Πρόλογος. Λέξεις Κλειδιά Οικονομικά των ΟΤΑ Πόροι των ΟΤΑ

Πρόλογος Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια της ειδικής φάσης σπουδών και αφορά τα οικονομικά του Α και Β βαθμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Στόχος της εργασίας είναι η καταγραφή και ανάλυση των οικονομικών πόρων από όπου αντλεί τα έσοδά της η Τοπική Αυτοδιοίκηση σήμερα. Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε με την ουσιαστική βοήθεια του επιβλέποντα κυρίου Δ. Βαράκη. Λέξεις Κλειδιά Οικονομικά των ΟΤΑ Πόροι των ΟΤΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο η άμεση ανάγκη για την οικονομική ανασυγκρότηση των ευρωπαϊκών κρατών σε συνδυασμό με τις επικρατούσες αντιλήψεις οδήγησαν στην επιλογή ενός προτύπου ανάπτυξης που βασίστηκε στην «εκ των άνω» σχεδίαση της εφαρμοζόμενης πολιτικής. Αυτή η διαδικασία οδήγησε στα γνωστά φαινόμενα με τις έντονες αρνητικές παρενέργειες που παρουσιάζονται στις μέρες μας όπως η όξυνση των περιφερειακών ανισοτήτων, ο γιγαντισμός των πόλεων, η αλλοτρίωση του ανθρώπου και η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής του, η παρακμή της υπαίθρου κλπ. Η τεχνολογική πρόοδος που χαρακτηρίζει την εποχή μας, δεδομένου των αδυναμιών που παρουσίασε το συγκεντρωτικό μοντέλο οργάνωσης, επιβάλλει την υιοθέτηση ενός ανθρωποκεντρικού προτύπου ανάπτυξης που να απαντά στα σύγχρονα προβλήματα και να στηρίζεται σε αρχές όπως η «εκ των κάτω» σχεδίαση η κοινωνική συμμετοχή, η αποκέντρωση και η περιφερειακή ανάπτυξη. Πρέπει συνεπώς να γίνουν σημαντικές αλλαγές στη διάρθρωση της δημόσιας διοίκησης και στη σχέση μεταξύ της κεντρικής διοίκησης και τη τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι οικονομικές λειτουργίες του σύγχρονου κράτους είναι η δίκαιη διανομή του εισοδήματος, η σταθεροποίηση και ανάπτυξη της οικονομίας

και η κατανομή των μέσων παραγωγής. Με δεδομένες τις λειτουργίες του κράτους το ερώτημα που τίθεται είναι από πού πρέπει οι λειτουργίες αυτές ώστε να επιτυγχάνονται καλύτερα οι στόχοι που έχουν τεθεί. Η λειτουργία της διανομής πρέπει να ανήκει στην κεντρική διοίκηση γιατί διαφορετικά οι ενέργειες των ΟΤΑ θα προκαλούσαν αλλαγή στον τόπο εγκατάστασης του κεφαλαίου και των πολιτών με αρνητικά αποτελέσματα. Η λειτουργία της σταθεροποίησης και της ανάπτυξης αποτελεί και αυτή αρμοδιότητα της κεντρικής διοίκησης γιατί η τοπική αυτοδιοίκηση δεν μπορεί να ασκήσει νομισματική πολιτική ούτε να λάβει οικονομικές αποφάσεις στρατηγικού χαρακτήρα. Στη λειτουργία της κατανομής των μέσων παραγωγής περιλαμβάνονται ο εφοδιασμός της κοινωνίας με δημόσια αγαθά και υπηρεσίες, η ρύθμιση των εξωτερικών οικονομιών και η διόρθωση των μονοπωλιακών παρεκκλίσεων. Για ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες μπορεί η παροχή τους από την κεντρική διοίκηση κρίνεται πιο αποτελεσματική αφήνοντας όμως μεγάλα περιθώρια για αξιόλογη και αποτελεσματική δράση από μια δραστήρια τοπική αυτοδιοίκηση. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι: 1. Η γνώση των αναγκών της περιφέρειας 2. Η συμμετοχή των πολιτών 3.Η παροχή πολλών αγαθών και υπηρεσιών από την τοπική αυτοδιοίκηση γίνεται φθηνότερα και πιο αποτελεσματικά. 4. Λόγω των μεγάλων διαφορών που έχουν στις ανάγκες τους οι διάφορες περιοχές το ενιαίο πρότυπο που επιβάλλεται συχνά από την κεντρική διοίκηση είναι αναποτελεσματικό. 5. Η μικρότερη αδράνεια στην εφαρμογή νέων ιδεών και με μικρότερο κόστος σε περίπτωση αποτυχίας. 6. Περιορίζεται η γραφειοκρατία και αυξάνεται η αποτελεσματικότητα. 7.Η ορθολογικότητα των αποφάσεων γιατί την επιτυχία των προγραμμάτων την απολαμβάνουν αυτοί που επωμίζονται το κόστος τους.

