ΑΠΟΦΑΣΗ ZAMBRANO,C-34/09

ΑΠΟΦΑΣΗ ZAMBRANO,C-34/09 Σχολιασμός των νομικών ζητημάτων στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μαθήματος «Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης» Μαρία Βαλέργα,ΑΜ:832-Βασίλης Καραμητσόπουλος,ΑΜ:837 Διδάσκων: Μανώλης Περάκης

1 Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγικές Παρατηρήσεις σελίδα 2 Ιστορικό.σελίδα 4 Συλλογιστική του Δικαστηρίου..σελίδα 8 Σχολιασμός σελίδα 9 Σύνδεση με Νεότερη Νομολογία...σελίδα 10 Συμπερασματικές Παρατηρήσεις.σελίδα 16 Βιβλιογραφικές Αναφορές.σελίδα 18

2 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Η θέσπιση της ιθαγένειας της Ένωσης, πρώτη φορά με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, αποτέλεσε ένα από τα πιο αποφασιστικά βήματα προς την κατεύθυνση της ευρωπαϊκής πολιτικής ενοποίησης. Σύμφωνα με το άρθρο 20 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πολίτης της Ένωσης είναι κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα ενός κράτους μέλους. Πρόκειται για μία ιδιαίτερη ιθαγένεια που απονέμεται αυτόματα σε κάθε φυσικό πρόσωπο, το οποίο, σύμφωνα με το δίκαιο του αντίστοιχου κράτους μέλους, έχει την ιθαγένειά του και η οποία έχει παρεπόμενο και συμπληρωματικό χαρακτήρα, καθότι δεν αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια αλλά απλώς προστίθεται σε αυτήν 1. Τα άρθρα 20-23 ΣΛΕΕ καταγράφουν έναν αριθμό ειδικών δικαιωμάτων τα οποία έχουν στη διάθεσή τους οι πολίτες της Ένωσης. Το πλέον εμβληματικό δικαίωμα που συνεπάγεται η απονομή της ευρωπαϊκής ιθαγένειας είναι το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στην ενωσιακή επικράτεια, δικαίωμα που ήδη από την εποχή της ίδρυσης των τριών Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων συνιστούσε μία από τις τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες της κοινής αγοράς. Μέχρι τη θέσπιση της ευρωπαϊκής ιθαγένειας επιφυλασσόταν μόνο στα οικονομικώς ενεργά πρόσωπα, με την ιθαγένεια της Ε.Ε να σημαίνει την αναβάθμιση του δικαιώματος, υπό την έννοια της αποσύνδεσής του από την επίτευξη των οικονομικών στόχων της Ένωσης. Η θέσπιση της ιθαγένειας της Ε.Ε κατ ουσία σηματοδότησε τη μετάβαση από τον απλό «πολίτη της αγοράς» στον «πολίτη της Ένωσης», από ένα φορέα οικονομικών, κατά κύριο λόγο, ελευθεριών σε έναν φορέα εκτός των οικονομικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών μελών εξειδικεύεται σήμερα με την Οδηγία 2004/38/ΕΚ, η οποία προβλέπει περιορισμούς του δικαιώματος για την προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος κυρίως σε τομείς που δεν άπτονται της δημοσιονομικής πολιτικής. 1 Κατά τον Π.Ι.Κανελλόπουλο, η ιθαγένεια της Ε.Ε «έχει παρεπόμενο χαρακτήρα, διότι αποτελεί αυτόματη συνέπεια της ιθαγένειας ενός κράτους μέλους, χωρίς την οποία δεν υφίσταται, ενώ σε περίπτωση κατά οποιονδήποτε τρόπο απώλειας της πρώτης απόλλυται και η δεύτερη. Έχει επίσης συμπληρωματικό χαρακτήρα, διότι, σύμφωνα με το άρθρο 20 παρ.1 ΣΛΕΕ, η ιθαγένεια της Ένωσης προστίθεται και δεν αντικαθιστά την εθνική.» Κανελλόπουλος,Π.Ι(2010), Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η Συνθήκη της Λισσαβώνας, 5 η έκδοση, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας, σελίδες 107-108

3 Εκτός από τη θεσμική, πολύ σημαντική ήταν και η νομολογιακή αναβάθμιση της ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Όπως επισήμανε το Δικαστήριο στην απόφαση Baumbast 2 το καθεστώς του ευρωπαίου πολίτη καθιερώθηκε για να αποτελέσει το βασικό καθεστώς των υπηκόων των κρατών-μελών, με τις Συνθήκες να μην απαιτούν την άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας για να έχουν οι τελευταίοι τα δικαιώματα εκ της ιθαγένειας. Απόφαση-ορόσημο αποτέλεσε σχετικά και η κρίση του Δικαστηρίου στην υπόθεση Grzelczyk 3, με την οποία επανέλαβε πως η ιδιότητα του πολίτη της Ένωσης τείνει να αποτελέσει τη θεμελιώδη ιδιότητα των υπηκόων των κρατών μελών, εξασφαλίζοντας την ίδια νομική μεταχείριση σε όσους εξ αυτών βρίσκονται στην ίδια κατάσταση, ανεξαρτήτως ιθαγένειας και υπό την επιφύλαξη ρητά προβλεπόμενων εξαιρέσεων. Στο ίδιο πνεύμα, η απόφαση D Hoop 4 κατέστησε σαφές πως η άνιση μεταχείριση αντιβαίνει στις αρχές όπου βασίζεται η ιδιότητα του πολίτη της Ένωσης, ήτοι την διασφάλιση της ίδια νομικής μεταχείρισης κατά την άσκηση του δικαιώματος της ελεύθερης κυκλοφορίας. Είναι δε τόσο σημαντική η ιδιότητα αυτή, ώστε στην υπόθεση Rottmann 5, ο ενωσιακός δικαστής κατέληξε ότι κατά την ανάκληση της πολιτογράφησης ενός πολίτη της Ένωσης, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι συνέπειες που αυτή θα επιφέρει στον ίδιο και στα μέλη της οικογενείας του, με γνώμονα τη γενική αρχή της αναλογικότητας. Η αναγόρευση της ιδιότητας του πολίτη της Ένωσης σε θεμελιώδη ιδιότητά του της προσέδωσε μία οριζόντια εφαρμογή σε όλο το πλάτος των Συνθηκών, επιβάλλοντας μία νέα ανάγνωση των διατάξεων παράλληλα με την αναθεώρηση ορισμένων στερεοτύπων της θεωρίας. Θεμελιωμένος ως αντίληψη και περιεχόμενο κυρίως στην ανάγκη άρσης των εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στο εσωτερικό της Ε.Ε, ο ΧΕΑΔ έχει ως πρωταρχικό πεδίο αναφοράς τον Ευρωπαίο πολίτη. Η Επιτροπή επεσήμανε με σχετική Ανακοίνωσή της, ότι η έννοια του Χώρου περικλείει και ανάγει στο επίπεδο της Ε.Ε την ουσία που απορρέει από τις δημοκρατικές παραδόσεις των κρατών μελών και αυτό 2 ΔΕΚ 17.9.2000, Baumbast και R κατά Secretary of State for the Home Department, C-413/99, Συλλογή της Νομολογίας 2002 I-07091, σκέψεις 82 και 83 3 ΔΕΚ 20.9.2001, Rudy Grzelczyk κατά Centre public d'aide sociale d'ottignies-louvain-la-neuve, C- 184/99, Συλλογή της Νομολογίας 2001 I-06193, σκέψη 31 4 ΔΕΚ 11.7.2002, Marie-Nathalie D'Hoop κατά Office national de l'emploi, C-224/98, Συλλογή της Νομολογίας 2002 I-06191, σκέψη 35 5 ΔΕΚ 2.3.2010, Janko Rottman κατά Freistaat Bayern, C-135/08, Συλλογή της Νομολογίας 2010 I- 01449, σκέψη 56

