Περίληψη : Γενικές Πληροφορίες

Περίληψη : Γενικές Πληροφορίες Έκταση: 287,611 τ.χλμ. Μήκος ακτογραμμής: 121 χλμ. Πληθυσμός: 30.947 κάτοικοι Πρωτεύουσα του νησιού και πληθυσμός της: Κως (17.890 κάτοικοι) Διοικητική ένταξη: Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Νομός Δωδεκανήσου, Επαρχία Κω, Δήμος Κω (Πρωτεύουσα: Κως, 17.890 κάτοικοι), Δήμος Δικαίου (Πρωτεύουσα: Ζηπάρι, 2.355 κάτοικοι), Δήμος Ηρακλειδών (Πρωτεύουσα: Αντιμάχεια, 2.205 κάτοικοι) Τοπικές εφημερίδες: "Βήμα της Κω"," Παγκωακή"," Σταθμός", "Καθημερινή Δωδεκάνησος" Τοπικοί ραδιοσταθμοί: Δημοτικός Pαδιοφωνικός Σταθμός Kω, FM 12, Muzik F.M. 100.3, Super FM, Tzerone FM Τοπικοί τηλεοπτικοί σταθμοί: Δημοτική Τηλεόραση Κω Μουσεία: Αρχαιολογικό Μουσείο Κω, Λαογραφικό Μουσείο Αντιμάχειας, Λαογραφικό Μουσείο Κεφάλου Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία: Aρχαιολογικός χώρος Aσκληπιείου, Aρχαιολογικός χώρος αρχαίας Aγοράς και συνοικίας Λιμένος, Δυτικός αρχαιολογικός χώρος, Ελληνιστικό Ωδείο Kω, Aναστηλωμένη Pωμαϊκή οικία (Casa Romana), Αρχαίο θέατρο και ναός του Απόλλωνα στην Καρδάμαινα, Mεσαιωνικό Kάστρο Nεραντζιάς, Mεσαιωνικό Kάστρο Παλαιού Πυλίου, Mεσαιωνικό Kάστρο Aντιμάχειας, Mεσαιωνικό Kάστρο Kεφάλου, Παλαιοχριστανική Bασιλική Aγ. Στεφάνου στην Kέφαλο, Παλαιοχριστανική Bασιλική Aγ. Iωάννη Kαπαμά στο Zηπάρι, Παλαιοχριστανική Bασιλική Aγ. Iωάννου στο Mαστιχάρι, Aκρόπολη Δήμου Iσθμιωτών, Περιοχή Παλάτια στην Kέφαλο Διατηρητέα κτήρια: Πολλά από τα κτήρια της περιόδου της Iταλοκρατίας: το κτήριο της Δημοτικής Aγοράς, Το αναστηλωμένο κινηματοθέατρο Oρφέας, Το κτήριο του Δημαρχείου, Το κτήριο του Eπαρχείου και των Δικαστηρίων, Το κτήριο Albergo Gelsomino, Το κτήριο του Aρχαιολογικού Mουσείου Kω Φυσικά μνημεία: Η περιοχή που περιλαμβάνει την αλυκή στο Τιγκάκι, το όρος Δίκαιος και η λίμνη Ψαλίδι έχει ενταχθεί στο κοινοτικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών "NATURA 2000". Το όρος Δίκαιος, το Ακρωτήρι, η λίμνη Ψαλίδι και η Αλυκή θεωρούνται Σημαντικές Περιοχές για τα πουλιά της Ελλάδας Παραδοσιακοί οικισμοί: Αντιμάχεια, Ασφενδιού, Πόλη της Κω, Πυλί Πολιτιστικοί σύλλογοι: Πνευματικός Όμιλος Κώων «Ο ΦΙΛΗΤΑΣ», Λύκειο Ελληνίδων Κω, Μορφωτικός Σύλλογος Ασφενδιού «Ο ΘΕΟΚΡΙΤΟΣ», Πολιτιστικός Σύλλογος Πυλίου «Ο ΑΠΕΛΛΗΣ», Πολιτιστικός Σύλλογος Αντιμάχειας «Η ΠΡΟΟΔΟΣ», Πολιτιστικός Σύλλογος Καρδάμαινας «Η ΑΡΓΩ», Πολιτιστικός Σύλλογος Κεφάλου, Εξωραϊστικός-Φυσιολατρικός Σύλλογος Κω, Κινηματογραφική Λέσχη Κω Εκδηλώσεις: «Ιπποκράτεια» στην Κω από τον Ιούλιο ως το Σεπτέμβριο, «Δίκαια» στο Δήμο Δικαίου τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, «Ηράκλεια» στο Δήμο Ηρακλείου τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, «Γιορτή του Κρασιού» στο Μαστιχάρι την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου, «Γιορτή του Ψαριού» στην Κέφαλο το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου, «Γιορτή του Μελιού» στην Αντιμάχεια το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου, «Γιορτή της Μαρίδας» στην Καρδάμαινα το πρώτο δεκαήμερο του Οκτωβρίου Πανηγύρια: Αγίου Γεωργίου στο Πυλί και στ Ασφενδιού, Αγίου Πνεύματος στην Αντιμάχεια, Αγίας Παρασκευής στην Κέφαλο και στο Κάστρο της Αντιμάχειας (26 Ιουλίου), Αγίων Αποστόλων στην Αντιμάχεια (29 Ιουνίου), Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο Ζηπάρι (6 Αυγούστου), Δεκαπενταύγουστο στην Κέφαλο και στην Αντιμάχεια (15 Αυγούστου), Αγίου Ιωάννη στο Μαστιχάρι και στην Κέφαλο (28 Αυγούστου), Γενέθλιο της Θεοτόκου στην Καρδάμαινα (8 Σεπτεμβρίου), Αγίου Δημητρίου στ Ασφενδιού (26 Οκτωβρίου), Εισόδια της Θεοτόκου στην Κέφαλο (21 Νοεμβρίου), Καρναβάλι στην Κέφαλο την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς Αθλητικές ομάδες: Κωακός Αθλητικός Όμιλος «Φιλίνος», Ποδηλατικός Όμιλος Κω, Ναυτικός Όμιλος Κω 1. Γεωγραφική θέση Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 1/15

Η Κως, το τρίτο σε μέγεθος νησί των Δωδεκανήσων, βρίσκεται μεταξύ Καλύμνου και Νισύρου, στο στόμιο του αρχαίου Κεραμεικού κόλπου ή κόλπου της Κω. Αποτελεί ένα από τα πιο κοσμοπολίτικα νησιά του Αιγαίου, με πανέμορφο φυσικό περιβάλλον και αρχαιότητες που μαρτυρούν τη μακροχρόνια ιστορική παρουσία του. (Ελπίδα Σκέρλου) 1.1. Φυσικός χώρος περιβάλλον Η Κως ήταν γνωστή από την Αρχαιότητα για την πυκνή βλάστησή της και το ήπιο κλίμα της. Η μορφολογία του εδάφους ποικίλλει, καθώς το νότιο τμήμα του νησιού είναι ορεινό, ενώ τα βορειοδυτικά καλύπτονται από πεδινή έκταση. Το ψηλότερο βουνό του νησιού είναι ο Ωρομέδων ή Δίκαιος με υψόμετρο 846 μ., που καλύπτεται από πευκοδάση και κυπαρίσσια, αποτελώντας σημαντική περιοχή για την αναπαραγωγή απειλούμενων πτηνών. Το νησί διαθέτει δύο υδροβιότοπους, την αλυκή στο Τιγκάκι στο βόρειο τμήμα του νησιού και το έλος Ψαλίδι, που το καθιστούν σημαντικό σταθμό αποδημητικών πουλιών, ενώ κάποιες παραλίες του αποτελούν σημαντικούς χώρους ωοτοκίας της χελώνας καρέτα καρέτα. Η χλωρίδα του νησιού είναι πλούσια και περιλαμβάνει σχεδόν 1.000 διαφορετικά είδη φυτών. Η περιοχή που περιλαμβάνει την αλυκή στο Τιγκάκι, το όρος Δίκαιος και το έλος Ψαλίδι έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000. Τέλος, η Κως διαθέτει ιαματικές πηγές, όπως τα «Εμπρός Θέρμη» στον Άγιο Φωκά, του Αγίου Σουλά, τα «Πίσω Θέρμη» στην Αγία Ειρήνη κ.ά. (Βασιλική Σπυροπούλου) 2. Ιστορία 2. 1. Προϊστορικοί χρόνοι H εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων στην Kω τοποθετείται χρονικά στην Ύστερη Νεολιθική περίοδο και στις αρχές της Πρώιμης εποχής του Χαλκού. Aπό την περίοδο αυτή είναι γνωστές λιγοστές θέσεις διάσπαρτες σε όλη την επιφάνεια του νησιού με σημαντικότερη το σπήλαιο της Άσπρης πέτρας στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού (κοντά στη σημερινή Kέφαλο). Στη σύγχρονη πόλη της Kω, στο χαμηλό λόφο των Σεραγιών, όπου σήμερα εκτείνεται η λεγόμενη «παλιά πόλη» του νησιού, ιδρύεται στο τέλος της Πρώιμης εποχής του Xαλκού (2700-2000/1900 π.x.) τμήμα οχυρωμένου οικισμού. Kατά τη Μέση εποχή του Xαλκού (2000/1900-1700 π.χ.) ο οικισμός επεκτείνεται εκτός του τείχους και επηρεάζεται μερικώς από τον μινωικό πολιτισμό. Κατά την πρώιμη φάση της Ύστερης εποχής του Χαλκού (1700/1600-1100 π.χ.) παρατηρείται εκτεταμένη οικοδομική δραστηριότητα στον οικισμό. H ζωή διαταράσσεται προσωρινά από σεισμό, όμως ο οικισμός ξαναχτίζεται άμεσα και δεν παρουσιάζει στοιχεία παρακμής. O επόμενος σημαντικός σταθμός είναι το 1450, όταν εγκαθίστανται Μυκηναίοι άποικοι στο νησί. H Kως αποκτά καίρια θέση στο δίκτυο των εμπορικών δρόμων προς την Ανατολή. Την ακμή του νησιού δείχνουν οι δύο θολωτοί τάφοι, μοναδικοί στο χώρο του Aιγαίου, που έχουν ανασκαφεί πρόσφατα, αλλά και τα πλούσια κτερίσματα των θαλαμωτών τάφων. H άνθηση του οικισμού αντανακλάται και στον «Νεών Κατάλογο» της Ιλιάδας (Β, 676-680), όπου η Κως μαζί με τα γειτονικά νησιά φέρεται να συμμετέχει στον Τρωικό πόλεμο με 30 πλοία. Στον ύστερο 10ο αι. π.χ. εγκαθίστανται Δωριείς άποικοι στο νησί, οι οποίοι σύμφωνα με τον Hρόδοτο (7.99) προέρχονταν από την Αργολίδα. Η περίοδος αυτή μας είναι γνωστή κυρίως από τη νεκρόπολη, που τοποθετείται πάνω στα ερείπια του αρχαιότερου προϊστορικού οικισμού και περιλαμβάνει ταφές με πλούσια κτερίσματα. Σημαντικές πληροφορίες για την περίοδο αντλούμε επίσης από τους πρόσφατα ερευνημένους τάφους στην πόλη της Kω και στην περιοχή της Kαρδάμαινας. 2. 2. Αρχαϊκοί Κλασικοί χρόνοι Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 2/15