Η διοικητική λοιπόν αποκέντρωση δε θα επιτευχθεί αν η αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων δεν συνοδεύεται και από αντίστοιχη αποκέντρωση πόρων, στους οποίους θα μπορεί να στηρίζεται η Τοπική Αυτοδιοίκηση και θα είναι ανεξάρτητη από τις διαθέσεις της κεντρικής διοίκησης. Συνεπώς οι ΟΤΑ θα πρέπει μέσω των συμβουλίων τους να επιλέγουν ελεύθερα τους συντελεστές των φόρων και των ανταποδοτικών τελών τους. Οι νόμοι όμως που καθορίζουν τα τέλη ή τους φόρους υπέρ των ΟΤΑ ρυθμίζουν κατώτερο και ανώτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να κινηθούν οι ΟΤΑ, εφόσον από το Σύνταγμα δεν διαθέτουν δική τους αρμοδιότητα φορολογικής πολιτικής. Μια μελέτη για τα έσοδα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν μπορεί παρά να ξεκινήσει υπενθυμίζοντας τη θεμελιώδη συνταγματική αναφορά του άρθρου 102 παρ.6 σύμφωνα με την οποία Το Κράτος μεριμνά ώστε να εξασφαλίζονται οι αναγκαίοι πόροι για την εκπλήρωση της αποστολής των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την απόδοση και κατανομή, μεταξύ των Οργανισμών αυτών, των φόρων ή τελών που καθορίζονται υπέρ αυτών και εισπράττονται από το Κράτος. Το ίδιο επίσης το Σύνταγμα, όπως φαίνεται από το τελευταίο εδάφιο της προηγούμενης διάταξης, επιφυλάσσει τη χάραξη της νομοθετικής πολιτικής στο νομοθέτη. Έτσι σύμφωνα με το άρθρο 78 παρ.4 το αντικείμενο της φορολογίας, ο φορολογικός συντελεστής, οι απαλλαγές ή εξαιρέσεις από τη φορολογία δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο νομοθετικής εξουσιοδότησης. Συνήθως όμως οι νόμοι που καθορίζουν τα τέλη ή τους φόρους υπέρ των ΟΤΑ, ρυθμίζουν ανώτερο και κατώτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να κινηθούν οι δήμοι και οι κοινότητες εφόσον από το Σύνταγμα δεν διαθέτουν δική τους αρμοδιότητα φορολογικής πολιτικής. Επίσης οι περισσότεροι φόροι, τέλη κλπ μόνο κατ εξαίρεση εισπράττονται από τους ΟΤΑ, ενώ συνήθως τόσο η είσπραξη όσο και η κατανομή γίνονται από τις κεντρικές κρατικές υπηρεσίες ή από εκείνες του

ευρύτερου δημόσιου τομέα. Αν όμως η πρωτοβουλία και η ικανότητα επιβολής φόρων, τελών κλπ είναι καθοριστική για την οικονομική ευρωστία και τη λειτουργική αποτελεσματικότητα ενός δημόσιου οργανισμού όπως οι ΟΤΑ εξίσου σημαντική είναι και η συνταγματική κατοχύρωση της εξασφάλισης των αναγκαίων πόρων, έτσι ώστε οι κεντρικοί κρατικοί φορείς να μην μπορούν να χρησιμοποιούν ως προπέτασμα το προνόμιό τους να ασκούν φορολογική και γενικότερα δημοσιονομική πολιτική. Εξάγεται λοιπόν το συμπέρασμα ότι ακριβώς αυτό το προνόμιο πρέπει να λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλείδα για την οικονομική ανεξαρτησία των ΟΤΑ. Σ αυτό το μήκος κινείται και η κατοχύρωση της οικονομικής αυτοδυναμίας των ΟΤΑ από το άρθρο 9 του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας (Ε.Χ.Τ.Α. - Ν.1850/89), που ως διεθνείς συνθήκη υπογεγραμμένη και επικυρωμένη από τη χώρα μας έχει αυξημένη νομοθετική ισχύ, σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 του Ελληνικού Συντάγματος, δηλαδή υπερισχύει του νόμου όχι όμως και του Συντάγματος. Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Ε.Χ.Τ.Α. οι Οργανισμοί τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν δικαίωμα, στα πλαίσια της εθνικής οικονομικής πολιτικής, σε επαρκείς ιδίους πόρους τους οποίους μπορούν να διαθέτουν ελεύθερα κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους. (παρ.1). Στη συνέχεια προβλέπεται ότι οι πόροι των ΟΤΑ πρέπει να είναι ανάλογοι με τις αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα ή το νόμο (παρ.2) και ότι τουλάχιστον ένα μέρος των οικονομικών τους πόρων πρέπει να προέρχεται από τοπικούς φόρους και τέλη το ύψος των οποίων έχουν το δικαίωμα να ορίζουν, μέσα στα πλαίσια του νόμου. (παρ.3). Προβλέπεται επίσης η εναρμόνιση των πόρων με την πραγματική εξέλιξη του κόστους άσκησης των αρμοδιοτήτων τους (παρ.4) καθώς και η προστασία των ασθενέστερων οικονομικά ΟΤΑ (παρ.5). Επίσης κατοχυρώνεται το δικαίωμα των ΟΤΑ να εκφράζουν τη γνώμη τους με κατάλληλο τρόπο, όσον αφορά στους τρόπους παροχής σ αυτούς των ανακατανεμόμενων πόρων (παρ.6), οι οποίοι στο μέτρο του δυνατού, δεν πρέπει να προορίζονται για την χρηματοδότηση ειδικών σχεδίων, αλλά να σέβεται τη θεμελιώδη

