αναφέροντας ότι στο σοπράνο σαξόφωνο, κουρδισμένο σε σιb, όταν ο σαξοφωνίστας παίζει ντο ακούμε σιb άρα όταν παίζει σι b ακούμε σολ#. 30

Διαδικασία Ηχογράφησης Κεφάλαιο Γ Για αυτό το πείραμα χρειάζεται να ηχογραφηθεί η βασική οκτάβα του σαξόφωνου με πλαστικούς ανακλαστήρες έπειτα να γίνει τοποθέτηση δερμάτινων ταπών με μεταλλικό ανακλαστήρα πάνω στο όργανο και μετά να ηχογραφηθεί ξανά με τις καινούργιες τάπες. Τέλος χρησιμοποιώντας ένα αναλυτή φάσματος θα πρέπει να βρεθούν και από τις δύο ηχογραφήσεις το πλήθος των αρμονικών συχνοτήτων κάθε νότας έτσι ώστε να γίνει η σύγκριση των αποτελεσμάτων και να βγάλουμε το τελικό συμπέρασμα. Το πρώτο στάδιο του πειράματος αυτής της πτυχιακής εργασίας είναι η ηχογράφηση της βασικής οκτάβας του alto σαξοφώνου με τη διαδικασία που αναφέρουμε παρακάτω. Προκειμένου να ηχογραφηθούν τα δείγματα έπρεπε να εξασφαλισθεί η όσο το δυνατό μεγαλύτερη ηχητική ουδετερότητα στη χροιά του χρησιμοποιούμενου εξοπλισμού. Για το λόγο αυτό κρίθηκε αναγκαία η χρήση μικροφώνου με παντοκατευθυντικό πολικό διάγραμμα. Επίσης το χρησιμοποιούμενο μικρόφωνο θα έπρεπε να παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλή απόδοση στο τομέα του θορύβου αλλά και της ολικής αρμονικής παραμόρφωσης. Ως μικρόφωνο η απόδοση του οποίου καλύπτει τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά, επιλέχθηκε το DPA 4091. Την προενίσχυση του σήματος του εν λόγω μικροφώνου ανέλαβε ο μίκτης Soundcraft Spirit Folio SX. Ως μέσο εγγραφής χρησιμοποιήθηκε ένας Σταθμός Εργασίας Ψηφιακού Ήχου (Digital Audio Workstation) ο οποίος βασιζόταν σε υπολογιστή. Η κάρτα ήχου που χρησιμοποιήθηκε ήταν η RME HDSP 9632 τής σειράς Hamerfall DSP. Όλες οι ηχογραφήσεις έγιναν στο πρόγραμμα WaveLab τής Steinberg το οποίο βρισκόταν στην έκδοση 5.01a. Να σημειώσουμε επίσης ότι οι ηχογραφήσεις έγιναν με ανάλυση 24bit στα 192kHz. Οι ηχογραφήσεις αποθηκεύτηκαν σε αρχείο με επέκταση.wav το οποίο δίνει τη δυνατότητα αποθήκευσης ασυμπίεστου ψηφιακού ήχου κωδικοποιημένου κατά PCM (Pulse Code Modulation Κωδικοποίηση Διαμόρφωσης Παλμού). 31