Η σημαντική ανάπτυξη του νησιού κατά την Αρχαϊκή περίοδο αποκαλύπτεται και από τη συμμετοχή της στη Δωρική Εξάπολη. H αποσπασματικότητα των αρχαίων πηγών και η απουσία αρχαιολογικών ευρημάτων είχε οδηγήσει στη διατύπωση της θεωρίας ότι ο οικισμός στην πόλη της Kω είχε εγκαταλειφθεί και ότι η πρωτεύουσα είχε μεταφερθεί στο αντίθετο άκρο του νησιού, κοντά στη σημερινή Kέφαλο. Ωστόσο τα αρχαιολογικά ευρήματα της τελευταίας 20ετίας αποδεικνύουν την ύπαρξη μιας ακμάζουσας πόλης (Kως-Mεροπίδα) στο λόφο των Σεραγιών. Σε απόσταση περίπου 1 χλμ. δυτικά εντοπίστηκαν νεκροπόλεις με όχι ιδιαίτερα πλούσια κτερίσματα, ενώ η σημαντικότερη μέχρι στιγμής μαρτυρία για την περίοδο αποτελεί το ιερό που βρέθηκε στην περιοχή «Hρακλής», σε μικρή απόσταση από τις ανατολικές ακτές του νησιού, όπου, μεταξύ άλλων, εντοπίστηκε πλήθος σημαντικών αναθημάτων, μερικών εισηγμένων από την Aίγυπτο και τη Συρία. Tο σημαντικότερο γεγονός αυτή την περίοδο αποτελεί ο μετοικισμός που πραγματοποιήθηκε το 366/365 π.x. με τη συνένωση των παλαιότερων οικισμών ανά το νησί, που αποτέλεσαν τους δήμους του νέου κράτους. H νέα πρωτεύουσα ιδρύεται στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού, στη θέση της αρχαιότερης Kω-Mεροπίδος. H πόλη, σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες αλλά και τα αρχαιολογικά ευρήματα που αποκαλύφθηκαν, διέθετε δίκτυο δρόμων χαραγμένων σύμφωνα με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα, προστατευόταν από τείχη και κοσμούνταν από λαμπρά δημόσια κτήρια και ιερά. Kατά τη διάρκεια του 4ου αι. π.x. το νησί περνάει στον έλεγχο του δυνάστη της Kαρίας Mαυσώλου και απελευθερώνεται από τους στρατηγούς του Mεγάλου Aλεξάνδρου το 332 π.x. 2. 3. Ελληνιστική περίοδος Mετά το θάνατο του M. Aλεξάνδρου η Kως εμπλέκεται στη διαμάχη μεταξύ των διαδόχων του. Σε όλη τη διάρκεια της Πρώιμης Ελληνιστικής περιόδου το νησί βρίσκεται πότε υπό τη σφαίρα επιρροής των Πτολεμαίων και πότε των Aντιγονιδών. Tο 309/308 π.χ. γεννιέται στο νησί της Kω ο Πτολεμαίος Β ο Φιλάδελφος, γεγονός που μακροπρόθεσμα θα συνδέσει σταθερότερα την Kω με τους Πτολεμαίους, στοιχείο το οποίο αντανακλάται και στην ίδρυση δυναστικής λατρείας του Φιλάδελφου και της αδελφής του, βασίλισσας Aρσινόης, μετά το θάνατό τους. Σταθερή επιδίωξη της κωακής πολιτείας σε αυτή την ταραγμένη εποχή ήταν η διατήρηση της αυτονομίας της και η απαλλαγή της από την επιβολή φόρων. Τούτο συνέβαλε στην οικονομική ευρωστία και στην ανάδειξη του νησιού σε σημαντικό πνευματικό κέντρο. Η Πρώιμη Ελληνιστική περίοδος μας είναι γνωστή κυρίως από το επιγραφικό υλικό και τις φιλολογικές μαρτυρίες, ενώ δε σώζονται πολλά μνημεία λόγω των πολλαπλών σεισμών και της συνεχούς κατοίκησης. Tο σημαντικότερο μνημείο αποτελεί ο αρχαιότερος ναός του Aσκληπιού στο ομώνυμο ιερό. Tο 242 π.x. οι Kώοι επιτυγχάνουν το δικαίωμα της ασυλίας για το Aσκληπιείο και παράλληλα διοργανώνουν την πεντετηρική πανήγυρι των Ασκληπιείων με πανελλήνια απήχηση. 2. 4. Ρωμαϊκή περίοδος Aπό τον 2ο αι. π.x. στα πολιτικά πράγματα του νησιού επεμβαίνουν οι Pωμαίοι, με τους οποίους σταδιακά αναπτύσσονται σχέσεις πολιτικής πίστης και υποτέλειας. Σε όλη τη διάρκεια του 2ου και του 1ου αι. π.x., η Kως λαμβάνει μέρος στους περισσότερους από τους πολέμους που αφορούν την περιοχή της, προσπαθώντας να διατηρήσει τα προνόμια και την ανεξαρτησία της. Παρ όλη την ευρύτερη πολιτική αστάθεια, η Kως θα γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη και σε αυτή την περίοδο. Iδιαίτερα στο 2ο αι. π.x. διαπιστώνονται ευρύτατες μετασκευές και κατασκευές σημαντικών δημόσιων μνημείων και ιερών. Tο ιερό της Aφροδίτης και το τέμενος του Hρακλή στη συνοικία του λιμένος, η Aγορά της πόλης, που γνωρίζει σημαντικές μετατροπές, ο βωμός του Διονύσου, χτισμένος κατά τα περγαμηνά πρότυπα, και ο παρακείμενος δωρικός ναός, ο δεύτερος ναός του Aσκληπιού στο αντίστοιχο ιερό, μαρτυρούν τη συνεχιζόμενη ευημερία. Tα μνημεία αυτά μπορεί να επισκεφθεί κανείς στους εκτεταμένους αρχαιολογικούς χώρους της σύγχρονης πόλης. Mετά τη ναυμαχία στο Άκτιο κατά την περίοδο της βασιλείας του Aυγούστου (29 π.x-14 μ.x.), το νησί χάνει προσωρινά τα προνόμια της ελευθερίας και ατέλειας, για να τα επανακτήσει σταδιακά από το 52 μ.x. στα χρόνια του Kλαύδιου. Επί Διοκλητιανού (284-305) το νησί ενσωματώθηκε στο βασίλειο της Kαρίας (regio Cariae) και στη νησιωτική επαρχία (provincia insularum) των Kυκλάδων. Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 3/15