4 που ονομάζουμε τελικά «κράτος δικαίου». Η ελευθερία χάνει μεγάλο μέρος της σημασίας της, αν δεν μπορεί να βιωθεί μέσα σε ένα ασφαλές περιβάλλον, με πλήρη υποστήριξη ενός συστήματος δικαιοσύνης, στο οποίο να μπορούν να έχουν εμπιστοσύνη όλοι οι πολίτες της Ένωσης και οι διαμένοντες σε αυτήν. Κατά συνέπεια, ό,τι αποτελεί στοιχείο του κράτους δικαίου αποτελεί παράλληλα εν δυνάμει στόχο του ΧΕΑΔ 6. Εντός αυτού του πλαισίου, οι Ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να μπορούν να ασκούν ελεύθεροι τα εκ των Συνθηκών δικαιώματά τους, χωρίς να εμποδίζονται από οιοδήποτε συναίσθημα ανασφάλειας, φόβου περί εγκληματικότητας ή μη εμπιστοσύνης στην απονομή της δικαιοσύνης. Ιστορικό της υπόθεσης α. Αίτηση χορήγησης ασύλου, αίτηση χορήγησης άδειας παραμονής και εγκατάστασης Ο G. Ruiz Zambrano και η σύζυγός του, κα Moreno López, αμφότεροι Κολομβιανοί υπήκοοι, έφτασαν το 1999 μαζί με το πρώτο τους παιδί στο Βέλγιο με θεώρηση που είχε χορηγηθεί από τη βελγική πρεσβεία στη Μπογκοτά. Μετά από μία εβδομάδα ο Zambrano ζήτησε άσυλο στο Βέλγιο. Θεμελίωσε την αίτησή του στην ανάγκη να εγκαταλείψει την Κολομβία αφού από το 1997 εκβιαζόταν συνεχώς (με απειλές κατά της ζωής του) από ιδιωτικά παραστρατιωτικά σώματα, υπήρξε μάρτυρας επιθέσεων κατά του αδερφού του, ο δε τριετής γιος του είχε απαχθεί για μία εβδομάδα. Το Σεπτέμβριο του 2000, το Γραφείο προσφύγων και ανιθαγενών απέρριψε την αίτηση ασύλου του Zambrano και εξέδωσε πράξη με την οποία του επέβαλε να εγκαταλείψει το Βέλγιο. Εντούτοις, πρόσθεσε ρήτρα non-refoulement (μη επαναπροωθήσεως σε κράτος όπου υφίσταται κίνδυνος διώξεων), επισημαίνοντας ότι ο G. Ruiz Zambrano και η οικογένειά του δεν έπρεπε να επαναπροωθηθούν στην Κολομβία δεδομένης της κρισιμότητας της καταστάσεως στη χώρα αυτή. Παρά την εν λόγω πράξη, ένα μήνα μετά ο Zambrano ζήτησε άδεια παραμονής από την Υπηρεσία Αλλοδαπών. Η αίτηση 6 Παπαγιάννης, Δ.(2011), Ευρωπαϊκό Δίκαιο, 4 Η έκδοση, Αθήνα-Κομοτηνή: Αντ.Ν.Σάκκουλας, σελίδες 517-518

5 αυτή απορρίφθηκε. Η οικογένεια Zambrano συνέχισε, όμως, να διαμένει στο Βέλγιο. Η σύζυγός του Zambrano γέννησε δεύτερο τέκνο, τον Diego, το 2003, και τρίτο τέκνο, την Jessica, το 2005. Και τα δύο τέκνα γεννήθηκαν στο Βέλγιο. Και τα δύο απέκτησαν βελγική ιθαγένεια δυνάμει του άρθρου 10, παράγραφος 1, του βελγικού κώδικα ιθαγένειας 7. Η γέννηση του Diego και της Jessica έδωσε αφορμή, αντιστοίχως, για την υποβολή της δεύτερης και της τρίτης αιτήσεως έκδοσης άδειας εγκατάστασης προς την Υπηρεσία Αλλοδαπών. Ο Zambrano ισχυριζόταν ότι η γέννηση τέκνου, το οποίο είναι Βέλγος υπήκοος, του παρείχε δικαίωμα σε άδεια παραμονής, ως ανιόντος Βέλγου υπηκόου, βάσει του νόμου της 15ης Δεκεμβρίου 1980 και του άρθρου 3 του πρωτοκόλλου 4 της ΕΣΔΑ. Οι αιτήσεις απορρίφθηκαν με το αιτιολογικό ότι αυτός «δεν δύναται να επικαλεσθεί την εφαρμογή του άρθρου 40 του νόμου της 15ης Δεκεμβρίου 1980, διότι παρέβη τους νόμους της χώρας του, παραλείποντας να εγγράψει το τέκνο του στα μητρώα των διπλωματικών ή προξενικών αρχών, αλλά ακολούθησε επακριβώς τις διαδικαστικές δυνατότητες που του προσφέρονταν για να εξασφαλίσει (για το ως άνω τέκνο) τη βελγική ιθαγένεια και να επιχειρήσει εν συνεχεία, επ αυτής της βάσεως, να νομιμοποιήσει τη δική του διαμονή». Κατόπιν της προσφυγής του κατά των ανωτέρω αποφάσεων μη χορηγήσεως άδειας παραμονής, η παραμονή του G. Ruiz Zambrano στο Βέλγιο καλυπτόταν από προσωρινή άδεια μέχρι την έκδοση των αντίστοιχων δικαστικών αποφάσεων. Κατά τον χρόνο υποβολής του προδικαστικού ερωτήματος η προσφυγή ακυρώσεως κατά της απόφασης που απέρριπτε την τρίτη αίτησή του για χορήγηση άδειας παραμονής εκκρεμούσε ενώπιον του Conseil d État. 7 Το άρθρο 10, πρώτο εδάφιο, του κώδικα της βελγικής ιθαγένειας, όπως ίσχυε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της κύριας δίκης, προέβλεπε τα εξής: «Αποκτά τη βελγική ιθαγένεια το τέκνο που γεννιέται στο Βέλγιο και το οποίο, σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή πριν από τη συμπλήρωση της ηλικίας των δεκαοκτώ ετών ή πριν από την προ της συμπληρώσεως της ηλικίας αυτής χειραφέτηση, θα ήταν ανιθαγενής αν δεν είχε την ιθαγένεια αυτή». Σύμφωνα με την οικεία κολομβιανή νομοθεσία, τα τέκνα που γεννώνται εκτός της Κολομβίας αποκτούν κολομβιανή ιθαγένεια μόνον αν υποβληθεί συναφώς ρητή δήλωση προς τους αρμόδιους προξενικούς υπαλλήλους. Τέτοια δήλωση δεν υποβλήθηκε για τους Diego και Jessica Ruiz Moreno.