ελευθερία της πολιτικής των ΟΤΑ στο δικό τους πεδίο αρμοδιότητας. (παρ.7). Τέλος προτρέπει τους ΟΤΑ να έχουν, σύμφωνα με το νόμο, πρόσβαση στην εθνική αγορά κεφαλαίων, ώστε να χρηματοδοτούν τις επενδύσεις τους. (παρ.8). Ο Δημοτικός και Κοινοτικός Κώδικας αναφέρεται στους πόρους των ΟΤΑ γίνεται στην παρ.4 του άρθρου 26, η οποία προβλέπει ότι κάθε μεταφορά αρμοδιότητας πρέπει να συνοδεύεται και από αντίστοιχους πόρους. Επίσης στο άρθρο 200 προβλέπονται οι πηγές εσόδων των ΟΤΑ που πρέπει να αναγράφονται στον ετήσιο προϋπολογισμό τους. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Α ΒΑΘΜΟΥ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ (ΔΗΜΟΙ- ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ)

Εισαγωγή Η αναδιοργάνωση και ο θεσμικός εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης αποτελούν μία από τις προτεραιότητες των ελληνικών κυβερνήσεων. Τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές τόσο στο θεσμικό όσο και στο οργανωτικό πεδίο. Οι αλλαγές αυτές στοχεύουν στην αποσυγκέντρωση αρμοδιοτήτων από την κεντρική διοίκηση προς την περιφέρεια, αλλά και στη θεσμική και οργανωτική ανασυγκρότηση των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η αναβάθμιση των ΟΤΑ Α βαθμού, η δημιουργία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και η συγκρότηση της Περιφέρειας σε πραγματικά αποκεντρωμένη δημόσια διοίκηση επέφεραν σημαντικές αλλαγές στο σύστημα διοίκησης-αυτοδιοίκησης, στην αναπτυξιακή οργάνωση της χώρας αλλά και στη δημόσια και κοινωνική ζωή του τόπου. Το κράτος κάνει τα πρώτα βήματα οργάνωσης σε άλλη βάση με ορθολογικότερη μεταφορά αρμοδιοτήτων στα διάφορα επίπεδα και διαρθρώνεται περιφερειακά για να λειτουργήσει πιο αποτελεσματικά. Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι ΝΠΔΔ, διοικούνται από αιρετά όργανα, έχουν διοικητική αυτοτέλεια και στην αρμοδιότητά τους ανήκουν οι τοπικές υποθέσεις. Στην Ελλάδα έχουμε δύο βαθμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τον πρώτο βαθμό αποτελούν οι Δήμοι και οι Κοινότητες ενώ το δεύτερο η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση. Υφιστάμενη Κατάσταση Η συγκρότηση ισχυρής πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης, προϋποθέτει οργανισμούς ικανούς να παρέχουν ένα μεγάλο φάσμα υπηρεσιών και τη διασφάλιση ισότητας παρεχομένων υπηρεσιών μεταξύ των κατοίκων των μεγάλων αστικών κέντρων και των κατοίκων της υπαίθρου. Με το πρόγραμμα «ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ «άλλαξε ριζικά το τοπίο της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης και έπαψε ο