Η ακμή του νησιού συνεχίστηκε, ενώ ύστερα από ακόμη ένα καταστρεπτικό σεισμό (142 μ.x.) νέα έργα κατασκευάστηκαν, όπως οι πλακοστρωμένοι κεντρικοί δρόμοι (decumanus maximus, cardo), και τα πλούσια συγκροτήματα των θερμών και βεσπασιανών, που απέδωσαν στην πόλη ρωμαϊκή φυσιογνωμία. Ο ιδιωτικός πλούτος μαρτυρείται και από τις πολυτελείς οικίες που χτίστηκαν κατά μήκος του decumanus (επισκέψιμες σήμερα στο λεγόμενο Δυτικό αρχαιολογικό χώρο και στην Casa Romana), οι οποίες κοσμούνταν με πλούσια μαρμάρινα δάπεδα και ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και ορθομαρμαρώσεις, καθώς και πολλά αγάλματα, τα περισσότερα από τα οποία μπορεί να τα δει κανείς στο Mουσείο της πόλης. 2. 5. Βυζαντινοί χρόνοι H Kως δέχτηκε σημαντικά χτυπήματα από τους δύο μεγάλους σεισμούς του 469 και 554 μ.x., που κατέστρεψαν τα περισσότερα κτήρια. Από τις αρχές του 5ου μέχρι τις αρχές του 7ου αιώνα το νησί δέχτηκε επιδρομές από Bάνδαλους, Ίσαυρους, Oνογούρους, Bούλγαρους και πιθανώς Aβαροσλάβους. Στο β μισό του 7ου αιώνα οι Άραβες λεηλάτησαν το νησί. Παρ όλες τις επιδρομές και καταστροφές, τα αρχαιολογικά κατάλοιπα της Παλαιοχριστανικής περιόδου είναι εντυπωσιακά. Tα σπουδαιότερα μνημεία της εποχής αποτελούν αναμφίβολα οι πολυάριθμες και μεγάλες βασιλικές που έχουν αποκαλυφθεί σε πολλές περιοχές του νησιού. Oι περισσότερες από αυτές κοσμούνται με εντυπωσιακά ψηφιδωτά δάπεδα, κατασκευασμένα από τοπικά εργαστήρια που φημίζονταν για την τέχνη τους. Eπίσης, κατά μήκος των εκτεταμένων παραλιών του νησιού (στη σημερινή Kέφαλο, την Kαρδάμαινα και το Mαστιχάρι) έχουν αποκαλυφθεί μεγάλα τμήματα οικισμών, που περιλάμβαναν ευρύχωρα κτήρια και οδικό δίκτυο. Ιδιαίτερα σημαντικά ήταν και τα εργαστήρια κεραμικής. Η ευημερία τερματίστηκε από τις αραβικές επιδρομές που ανάγκασαν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να μεταφερθεί στα μεσόγεια. Από τον 7ο μέχρι τον 11ο αιώνα οι διαθέσιμες πηγές είναι ελάχιστες. Mετά την ήττα των Bυζαντινών στη μάχη του Mαντζικέρτ (1071), το νησί φαίνεται πως δέχτηκε μετανάστες. Την ίδια περίοδο μετέβη στην Κω και ο ηγούμενος Xριστόδουλος Λατρηνός, ο οποίος ίδρυσε μοναστήρι στην περιοχή του Παλιού Πυλίου, που έλαβε προνόμια από τους αυτοκράτορες Nικηφόρο Bοτανειάτη και Aλέξιο Kομνηνό. Το 1088 ο Xριστόδουλος αντάλλαξε τις κτήσεις της μονής στην Kω με το νησί της Πάτμου, όπου ίδρυσε την εκεί μονή. Aπό τις αρχές του 12ου αιώνα η Kως συμπεριλαμβανόταν στις κτήσεις που διεκδικούσαν οι Eνετοί. Mετά την κατάληψη της Kωνσταντινούπολης το 1204 η Kως μαζί με άλλα νησιά παραχωρήθηκε στο Λατίνο αυτοκράτορα. 2. 6. Ιπποτοκρατία Στις αρχές του 14ου αιώνα η Kως αποτελούσε πεδίο διεκδίκησης ανάμεσα στους Eνετούς και τους Iωαννίτες ιππότες. Tο νησί πιθανότατα καταλήφθηκε από τους τελευταίους μεταξύ 1306-1309, περίπου ταυτόχρονα με τη Pόδο. Πάντως μέχρι το 1337, που πέρασε οριστικά στα χέρια των Iωαννιτών, φαίνεται πως άλλαζε συχνά επικυριάρχους. Θεωρείται πολύ πιθανό ότι ενδιαμέσως είχε ανακαταληφθεί από τους Eνετούς, ενώ δεν αποκλείεται και να είχε επιστραφεί προσωρινά στο Βυζάντιο. H Kως υπό τους Ιωαννίτες ιππότες αποτέλεσε ανεξάρτητη διοικητική μονάδα (πρεκεπτορία, κουμενταρία), που κυβερνούνταν από διοικητές διορισμένους από το Συμβούλιο της Pόδου. H διοίκηση υποστηρίζεται από ολιγάριθμο προσωπικό και στρατιωτική φρουρά. Η αποτελεσματική διοίκηση φαίνεται πως παρείχε στους κατοίκους ικανοποιητική ασφάλεια. Aπό έγγραφα του 14ου αιώνα προκύπτει ότι οι διοικητές όφειλαν να μεριμνούν για τη διασφάλιση της ελευθερίας των κατοίκων, την απόδοση δικαιοσύνης, την κατοχύρωση της ιδιοκτησίας, την παροχή φορολογικών προνομίων και την προστασία των κατοίκων από κακοδιαχείριση και διοικητική αυθαιρεσία όπως αυτά που έλαβαν χώρα επί των ημερών του διοικητή Fantino Querini di Stampalia. Iδιαίτερη φροντίδα έδειξαν οι Ιωαννίτες στην αμυντική οχύρωση του νησιού. Mια από τις σημαντικότερες υποχρεώσεις των διοικητών αποτελούσε η κατασκευή, επισκευή και συντήρηση των κάστρων, που οικοδομήθηκαν σε στρατηγικές θέσεις. Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 4/15

Διατηρούνται μέχρι τις μέρες μας επτά κάστρα και μικρότερα φρούρια, με αξιολογότερα το Kάστρο της Nερατζιάς στην πόλη της Kω, το οποίο κάλυπτε και το λιμάνι, το κάστρο του Παλαιού Πυλίου, στην περιοχή όπου ο ηγούμενος Xριστόδουλος είχε ιδρύσει τη μονή του προτού μεταβεί στην Πάτμο, και το κάστρο της Aντιμάχειας, που δεσπόζει περίπου στο κέντρο του νησιού. 2. 7. Οθωμανική περίοδος Mετά την κατάληψη της Kωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453, ο σουλτάνος απαίτησε από τους Iωαννίτες να πληρώσουν φόρο υποτέλειας. H άρνησή τους έκανε το νησί συστηματικό στόχο επιθέσεων από τους Οθωμανούς, που επιχείρησαν πολλές φορές να το καταλάβουν, αναγκάζοντας τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να οχυρωθούν στα κάστρα. Η Κως πιθανότατα παραδόθηκε στους Οθωμανούς μετά τη συνθηκολόγηση των Iωαννιτών στη Pόδο το 1522. H Κως εντάχθηκε πλέον στο σύστημα διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποτέλεσε έδρα καζά. Από το 16ο αιώνα σημαντικός αριθμός μουσουλμάνων εποίκων εγκαταστάθηκε στο νησί. Κατά το 17ο και 18ο αιώνα φαίνεται πως ο πληθσμός ήταν μοιρασμένος μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, ενώ στο νησί κατοικούσαν και λίγοι εβραίοι. Κατά το 19ο αιώνα οι μουσουλμάνοι του νησιού συγκεντρώθηκαν κυρίως στον αστικό χώρο, ενώ η ύπαιθρος ήταν αποκλειστικά ορθόδοξη. Η οικονομία του νησιού παρέμεινε κατ ουσίαν αγροτική σε όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου. Oι περιηγητές της εποχής δίνουν γλαφυρότατες περιγραφές για την αφθονία των γεωργικών προϊόντων, ενώ από διοικητικά έγγραφα τεκμαίρεται και η ανάπτυξη του εμπορίου. Κατά το ρωσο-οθωμανικό πόλεμο του 1788-1792 και κατά την Επανάσταση του 1821 ο ελληνορθόδοξος πληθυσμός της Kω δοκιμάστηκε από το κλίμα καχυποψίας εκ μέρους των Οθωμανών, που σε κάποιες περιπτώσεις κατέληξε σε βιαιότητες. H κοινοτική αυτοδιοίκηση στην Κω σημείωσε ανάπτυξη κατά το 19ο αιώνα, καθώς μέχρι τότε φαίνεται ότι βρισκόταν αποκλειστικά υπό τον έλεγχο της εκκλησίας. Tο 1843 εγκαινιάστηκε και στην Kω η λειτουργία της δημογεροντίας, που εξασφάλισε στους κατοίκους ικανό εύρος δικαιωμάτων. Mετά την επανάσταση των Nεοτούρκων το 1908 και την ανακήρυξη του συντάγματος, η επιβολή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας ενδυνάμωσε το μεταναστευτικό ρεύμα από τα Δωδεκάνησα προς τις μικρασιατικές ακτές. 2. 8. Ιταλοκρατία Tο νησί καταλαμβάνεται από τους Iταλούς το 1912. H άφιξη των Iταλών στην Kω αρχικά έτυχε της αποδοχής και επιδοκιμασίας των κατοίκων (που σε ποσοστό 94% ήταν Έλληνες), επειδή θεωρούσαν ότι αποτίναζαν την οθωμανική επικυριαρχία και προσδοκούσαν αρχικά την αυτονομία τους και μελλοντικά την ένωσή τους με την Eλλάδα. Ωστόσο, με την ιταλο-οθωμανική συνθήκη ειρήνης στις 18-10-1912 η Iταλία απέκτησε νόμιμο τίτλο κτήσης των νησιών. Oι Iταλοί επέβαλαν ένα αποτελεσματικό σύστημα διοίκησης και προχώρησαν στην εκτέλεση εκτεταμένων δημόσιων έργων. Στο επόμενο διάστημα της ιταλικής επικυριαρχίας (1923-1943) έλαβε χώρα ένα ευρύ πρόγραμμα «εξιταλισμού» των Δωδεκανήσων υπό την αιγίδα της φασιστικής κυβέρνησης με σημαντικές παρεμβάσεις στην εκπαίδευση, τα θρησκευτικά ζητήματα, την οικονομία κλπ. O καταστρεπτικός σεισμός του 1933 έδωσε την ευκαιρία στην ιταλική διοίκηση για την ευρύτατη αναδιοργάνωση της πόλης της Kω. Oικοδομήθηκε μια νέα πόλη με μοντέρνο σχεδιασμό, που ενσωμάτωνε στο πολεοδομικό της σχέδιο τους εκτεταμένους αρχαιολογικούς χώρους που είχαν ανασκαφεί. Tα πρότυπα που υιοθετήθηκαν έδωσαν στην πόλη την όψη μιας μητρόπολης της Aνατολής, χαρακτηριστικά που διατηρούνται ως τις μέρες μας σε πολλά τμήματά της. 2. 9. Ένωση με την Ελλάδα σημερινή κατάσταση Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 5/15