6 β. Άδεια εργασίας και αίτηση χορήγησης επιδόματος ανεργίας Από τον Απρίλιο του 2001, ο G. Ruiz Zambrano και η σύζυγός του είναι εγγεγραμμένοι στα μητρώα του Δήμου του Schaerbeek. Τον Οκτώβριο του 2001 μια βελγική εταιρία, η Plastoria SA, προσέλαβε τον Zambrano με πλήρες ωράριο στο εργαστήριό της στις Βρυξέλλες, βάσει σύβασης εργασίας αορίστου χρόνου. Η εργασία δηλώθηκε κανονικά στην Εθνική Υπηρεσία Κοινωνικής Ασφαλίσεως, ενώ οι αποδοχές του υποβάλλονταν σε όλες τις νόμιμες κρατήσεις και εισφορές. Ο Zambrano δεν κατείχε άδεια εργασίας όταν προσελήφθη από την Plastoria, ούτε απέκτησε τέτοια άδεια κατά τη διάρκεια της πενταετούς απασχολήσεώς του στην εν λόγω εταιρία. Στις 10 Οκτωβρίου 2005 η σύμβαση εργασίας του G. Ruiz Zambrano ανεστάλη. Αμέσως υπέβαλε αίτηση ενώπιον του Εθνικού Οργανισμού Απασχολήσεως για προσωρινή χορήγηση επιδόματος ανεργίας. Η αίτηση αυτή απορρίφθηκε τελικά για τον λόγο ότι δεν κατείχε άδεια εργασίας (διότι διέμενε παρανόμως στο Βέλγιο). Αρχικά προσέφυγε κατά της ως άνω απορρίψεως ενώπιον του Tribunal du travail de Bruxelles 8 (πρώτη αίτηση), αλλά λίγο αργότερα επαναπροσλήφθηκε από την Plastoria με πλήρες ωράριο. Εντούτοις, εξαιτίας της πρώτης αυτής προσφυγής, οι αρμόδιες για την απασχόληση βελγικές αρχές διεξήγαγαν έρευνες στην Plastoria τον Οκτώβριο του 2006, οπότε ένας εντεταλμένος ερευνητής βρήκε τον Zambrano να εργάζεται, διαπιστώνοντας ότι δεν διέθετε άδεια εργασίας. Ο ερευνητής εξέδωσε πράξη για άμεση λύση της σχέσεως εργασίας. Η Plastoria κατήγγειλε νομότυπα τη σύμβαση εργασίας του Zambrano, χωρίς καταβολή αποζημιώσεως, επικαλούμενη ανωτέρα βία. Του χορήγησε δε επίσημο πιστοποιητικό καταβολής των κοινωνικοασφαλιστικών εισφορών και των εισφορών ασφάλισης ανεργίας για όλο τον χρόνο απασχόλησής του από τον Οκτώβριο του 2001 έως τον Οκτώβριο του 2006. Έχοντας μείνει άνεργος, ο Zambrano υπέβαλε ξανά αίτηση στον Εθνικό Οργανισμό Απασχόλησης, αυτή τη φορά για πλήρες επίδομα ανεργίας. Και πάλι η αίτησή του απορρίφθηκε, καθώς κατά το διάστημα εργασίας του στην Plastoria δεν διέθετε άδεια εργασίας, και συνεπώς δεν πληρούταν η προϋπόθεση 8 Εργατοδικείο

7 του βελγικού νόμου ότι ο αλλοδαπός ή ανιθαγενής εργαζόμενος δικαιούται επίδομα ανεργίας εφόσον τηρεί τη νομοθεσία περί αλλοδαπών και περί απασχολήσεως αλλοδαπών εργαζομένων 9. Ο Zambrano προσέφυγε εκ νέου κατά της ως άνω αποφάσεως ενώπιον του Tribunal du travail de Bruxelles (δεύτερη αίτηση), αντικρούοντας αυτήν την επιχειρηματολογία, ισχυριζόμενος μεταξύ άλλων ότι αντλεί δικαίωμα διαμονής απευθείας από τη Συνθήκη ΕΚ ή, τουλάχιστον, ότι απολαύει του δευτερογενούς δικαιώματος διαμονής που αναγνωρίστηκε με την απόφαση Zhu και Chen 10, στους ανιόντες παιδιού μικρής ηλικίας, το οποίο είναι υπήκοος κράτους μέλους, και ότι κατά συνέπεια απαλλάσσεται από την υποχρέωση κατοχής άδειας εργασίας. Η πρώτη και η δεύτερη αίτηση αποτελούν το αντικείμενο της διαφοράς της κύριας δίκης ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου. Εν τω μεταξύ, λόγω ενός μεταγενέστερου κυβερνητικού μέτρου για τη νομιμοποίηση ορισμένων περιπτώσεων προσώπων που διαμένουν παρανόμως στη χώρα, στις 30 Απριλίου 2009 ο Zambrano έλαβε προσωρινή και ανανεώσιμη άδεια παραμονής, καθώς και άδεια εργασίας. Όμως, η άδεια εργασίας δεν έχει αναδρομική ισχύ. Ο χρόνος εργασίας του Zambrano στην Plastoria από το 2001 έως το 2006 εξακολουθούσε να θεωρείται ότι δεν καλύπτεται από άδεια εργασίας. γ. Τα προδικαστικά ερωτήματα Στο πλαίσιο των προσφυγών κατά των δύο αποφάσεων του Εθνικού Οργανισμού Απασχολήσεως που απορρίπτουν την αίτηση του G. Ruiz Zambrano για προσωρινό και για πλήρες επίδομα ανεργίας, το Tribunal du travail de Bruxelles υπέβαλε στο Δικαστήριο τρία προδικαστικά ερωτήματα. Συνισταμένη των τριών ερωτημάτων, τα οποία συνεξετάσθηκαν, ήταν η διευκρίνιση για το αν οι διατάξεις της ΣΛΕΕ για την ιθαγένεια της Ε.Ε έχουν την έννοια ότι 9 Άρθρο 43, παράγραφος 1 βασιλικού διατάγματος της 25ης Νοεμβρίου 1991 περί ρυθμίσεως της ανεργίας 10 ΔΕΚ 19.10.2004, Kunqian Catherine Zhu και Man Lavette Chen κατά Secretary of State for the Home Department, C-200/02, Συλλογή της Νομολογίας 2004 I 9925