Είναι χαρακτηριστικό να αναφέρουμε ότι οι αναλογικές είσοδοι Line In της κάρτας ήχου μας έδιναν 113dB λόγο σήματος προς θόρυβο (A-weighted) και πολύ χαμηλό jitter (κάτω του 1ns). Όλα τα καλώδια τα οποία χρησιμοποιήθηκαν κατά την ηχογράφηση ήταν τύπου balanced κατασκευασμένα από την κορυφαία εταιρεία Mogami με ακροδέκτες τύπου balanced της εταιρείας Neutrik. Κατά την ηχογράφηση ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην τοποθέτηση του μικροφώνου αφού το ζητούμενο ήταν η όσο το δυνατό λιγότερη αλλοίωση της χροιάς του οργάνου. Το μικρόφωνο στήθηκε στα 60 εκατοστά από τη καμπάνα του οργάνου με την κάψα του μικροφώνου να στοχεύει πλησίον του κέντρου της καμπάνας (off axis). Η γωνία τοποθέτησης ήταν 90 μοίρες. Οι ηχογραφήσεις έγιναν με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε αρχείο να περιέχει μία και μόνο νότα. Ο εκτελεστής απέδωσε κάθε νότα τρεις φορές προκειμένου να εξασφαλισθεί η όσο το δυνατό πληρέστερη απόδοση της κάθε νότας. Με αυτό τον τρόπο ήταν δυνατή η συγκριτική επιλογή των ηχητικών δειγμάτων ώστε η απόδοση της κάθε νότας να είναι όσο το δυνατό όμοια με τις υπόλοιπες. Οι νότες οι οποίες αποδόθηκαν ακολουθούσαν βήματα ημιτονίου και κάλυπταν όλο το εύρος εκτέλεσης του οργάνου από Σι ύφεση μέχρι Φα δίεση. 32

Γενική τοποθέτηση δερμάτινων ταπών με μεταλλικό ανακλαστήρα (resonator) σε άλτο σαξόφωνο Yamaha YAS 32 Μετά την ηχογράφηση του σαξοφώνου με τοποθετημένες δερμάτινες τάπες με πλαστικό ανακλαστήρα (resonator), η έρευνα αυτής της πτυχιακής εργασίας προϋποθέτει την αλλαγή των ταπών σε δερμάτινες τάπες με μεταλλικό ανακλαστήρα. Για να αφαιρεθούν οι προηγούμενες τάπες πρέπει να λυθεί ολόκληρος ο μηχανισμός πάνω από το κύριο σώμα του σαξοφώνου. Για να γίνει αυτό χρησιμοποιούμε κάποια βασικά εργαλεία. Ένα από αυτά είναι το εργαλείο το οποίο χρησιμοποιείται για την αφαίρεση των ελατηρίων, που κρατάνε στη σωστή θέση τα κλειδιά. Μετά από αυτήν την ενέργεια πρέπει να χρησιμοποιηθεί ένα κατσαβίδι για να ξεβιδωθούν όλες οι βίδες και οι άξονες που κρατάνε τα κλειδιά και το μηχανισμό μεταξύ τους. Τα κλειδιά και οι άξονες πρέπει να βγουν με τη σωστή σειρά πάνω από το σώμα του οργάνου γιατί αλλιώς δεν βγαίνουν όλα εύκολα και υπάρχει κίνδυνος να στραβώσουν μερικά μέρη. Καθώς έχει αφαιρεθεί όλος ο μηχανισμός από το κυρίως σώμα, πρέπει όλα τα κλειδιά και οι άξονες να μπουν σένα μέρος το οποίο να έχει μαλακό πάτο έτσι ώστε να μην στραβώσει και μη γδαρθεί τίποτα. Έπειτα χρησιμοποιούμε φλόγιστρο προπανίου με πολύ προσοχή πάνω στην επιφάνεια του κλειδιού ώστε να θερμανθεί η κόλλα που βρίσκεται ανάμεσα από το κλειδί και τη δερμάτινη τάπα με αποτέλεσμα να τραβήξουμε την τάπα από το κλειδί και να αφαιρεθεί πολύ εύκολα. Αυτή η διαδικασία ακολουθείται σε κάθε κλειδί που φέρνει δερμάτινη τάπα. Έτσι αφαιρούνται όλες οι παλιές τάπες. Στη συνέχεια όλα τα κλειδιά καθαρίζονται ένα προς ένα, στην επιφάνεια όπου υπήρχε κόλλα, θερμαίνοντας την επιφάνεια και καθαρίζοντάς την με ένα καθαρό πανί ή χαρτί κουζίνας. Ακολουθεί η τοποθέτηση δερμάτινων ταπών με μεταλλικό ανακλαστήρα. Θερμαίνουμε κόλα από γόμα λάκα, τοποθετούμε τόσοι ώστε να καλύψουμε όλη την επιφάνεια του κάθε κλειδιού και μετά τοποθετούμε σε κάθε κλειδί την αντίστοιχη τάπα με συγκεκριμένη διάμετρο. Έπειτα λαδώνονται όλοι οι άξονες με μετρίου πάχους λάδι. Μετά τοποθετούνται όλα τα κλειδιά μαζί με τους άξονες πάνω στο κυρίως σώμα του οργάνου με τη σωστή σειρά. Τέλος για να κλείνουν σωστά όλα τα κλειδιά, δηλαδή να μην υπάρχουν κενά μεταξύ οπής και κλειδιού, γίνεται η ρύθμιση του οργάνου. Για την 33