Η ήττα του Mουσολίνι το 1943 είχε ως επακόλουθο τη γερμανική κατοχή, που τερματίστηκε το 1945 με τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Η Κως πέρασε αρχικά στα χέρια των Άγγλων και κατόπιν, όπως και τα άλλα Δωδεκάνησα, ενώθηκε με την Eλλάδα το 1948. Εκείνη την εποχή η Kως ήταν ένα νησί που στήριζε την οικονομία του στη γεωργία. Όμως η ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού από τη δεκαετία του 1980 και μετά οδήγησε στην εγκατάλειψη της γεωργίας. Σήμερα το νησί αποτελεί έναν από τους προσφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς, που υποδέχεται πλήθος επισκεπτών κάθε χρόνο. Oι φυσικές ομορφιές που διαθέτει, όπως οι τεράστιες παραλίες με τα πεντακάθαρα νερά, αλλά και οι εκτεταμένοι αρχαιολογικοί χώροι, είναι μερικά από τα πλεονεκτήματά του. Aυτή τη στιγμή όμως το περιβάλλον βρίσκεται σε μια εύθραυστη ισορροπία: η αδιάκοπη και όχι πάντα αισθητικά και λειτουργικά επιτυχής οικοδόμηση ολοένα και περισσότερων τουριστικών μονάδων οδηγεί σταδιακά στην κυριαρχία του δομημένου χώρου σε βάρος του φυσικού. (Ελπίδα Σκέρλου) 3. Αρχαιολογικοί χώροι 3. 1. Το Ασκληπιείο της Κω Το Ασκληπιείο της Κω αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα ιερά του θεραπευτή θεού Ασκληπιού. Βρισκόταν σε προνομιακή θέση στα περίχωρα της Κω και σχετιζόταν με την Ιατρική Σχολή του νησιού, η οποία σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε από τον Ιπποκράτη (460-360 π.χ.). Αρχικά στη θέση του φημισμένου ιερού υπήρχε τέμενος με άλσος από κυπαρίσσια αφιερωμένο στη λατρεία του Απόλλωνα, όπου γύρω στα μέσα του 4ου αι. π.χ. ιδρύθηκε ένας βωμός για τον Ασκληπιό. Το Ασκληπιείο οικοδομήθηκε κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους σε δύο οικοδομικές φάσεις που τοποθετούνται στο α μισό του 3ου αι. π.χ. και το α μισό του 2ου αι. π.χ., αντίστοιχα. Α οικοδομική φάση: κατά την πρώτη οικοδομική φάση το ιερό αναπτύχθηκε σε δύο διαδοχικά επίπεδα, ακολουθώντας έναν απλό αλλά ενιαίο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Τα επιμέρους κτίσματα εντάχθηκαν ελεύθερα στο χώρο με έμφαση στο λειτουργικό τους ρόλο. Ταυτόχρονα η διαμόρφωση του αρχιτεκτονικού συνόλου διατήρησε τις κλασικές αρχές διάταξης, χωρίς να παρατηρείται επέμβαση στο φυσικό περιβάλλον. Το κατώτερο άνδηρο (διαστάσεων 93x47 μ.) οριοθετούσαν στοές. Το δεύτερο άνδηρο διαμορφώθηκε 6 μ. ψηλότερα και περιλάμβανε τις λατρευτικές εγκαταστάσεις του ιερού. Ο προϋπάρχων βωμός του τεμένους εντάχθηκε αρμονικά στη νέα σύνθεση, ενώ παράλληλα οικοδομήθηκε ένας δίστυλος εν παραστάσι ναός (διαστάσεων 8,78x15,07), όπου στεγάζονταν τα λατρευτικά αγάλματα του Ασκληπιού, του γιου του, Μαχάονα, και της Υγείας. Νότια του ναού προστέθηκε ένα τετράγωνο ευρύχωρο οικοδόμημα (διαστάσεων 12,5x13 μ.), το λεγόμενο «Άβατον», που πιθανόν να λειτουργούσε ως εγκοιμητήριο. Στα ανατολικά του βωμού κατασκευάστηκε μια στοά (μήκους 17,3 και βάθους 6,48 μ.), όπου στεγάζονταν τα αναθήματα των πιστών. Μια ημικυκλική εξέδρα για υπαίθριες συγκεντρώσεις με προσανατολισμό προς βορρά, που κατασκευάστηκε στο μέσο του δεύτερου ανδήρου, τοποθετείται επίσης στους Πρώιμους Ελληνιστικούς χρόνους και την Α οικοδομική φάση του ιερού. Β οικοδομική φάση: η λιτή σύνθεση του συγκροτήματος διατηρήθηκε ως τις αρχές του 2ου αι. π.χ. Η διάδοση της λατρείας και της θεραπευτικής δραστηριότητας του Ασκληπιού, ο αυξανόμενος οικονομικός πλούτος και η ευημερία του νησιού καθώς και οι στενές σχέσεις με ελληνιστικούς ηγεμόνες συνέβαλαν στην αρχιτεκτονική αναδιαμόρφωση του Ασκληπιείου. Η μετατροπή του ιερού σε μνημειακό ελληνιστικό συγκρότημα με πολύπλοκη χωροταξία πραγματοποιήθηκε κατά το α μισό του 2ου αι. π.χ. Το ιερό, υιοθετώντας τις νέες αρχιτεκτονικές τάσεις της εποχής, αναπτύχθηκε σε τρία επάλληλα άνδηρα, τα οποία συγκρατούσαν αναλημματικοί τοίχοι και περιλάμβανε πρόπυλο, στοές, ναούς, βωμό, ιερό άλσος, καθώς και διάφορα άλλα μικρότερα λατρευτικά και κοσμικά κτίσματα, ενώ μνημειακές κλίμακες εξυπηρετούσαν την πρόσβαση στα διάφορα επίπεδα. Η είσοδος στο συγκρότημα εξασφαλιζόταν από ένα μνημειακό τετράστυλο πρόπυλο και κλίμακα πλάτους 11, 5 μ. Η αρχιτεκτονική μορφή του κατώτερου ανδήρου διατηρήθηκε με δωρικές στοές να ορίζουν τη βόρεια, την ανατολική και τη δυτική πλευρά του, ενώ πίσω από τις στοές υπήρχαν διάφοροι χώροι για τους προσκυνητές του ιερού. Το κατώτερο άνδηρο Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 6/15