κατακερματισμός της υπαίθρου σε χιλιάδες μικρούς Δήμους και Κοινότητες. Η συγκρότηση νέων μεγάλων Δήμων διαμορφώνει τις προϋποθέσεις εκείνες που είναι απαραίτητες για να δημιουργηθούν ισχυρότερες διοικητικές μονάδες ικανές να παρέχουν υπηρεσίες καλύτερης ποιότητας κυρίως στους κατοίκους της υπαίθρου. Επίσης θέτονται οι βάσεις για τη δημιουργία των αναγκαίων τεχνικών, κοινωνικών και πολιτιστικών υποδομών που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των πολιτών, οργανώνει και υποστηρίζει την τοπική ανάπτυξη και διαχειρίζεται πιο αποτελεσματικά τους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους που είναι διαθέσιμοι. Με το πρόγραμμα Καποδίστριας και την υλοποίηση του Νόμου 2539/1997 η Πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση διαμορφώθηκε ως εξής: Δήμοι 900, Κοινότητες 133,Σύνολο 1033. Στις αρμοδιότητες της πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης περιλαμβάνονται η ύδρευση, η αποχέτευση, τα απορρίμματα, η οδοποιία, το περιβάλλον, οι εγκαταστάσεις αναψυχής, αθλητισμού, και σχολικών κτιρίων, η αστυνόμευση, η πολεοδομία, οι άδειες καταστημάτων, οι λαϊκές αγορές, οι παιδικοί-βρεφονηπιακοί σταθμοί, τα κοινωνικά προγράμματα και η υγεία, τα πολιτιστικά κέντρα, τα τοπικά αναπτυξιακά προγράμματα κ.λ.π. ΔΟΜΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση ΔΗΜΟΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ Δήμαρχος Δημοτικό Συμβούλιο Προεδρείο Κοινοτικό Συμβούλιο Πρόεδρος Κοινότητας Αντιπρόεδρος Αντιδήμαρχοι Δημαρχιακή Επιτροπή Διάφορες Επιτροπές

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΟΡΟΙ ΤΩΝ ΟΤΑ Α ΒΑΘΜΟΥ Γενικά Όπως κάθε οργανισμός έτσι και οι ΟΤΑ για να δραστηριοποιηθούν χρειάζονται οικονομικά μέσα. Το γεγονός αυτό η Πολιτεία το αναγνωρίζει και συνεισφέρει οικονομικά για την ενίσχυση των ΟΤΑ με διάφορους τρόπους όπως πχ παραχώρηση των εσόδων από φόρους, επιχορηγήσεις, τακτικές οικονομικές ενισχύσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό κλπ.. Σύμφωνα με το Άρθρο 102 παρ.6 του Συντάγματος το κράτος οφείλει να εξασφαλίζει τους αναγκαίους πόρους με τους οποίους οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα μπορέσουν να επιτελέσουν το έργο τους. Οι Δήμοι σύμφωνα με το Άρθρο 78 του Συντάγματος δεν έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν νέους φόρους. Το θεσμικό πλαίσιο με το οποίο ρυθμίζονται τα οικονομικά των ΟΤΑ δημιουργείται από την κεντρική διοίκηση η οποία ελέγχει και τη νομιμότητα της λειτουργίας του όλου συστήματος Εξάλλου σύμφωνα με τον Δημοτικό και Κοινοτικό Κώδικα ( Άρθρο 217) τα έσοδα των Δήμων και Κοινοτήτων διακρίνονται σε τακτικά και έκτακτα. Τα τακτικά προέρχονται από: α. Θεσμοθετημένους υπέρ αυτών πόρους. β. Τα έσοδα της κινητής και ακίνητης περιουσίας τους. γ. Ανταποδοτικά τέλη και δικαιώματα. δ. Φόρους, τέλη, δικαιώματα και εισφορές. ε. Τοπικά δυνητικά τέλη και εισφορές.