ρύθμιση του μηχανισμού χρησιμοποιούμε ένα λαμπτήρα έτσι ώστε όταν περνάει φώς μεταξύ οπής και κλειδιού να διορθώνουμε τη θέση που βρίσκεται το κλειδί για να μην έχουμε κενά. Όλες οι δερμάτινες τάπες σαξοφώνων από τη μία τους πλευρά φέρουν και από ένα ανακλαστήρα άλλοτε πλαστικό και άλλοτε μεταλλικό. Στην έρευνα αυτή χρησιμοποιήθηκαν ανακλαστήρες πλαστικοί και ακολούθως μεταλλικοί που και οι δύο είχαν κυρτή επιφάνεια. Το αδιάλειπτο φύσημα στο σαξόφωνο δημιουργεί διαμήκη κύματα. Κατά την διέλευση των κυμάτων από τις κλειστές οπές προκαλούνται και κάποιες ανακλάσεις από τους ανακλαστήρες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα ηχητικά κύματα που προσπίπτουν στους ανακλαστήρες με κυρτή επιφάνεια, έχουν την τάση να διαχέονται σε μεγάλη γωνία αν το μέγεθος της ανωμαλίας είναι μεγάλο συγκριτικά με το μήκος κύματος του ήχου 36. Αυτό επιφέρει μικρές διαφορές σχετικά με τις αρμονικές συχνότητες που παράγονται. Μετά την αλλαγή αυτή και εφόσον το ύψος των κλειδιών από τις οπές είναι το ίδιο και τις δύο φορές 37 ακολουθούμε την ιδια διαδικασία ηχογράφησης που αναφέραμε παραπάνω. Έχοντας όλες τις νότες ηχογραφημένες θα πρέπει να τις αναλύσουμε και να βρούμε όλες τις αρμονικές συχνότητες που αντιστοιχούν σε κάθε μία από αυτές. Για να βρούμε τις αρμονικές συχνότητες κάθε νότας ξεχωριστά χρησιμοποιούμε τον αναλυτή φάσματος του προγράμματος Wave lab v5.01a. Ο αναλυτής φάσματος μας δείχνει τη θεμελιώδη συχνότητα, τις αρμονικές συχνότητες της θεμελιώδους και το πλάτος των αρμονικών συχνοτήτων. Έπειτα για κάθε ηχογραφημένη νότα χρησιμοποιούμε τον αναλυτή φάσματος έτσι ώστε να δημιουργήσουμε ένα πίνακα όπου να αναγράφεται το πλήθος των αρμονικών της αντίστοιχης νότας, σε πια νότα και σε ποια συχνότητα αντιστοιχεί η κάθε αρμονική και τι πλάτος έχει σε σχέση με το σημείο αναφοράς του αναλυτή φάσματος. 36 37 Raymond A. Serway, Physics for Scientists & Engineers Τομος ΙΙΙ Κεφάλαιο Κυματική. Βλέπε πίνακα 1 σελ.31 34

Πίνακες αρμονικών συχνοτήτων βασικής οκτάβας άλτο σαξοφώνου Υamaha Yas32 Πλαστικός ανακλαστήρας Νότα Ντο Αρμονικές Νότες Συχνότητα (hz) Πλάτος (db) 1 Μιb2 155,3-23,5 2 Ρε#3 311,3-25,4 3 Λα#3 466,6-23,9 4 Ρε#4 622,6-18,6 5 Σολ4 777,8-17,6 6 Λα#4 933,8-22,3 7 Ντο#5 1089,1-31,3 8 Ρε#5 1244,4-33,9 9 Φα5 1400,4-23,2 10 Σολ5 1555,7-27,7 11 Λα5 1711,7-31 12 Λα#5 1866,9-31,2 13 Σι5 2022,9-36,3 14 Ντο#6 2178,2-39 15 Ρε6 2334,2-29,6 16 Ρε#6 2489,5-29 17 Μι6 2644,8-31,5 18 Φα6 2800,8-32,4 19 Φα#6 2956,1-34,7 20 Σολ6 3112,1-45,8 21 Σολ#6 2673,3-40,4 22 Σι6 3889,9-46,5 35