8 απονέμουν σε ανιόντα, υπήκοο τρίτου κράτους, ο οποίος συντηρεί ανήλικο τέκνο που είναι πολίτης της Ε.Ε δικαίωμα διαμονής στο κράτος μέλος της ιθαγένειας του τέκνου, απαλλάσσοντας τον ανιόντα από την υποχρέωση κατοχής άδειας εργασίας στο οικείο κράτος μέλος. Η συλλογιστική του Δικαστηρίου Το άρθρο 20 ΣΛΕΕ απονέμει την ιδιότητα του πολίτη της Ένωσης σε κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα κράτους μέλους, επομένως το δεύτερο και το τρίτο τέκνο του προσφεύγοντος έχουν τη βελγική ιθαγένεια, έχοντας γεννηθεί στο Βέλγιο, κατ εφαρμογή του Κώδικα Ιθαγένειας του Βελγίου. Όπως σημειώθηκε ανωτέρω, προϋπόθεση για να χαρακτηριστεί ένα άτομο ως έχον και την ιθαγένεια της Ένωσης είναι η απονομή ιθαγένειας ενός από τα κράτη μέλη της Ένωσης. Το Δικαστήριο διαπίστωσε κατ αρχήν ότι η Οδηγία 2004/38/ΕΚ δεν μπορούσε να εφαρμοστεί εν προκειμένω, λόγω μη μετακίνησης των προσφευγόντων από τη βελγική επικράτεια. Εφαρμοστέο ήταν κατά την κρίση του το πρωτογενές δίκαιο της Ένωσης και συγκεκριμένα το άρθρο 20 ΣΛΕΕ. Με δεδομένο τον θεμελιώδη χαρακτήρα της ιδιότητας του πολίτη της Ένωσης, όπως προκύπτει από πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, το άρθρο 20 ΣΛΕΕ απαγορεύει εθνικά μέτρα που κατ αποτέλεσμα εμποδίζουν τους φορείς της να απολαύσουν πράγματι και κατά το ουσιώδες μέρος τους τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτήν. Η άρνηση χορηγήσεως σε πρόσωπο που είναι υπήκοος τρίτου κράτους, αφενός άδειας διαμονής, αφετέρου άδειας εργασίας στο κράτος μέλος όπου κατοικούν τα ανήλικα τέκνα του, όντας υπήκοοι του τελευταίου, οδηγεί σε τέτοιο αποτέλεσμα γιατί τα τέκνα θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν το ενωσιακό έδαφος για να ακολουθήσουν τους κηδεμόνες τους, οι οποίοι παραμένοντας άνεργοι θα υποχρεωθούν να αναζητήσουν εργασία εκτός Ε.Ε προκειμένου να εξασφαλίσουν επαρκείς πόρους για την κάλυψη των βιοτικών αναγκών των ίδιων και της οικογενείας τους. Παραθέτοντας το διατακτικό του Δικαστηρίου: Το άρθρο 20 ΣΛΕΕ έχει την έννοια ότι δεν επιτρέπει σε κράτος μέλος, αφενός, να αρνηθεί να χορηγήσει σε υπήκοο τρίτου κράτους, ο οποίος συντηρεί τα ανήλικα τέκνα του, που είναι πολίτες της Ένωσης, άδεια διαμονής στο κράτος μέλος στο οποίο

9 κατοικούν τα εν λόγω τέκνα και του οποίου έχουν την ιθαγένεια και, αφετέρου, να αρνηθεί να χορηγήσει στον εν λόγω υπήκοο τρίτου κράτους άδεια εργασίας, καθόσον τέτοιες αποφάσεις θα εμπόδιζαν τα εν λόγω τέκνα να απολαύσουν πράγματι, κατά το ουσιώδες μέρος τους, τα δικαιώματα που συναρτώνται προς την ιδιότητα του πολίτη της Ένωσης. Σχολιασμός Η εισαγωγική παρατήρηση της μετάβασης από τον οικονομικά ενεργό παράγοντα της εσωτερικής αγοράς στον πολίτη της Ένωσης, ως άμεσο υποκείμενο της ενωσιακής έννομης τάξης και αυτόνομο, άρα, φορέα δικαιωμάτων επιτρέπει το συμπέρασμα ότι η ευρωπαϊκή ιθαγένεια υπόκειται σε διαφορετική συλλογιστική σε σχέση με την εθνική: ενώ η εθνική ιθαγένεια αποδίδεται κατά κανόνα στα πρόσωπα που συνδέονται με το έδαφος και το λαό του οικείου κράτους, η ευρωπαϊκή ιθαγένεια αποβλέπει στην ενθάρρυνση της κινητικότητας των πολιτών κάθε κράτους μέλους έξω από τα δικά του όρια και εντός της εσωτερικής αγοράς της Ε.Ε. Με άλλα λόγια, η κινητικότητα του πολίτη ενός κράτους μέλους έξω από τη χώρα του και σε άλλο κράτος μέλος είναι που θέτει σε λειτουργία το θεσμό της ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Η απόφαση Zambrano αποτέλεσε εξαίρεση στον ως άνω κανόνα, καθότι τα όρια στην εφαρμογή του εθνικού δικαίου και του δικαίου της Ένωσης δεν περιορίστηκαν εν προκειμένω σε μία διάκριση μεταξύ διασυνοριακών ή αμιγώς εσωτερικών υποθέσεων, με βάση το στοιχείο της μετακίνησης προς κράτος μέλος, αλλά προσδιορίστηκαν με γνώμονα τις επιπτώσεις που τα εθνικά μέτρα δύνανται να έχουν στην ουσιαστική άσκηση των δικαιωμάτων που πηγάζουν από την ευρωπαϊκή ιθαγένεια 11. Με την κρίση του ότι ένα κράτος μέλος δεν δύναται να επιβάλλει μέτρα που θα είχαν ως αποτέλεσμα να στερούν από τον ενδιαφερόμενο ημεδαπό την πραγματική δυνατότητα να ασκεί, ουσιαστικά, τα δικαιώματα που συναρτώνται με την ιδιότητα του ως πολίτη της Ένωσης και μάλιστα σε μία υπόθεση, τα πραγματικά περιστατικά της οποίας δεν παρουσιάζουν έκδηλο συνδετικό κρίκο με το ενωσιακό δίκαιο, το Δικαστήριο φάνηκε ότι προάγει περαιτέρω την αντίληψη ότι η θεμελιώδης ιδιότητα 11 Παπαδοπούλου,Τ.(2015), Η ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Έννοια, εξελίξεις και προκλήσεις, ΕΜΕΔ 1/2015, σελίδες 18-19