Τα έκτακτα προέρχονται από: α. Δάνεια, δωρεές, κληροδοτήματα και κληρονομιές. β. Εκποίηση περιουσιακών στοιχείων. γ. Κάθε άλλη πηγή (οποιοδήποτε δηλαδή έσοδο προκύψει εκτάκτως και δεν μπορεί να ενταχθεί στις παραπάνω κατηγορίες). Περιγραφή Εσόδων α. Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι (ΚΑΠ) Αποτελούν το σημαντικότερο πόρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης από το 1989 που με το Ν.1828/89 καθιερώθηκαν. Οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι των ΟΤΑ προέρχονται από τα ακόλουθα έσοδα: α. Από το 20% των καθαρών εσόδων του φόρου εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων. β. Από το 50% των τελών κυκλοφορίας των αυτοκινήτων. γ. Από το 3% των φόρων μεταβίβασης ακινήτων-πλοίων. δ. Από το 15% από 1/1/1999 και 20% από 1/1/2000των φόρων που εισπράττει από τους τόκους των καταθέσεων. Από τα έσοδα του φόρου εισοδήματος το 1/3 εγγράφεται στον Προϋπολογισμό Δημοσίων Επενδύσεων και διατίθεται για τη χρηματοδότηση επενδυτικών δραστηριοτήτων των ΟΤΑ και των αναπτυξιακών τους συνδέσμων. Τα υπόλοιπα 2/3 εγγράφονται στον Τακτικό Προϋπολογισμό και διατίθενται για τις γενικές τους δαπάνες. Η καθιέρωση των ΚΑΠ στοχεύει στη χρηματοδότηση των ΟΤΑ από φορολογικά έσοδα ώστε το συνολικό τους ύψος να αποδεσμεύεται από τις τρέχουσες πολιτικές παρεμβάσεις και να διευκολύνεται έτσι ο οικονομικός τους προγραμματισμός.

Σκοπός της κατανομής των ΚΑΠ είναι η άμβλυνση των δημοσιονομικών και γεωγραφικών ανισοτήτων μέσω: α) της εξασφάλισης κάλυψης των εξόδων λειτουργίας των ΟΤΑ, β) της χρηματοδότησης κοινωνικών δράσεων και γ) της χρηματοδότησης εξειδικευμένων προγραμμάτων και δράσεων που βοηθούν στη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών στους πολίτες. Οι πολιτικές που χρηματοδοτήθηκαν μέσω των ΚΑΠ είναι: Κοινωνικές -χρηματοδότηση ΚΑΠΗ -χρηματοδότηση ΟΤΑ στην περιφέρεια των οποίων λειτουργούν καταυλισμοί αθίγγανων -καταβολή παραπληγικού επιδόματος από τους ΟΤΑ -χρηματοδότηση βρεφονηπιακών σταθμών Εξειδικευμένα προγράμματα -χρηματοδότηση ΟΤΑ προς εξόφληση παλαιότερων οφειλών τους -κάλυψη μισθοδοσίας νέων επιστημόνων, που εκπαιδεύτηκαν στο πρόγραμμα κατάρτισης για τους πρωτοβάθμιους ΟΤΑ και οι οποίοι προσλήφθηκαν από τους Δήμους -οικονομική ενίσχυση αναπτυξιακών συνδέσμων -χρηματοδότηση μεμονωμένων ΟΤΑ νησιών Βελτίωση ποιότητας παροχής υπηρεσιών -κάλυψη λειτουργικών δαπανών και μικροεπισκευών στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης -κάλυψη των λειτουργικών αναγκών των δημοτικών και κοινοτικών εργαστηρίων αφαλάτωσης ύδατος -υλοποίηση προγράμματος λειτουργίας κέντρων εξυπηρέτησης πολιτών Τα κριτήρια κατανομής των ΚΑΠ καθορίζονται με κοινή υπουργική απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Το κριτήριο που χρησιμοποιούνταν μέχρι το 1997ήταν

μόνο το πληθυσμιακό αλλά μετά την ψήφιση του νόμου 2539/1997 ορίζονται και άλλα όπως το μήκος των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, το μήκος και την ποιότητα του οδικού δικτύου, η γεωμορφολογία του ΟΤΑ (πχ ορεινός, πεδινός), οι κλιματολογικές συνθήκες κλπ. β. Ενισχύσεις-Επιχορηγήσεις Οι ΟΤΑ Α βαθμού εκτός από τους ΚΑΠ ενισχύονται με κονδύλια που εγγράφονται κάθε χρόνο στον προϋπολογισμό του Υπουργείου Εσωτερικών, δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και προορίζονται κυρίως για τους Δήμους που προέρχονται από συνένωση, για την αναπλήρωση των καταργούμενων τελών των Οργανισμών Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) και για τους αναπτυξιακούς σκοπούς των ΟΤΑ. γ. Φόροι. Οι αυτοτελείς φόροι περιλαμβάνουν το: Φόρο επί της αξίας των αγροτικών προϊόντων που πωλούνται χονδρικώς Φόρο επί του παραγόμενου ελαιολάδου (ταγαρέλαια) (αρ.37 Β.Δ. 24-9/58 Φόρο ακάλυπτων χώρων Φόρο ζύθου: επί της αξίας του ζύθου που πωλείται στο εσωτερικό (ν.1080/80) Φόρο ηλεκτροδοτούμενων περιοχών: καλύπτει την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος σε καλυμμένους και ακάλυπτους εμπορικούς και βιομηχανικούς χώρους (ν.1080/80, ν.1416/84, ν.1828/89, ν.2130/93. Οι πρόσθετοι φόροι περιλαμβάνουν το: Φόρο επί των εισαγόμενων εμπορευμάτων από την αλλοδαπή Φόρο επί των εξαγόμενων εμπορευμάτων Δωδεκανήσου (αρ.12 ν.2214/94) Ποσοστό επί του ειδικού τέλους ύδρευσης που εισπράττεται από το Δημόσιο και επί του εισοδήματος από τις οικοδομές που βρίσκονται στη Περιφέρεια τέως Διοικήσεως Πρωτευούσης Συμπληρωματικός αναλογικός φόρος επί των εισοδημάτων από οικοδομές