Μεταλλικός ανακλαστήρας Νότα Ντο Αρμονικές Νότες Συχνότητα (hz) Πλάτος (db) 1 Μιb2 155,3-23,9 2 Ρε#3 311,3-27,9 3 Λα#3 466,6-28,1 4 Ρε#4 622,6-19,7 5 Σολ4 777,8-18,4 6 Λα#4 933,8-23,2 7 Ντο#5 1089,1-27,9 8 Ρε#5 1244,4-34,7 9 Φα5 1400,4-26,6 10 Σολ5 1555,7-25,2 11 Λα5 1711,7-30,8 12 Λα#5 1866,9-33,2 13 Σι5 2022,9-43,5 14 Ντο#6 2178,2-45,6 15 Ρε6 2334,2-36,1 16 Ρε#6 2489,5-34 17 Μι6 2644,8-33 18 Φα6 2800,8-33,4 19 Φα#6 2956,1-36,2 20 Σολ6 3112,1-35,2 21 Σολ#6 3267,3-34 22 Λα6 3423,3-38,9 23 Λα#6 3733,9-46,5 36

Πλαστικός ανακλαστήρας Νότα Ντο# Αρμονικές Νότες Συχνότητα (hz) Πλάτος (db) 1 Μι2 164,8-19,8 2 Μι3 329,6-24,7 3 Σι3 495,1-21 4 Μι4 659,9-22,8 5 Σολ#4 824,7-21 6 Σι4 989,5-29,6 7 Ρε5 1154,3-33,2 8 Μι5 1319,8-24,6 9 Φα#5 1484,6-28,2 10 Σολ#5 1649,4-43 11 Λα#5 1814,2-36 12 Σι5 1979,7-34,1 13 Ντο6 2144,5-31,2 14 Ρε6 2309,3-28,8 15 Ρε#6 2474,1-30,1 16 Μι6 2638,9-32,3 17 Φα6 2804,4-34,8 18 Φα#6 2969,2-37 19 Σολ6 3134-32,6 20 Σολ#6 3298,8-30,1 21 Λα6 3463,6-34,6 22 Λα#6 3629,2-34,6 23 Ντο#7 4453,9-47,2 37

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Ντο# Αρμονικές Νότα Συχνότητα (hz) Πλατος (db) 1 Μι2 164,8-21,7 2 Μι3 329,6-23,1 3 Σι3 493,7-30,5 4 Μι4 658,5-25 5 Σολ#4 823,2-21,2 6 Σι4 988-29,7 8 Ρε5 1152,8-37,6 9 Μι5 1317,6-25,6 10 Φα#5 1481,7-30,3 11 Σολ#5 1646,5-35,6 12 Λα5 1811,3-35,2 13 Σι5 1976,1-33,5 14 Ντο6 2140,9-33 15 Ρε6 2305,7-32,4 16 Ρε#6 2469,7-28,4 17 Μι6 2634,5-30,7 18 Φα6 2799,3-33,7 19 Φα#6 2964,1-39,4 20 Σολ6 3128,9-46 21 Σολ#6 3293-42,6 22 Λα6 3457,8-43,7 23 Ντο7 4117-47,7 38