10 των πολιτών της Ε.Ε δεν μπορεί να υπάγεται στην δευτερεύουσα ιδιότητά τους ως οικονομικών παραγόντων στο πλαίσιο της ενιαίας αγοράς, κάνοντας έτσι μία μη θεμιτή επιστροφή στους χρόνους προ Μάαστριχτ. Στον πυρήνα της, η νομολογία Zambrano συνεπάγεται μία ποιοτική μετάλλαξη, μία μετατόπιση του κέντρου βάρους της διασυνοριακότητας που δεν ήταν προηγουμένως εμφανής: πριν την συγκεκριμένη κρίση, δεν υπήρχε απόφαση του Δικαστηρίου που να μην εξαρτά, έστω προσχηματικά την εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης από τη διασυνοριακότητα. Η διαπίστωση αυτή συνηγορεί υπέρ της θέσης ότι η νομολογία Zambrano συνιστά ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση του μετριασμού της αντίστροφης δυσμενούς διάκρισης 12, η οποία, καίτοι δεν εγκαταλείπεται, αμβλύνεται σημαντικά. Το στοιχείο της μελλοντικής/δυνητικής προσβολής είναι εξίσου καίριο, με το δικαίωμα που χορηγεί το άρθρο 21 ΣΛΕΕ να προστατεύεται, σύμφωνα με το ΔΕΕ, και σε μία τέτοια περίπτωση. Σύνδεση με νεότερη νομολογία Δύο μήνες μετά τη Zambrano εκδόθηκε η απόφαση McCarthy 13, στην οποία το Δικαστήριο εφάρμοσε τις αρχές της Zambrano, καταλήγοντας, όμως, σε διαφορετικό αποτέλεσμα λόγω διαφοροποίησης των πραγματικών περιστατικών. Η απόφαση McCarthy Πιο συγκεκριμένα, η κυρία McCarthy γεννηθείσα στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχοντας ωστόσο και ιρλανδική ιθαγένεια, συνήψε γάμο με Τζαμαϊκανό υπήκοο ο οποίος δεν διέθετε άδεια διαμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο δυνάμει της κανονιστικής ρυθμίσεως περί μεταναστεύσεως του οικείου κράτους μέλους. Προκειμένου να εμποδίσουν την απέλαση του συζύγου της, υπέβαλαν αίτηση για άδεια παραμονής με βάση το ενωσιακό δίκαιο, η μεν S.McCarthy ως πολίτης της Ε.Ε, ο δε G.McCarthy ως σύζυγος ευρωπαίου 12 Ο αποκλεισμός της άσκησης δικαιωμάτων που απορρέουν από το δίκαιο της Ένωσης σε περιπτώσεις χωρίς στοιχεία διασυνοριακότητας, συχνά οδηγεί σε καταστάσεις αντίστροφης δυσμενούς διάκρισης. Συγκεκριμένα, εδώ θα υφίστατο αντίστροφη δυσμενής διάκριση εις βάρος Βέλγων υπηκόων -των δύο νεότερων τέκνων του ζεύγους Zambrano- που δεν έχουν ασκήσει δικαιώματα ελεύθερης κυκλοφορίας βάσει του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διάκριση συνίσταται στο ότι Βέλγοι υπήκοοι -τα τέκνα-, δεν θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τις διατάξεις περί οικογενειακής επανένωσης που παρέχουν τη δυνατότητα τόσο σε υπήκοο κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχει μεταβεί στο Βέλγιο από άλλο κράτος μέλος όσο και σε Βέλγο που έχει ασκήσει προηγουμένως το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας να συναντηθεί με ανιόντα του υπήκοο τρίτης χώρας ο οποίος δεν συντηρείται από αυτόν. 13 ΔΕΚ 5.5.2011, Shirley McCarthy κατά Secretary of State for the Home Department, C-434/09, Συλλογή της Νομολογίας 2011 I-03375

11 πολίτη. Κατόπιν της απόρριψης της αίτησής τους, ο G. McCarthy υπέβαλε νέα αίτηση, η οποία επίσης δεν έγινε δεκτή. Σε συνέχεια αυτού, άσκησε προσφυγή κατά της δεύτερης απορριπτικής αποφάσεως ενώπιον του Tribunal, το οποίο ανέστειλε την ενώπιον του διαδικασία εν αναμονή της εκδόσεως οριστικής αποφάσεως επί της προσφυγής που είχε πρώτη ασκήσει η S. McCarthy. Το εθνικό δικαστήριο υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα με το οποίο ρώτησε, μεταξύ άλλων, αν οι περί ιθαγένειας πρόνοιες της Ένωσης είχαν εφαρμογή και στην περίπτωση πολίτη της Ένωσης ο οποίος ουδέποτε άσκησε το δικαίωμα του της ελεύθερης διακίνησης, κατοικούσε πάντοτε σε κράτος μέλος του οποίου ήταν πολίτης, έχοντας παράλληλα διπλή ιθαγένεια, όπως εν προκειμένω η S.McCarthy. Το Δικαστήριο απάντησε, όσον αφορά την ιθαγένεια της Ένωσης, ότι η κατάσταση της κυρίας McCarthy δεν παρουσίαζε κανένα συνδετικό στοιχείο προς το ενωσιακό δίκαιο, με το σύνολο των κρίσιμων πραγματικών περιστατικών να περιορίζονται στο εσωτερικό ενός μόνο κράτους μέλους. Κυρίως, όμως, η κατάσταση ενός πολίτη όπως της προσφεύγουσας δεν χαρακτηριζόταν από την εφαρμογή μέτρων που θα κατέληγαν στην αποστέρηση από το πρόσωπο αυτό πραγματικής δυνατότητας να ασκεί ουσιωδώς τα δικαιώματα του εκ της ευρωπαϊκής του ιθαγένειας. Χαρακτηριστικό είναι πως στη McCarthy το Δικαστήριο είπε πως τα μέτρα που λαμβάνουν οι εθνικές αρχές, βάσει του άρθρου 35 14 της Οδηγίας 2004/38, προκειμένου να αρνούνται, να καταργούν ή να ανακαλούν δικαίωμα παρεχόμενο βάσει της Οδηγίας αυτής, πρέπει να στηρίζονται σε ατομική εξέταση της συγκεκριμένης περιπτώσεως. Η απόφαση Dereci Τρίτη απόφαση που εκδόθηκε για το ίδιο θέμα εντός του ίδιου μάλιστα έτους είναι εκείνη επί της υποθέσεως Dereci 15. Τούρκικης ιθαγένειας, ο κύριος Dereci κατοικούσε παράνομα στην Αυστρία, στο έδαφος της οποίας είχαν γεννηθεί τα τρία τέκνα του, λαμβάνοντας την αυστριακή και κατά λογική ακολουθία την ευρωπαϊκή ιθαγένεια. 14 Άρθρο 35: Τα κράτη µέλη μπορούν να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να αρνούνται, να τερματίζουν ή να ανακαλούν οποιοδήποτε δικαίωμα αναγνωριζόμενο από την παρούσα οδηγία, σε περίπτωση κατάχρησης δικαιώματος ή απάτης, όπως π.χ. σε περίπτωση εικονικού γάμου. Τα εν λόγω μέτρα πρέπει να είναι αναλογικά και να υπόκεινται στις διαδικαστικές εγγυήσεις που προβλέπονται στα άρθρα 30 και 31. 15 ΔΕΚ 15.11.2011, Murat Dereci και λοιποί κατά Bundesministerium für Inneres, C-256/11, Συλλογή της Νομολογίας 2011 I-11315