Πρόσθετο ποσοστό 3% επί των δημοσίων φόρων των κατηγοριών του φόρου κληρονομιάς, δωρεάς, προικών, κερδών από λαχεία Λοιποί πρόσθετοι φόροι δ. Έσοδα από ακίνητη περιουσία. Οι Δήμοι έχουν το δικαίωμα να εκμεταλλεύονται την ακίνητη περιουσία τους και να έχουν έσοδα που προέρχονται από μισθώματα ή από ιδιόχρηση ή από παραχώρηση της χρήσης σε τρίτους. Τέλος χρήσεως κτημάτων, έργων και υπηρεσιών (αρ.19 δ/τος 20-10-1958). Δικαίωμα βοσκής (αρ.5δ/τος20101958, ν.δ.4260/62, ν.δ.86/1969, ν.δ.703/70, ν.1080/80, ν.2130/93). Δικαίωμα χρήσεως δημοτικών ή κοινοτικών αγορών(αρ.4 δ/τος 20-10- 1958). Δικαίωμα χρήσεως νεκροταφείων(αρ.4 α ν.582/68). Δικαίωμα χρήσεως σφαγείων(αρ.3 δ/τος.20-10-1958). Μισθώματα από ιχθυοτροφεία του δημοσίου (αρ.15, παρ.3 ν.2130/93) Τέλος εκμετάλλευσης λατομείων αδρανών υλικών: επιβάλλεται ως ποσοστό (5%) επί της αξίας των ακατέργαστων προϊόντων λατομείου(ν.1428/84,ν2115/93). Τέλος εκμετάλλευσης λατομείων βιομηχανικών ορυκτών: επιβάλλεται ως ποσοστό επί της αξίας των παραγόμενων προϊόντων(ν.669/77). Δικαίωμα εμπορίας πόσιμων υδάτων από τοπικές πηγές(ν.1080/80,ν.1828/89). ε. Τέλη- Δικαιώματα- Εισφορές. Τέλη 1. Τέλος ακίνητης περιουσίας: επιβάλλεται επί της αξίας της ακίνητης περιουσίας σε ποσοστό 0,0025%-0,0035% (αρ.24 ν.2130/93.

2. Τέλος καθαριότητας: έχει ανταποδοτικό χαρακτήρα και υπολογίζεται ανά τ.μ. οποιουδήποτε χώρου (αρ.21 δ/τος 20-10-1958, ν.25/75, ν.429/76, ν.1080/80, ν.1828/89). 3. Τέλος ύδρευσης: έχει ανταποδοτικό χαρακτήρα και υπολογίζεται ανάλογα με το καταναλισκόμενο νερό (αρ.19 δ/τος 20-10-1958). 4. Τέλος άρδευσης: έχει ανταποδοτικό χαρακτήρα (αρ.19 δ/τος 20/10/1958). 5. Τέλος αποχέτευσης: έχει ανταποδοτικό χαρακτήρα (αρ. 19 δ/τος 20/10/1958). 6. Τέλος χρήσεως κτημάτων, έργων και υπηρεσιών (αρ.19 δ/τος 20-10- 1958). 7. Τέλη χρήσεως πεζοδρομίων, πλατειών και λοιπών κοινόχρηστων χώρων (αρ. 3ν.1080/80, αρ.54 ν.1416/84, αρ.26ν.1828/89, αρ.6ν.1900/91). 8. Τέλος στάθμευσης οχημάτων(αρ.4ν.1900/90). 9. Τέλος χρήσεως φυσικών ιαματικών πηγών: επιβάλλεται επι της τιμής κάθε λούσεως(αρ.7ν.1080/80). 10. Τέλος διαφήμισης: επιβάλλεται σε ορισμένο ποσοστό ανάλογα με την κατηγορία διαφήμισης (αρ.8ν.1144/81, ν.1491/84, ν.1900/90, ν.2130/93). 11. Τέλος έκδοσης αδειών οικοδομών(αρ.23 δ/τος 20-10- 1958,ν.226/75). 12. Τέλος στα παροπλισμένα πλοία(αρ.3ν.995/79). 13. Τέλος διαμονής παρεπιδημούντων: επιβάλλεται επί των τιμών των ενοικιαζόμενων δωματίων ύπνου(ν.339/76, ν.658/77, ν.1080/80, ν.1416/84, ν.2130/93). 14. Τέλος επί ορισμένων κατηγοριών καταστημάτων: επιβάλλεται ως ποσοστό (2% ή 5%) επί των ακαθαρίστων εσόδων τους(ν.339/76, ν.658/77,ν.1080/80,ν.1416/84,ν.1828/89,ν.2065/92,ν.2130/93,ν.25 39/97). 15. Τέλη που επιβάλλονται από συνδέσμους(ν.2130/93).