Πλαστικός Ανακλαστήρας Νότα Ρε Αρμονικές Νότα Συχνότητα(hz) Πλάτος(db) 1 Φα2 175-25,2 2 Φα3 350,1-22,3 3 Ντο4 525,9-23,2 4 Φα4 700,9-21,3 5 Λα4 876-30,6 6 Ντο5 1051-25,9 7 Ντο#5 1266,1-24,9 8 Φα5 1401,1-27,2 9 Σολ5 1576,9-31,8 10 Λα5 1752-33 11 Σι5 1927-32,2 12 Ντο6 2102,1-35,2 13 Ντο#6 2277,1-34 14 Ρε#6 2452,9-34,5 15 Μι6 2627,9-33,6 16 Φα6 2803-33,1 17 Φα#6 2978-35,4 18 Σολ6 3153,1-38,7 19 Σολ#6 3328,1-44 20 Σι6 3854-47,6 39

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Ρε Αρμονικές Νότα Συχνότητα(hz) Πλάτος(db) 1 Φα2 175,1-27 2 Φα3 349,4-27,6 3 Ντο4 524,4-25,2 4 Φα4 698,7-21,6 5 Λα4 873,8-33,2 6 Ντο5 1048,1-29 7 Ρε#5 1223,1-24,3 8 Φα5 1397,5-25,2 9 Σολ5 1572,5-28,9 10 Λα5 1746,8-44,2 11 Σι5 1921,9-32,1 12 Ντο6 2096,2-30,7 13 Ντο#6 2271,2-31,3 14 Ρε#6 2445,6-34,6 15 Μι6 2620,6-38,3 16 Φα6 2794,9-37,7 17 Φα#6 2970-34,3 18 Σολ6 3145-31 19 Σολ#6 3319,3-30,7 20 Λα6 3494,4-37,3 21 Λα#6 3668,7-43,7 22 Σι6 4018,1-43 23 Ντο7 4193,1-46,8 40

Πλαστικός Ανακλαστήρας Νότα Ρε# Αρμονικές Νότα Συxνότητες(hz) Πλάτος(db) 1 Φα#2 185,3-21,1 2 Φα#3 370,6-22,9 3 Ντο#4 555,9-28,6 4 Φα#4 741,2-24,8 5 Λα#4 926,5-22.6 6 Ντο#5 1111,8-26,4 7 Μι5 1297,1-27,5 8 Φα#5 1482,4-31,8 9 Σολ#5 1667,7-30 10 Λα#5 1853-26,6 11 Ντο6 2038,3-27,7 12 Ντο#6 2227,6-35,8 13 Ρε6 2408,9-30,1 14 Μι6 2594,2-30,4 15 Φα6 2780,3-31,6 16 Φα#6 2965,6-36,2 17 Σολ6 3150,9-33,6 18 Σολ#6 3336,2-38 19 Λα#6 3706,8-43 20 Σι6 3892,1-36,6 21 Ντο7 4077,4-39 41

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Ρε# Αρμονικές Νότα Συxνότητες(hz) Πλάτος(db) 1 Φα#2 185,3-21,1 2 Φα#3 370,6-26 3 Ντο#4 555,9-22 4 Φα#4 741,2-21,9 5 Λα#4 926,5-25,3 6 Ντο#5 1111,8-27,8 7 Μι5 1297,1-27,7 8 Φα#5 1482,4-35,5 9 Σολ#5 1667,7-32,2 10 Λα#5 1853-28,9 11 Ντο6 2038,3-29,7 12 Ντο#6 2227,6-31,5 13 Ρε6 2408,9-37,6 14 Μι6 2594,2-37,2 15 Φα6 2780,3-32,9 16 Φα#6 2965,6-35,7 17 Σολ6 3150,9-31,2 18 Σολ#6 3336,2-32,3 19 Λα6 3517,8-37,5 20 Σι6 3892,1-44,5 21 Ντο7 4077,4-44,9 42

Πλαστικός Ανακλαστήρας Νότα Μι Αρμονικές Νότα Συχνότητες(hz) Πλάτος(db) 1 Σολ2 196,3-23,5 2 Σολ3 392,6-26,7 3 Ρε4 588,9-23 4 Σολ4 785,2-27,7 5 Σι4 981,4-26,7 6 Ρε5 1177,7-26,1 7 Φα5 1374-33,6 8 Σολ5 1570,3-33 9 Λα5 1766,6-30,5 10 Σι5 1962,9-30,8 11 Ντο#6 2159,2-33,2 12 Ρε6 2355,5-34,7 13 Ρε#6 2552,5-33 14 Φα6 2748,8-34,1 15 Φα#6 2945,1-36,6 16 Σολ6 3141,4-35,2 17 Σολ#6 3337,6-36 18 Λα6 3533,9-44,8 19 Σι6 3926,5-45 20 Ντο7 4122,8-44,7 43