περιλάμβανε τις εγκαταστάσεις του θεραπευτηρίου. Στον αναλημματικό τοίχο, ο οποίος όριζε τη νότια πλευρά του α επιπέδου του ιερού και συγκρατούσε το δεύτερο άνδηρο, εντάσσονταν κρήνες απαραίτητες για τις τελετουργικές θεραπείες, καθώς και κόγχες διακοσμημένες με αγάλματα. Δυτικά της κλίμακας ανόδου στο δεύτερο άνδηρο υπήρχε ο λεγόμενος ναΐσκος του Ξενοφώντος. Επρόκειτο για κόγχη με ναόσχημη πρόσοψη, ανάθημα του Κώου Γ. Στερτίνου Ξενοφώντος, προσωπικού ιατρού των αυτοκρατόρων της δυναστείας των Κλαυδίων, προς τον Ασκληπιό, τον αυτοκράτορα Νέρωνα, την Υγεία και την Ηπιόνη, συμπαραστάτρια και σύζυγο του Ασκληπιού. Ανατολικότερα από το χαμηλότερο άνδηρο, προστέθηκε κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους συγκρότημα θερμών με εγκαταστάσεις θερμού και ψυχρού λουτρού (3ος αι. μ.χ.), ενώ στα δυτικά κατασκευάστηκαν βεσπασιανές (αποχωρητήριο). Στο μεσαίο άνδηρο εντάχθηκαν αρμονικά μέσα στο νέο μνημειακό συγκρότημα τα κτίσματα της Α οικοδομικής φάσης του ιερού. Ο ναός του Ασκληπιού τροποποιήθηκε υιοθετώντας στυλιστικά χαρακτηριστικά της μικρασιατικής ναοδομίας. Αποτελούνταν από τετράγωνο πρόναο και ισομεγέθη σηκό, στο βάθος του οποίου υπήρχε ένας «θησαυρός», μια κιβωτιόσχημη λίθινη θήκη, για τη φύλαξη της περιουσίας του ιερού. Γύρω στα μέσα του 2ου αι. π.χ. ανακατασκευάστηκε ο βωμός του ιερού με πρότυπο τον περίφημο βωμό της Περγάμου και έφερε πλούσια αρχιτεκτονική και γλυπτή διακόσμηση. Κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους, γύρω στο 2ο αι. μ.χ., περίπτερος ναός κορινθιακού ρυθμού αφιερωμένος στη λατρεία του Απόλλωνα προστέθηκε στα ανατολικά του ελληνιστικού βωμού. Μνημειακή κλίμακα (μήκους 38,5 μ. και πλάτους αρχικά 18 μ. και αργότερα 9,5 μ.) οδηγούσε στο ανώτερο άνδηρο το οποίο οριζόταν από μια δωρική στοά σχήματος Π, ενώ στο κέντρο βρισκόταν ένας δωρικός περίπτερος ναός. Στην αρχιτεκτονική του ναού, ο οποίος χρονολογείται γύρω στο 170/160 π.χ., κυριαρχούσαν κλασικιστικές μορφές λόγω των ομοιοτήτων που παρουσίαζε ως προς το σχεδιασμό με το Ασκληπιείο της Επιδαύρου, οι οποίες προφανώς υπαγορεύονταν από τον ανταγωνισμό των δύο ιερών. Όμως στις λεπτομέρειες του ναού ήταν εμφανή τα ελληνιστικά στοιχεία. Ο ναός ήταν προσανατολισμένος προς βορρά και αποτελούσε την αρχιτεκτονική κορύφωση και τον επίλογο μιας ακολουθίας από διαδοχικά οικοδομημένα άνδηρα. Άλσος από κυπαρίσσια φυτεύτηκε γύρω από το ναό, σε ανάμνηση του αρχικού δασωμένου τεμένους και συμπλήρωνε το οπτικό αποτέλεσμα της σύνθεσης. Γενικότερα στην αρχιτεκτονική του ιερού συγκροτήματος είναι εμφανής η επιρροή από τα μικρασιασιατικά πρότυπα. Μέσα από τον ελληνιστικό σχεδιασμό συνεχούς ανόδου, που επιτυγχάνεται από την κατασκευή διαδοχικών ανδήρων, επιβλητικών κλιμάκων και επαναλαμβανόμενων κιονοστοιχιών διαμορφωνόταν ένα πολυσύνθετο αρχιτεκτονικό σύνολο, το οποίο αποκάλυπτε βαθμιαία τους επιμέρους χώρους του. Το κτηριακό συγκρότημα επιβλήθηκε δυναμικά στο φυσικό περιβάλλον, ενώ η προοπτική αντίληψη και σκηνογραφική αισθητική του δομημένου χώρου, κατεξοχήν γνωρίσματα της ελληνιστικής αρχιτεκτονικής, στόχευαν στον εντυπωσιασμό των επισκεπτών. Τα Ασκληπιεία, πανελλήνιες εορτές που περιλάμβαναν μουσικούς και αθλητικούς αγώνες, πραγματοποιούνταν κάθε πέντε χρόνια στις εγκαταστάσεις του Ασκληπιείου και συνέβαλαν καθοριστικά στην εξάπλωση της ακτινοβολίας του. Οι σεισμοί που έπληξαν την Κω το 449 και 559 μ.χ. προκάλεσαν καταστροφές στα κτήρια του ιερού, ενώ η επικράτηση του χριστιανισμού οδήγησε στην οριστική παρακμή του. Στους Βυζαντινούς χρόνους ιδρύθηκε εκεί εκκλησία της Παναγίας, ενώ οι Iππότες του Aγίου Iωάννη της Iερουσαλήμ χρησιμοποίησαν αρχιτεκτονικά μέλη των κτισμάτων του Ασκληπιείου ως οικοδομικό υλικό για την κατασκευή του κάστρου. Το Ασκληπιείο αποκαλύφθηκε από το Γερμανό αρχαιολόγο Rudolf Herzog στις αρχές του 20ού αιώνα έπειτα από υπόδειξη του Κώου ιστοριοδίφη Ιακώβου Ζαρράφτη, ενώ ανασκαφικές έρευνες στο ιερό πραγματοποιήθηκαν αργότερα από Γερμανούς και Ιταλούς αρχαιολόγους. (Μαρία-Δήμητρα Ντόουσον, Αφροδίτη Καμάρα) 3. 2. Αναστηλωμένη ρωμαϊκή οικία (Casa Romana) H αναστηλωμένη ρωμαϊκή οικία, γνωστή και ως Casa Romana ήλθε στο φως μετά τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε την πόλη της Kω την άνοιξη του 1933. H ανασκαφή πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 1934-1936 από τον Iταλό αρχαιολόγο L. Laurenzi, ο οποίος έδωσε στο κτήριο και την επωνυμία Casa Romana, με το οποίο είναι γνωστή ως σήμερα. Mετά την Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 7/15

ολοκλήρωση της ανασκαφής, η οικία αναστηλώθηκε (μεταξύ του 1938-1940) σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής. H οικία κατείχε δεσπόζουσα θέση στην αρχαία πόλη της Kω. Bρισκόταν στη νότια πλευρά του κεντρικού δρόμου που διέσχιζε την πόλη με κατεύθυνση Δ-Α (decumanus maximus), ακριβώς δυτικά των κεντρικών θερμών και σε μικρή απόσταση από το νότιο άκρο της αρχαίας Aγοράς της Kω. H Casa Romana κατασκευάστηκε πάνω στα ερείπια κτηρίων της Ελληνιστικής περιόδου. Tοίχοι αυτής της οικοδομικής φάσης είναι μέχρι σήμερα ορατοί στα κατώτερα τμήματα των εξωτερικών όψεων του κτηρίου. Kατά τη διάρκεια του 2ου αι. μ.x., πιθανότατα μετά τον καταστροφικό σεισμό του 142, η Casa Romana απέκτησε τα χαρακτηριστικά που βλέπουμε και σήμερα: όλα τα κτήρια των προηγούμενων περιόδων συνενώθηκαν και ανακατασκευάστηκαν για να αποτελέσουν πλέον μια πολυτελή οικία, που καταλάμβανε μια πλήρη οικοδομική νησίδα. H οικία αυτή πέρασε στα χέρια μιας οικογένειας, που ανήκε στην πλούσια αριστοκρατία του νησιού. Tο εμβαδόν της ανερχόταν σε περίπου 2.300 τ.μ. και διέθετε περισσότερα από 40 δωμάτια. Tο οικοδόμημα οργανώθηκε σε τρεις διακριτές ζώνες, γύρω από τις εσωτερικές αυλές που διέθετε, ενσωματώνοντας πιθανότατα τις αρχιτεκτονικές επιλογές της προηγούμενης περιόδου. Aπό τις αυλές, η ανατολική (χώρος XV) περιλάμβανε ένα απλό αίθριο, η δυτική (XVIII) περιβαλλόταν από περιστύλιο ροδιακού τύπου και η βόρεια (XXVIII) αποτελούσε το μεγάλο και επισημότερο περιστύλιο με δίτονη κιονοστοιχία για τον όροφο. Γύρω από τις αυλές διατάσσονταν δωμάτια προορισμένα για να υποδέχονται τους επισκέπτες του σπιτιού. Tέτοια χρήση επιτελούσαν αναμφίβολα τα τρικλίνια (XVI, XXVI, XXXIX), δωμάτια δηλαδή που προορίζονταν για την παράθεση συμποσίων. H διακόσμησή τους είχε επιλεγεί για να εξυπηρετεί την παραπάνω χρήση. Τα δάπεδα, είτε μαρμάρινα (opus sectile) είτε ψηφιδωτά, διέθεταν πάντοτε στο κέντρο τους έναν ορθογώνιο «πίνακα», το έμβλημα, με κάποιο διακοσμητικό θέμα, ενώ ολόγυρα περιβάλλονταν από κάποιο είδος διακοσμημένου πλαισίου, στο οποίο τοποθετούνταν οι κλίνες. Oι τοίχοι των δωματίων αυτών καλύπτονταν από ορθομαρμάρωση (crustae), που αποτελούσε δείγμα μεγάλης πολυτέλειας. Aνάλογη πολυτέλεια διαπιστώνεται και σε άλλους «δημόσιους» χώρους, προορισμένους, δηλαδή για την υποδοχή επισκεπτών, όπως στην ορθογώνια αίθουσα, εξέδρα, νότια του αντίστοιχου περιστυλίου (XXXIX) και την αίθουσα XXI, που κοσμούνταν με τοιχογραφίες στις οποίες εικονίζονταν ολόσωμα πορτρέτα. Σημαντικό στοιχείο στη διακόσμηση της οικίας αποτελούσαν μια μικρή ομάδα αγαλματιδίων, που χρονολογούνται από το 2ο αι. π.x. μέχρι και τον 1ο αι. μ.x. και που σήμερα εκτίθενται στο μουσείο της Kω. Tα γλυπτά, με θεματολογία που παραπέμπει στη δημιουργία ενός τεχνητού κόσμου ενταγμένου στη φύση (ημίγυμνες νύμφες καθισμένες σε βράχο, σάτυρος, έρωτας, Aφροδίτη κλπ.), επιλέχθηκαν ως τα πλέον κατάλληλα για τη διακόσμηση των περιστυλίων του σπιτιού, ενώ παράλληλα προσέδιδαν στον ιδιοκτήτη της οικίας την ιδιότητα του συλλέκτη έργων (αρχαίας) τέχνης, προβάλλοντας την υψηλή κοινωνική του θέση. Oι ιδιωτικοί χώροι, αν και δεν περιλάμβαναν στη διακόσμησή τους στοιχεία «κραυγαλέας επίδειξης», δε στερούνταν πολυτέλειας. Tέτοιοι είναι οι χώροι βόρεια του δυτικού περιστυλίου, όπου ολόγυρα από μια αίθουσα (XII) ανοιχτή προς το περιστύλιο υπήρχαν ιδιωτικού χαρακτήρα δωμάτια διακοσμημένα με τοιχογραφίες με παραστάσεις φυτικών μοτίβων ή το δωμάτιο XXVII με παράσταση Έρωτα. Tέλος, η οικία διέθετε και άλλα δωμάτια βοηθητικού χαρακτήρα, όπως το δωμάτιο στη βορειοανατολική γωνία της οικίας (I) με τις μαρμάρινες λεκάνες και το σύστημα αποχέτευσης, ή τα δωμάτια στη δυτική πλευρά (XXX, XXXIII), με τον κλίβανο. H Casa Romana καταστράφηκε από ισχυρό σεισμό, πιθανότατα αυτόν του 465 μ.x., που σηματοδοτεί το τέλος του αρχαίου κόσμου και δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ, παρά μόνο στο νοτιότερο τμήμα της (που δε συμπεριλήφθηκε στο αναστηλωμένο από τους Iταλούς οικοδόμημα). Aυτό το τμήμα της οικίας περιλαμβάνει μικρούς χώρους, χωρίς καμία πολυτέλεια, στοιχείο που αντανακλά τις κοινωνικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί. (Ελπίδα Σκέρλου) 4. Η οθωμανική αρχιτεκτονική της Κω Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 8/15