16. Τέλος επιβίβασης οχημάτων για λιμάνια του εξωτερικού 9ν.1828/89). 17. Τέλος εκμετάλλευσης λατομείων αδρανών υλικών: επιβάλλεται ως ποσοστό (5%) επί της αξίας των ακατέργαστων προϊόντων λατομείου(ν.1428/84,ν2115/93). 18. Τέλος εκμετάλλευσης λατομείων βιομηχανικών ορυκτών: το τέλος αυτό επιβάλλεται ως ποσοστό επί της αξίας των παραγόμενων προϊόντων(ν.669/77). 19. Τέλος καθαριότητας λαϊκών αγορών: το τέλος αυτό επιβάλλεται σε συμμετέχοντες στις λαϊκές αγορές(ν.2130/93). 20. Δυνητικά τέλη: επιβάλλονται για κάθε νέα υπηρεσία ή έργο που γίνεται από τους ΟΤΑ στην περιοχή τους(ν.1828/89). Δικαιώματα. 1. Δικαίωμα χρήσεως δημοτικών ή κοινοτικών αγορών(αρ.4 δ/τος 20-10- 1958). 2. Δικαίωμα χρήσεως σφαγείων(αρ.3 δ/τος.20-10-1958). 3. Δικαίωμα χρήσεως νεκροταφείων(αρ.4 α ν.582/68). 4. Δικαίωμα βοσκής(αρ.5 δ/τος20-10- 1958,ν.δ.4260/62,ν.δ.86/1969,ν.δ.703/70,ν.1080/80,ν.2130/93). 5. Δικαίωμα εμπορίας πόσιμων υδάτων από τοπικές πηγές(ν.1080/80,ν.1828/89). 6. Σταθμικά και μετρικά δικαιώματα(αρ.14 δ/τος20-10-1958). Εισφορές. 1. Εκούσια εισφορά για την εκτέλεση δημοτικών ή κοινοτικών έργων (αρ.51 δ/τος 20-10-1958). 2. Εισφορά σε χρήμα λόγω ένταξης στο σχέδιο πόλεως ή λόγω επέκτασής του(ν.1337/83) 3. Εισφορά ιδιοκτησιών σε πυκνοδομημένες περιοχές κύριας κατοικίας(ν.1221/81).

Το ύψος των συντελεστών των φόρων και των τελών καθορίζονται από το κράτος με νόμο. Από τους ΟΤΑ καθορίζονται μόνο, με απόφαση του Συμβουλίου τους, τα ανταποδοτικά τέλη και οι εισφορές ενώ τα έσοδα απ αυτά πρέπει να καλύπτουν το κόστος της δαπάνης. Από όλα τα παραπάνω (τέλη, δικαιώματα, εισφορές) μόνο ο φόρος ζύθου και το τέλος ακίνητης περιουσίας εισπράττονται από το κράτος και αποδίδονται στη συνέχεια. Όλα τα υπόλοιπα εισπράττονται από τους ίδιους τους ΟΤΑ ή άλλα δημόσια νομικά πρόσωπα (π.χ. ΔΕΗ). στ. Ίδια έσοδα ΟΤΑ Τα ίδια έσοδα των ΟΤΑ προέρχονται κυρίως από την αξιοποίηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας τους, φόρους και εισφορές, τέλη και δικαιώματα καθώς και διάφορα άλλα τακτικά και έκτακτα έσοδα. Τα έσοδα αυτά εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύουν περίπου το 35% των συνολικών εσόδων των Δήμων. Αυτό σημαίνει ότι η οικονομική λειτουργία των ΟΤΑ Α βαθμού κυρίως σε έσοδα που αντλούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Σύμφωνα με το ΔΚΚ υπάρχουν τα έσοδα που εισπράττουν οι Δήμοι από τους φόρους τέλη δικαιώματα και εισφορές εισπράττονται και βεβαιώνονται από τους ίδιους (με βάση την κείμενη νομοθεσία από την οποία παρέχεται αυτή η δυνατότητα επειδή οι ίδιοι οι Δήμοι δεν έχουν φορολογική εξουσία) και προορίζονται για την εκτέλεση έργων και την παροχή υπηρεσιών με στόχο την καλυτέρευση της ζωής των κατοίκων. ζ. Δάνεια Σύμφωνα με το άρθρο 237 του ΔΚΚ (όπως τροποποιήθηκε με το ν2503/97) οι Δήμοι και οι Κοινότητες μπορούν να συνάπτουν δάνεια με το κράτος, με ΝΠΔΔ, με κάθε είδους δημόσιους οργανισμούς, με αναγνωρισμένα πιστωτικά ιδρύματα και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς