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Μι Αρμονικές Νότα Συχνότητες(hz) Πλάτος(db) 1 Σολ2 196,3-27,4 2 Σολ3 392,6-22,4 3 Ρε4 588,9-22,3 4 Σολ4 785,2-25,2 5 Σι4 981,4-32,6 6 Ρε5 1177,7-30,3 7 Φα5 1374-29 8 Σολ5 1570,3-36,5 9 Λα5 1766,6-36,8 10 Σι5 1962,9-36,9 11 Ντο#6 2159,2-34,8 12 Ρε6 2355,5-28,5 13 Ρε#6 2552,5-33 14 Φα6 2748,8-36,2 15 Φα#6 2945,1-40,6 16 Σολ6 3141,4-32,3 17 Σολ#6 3337,6-33,4 18 Λα6 3533,9-36,7 19 Λα#6 3733,9-43 20 Σι6 3920,2-47 44

Πλαστικός Ανακλαστήρας Νότα Φα Αρμονικές Νότες Συχνότητες(hz) Πλάτος(db) 1 Σολ#2 208-25,2 2 Σολ#3 415,3-24,9 3 Ρε#4 623,3-28,5 4 Σολ#4 831,3-24,9 5 Ντο5 1039,3-32,5 6 Ρε#5 1246,6-24,3 7 Φα#5 1454,6-31,3 8 Σολ#5 1662,6-35,7 9 Λα#5 1869,9-33,1 10 Ντο6 2077,9-30 11 Ρε6 2285,9-29,6 12 Ρε#6 2493,2-32,7 13 Μι6 2701,2-29,1 14 Φ#6 2909,2-31,8 15 Σολ6 3117,2-37,7 16 Σολ#6 3324,5-37,4 17 Λα6 3532,5-44,9 18 Λα#6 3740,5-43 19 Σι6 3947,8-46 20 Σολ7 6441,6-47,9 45

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Φα Αρμονικές Νότες Συχνότητες(hz) Πλάτος(db) 1 Σολ#2 208-24,3 2 Σολ#3 415,3-21 3 Ρε#4 623,3-22,4 4 Σολ#4 831,3-28,3 5 Ντο5 1039,3-38,4 6 Ρε#5 1246,6-23,4 7 Φα#5 1454,6-29 8 Σολ#5 1662,6-43,7 9 Λα#5 1869,9-41,2 10 Ντο6 2077,9-33,6 11 Ρε6 2285,9-32,6 12 Ρε#6 2493,2-35,3 13 Μι6 2701,2-35,8 14 Φ#6 2909,2-35,7 15 Σολ6 3117,2-37,6 16 Σολ#6 3324,5-34,8 17 Λα6 3532,5-36,9 18 Λα#6 3740,5-45 19 Ντο7 4155,8-46 46

Πλαστικός Ανακλαστήρας Νότα Φα# Αρμονικές Νότες Συχνότητες(hz) Πλάτος(db) 1 Λα2 220,5-27,9 2 Λα3 441,7-25,7 3 Μι4 662,1-20,3 4 Λα4 882,6-24,2 5 Ντο#5 1103,8-26,7 6 Μι5 1324,2-25 7 Σολ5 1544,7-41,7 8 Λα5 1765,9-32,3 9 Σι5 1986,3-29,2 10 Ντο#6 2206,8-32,1 11 Ρε#6 2427,2-33 12 Μι6 2648,4-33,3 13 Φα6 2868,9-32,8 14 Σολ6 3089,4-35,3 15 Σολ#6 3310,5-38,5 16 Λα6 3531-45,7 17 Λα#6 3751,5-42,6 18 Σι6 3972,7-46,7 19 Ρε7 4634,8-47,3 47