12 Όπως και στην Zambrano, τα τέκνα του πληρούσαν το κριτήριο της ανηλικότητας, με την ειδοποιό, ωστόσο, διαφορά μεταξύ των δύο υποθέσεων ότι η σύζυγος του Dereci ήταν πολίτης της Ε.Ε, έχουσα το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής σε οποιοδήποτε κράτος μέλος της Ε.Ε από κοινού με τα τέκνα της. Στην απάντησή του στα προδικαστικά ερωτήματα που του απευθύνθηκαν εν προκειμένω, το Δικαστήριο αποσαφήνισε την έννοια του εθνικού μέτρου που έχει αποτελέσματα στερητικά των δικαιωμάτων του ενδιαφερομένου με βάση την ιδιότητα του ως ευρωπαίου πολίτη ώστε οι περί ιθαγένειας πρόνοιες να ενεργοποιούνται υπέρ του, τονίζοντας παράλληλα τον ειδικά και έκτακτο χαρακτήρα τέτοιων περιπτώσεων. Συγκεκριμένα, τέτοια μέτρα αφορούν αποκλειστικά καταστάσεις των οποίων το χαρακτηριστικό είναι ότι ο πολίτης της Ένωσης αναγκάζεται, στην πράξη, να εγκαταλείψει το έδαφος όχι μόνο του κράτους μέλους του οποίου είναι υπήκοος, αλλά και ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα συγκεκριμένα πραγματικά περιστατικά επέτρεπαν το συμπέρασμα ότι τα ανήλικα τέκνα του Dereci δεν αντιμετώπιζαν το ενδεχόμενο υποχρεωτικής εγκατάλειψης του ενωσιακού εδάφους και άρα της απώλειας των δικαιωμάτων τους ως πολιτών της Ε.Ε, αφού η μητέρα τους μπορούσε να συνεχίσει να διαμένει απρόσκοπτα στο έδαφός της Ε.Ε 16. Το γεγονός δε ότι τα τέκνα ενδεχομένως να επιθυμούσαν να διαμείνουν με εκείνο το μέλος της οικογένειας που είναι υπήκοος τρίτης χώρας δεν αρκεί για να γίνει δεκτό ότι θα αναγκαζόταν η μητέρα τους να εγκαταλείψει την Ε.Ε αν δεν χορηγούταν δικαίωμα διαμονής στο σύζυγό της. Οι συνεκδικασθείσες αποφάσεις O. and S και L. and M. Ένα χρόνο αργότερα, στις συνεκδικασθείσες υποθέσεις O. and S και L. And Μ. 17., το Δικαστήριο τόνισε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα 18 του κριτηρίου Zambrano, διευκρινίζοντας ότι δεν εφαρμόζεται αποκλειστικά σε σχέσεις εξ αίματος αλλά ανάλογα κάθε φορά με την σχέση εξάρτησης των εμπλεκομένων προσώπων 19. Οι δύο 16 Αρέστης,Γ.(2015), Η Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια μέσα από τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΕΜΕΔ 3/2012, σελίδες 238-239 17 ΔΕΚ 6.12.2012, O. και S. κατά Maahanmuuttovirasto και Maahanmuuttovirasto κατά L., C-356/11 και C-357/11 (έχει δημοσιευθεί στην ψηφιακή συλλογή) 18 Σκέψη 48: Το κριτήριο αυτό έχει συνεπώς πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα, καθόσον αφορά καταστάσεις στις οποίες, κατ εξαίρεση, δεν επιτρέπεται να μη χορηγηθεί άδεια διαμονής σε υπήκοο τρίτης χώρας που είναι μέλος της οικογένειας υπηκόου κράτους μέλους, διότι ειδάλλως η ιθαγένεια της Ένωσης την οποία έχει ο υπήκοος του κράτους μέλους δεν θα είχε πρακτική αποτελεσματικότητα. 19 Σκέψη 56: Αντιθέτως, η άδεια μόνιμης διαμονής των μητέρων των εν λόγω ανήλικων πολιτών της Ένωσης και το γεγονός ότι οι υπήκοοι τρίτων χωρών για τους οποίους ζητείται άδεια διαμονής δεν

13 υποθέσεις αφορούσαν υπηκόους τρίτων χωρών (Γκάνας και Αλγερίας αντίστοιχα), οι οποίες παντρεύτηκαν δύο φορές, την πρώτη με υπήκοο κράτους μέλους Ε.Ε και τη δεύτερη με υπηκόους της Ακτής Ελεφαντοστού και της Αλγερίας, έχοντας αποκτήσει τέκνα και από τους δύο γάμους τους. Το πλαίσιο των πρόσφατων αποφάσεων επί του δικαιώματος διαμονής εντός της Ε.Ε των υπηκόων τρίτων χωρών συμπληρώνουν οι αποφάσεις Ymeraga 20 και Alokpa 21. H απόφαση Ymeraga Αναφορικά με τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης Ymeraga, το 1999 ο δεκαπεντάχρονος τότε Kreshnik Ymeraga έφτασε στο Λουξεμβούργο για να μείνει εκεί με τον θείο και κηδεμόνα του, ο οποίος είχε λουξεμβουργιανή ιθαγένεια. Η διαμονή του νομιμοποιήθηκε δύο χρόνια αργότερα, με τον ίδιο να σπουδάζει και να βρίσκει σύντομα νόμιμη εργασία. Κατά τη διάρκεια της διετίας 2006-2008 και ενόσω ο Ymeraga είχε στο μεταξύ ενηλικιωθεί, έφτασαν στο Λουξεμβούργο οι γονείς και τα δύο αδέλφια του, άπαντες ενήλικοι με την εξαίρεση του ενός αδελφού του, που ενηλικιώθηκε τρεις εβδομάδες μετά την άφιξή τους στο έδαφος του Λουξεμβούργου. Κατόπιν των απορρίψεων των αιτήσεών τους διαδοχικά για παροχή διεθνούς προστασίας και άδειας διαμονής λόγω οικογενειακής επανένωσης, όταν ο Ymeraga απέκτησε την λουξεμβουργιανή ιθαγένεια το 2009, οι γονείς και τα αδέλφια του υπέβαλαν αίτηση για δελτίο διαμονής αυτή τη φορά ως μέλη οικογένειας πολίτη της Ε.Ε. Η αίτηση τους απορρίφθηκε με το σκεπτικό ότι ούτε οι γονείς μπορούσαν να υπαχθούν στην έννοια των «συντηρούμενων μελών», ούτε τα αδέλφια του σε εκείνη των «προστατευόμενων μελών» κατά τις διατάξεις της Οδηγίας 2004/38. έχουν τη γονική μέριμνα και την ευθύνη οικονομικής και συναισθηματικής στήριξης των πολιτών αυτών, πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την εξέταση του ζητήματος αν οι εν λόγω πολίτες της Ένωσης, συνεπεία της αποφάσεως περί μη χορηγήσεως της άδειας διαμονής, θα βρεθούν σε αδυναμία να ασκήσουν, κατά το ουσιώδες μέρος τους τα δικαιώματα που συναρτώνται με την ιδιότητα του πολίτη της Ένωσης. Συγκεκριμένα, όπως επισήμανε στο σημείο 44 των προτάσεών του ο γενικός εισαγγελέας, η σχέση εξαρτήσεως μεταξύ του ανήλικου πολίτη της Ένωσης και του υπηκόου τρίτης χώρας στον οποίο δεν χορηγήθηκε άδεια διαμονής δύναται να διακυβεύσει την πρακτική αποτελεσματικότητα της ιθαγένειας της Ένωσης εφόσον η εξάρτηση αυτή καταλήγει στο ότι ο πολίτης της Ένωσης θα υποχρεωθεί, στην πράξη, να εγκαταλείψει όχι μόνον το έδαφος του κράτους μέλους του οποίου είναι υπήκοος, αλλά και το έδαφος της Ένωσης στο σύνολό του, ως συνέπεια της απορριπτικής αυτής αποφάσεως. 20 ΔΕΚ 8.5.2013, Kreshnik Ymeraga και λοιποί κατά Ministre du Travail, de l'emploi et de l'immigration, C-87/12 (έχει δημοσιευθεί στην ψηφιακή συλλογή) 21 ΔΕΚ 10.10.2013, Adzo Domenyo Alokpa και λοιποί κατά Ministre du Travail, de l'emploi et de l'immigration, C-86/12 (έχει δημοσιευθεί στην ψηφιακή συλλογή)