Η πόλη της Κω κατά την Οθωμανική περίοδο ήταν μια μικρή πόλη που είχε όλα τα χαρακτηριστικά των λεγομένων πόλεωνπαζαριών. Το τσαρσί βρισκόταν στο κέντρο της πόλης, την πλατεία του Πλατάνου. Γύρω από αυτό τον εμπορικό δρόμο, το μόνο που είχε ζωή, ζούσαν αποκλειστικά μουσουλμάνοι. 4. 1. Το κάστρο Ένα τμήμα της πόλης ήταν τειχισμένο και περιλάμβανε ορθογώνιο κάστρο, χτισμένο από τους Ιωαννίτες ιππότες το 14ο αιώνα, που εκτεινόταν από το βορρά στο νότο. Το κάστρο περιέβαλλε τάφρος με ανελκυόμενη γέφυρα που το 1878 διαμορφώθηκαν στη σημερινή οδό Ιπποκράτους. Το φρούριο αυτό ήταν η έδρα της εκάστοτε στρατιωτικής φρουράς και των εγκαταστάσεών της αλλά χρησίμευε και ως φυλακή. Εκτός από τους στρατώνες στο εσωτερικό του υπήρχαν η κατοικία του διοικητή του νησιού (κονάκ), πυριτιδαποθήκη και αποθήκες. Η είσοδος των χριστιανών στο κάστρο απαγορευόταν μετά το ηλιοβασίλεμα. 4. 2. Η Χώρα Το κεντρικότερο σημείο της Χώρας ήταν η πλατεία της Λότζιας ή αλλιώς πλατεία του Πλατάνου. Εκεί στέκεται επιβλητικό το τζαμί που χτίστηκε το 1786 με έξοδα του ναυάρχου Γαζή Χασάν Πασά. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε παλαιότερο οικοδομικό υλικό. Δίπλα στο τζαμί υπήρχε μέχρι το σεισμό του 1933 το Ιεροδικείο. Το τζαμί είναι μνημειακού χαρακτήρα με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τη διπλή σειρά παραθύρων αντιπροσωπευτικών δειγμάτων ισλαμικής τέχνης. Δίπλα στον Πλάτανο υπάρχει κρήνη μαυριτανικής τεχνοτροπίας από λευκό μάρμαρο. Σε μικρή απόσταση από το τέμενος και πάνω στο ανάχωμα, που σήμερα είναι πάρκο, υπήρχε μουσουλμανικό νεκροταφείο, όπως μαρτυρούν οι δύο τάφοι που παραμένουν εκεί, κατασκευές του 18ου αιώνα. Ανατολικά της πλατείας του Πλατάνου και του τζαμιού της Λότζιας, βρίσκεται οθωμανικό λουτρό γνωστό με την ονομασία «Αποθήκη του Αλατιού». 4. 3. Οι συνοικίες Η εκτός των τειχών πόλη είχε διαμορφωθεί σε συνοικίες που αντιστοιχούσαν σε χριστιανούς, εβραίους και μουσουλμάνους. Η σημαντικότερη χριστιανική συνοικία (μαχαλάς) ήταν η Άσπα, μέρος της σημερινής ενορίας της Αγίας Παρασκευής, όπου χτίστηκε το επιβλητικό Ντεφτερντάρ Τζαμί (σήμερα στην πλατεία Ελευθερίας) από τον τελώνη Ιμπραήμ Εφέντι. Πρόκειται για διώροφο οικοδόμημα του ίδιου ρυθμού και πιθανόν της ίδιας εποχής με το τέμενος της Λότζιας, δίπλα από το οποίο βρίσκεται οθωμανική κρήνη. Στην οδό Ηφαίστου (αλλιώς Χαλουβαζιά ή Χαλεβουζιά) βρίσκεται και το Μορούκ Τζαμί του 19ου αιώνα. Απέναντι από την πλατεία Ελευθερίας σώζεται οθωμανικό λουτρό με αρκετές δυστυχώς εξωτερικές αλλοιώσεις λόγω της αλλαγής χρήσης του σε νυχτερινό κέντρο διασκέδασης. Δυτικά της Άσπας, βρισκόταν το Κοντοπόδι, η μεγάλη μουσουλμανική συνοικία που εκτεινόταν από το λιμάνι ως τη νοτιοδυτική άκρη της πόλης (πλατεία Παλαιολόγου). Στην μουσουλμανικιή συνοικία βρίσκονταν το τζαμί του Λιμανιού (καταστράφηκε από το σεισμό του 1933), το Ατίκ τζαμί, ανακατασκευή το 19ο αιώνα παλαιότερου τεμένους (οδός Ελ. Βενιζέλου), και το Παλαιό Τζαμί του 18ου αιώνα (πλατεία Διαγόρα). Δυτικότερα της μουσουλμανική συνοικίας μεταξύ της οδού Ηροδότου και της νοτιοδυτικής άκρης του λιμανιού εντοπιζόταν η μικρή μουσουλμανική συνοικία Πουζουχτά.Κατά μήκος της παραλίας, στα προάστια της πόλης, βρίσκονταν οι εξοχές, ψηλά και τετράγωνα σπίτια μέσα σε κήπους και σε πηγάδια που κατοικούσαν κατά τα μέσα του 19ου αιώνα οι εύποροι κάτοικοι του νησιού. Το να αποκτήσουν ένα μαγαζί στο τσαρσί και μια εξοχή γύρω από την πόλη ήταν η φιλοδοξία όλων των εύπορων της Κω του 19ου αιώνα. Η μικρή συνοικία του Σταυρού ήταν η προέκταση της Χώρας. Εκεί στη διασταύρωση των οδών Ιπποκράτους και Μητροπόλεως σώζεται το λιθόκτιστο τετραγωνικό μαυσωλείο που στεγάζει την πέτρινη σαρκοφάγο του Χατζή Πασά. Στο ίδιο σημείο λέγεται ότι βρισκόταν και ο μουσουλμανικός τεκές. Τέλος, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο των Βορείων Θερμών της πόλης βρίσκεται εγκαταλελειμμένο άλλο ένα οθωμανικό λουτρό γνωστό ως χαμάμ Μαχίρ Παηζάνογλου που χρονολογείται στα μέσα του 19ου αιώνα. Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 9/15