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Φα# Αρμονικές Νότες Συχνότητα(hz) Πλάτος(db) 1 Λα2 220,5-25,2 2 Λα3 440,2-28,6 3 Μι4 660,6-22,9 4 Λα4 880,4-21 5 Ντο#5 1100,8-30,6 6 Μι5 1321,3-23,2 7 Σολ5 1541-34,3 8 Λα5 1761,5-32,1 9 Σι5 1981,9-38,8 10 Ντο#6 2201,7-33,9 11 Ρε#6 2422,1-32 12 Μι6 2641,8-32 13 Φα6 2862,3-29,7 14 Σολ6 3082,8-34,1 15 Σολ#6 3302,5-36,2 16 Λα6 3522,9-38,2 17 Λα#6 3743,4-40,9 18 Σι6 3963,1-38,2 19 Ντο7 4183,6-39,7 20 Ντο#7 4403,3-46,8 48

Πλαστικός Ανακλαστήρας Νότα Σολ Αρμονικές Νότες Συχνότητα(hz) Πλάτος(db) 1 Λα#2 233,6-22,5 2 Λα#3 466,6-27,7 3 Φα4 700,2-28,5 4 Λα#4 933,1-25,9 5 Ρε5 1166,7-23,6 6 Φα5 1399,7-27 7 Σολ#5 1633,3-33,9 8 Λα#5 1866,2-29,5 9 Ντο6 2099,9-28,7 10 Ρε6 2332,8-27 11 Μι6 2566,4-28 12 Φα6 2799,3-27,2 13 Φα#6 3033-33,6 14 Σολ#6 3265,9-31,6 15 Λα6 3499,5-38,7 16 Λα#6 3732,4-44,8 17 Σι6 3966,1-45,4 18 Ντο#7 4432,6-44,9 19 Ρε7 4665,5-43,2 20 Ρε#7 4899,2-46,3 49

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Σολ Αρμονικές Νότες Συχνότητα(hz) Πλάτος(db) 1 Λα#2 233,6-18,3 2 Λα#3 466,6-32,4 3 Φα4 700,2-23,4 4 Λα#4 933,1-26,8 5 Ρε5 1166,7-23,9 6 Φα5 1399,7-28,2 7 Σολ#5 1633,3-30 8 Λα#5 1866,2-30,1 9 Ντο6 2099,9-26,8 10 Ρε6 2332,8-29 11 Μι6 2566,4-33,1 12 Φα6 2799,3-27,8 13 Φα#6 3033-31,5 14 Σολ#6 3265,9-30,7 15 Λα6 3499,5-32,5 16 Λα#6 3732,4-37,8 17 Σι6 3966,1-36,1 18 Ντο7 4199-44,2 50

Πλαστικός Ανακλαστήρας Νότα Σολ# Αρμονικές Νότες Συχνότητα(hz) Πλάτος(db) 1 Σι2 246,8-22,1 2 Σι3 493,7-21,3 3 Φα#4 740,5-25,4 4 Σι4 987,3-33,6 5 Ρε#5 1234,1-20,8 6 Φα#5 1481-26,9 7 Λα5 1727,8-26,3 8 Σι5 1974,6-24,8 9 Ντο#6 2221,4-26,9 10 Ρε#6 2467,5-28,3 11 Μι6 2714,4-25,9 12 Φα#6 2961,2-28 13 Σολ6 3208-27 14 Λα6 3454,8-33,3 15 Λα#6 3701,7-38 16 Ντο7 4195,3-44,5 17 Ντο#7 4442,1-45,5 18 Ρε7 4689-45,7 19 Μι7 5182,6-47 51