14 Η υπόθεση Ymeraga αφορούσε ουσιαστικά την εφαρμογή του άρθρου 20 ΣΛΕΕ και συγκεκριμένα το αν απαγορεύει σε κράτος μέλος να μην επιτρέπει σε υπηκόους τρίτης χώρας τη διαμονή στην επικράτειά του, μολονότι οι υπήκοοι αυτοί επιθυμούν να διαμείνουν με μέλος της οικογένειάς τους το οποίο είναι πολίτης της Ένωσης που κατοικεί στο κράτος μέλος αυτό, του οποίου έχει την ιθαγένεια, και δεν έχει ασκήσει ποτέ το δικαίωμά του ελεύθερης κυκλοφορίας ως πολίτης της Ένωσης. Το Δικαστήριο απάντησε αρνητικά, εξαρτώντας, εντούτοις, και εδώ την κρίση του από την πραγματική άσκηση των δικαιωμάτων που παρέχονται από το καθεστώς του ευρωπαίου πολίτη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει δε η 40 η σκέψη του Δικαστηρίου σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, κατά την οποία «οι διατάξεις του Χάρτη, βάσει του άρθρου του 51, παράγραφος 1, απευθύνονται στα κράτη μέλη μόνον οσάκις αυτά θέτουν σε εφαρμογή το δίκαιο της Ένωσης. Βάσει της παραγράφου 2 του ιδίου αυτού άρθρου, ο Χάρτης δεν διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης πέραν των αρμοδιοτήτων αυτής και δεν δημιουργεί νέες αρμοδιότητες ή νέα καθήκοντα για την Ένωση, ούτε τροποποιεί τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα που καθορίζονται στις Συνθήκες.» Η απόφαση Alokpa Σε αντιδιαστολή προς τις υποθέσεις Zambrano και Dereci, οι οποίες αφορούσαν πολίτες της Ένωσης που διέμεναν στο κράτος μέλος της ιθαγένειάς τους χωρίς να έχουν ασκήσει το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας, στην υπόθεση Alokpa οι πολίτες της Ένωσης των οποίων ο ανιών ζήτησε δικαίωμα διαμονής δεν είχαν μεν ασκήσει το δικαίωμά τους στην ελεύθερη κυκλοφορία αλλά είχαν γεννηθεί και διαμείνει σε κράτος μέλος διαφορετικό από εκείνο του οποίου είχαν την ιθαγένεια, με αποτέλεσμα να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας 2004/38/EK. Η υπόθεση Alokpa μπορεί να παραλληλιστεί με την υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση Zhu και Chen 22, στην οποία το Δικαστήριο έκρινε ότι και ένα παιδί μικρής ηλικίας μπορεί να επικαλεστεί τα δικαιώματα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής που διασφαλίζονται από το κοινοτικό δίκαιο, με την ικανότητα των υπηκόων των κρατών μελών να είναι υποκείμενα των δικαιωμάτων που διασφαλίζουν η Συνθήκη και το παράγωγο δίκαιο να μην εξαρτάται από την προϋπόθεση κάποιας κατώτερης ηλικίας. 22 ΔΕΚ 19.10.2004, Kunqian Catherine Zhu και Man Lavette Chen κατά Secretary of State for the Home Department, C-200/02, Συλλογή της Νομολογίας 2004 I-09925

15 Στην προκειμένη περίπτωση το άρθρο 3 παρ.1 της Οδηγίας 2004/38 δεν μπορούσε να εφαρμοστεί για το λόγο ότι ο φορέας του δικαιώματος διαμονής συντηρείτο από τον υπήκοο τρίτης χώρος και όχι το αντίστροφο. Η βάση του δικαιώματος διαμονής της Τογκολέζας μητέρας των Γάλλων ανήλικων με χώρα κατοικίας το Λουξεμβούργο αναζητήθηκε στο άρθρο 21 ΣΛΕΕ από κοινού με το άρθρο 7 παρ.1β της Οδηγίας σύμφωνα με το οποίο οι πολίτες της Ε.Ε έχουν δικαίωμα διαμονής άνω των τριών μηνών στο κράτος μέλος υποδοχής, υπό τον όρο ότι διαθέτουν επαρκείς πόρους για τον εαυτό τους και για τα μέλη της οικογένειάς τους, ούτως ώστε να μην επιβαρύνουν κατά τη διάρκεια της παραμονής τους το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας του κράτους μέλους υποδοχής. Δεδομένου ότι το άρθρο αυτό δεν επιβάλλει καμία υποχρέωση για την προέλευση των πόρων, θεμιτά τους παρέχει, κατά το Δικαστήριο 23, υπήκοος τρίτης χώρας γονέας πολιτών πολύ μικρής ηλικίας. Αξιοσημείωτο είναι πως, ακόμα κι αν διαπιστωνόταν ότι η A.D.Alokpa δεν διέθετε επαρκείς πόρους για τη συντήρηση της ίδιας και των μελών της οικογένείας της βάσει των άρθρων 21 ΣΛΕΕ και 7 της Οδηγίας, το δικαίωμα διαμονής της στο υπό κρίση ενωσιακό έδαφος θα μπορούσε να στηριχθεί στο άρθρο 20 ΣΛΕΕ και τη νομολογιακή κατασκευή του κριτηρίου Zambrano για την αποστέρηση της δυνατότητας άσκησης των δικαιωμάτων που συναρτώνται προς την ιδιότητα του πολίτη της Ε.Ε κατά το ουσιώδες μέρος τους. Συγκεκριμένα, όπως επεσήμανε ο ενωσιακός δικαστής στη σκέψη 33 «αν το αιτούν δικαστήριο διαπιστώσει ότι δεν αντιτίθεται στο άρθρο 21 ΣΛΕΕ η απόφαση να μην παρασχεθεί στην A. D. Alokpa δικαίωμα διαμονής εντός της επικράτειας του Λουξεμβούργου, το δικαστήριο αυτό θα πρέπει επιπλέον να ελέγξει αν, παρά ταύτα, θα μπορούσε, κατ εξαίρεση, να της παρασχεθεί δικαίωμα διαμονής, προκειμένου να μην θιγεί η πρακτική αποτελεσματικότητα της ιθαγένειας της Ένωσης την οποία έχουν τα τέκνα της ενδιαφερόμενης, δεδομένου ότι η συνέπεια της αποφάσεως αυτής θα ήταν να υποχρεωθούν, εκ των πραγμάτων, τα προαναφερθέντα τέκνα να αποχωρήσουν από το έδαφος της Ένωσης στο σύνολό του, στερούμενα έτσι της δυνατότητας να ασκούν αποτελεσματικά, κατά το ουσιώδες μέρος τους, τα δικαιώματα που τους παρέχει η ιδιότητα του πολίτη της Ένωσης.» 23 Σκέψη 27