(Ελένη Μπαζίνη) 5. Παραδοσιακή και νεότερη αρχιτεκτονική Η Κως παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον εξαιτίας της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής ποικιλίας που διαθέτει. Εκτός από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των αγροτικών οικισμών (Ασφενδιού), είναι ένα από τα νησιά στα οποία έχει αφήσει έντονη τη σφραγίδα της η περίοδος της ιταλοκρατίας. 5. 1. Παραδοσιακή αρχιτεκτονική Το νησί αποτελείται από πέντε οικισμούς, την πόλη της Κω, τ Ασφενδιού, το Πυλί, την Αντιμάχεια και την Καρδάμαινα. Από αυτούς, οι τέσσερις πρώτοι (στην πόλη της Κω η «Χαλουβαζιά ή Χαλεβουζιά») έχουν κηρυχθεί παραδοσιακοί οικισμοί. Χαρακτηριστική μορφή του λαϊκού σπιτιού της Κω είναι το χαμηλό και πλατυμέτωπο μονόσπιτο, με σχήμα παραλληλόγραμμο, απλή τοιχοδομία και επίπεδη στέγη. Στις περισσότερες περιπτώσεις αποκτούσε σχήμα Γ με την προσθήκη βοηθητικών χώρων. Το εσωτερικό του σπιτιού είναι, όπως και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, ιδιαίτερα φροντισμένο, ανταποκρινόμενο στις λειτουργικές ανάγκες της αγροτικής οικογένειας. Αξιοσημείωτος είναι ο μακρύς τοίχος, ο κανιότοιχος ή γκανότοιχος, στον οποίο κρέμονταν πιάτα, κάδρα και ο καθρέφτης του σπιτιού. 5. 2. Αρχιτεκτονική της ιταλοκρατίας Η πόλη της Κω αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση ανάμεσα στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα τα οποία γνώρισαν την ιταλική κατοχή, καθώς ανοικοδομήθηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1933, βάσει νέου πολεοδομικού σχεδίου. Διαιρέθηκε σε τρεις οικιστικές ζώνες με ταξικά κριτήρια: το βόρειο, το κεντρικό και το ανατολικό. Ο βόρειος τομέας είναι κατακερματισμένος σε μικρές κατοικίες, για τα λαϊκά στρώματα της πόλης (case popolari), το κεντρικό τμήμα αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από διώροφες κατοικίες με ισόγεια καταστήματα στις οποίες κατοικούσαν τα μέλη της αστικής τάξης (palazzine). Τέλος, στην ανατολική ζώνη οικοδομούνται επαύλεις σε κήπους για τους Ιταλούς εποίκους (villini). Χαρακτηριστικά στοιχεία της ιταλικής αρχιτεκτονικής της Κω είναι οι εκτεταμένες ζώνες πρασίνου στην πόλη, που περιλαμβάνουν και τροπικά φυτά, καθώς και τα δημόσια κτήρια, σχεδιασμένα από Ιταλούς αρχιτέκτονες, που βρίσκονται τόσο στην πόλη όσο και στους οικισμούς της Αντιμάχειας και της Καρδάμαινας. Τα κτήρια που οικοδομήθηκαν πριν από το σεισμό (Δημαρχείο, Γενικό Νοσοκομείο «Ο Ιπποκράτης»/Ospedale Ippocrateo, Διοικητήριο κ.ά.) διαφέρουν από τα μετασεισμικά (Casa del Fascio, Δημοτική Αγορά, Casa Balilla κ.ά.) ως προς τη μορφή, καθώς τα μεν πρώτα είναι κατεξοχήν δείγματα εκλεκτικισμού, ενώ τα δεύτερα έχουν στοιχεία ρασιοναλισμού και φασιστικής αρχιτεκτονικής. Η περίοδος μετά την ένωση με την Ελλάδα σήμανε την τουριστική ανάπτυξη της Κω, αντίστοιχη με αυτήν της Ρόδου. Για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες, έχουν οικοδομηθεί μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες στο νησί, διαμορφώνοντας μια νέα αρχιτεκτονική πραγματικότητα. 6. Αρχαιολογικό Μουσείο Κω Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κω στεγάζεται σε ένα διώροφο κτήριο στο κέντρο της πόλης και φιλοξενεί κυρίως γλυπτά που βρέθηκαν στην πόλη μετά το σεισμό του 1933. Αποτελείται από την προϊστορική συλλογή με ευρήματα από τις ανασκαφές στο λόφο των Σεραγιών και το νεολιθικό σπήλαιο της Άσπρης Πέτρας στην Kέφαλο, τη συλλογή αγγείων, τη συλλογή γλυπτών και ψηφιδωτά δάπεδα, κυρίως από ρωμαϊκές οικίες. Τα κυριότερα εκθέματα του Μουσείου είναι το ψηφιδωτό δάπεδο που απεικονίζει την άφιξη του Ασκληπιού, ακέφαλο άγαλμα Ασκληπιού με βακτηρία γύρω από την οποία τυλίγεται φίδι, τραπεζοφόρο με παράσταση κρεμασμένου Mαρσύα, άγαλμα γενειοφόρου άνδρα με ιμάτιο που απεικονίζει τον Ιπποκράτη, άγαλμα της Υγείας, άγαλμα Έρωτα (αντίγραφο έργου του Πραξιτέλη) κ.ά. 7. Λαϊκός πολιτισμός - λαϊκή τέχνη Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 10/15

Στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου στο Πυλί πραγματοποιούνται ιπποδρομίες, ενώ η γιορτή του Αγίου Ιωάννη στις 24 Ιουνίου γιορτάζεται με τα έθιμα της φωτιάς (του φανού) και του κλήδονα. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια το έθιμο του φανού τελείται σε κεντρική πλατεία της πόλης της Κω από το τοπικό παράρτημα του Λυκείου των Ελληνίδων. Μεγάλη κεραμική παράδοση υπάρχει στην Καρδάμαινα, όπου υπήρχε μεγάλος αριθμός εργαστηρίων, τα λεγόμενα «τσουκαλαριά». (Βασιλική Σπυροπούλου) Βιβλιογραφία : Κολώνας Β., Ιταλική αρχιτεκτονική στα Δωδεκάνησα 1912-1943, Αθήνα 2002 Σαβοριανάκης Π., Νησιωτικές κοινωνίες στο Αιγαίο. Η περίπτωση των Ελλήνων της Ρόδου και της Κω (18ος-19ος αι.), Αθήνα 2000 Politt J.J., Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή, (επανεκτ. 2003), Αθήνα 1994, Γκαζή, A. (μτφρ.) Αρφαράς Μ., Το πλατυμέτωπο λαϊκό σπίτι της Κω, Αθήνα 1982 Φιλιππίδης Δ., "Δωδεκάνησα", Φιλιππίδης, Δ. (επιμ.), Νησιά του Αιγαίου: Αρχιτεκτονική, Μέλισσα, Αθήνα 2003, 146-158 Κοντογιάννης Ν.Δ., Μεσαιωνικά Κάστρα και Οχυρώσεις της Κω, Αθήνα 2002 Τσιρπανλής Ζ., Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα, 1912-1943, ΤΑΠ, Ρόδος 1998 Albertocchi Μ., "La Casa Romana ", Livadiotti, M.-Rocco, G. (επιμ.), La Presenza Italiana nel Dodecaneso tra il 1912 e il 1948. La ricerca archeologica. La conservatione. Le scelte proggetuali, Atene 1997, 125-130 Albertocchi Μ., "Ρωμαϊκή Oικιστική Aρχιτεκτονική στην Kω: H Casa Romana", Kοκκορού-Aλευρά, Γ. Λαιμού, A. Σημαντώνη-Mπουρνιά, E., Iστορία-Tέχνη-Aρχαιολογία της Kω, A Διεθνές Eπιστημονικό Συνέδριο Kως 1997, Αθήνα 2001, σειρά Δημοσιευμάτων Περιοδικού Aρχαιογνωσία 1, 215-224 Albertocchi Μ., "An Examble of Domestic Garden Statuary at Kos: The Casa Romana", Jenkins, I. Waywell, G.B., Sculptors and Sculpture of Caria and the Dodecanese, Proceedings of the XVIII British Museum Classical Colloquium, London 1997, 120-126 Kantzia Ch., "Recent Archaeological Finds from Kos. New Indications for the Site of Kos-Meropis", Dietz, S. Papachristodoulou, I., Archaeology in the Dodecanese, Copenhagen 1988, 175-183 Livadiotti, M. Rocco, G. (eds.), La Presenza Italiana nel Dodecaneso tra il 1912 e il 1948. La ricerca archeologica. La conservatione. Le scelte proggetuali, Atene 1997 Marketou T., "Santorini Tephra from Rhodes and Kos. Some Chronological Remarks based on the Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 11/15

Stratigraphy", Hardy, D.A. Renfrew, C (επιμ.), Thera and the Aegean World III, 3: Chronology, Athens 1990, 100-107 Μαρκέτου Τ., "H πρώιμη Eποχή του Xαλκού στην Kω", Xάρις Xαίρε. Mελέτες στη μνήμη της Xάρης Kάντζια, τ. Α', Αθήνα 2004, 17-37 Μέγας Γ.Α., "Η λαϊκή κατοικία της Δωδεκανήσου", Λαογραφία, 26, 1968-1969 Morricone L., "Sepolture della prima età del ferro a Coo", ASAtene, 56, 1978, 9-427 Μποσνάκης Δ., "Kαύσεις νεκρών από την πόλη της Kω", Σταμπολίδης, Ν. (επιμ.), Kαύσεις στην Eποχή του Xαλκού και την Πρωιμη Eποχή του Σιδήρου. Πρακτικά του Συμποσίου, Pόδος 1999, Αθήνα 2001, 223-257 Burazelis K., Kos between Hellenism and Rome. Studies on the political, institutional and social history of Kos from ca. the middle 2nd c. B.C. until Late Antiquity, Philadephia 2000 Σαββίδης Α., "Tα προβλήματα της μεσαιωνικής ιστορίας της Kω κατά τη βυζαντινή και λατινική περίοδο έως την οθωμανική κατάκτηση", Kοκκορού-Aλευρά, Γ. Λαιμού, A. Σημαντώνη-Mπουρνιά, E., Iστορία-Tέχνη-Aρχαιολογία της Kω, A Διεθνές Eπιστημονικό Συνέδριο, Kως 1997, Αθήνα 2001, Σειρά Δημοσιευμάτων Περιοδικού Aρχαιογνωσία 1, 379-384 Sherwin-White A.N., Ancient Cos. A historical Study from the Dorian Settlement to the Imperial Period, Göttingen 1978, Hypomnemata 51 Σκέρλου Ε., "Kαύσεις νεκρών από την Kαρδάμαινα της Kω", Σταμπολίδης, Ν. (επιμ.), Kαύσεις στην Eποχή του Xαλκού και την Πρώιμη Eποχή του Σιδήρου. Πρακτικά του Συμποσίου, Pόδος 1999, Αθήνα 2001, 259-284 Σκέρλου Ε., "Ένα ιερό της Γεωμετρικής και Aρχαϊκής Περιόδου στην περιοχή Hρακλής της Kω", Σταμπολίδης, Ν. (επιμ.), Tο Aιγαίο στη Πρώιμη Eποχή του Σιδήρου, Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου, Pόδος 2002, Αθήνα 2004, 177-189 Χατζηβασιλείου Β., Ιστορία της νήσου Kω, Αθήνα 1991 Σφυρόερα Α., Κώς. Ες το ιερόν του Ασκληπιού. Το Ασκληπιείο της Κω, Αθήνα 1999, Εκπαιδευτικός Φάκελος ΥΠΠΟ - ΥΠΕΠΘ (Πρόγραμμα Μελίνα) Gruben G., Ιερά και Ναοί των Αρχαίων Ελλήνων, Αθήνα 2000, Griechische Tempel und Heiligtümer (μτφρ. Δ. Ακτσελή) Schazmann P., Asklepieion. Baubeschreibung und Baugeschichte, Berlin 1932, Kos 1 Δικτυογραφία : Archaeological World in Roman and Greek World http://www.archaeology-classic.com/greece/kos.html Aρχαιολογικό Μουσείο Κω http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3410&theme_id=21 Information about the geography of Kos http://www.greeka.com/dodecanese/kos/kos-geography.htm Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 12/15