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Σολ# Αρμονικές Νότες Συχνότητα(hz) Πλάτος(db) 1 Σι2 246,8-19,2 2 Σι3 493,7-16,3 3 Φα#4 740,5-31,1 4 Σι4 987,3-26,5 5 Ρε#5 1234,1-21 6 Φα#5 1481-26,8 7 Λα5 1727,8-28,2 8 Σι5 1974,6-24,2 9 Ντο#6 2221,4-25,4 10 Ρε#6 2467,5-30,4 11 Μι6 2714,4-28,7 12 Φα#6 2961,2-26,2 13 Σολ6 3208-27,3 14 Λα6 3454,8-29,3 15 Λα#6 3701,7-36,9 16 Σι6 3948,5-35,2 17 Ντο7 4195,3-37,2 18 Ντο#7 4442,1-47,6 19 Ρε7 4689-41,4 20 Ρε#7 4935,8-47,1 21 Μι7 5182,6-46 52

Πλαστικός Ανακλαστήρας Νότα Λα Αρμονικές Νότες Συχνότητα(hz) Πλάτος(db) 1 Ντο3 260,7-19,5 2 Ντο4 520,8-19,2 3 Σολ4 781,5-25,2 4 Ντο5 1042,2-21,5 5 Μι5 1302,2-19,7 6 Σολ5 1563-26,7 7 Λα#5 1823,7-26,1 8 Ντο6 2084,5-26,3 9 Ρε6 2344,5-30,5 10 Μι6 2605,2-26,8 11 Φα6 2866-24,2 12 Σολ6 3126-30 13 Σολ#6 3386,7-30,6 14 Λα#6 3647,5-42,1 15 Σι6 3907,5-36,1 16 Ντο7 4168,2-40,3 17 Ντο#7 4429-43,3 18 Ρε7 4689-41,7 19 Ρε#7 4949,7-45,7 20 Μι7 5210,4-45,4 21 Φα#7 5991,9-45,3 22 Σολ#7 6512,7-46,4 53

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Λα Αρμονικές Νότες Συχνότητα(hz) Πλάτος(db) 1 Ντο3 260,7-22,7 2 Ντο4 520,8-22,2 3 Σολ4 781,5-23,5 4 Ντο5 1042,2-28,2 5 Μι5 1302,2-19,6 6 Σολ5 1563-25,4 7 Λα#5 1823,7-32,5 8 Ντο6 2084,5-24,5 9 Ρε6 2344,5-27,6 10 Μι6 2605,2-26,3 11 Φα6 2866-27 12 Σολ6 3126-26,7 13 Σολ#6 3386,7-26,6 14 Λα#6 3647,5-31,7 15 Σι6 3907,5-35,6 16 Ντο7 4168,2-42,2 17 Ντο#7 4429-43,8 18 Ρε7 4689-44,5 54

Πλαστικός Ανακλαστήρας Νότα Λα# Αρμονικές Νότες Συχνότητα(db) Πλάτος(db) 1 Ντο#3 277,6-16,2 2 Ντο#4 555,9-20,3 3 Σολ#4 833,5-26,6 4 Ντο#5 1111,4-21,5 5 Φα5 1389,4-21,4 6 Σολ#5 1667-21 7 Σι5 1945,3-26,9 8 Ντο#6 2222,9-26 9 Ρε#6 2500,5-19,5 10 Φα6 2778,8-24,7 11 Σολ6 3056,4-28,1 12 Σολ#6 3334-25,3 13 Λα6 3612,3-41,3 14 Σι6 3889,9-36,5 15 Ντο7 4168,2-36 16 Ρε7 4723,4-44,6 17 Ρε#7 5001,7-45 18 Μι7 5279,3-47,8 55

Μεταλλικός Ανακλαστήρας Νότα Λα# Αρμονικές Νότες Συχνότητα(db) Πλάτος(db) 1 Ντο#3 277,6-18,6 2 Ντο#4 555,9-20,6 3 Σολ#4 833,5-23,7 4 Ντο#5 1111,4-25,3 5 Φα5 1389,4-16,5 6 Σολ#5 1667-23,4 7 Σι5 1945,3-33,1 8 Ντο#6 2222,9-25,1 9 Ρε#6 2500,5-23,5 10 Φα6 2778,8-22,7 11 Σολ6 3056,4-24,9 12 Σολ#6 3334-22,1 13 Λα6 3612,3-30,4 14 Σι6 3889,9-37,9 15 Ντο7 4168,2-40,1 16 Ντο#7 4439,2-44,5 17 Ρε7 4716,8-46,5 56