16 Κριτική της νομολογιακής πρακτικής μετά τη Zambrano Καίτοι η απόφαση Zambrano όπως και εκείνες που εφαρμόσθηκαν οι εξ αυτής αρχές μπορούν να υπαχθούν στην κατηγόρια των φιλελεύθερων νομολογιών, δεν πρέπει να παραγνωρίζονται οι πιθανές επιπτώσεις τους στην εθνική μεταναστευτική πολιτική των κρατών μελών. Όπως εύστοχα παρατηρεί η Τ.Παπαδοπούλου 24, η ως άνω νομολογιακή τάση περιορίζει σημαντικά την ευχέρεια των κρατών μελών να ελέγχουν μεταναστευτικές ροές, ιδίως όταν οι τελευταίες αφορούν σε αλλοδαπά μέλη οικογένειας πολιτών της Ένωσης, σε βάρος των εθνικών ελέγχων εικονικότητας γάμων και εν γένει της διακηρυγμένης αρμοδιότητας των κρατών μελών να καθορίζουν τον όγκο των εισερχομένων από τρίτες χώρες μεταναστών που δύνανται να δεχθούν στο έδαφός τους, όπως προβλέπει το άρθρο 77 παρ.5 ΣΛΕΕ. Η κατάχρηση των κοινωνικοασφαλιστικών συστημάτων των κρατών μελών είναι επίσης ένας προβληματισμός που γεννά η Zambrano, ζήτημα που πραγματεύτηκε ευθέως το Δικαστήριο της Ε.Ε στις πρόσφατες υποθέσεις Brey 25, Dano 26 και Alimanovic 27. Συμπερασματικές Παρατηρήσεις Η εξέταση της απόφασης Zambrano παράλληλα με τη συνδυαστική επισκόπηση της νεότερης νομολογίας επιτρέπει το συμπέρασμα ότι η ευρωπαϊκή ιθαγένεια, καίτοι συνιστά μία αυτόνομη πηγή δικαιωμάτων για τους φορείς της, δεν χορηγεί αυτοτελή δικαιώματα σε υπηκόους τρίτων χωρών. Τα δικαιώματα που αντλούν οι τελευταίοι απορρέουν από την εκ μέρους πολίτη της Ένωσης άσκηση του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στο έδαφος των κρατών μελών η οποία πρέπει να διασφαλίζεται ότι είναι πραγματική και ουσιώδης. Οι αποφάσεις που ακολούθησαν την Zambrano συνηγορούν μεν υπέρ του ότι πρόκειται για μία περίπτωση εξαιρετική, 24 Ibid 7,σελίδες 21-22 25 ΔΕΚ 19.9.2013, Pensionsversicherungsanstalt κατά Peter Brey, C-140/12 (δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη) 26 ΔΕΚ 11.11.2014, Elisabeta Dano και Florin Dano κατά Jobcenter Leipzig, C-333/13 (δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη) 27 ΔΕΚ 15.9.2015, Jobcenter Berlin Neukölln κατά Nazifa Alimanovic και λοιπών, C-67/14 (δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη)

17 καθιστώντας εντούτοις σαφές στο σύνολό τους πως η οικογενειακή επανένωση προστατεύεται αντανακλαστικά και εμμέσως, λόγω του ενδεχομένου να περιορισθεί η πρακτική αποτελεσματικότητα της ιθαγένειας της Ένωσης. Η κρίση του ΔΕΕ εν προκειμένω ότι το δικαίωμα των ανηλίκων να παραμείνουν στο βελγικό έδαφος δεν μπορούσε να θιγεί παρά το παράνομο της διαμονής των γονέων τους στην ενωσιακή επικράτεια συνηγορεί υπέρ της θέσης ότι η ευρωπαϊκή ιθαγένεια δημιουργεί ένα είδος προστατευτικής τριτενέργειας υπέρ των γονέων-υπηκόων τρίτων χωρών ανηλίκου τέκνου-πολίτη της Ε.Ε. Ως σημαντικές προκλήσεις του θεσμού της ευρωπαϊκής ιθαγένειας αναδύονται ο περιορισμός του ελέγχου των κρατών μελών κατά τη χάραξη της μεταναστευτικής τους πολιτικής και η ενδεχόμενη παράκαμψη του παραγώγου δικαίου για μη επιβάρυνση των εθνικών συστημάτων προνοίας των κρατών μελών κατόπιν σταθμίσεως με την οικογενειακή επανένωση.

18 Βιβλιογραφικές Αναφορές Αρθρογραφία Αρέστης,Γ.(2015), Η Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια μέσα από τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Επιθεώρηση Μεταναστευτικού Δικαίου 3/2012, σελ.233-239 Παπαδοπούλου,Τ.(2015), Η ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Έννοια, εξελίξεις και προκλήσεις, Επιθεώρηση Μεταναστευτικού Δικαίου 1/2015, σελ. 17-23 Συγγράμματα Κανελλόπουλος,Π.Ι(2010), Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η Συνθήκη της Λισσαβώνας, 5 η έκδοση, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας Παπαγιάννης,Δ.(2011), Ευρωπαϊκό Δίκαιο, 4 η έκδοση, Αθήνα-Κομοτηνή: Αντ.Ν.Σάκκουλας Παπασιώπη-Πασιά,Ζ.(2011), Δίκαιο Ιθαγένειας, 8 η έκδοση, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας Ηλεκτρονικές Πηγές http://curia.europa.eu/juris/recherche.jsf?language=el http://europa.eu/index_el.htm