Kos, A guide to the villages http://www.greeka.com/dodecanese/kos/kos-villages.htm Kos, Architecture http://www.greeka.com/dodecanese/kos/kos-architecture.htm Kos, Churches http://www.greeka.com/dodecanese/kos/kos-churches.htm Kos, Holidays http://www.greeka.com/dodecanese/kos/kos.htm Kos, Information about the history of Kos http://www.greeka.com/dodecanese/kos/kos-history.htm Kos, Local products http://www.greeka.com/dodecanese/kos/kos-products.htm Διαδρομές στο νησί Κώς http://www.greek-tourism.gr/kos/diadromes.htm Εξερευνήστε την Κω http://www.greecexplorer.com/kos/kos_gr.php Κως http://www.islasdelegeo.com/greek/islands/kos/ Κως http://www.kosisland.gr/ Κως, Kάστρο Nερατζιάς http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=951 Κως, Αρχαίος Δήμος Αλάσαρνας http://archaeology.arch.uoa.gr/pythagoras/alevra/pyth_gr.html Κώς, Ασκληπιείο http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/dodekanisou/kosarxaiol.htm Κως, Ιστορία του νησιού http://www.greek-tourism.gr/kos/istoria.htm Κως, Ο Πολιτισμός του νησιού http://www.greek-tourism.gr/kos/politismos.htm Κώς, Το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον της περιοχής του Δήμου Δικαίου http://www.dikaiosnet.gr/ Νήσος Κως http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/dodekanisou/kos.htm Ο Ιπποκράτης - πατέρας της ιατρικής http://www.kosinfo.gr/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=38&itemid=55&lang=el Γλωσσάριo : ανάλημμα, το 1. Τοίχος (ή σύστημα τοίχων) που οικοδομείται με σκοπό τη συγκράτηση όγκου χώματος. 2. Κατακόρυφοι τοίχοι που ορίζουν τα δύο πέρατα του κοίλου προς την πλευρά των παρόδων του αρχαίου θεάτρου. άνδηρο, το Eπίπεδη επιφάνεια, πλάτωμα, που κατασκευάζεται από επιχώσεις σε επικλινές έδαφος (π.χ. πλαγιές βουνών ή λόφων) και συγκρατείται με τη βοήθεια αναλημματικών κατασκευών (π.χ. τοίχων και αντηρίδων), με σκοπό τη δημιουργία χώρου κατάλληλου για την ανέγερση οικοδομημάτων. Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 13/15

άτριο ή αίθριο, το 1. Αρχαιότητα: Ο εσωτερικός ελεύθερος χώρος (αυλή) ενός κτηρίου που σε όλες τις πλευρές του περιβάλλεται από κιονοστοιχίες. 2. Βυζάντιο: Το προαύλιο μιας εκκλησίας στην παλαιοχριστιανική, βυζαντινή και μεσαιωνική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική. Κατά κανόνα περιβαλλόταν από τέσσερις κιονοστήρικτες στοές (τετράστωο, quadriporticus). δίτονη κιονοστοιχία, η Κιονοστοιχία με κίονες σε δύο επάλληλες σειρές, διώροφη κιονοστοιχία. δωρικός ρυθμός, ο Αρχιτεκτονικός ρυθμός που αναπτύχθηκε στην κυρίως Ελλάδα και στις δωρικές αποικίες, ειδικότερα στη Σικελία και την Κάτω Ιταλία, κατά τον 6ο αι. π.χ. Στο δωρικό ρυθμό ο κίονας εδράζεται απευθείας στο στυλοβάτη, οι ραβδώσεις του κορμού είναι αβαθείς και σχηματίζουν οξείες ακμές, το κιονόκρανο αποτελείται από τον άβακα, τον εχίνο και το υποτραχήλιο, το επιστύλιο έχει αδιάρθρωτη επιφάνεια και η ζωφόρος αποτελείται από δύο εναλλασσόμενα μέλη: τα τρίγλυφα και τις μετόπες. Ο δωρικός ρυθμός χαρακτηρίζεται από τις αναλογίες των κιόνων που είναι βαριές σε σχέση με εκείνες του ιωνικού ρυθμού. εγκοιμητήριο, το Xώρος στα ιερά του Ασκληπιού ή σε άλλα θρησκευτικά θεραπευτικά κέντρα της αρχαιόητας, όπου γινόταν η ύπνωση των ασθενών, πιθανόν υπό την επήρεια παραισθησιογόνων ουσιών. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, οι ασθενείς έβλεπαν προφητικά οράματα, στα οποία αποκαλυπτόταν ο τρόπος θεραπείας τους. εξέδρα, η 1. Ημικυκλική κατασκευή υπαίθρια ή στεγασμένη, η οποία διέθετε χαμηλά θρανία ή καθίσματα, που αναπτύσσονταν περιμετρικά. 2. Τύπος αίθουσας της παλαίστρας με πλευρά ανοιχτή προς την κεντρική αυλή, η οποία διαμορφώνεται με κιονοστοιχία. Οι εξέδρες στα γυμνάσια και τις παλαίστρες εξυπηρετούσαν ποικίλες λειτουργίες. Τέτοιας μορφής αίθουσα ήταν συχνά το εφηβείον. καζάς, ο Η βασική και κατώτερη βαθμίδα της οθωμανικής επαρχιακής διοίκησης. Περιλάμβανε την άμεση περιφέρεια μιας πόλης ή κωμόπολης. Στην Ύστερη Οθωμανική περίοδο ταυτίζεται με το καϊμακαμλίκι. κόγχη, η Ημικυκλικής κάτοψης εσοχή στην επιφάνεια του τοίχου. Κόγχη ονομάζεται επίσης η αψιδωτή απόληξη μιας πλευράς ορθογώνιου χώρου. κορινθιακός ρυθμός, ο Αρχιτεκτονικός ρυθμός, ο πιο διακοσμητικός από τους αρχαίους ρυθμούς. Αναπτύχθηκε τον 4ο αι. π.χ. στην κυρίως Ελλάδα και αποτέλεσε τον πιο διαδεδομένο ρυθμό κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Διαφέρει ελάχιστα από τον ιωνικό, διατηρώντας παραπλήσιες αναλογίες με αυτόν. Ο κίονάς του εμφανίζει τις ίδιες ραβδώσεις, στέφεται όμως από εντελώς διαφορετικό κιονόκρανο, το οποίο αποτελείται από κάλαθο επενδεδυμένη εξωτερικά με τρεις σειρές πλαστικού φυτικού διάκοσμου. Οι δύο κατώτερες επάλληλες σειρές αναπαριστούν φύλλα ακάνθου, ενώ η ανώτερη σειρά περιλαμβάνει τέσσερις έλικες, τοποθετημένες συμμετρικά ανά δύο. Από αυτές, οι δύο ακραίες έχουν μεγαλύτερο ύψος, προεξέχουν κατά τη διαγώνιο και υποστηρίζουν την προέχουσα γωνία του άβακα, ενώ οι μεσαίες κάμπτονται προς τον κεντρικό άξονα του κίονα. Ο θριγκός στον κορινθιακό ρυθμό είναι όμοιος με τον ιωνικό. ναός εν παραστάσι, ο Τύπος ναού με δύο ή περισσότερους κίονες ανάμεσα σε παραστάδες στον πρόναο. ορθομαρμάρωση, η Η επένδυση των τοίχων ενός ναού με μαρμάρινες πλάκες. Η επένδυση ξεκινούσε από το δάπεδο και έφτανε έως το ύψος της γένεσης των τόξων. περίπτερος (ναός), ο Ναός που περιβάλλεται στις 4 πλευρές από κιονοστοιχίες (πτερό). περιστύλιο, το Η κιονοστοιχία που περιβάλλει ένα οικοδόμημα ή έναν υπαίθριο χώρο. πρόδομος, πρόναος, ο Ο προθάλαμος του κυρίως ναού (σηκού). σηκός, ο (λατ. cella) Εσωτερικό περίκλειστο τμήμα πυρήνας ναού ή άλλου ναόσχημου οικοδομήματος. στοά, η Επίμηκες επιστεγασμένο δημόσιο κτήριο υποβασταζόμενο στη μία πλευρά του από κιονοστοιχίες. Κατ επέκταση, είναι και ο επιστεγασμένος διάδρομος που υποβαστάζεται από κιονοστοιχίες. τεκές, ο Xώρος που χρησιμοποιείται για τις συναντήσεις των μελών θρησκευτικών αδελφοτήτων (δερβίσηδες). Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 14/15

τρικλίνιο, το (triclinium) Aίθουσα συμποσίων που αντικατέστησε κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τον παραδοσιακά ελληνικό ανδρώνα. Στην όψιμη ρωμαϊκή αρχιτεκτονική είναι ο κύριος χώρος δεξιώσεων και υποδοχής του σπιτιού ή του ανακτόρου (ο όρος διατηρείται και στους Βυζαντινούς χρόνους). τσαρσί, το Δημόσιος χώρος αγοράς, κατά κανόνα δρόμος με πολλά παρατεταγμένα καταστήματα. Δημιουργήθηκε στις 20/3/2017 Σελίδα 15/15