της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού. Τα έσοδα αυτά χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότησή τους και την πραγματοποίηση των στόχων που ανήκουν στη αρμοδιότητα τους. Το κράτος παρέχει την εγγύηση του μόνο όταν τα δάνεια συνάπτονται με αναγνωρισμένα ιδρύματα ή οργανισμούς του εξωτερικού (ν2322/95) όπως για παράδειγμα η European Investment Bank, η Private Bank Limited, η International Investment Bank κλπ. η. Έσοδα από άλλες πηγές 1. Μισθώματα από ιχθυοτροφία του Δημοσίου(άρθρο15 ν2130/93). 2. Πάγια και αναλογικά μισθώματα(50%) και λατομείων του Δημοσίου (άρθρο21 ν2115/93). 3.Πρόστιμα και παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (άρθρο 31 ν2130/93 και 45 ν2218/94). 4.Πρόστιμα και παραβιάσεις της νομοθεσίας για το υπαίθριο εμπόριο (άρθρο5 ν2323/95). 5.Πρόστιμα και παραβιάσεις της νομοθεσίας για την καθαριότητα και την κοινή ησυχία (άρθρο 16 ν2130/93). 6.Παράβολα για την έκδοση ορισμένων αδειών από τους ΟΤΑ (άρθρο11 ν2503/97) και πρόστιμα λόγω της παραβίασης των όρων τους. 7.Πρασαυξήσεις λόγω εκπρόθεσμης καταβολής οφειλών προς τους ΟΤΑ. θ Επιχειρήσεις Σύμφωνα με το άρθρο 277 του ΔΚΚ οι Δήμοι και οι Κοινότητες μπορούν να ιδρύουν δικές τους επιχειρήσεις ή να συμμετέχουν σε επιχειρήσεις που συνιστούν μαζί με άλλα νομικά ή φυσικά πρόσωπα ή σε άλλες που ήδη υπάρχουν. Οι επιχειρήσεις αυτές έχουν ως στόχους: α. Την εκτέλεση έργων που στοχεύουν στη εξυπηρέτηση του κοινού καθώς και την εκμετάλλευσή τους. β. Την παραγωγή αγαθών και την παροχή υπηρεσιών προς όφελος του κοινού.

γ. Δραστηριότητες με στόχο την ανάπτυξη εσόδων. Οι μορφές που μπορούν να λάβουν αυτές οι επιχειρήσεις είναι οι εξής: Αμιγής δημοτική ή κοινοτική επιχείρηση (άρ277δκκ). Διαδημοτικές ή διακοινοτικές επιχειρήσεις (άρ285δκκ). Δημοτικές ή κοινοτικές επιχειρήσεις συνεταιριστικού χαρακτήρα (άρ288δκκ). Ανώνυμες εταιρείες με συνεταιρισμούς (άρ289δκκ). Δημοτικές εταιρείες λαϊκής βάσης (άρ290δκκ). ι. Ειδικό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΕΠΤΑ). Με τη δημιουργία των νέων ΟΤΑ διαπιστώθηκε η ανάγκη για την ενίσχυση των υποδομών τους μαζί με δημόσιες επενδύσεις τοπικού χαρακτήρα καθώς και την υποστήριξη της οργάνωσης και λειτουργίας τους. Για αυτούς τους λόγους προβλέφθηκε από το νόμο 2539/97 η κατάρτιση ενός προγράμματος αναπτυξιακού χαρακτήρα (ΕΠΤΑ) ΜΕ 5ετή διάρκεια που μπορεί να παραταθεί σε επτά χρόνια με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου. Η καθιέρωση του ΕΠΤΑ αποτελεί σημαντική τομή στις χρηματοδοτήσεις των έργων και δραστηριοτήτων όλων των Δήμων και Κοινοτήτων της χώρας και στοχεύει: -στο συντονισμό των επιμέρους πολιτικών που εφαρμόζονται για τους ΟΤΑ α βαθμού και την ενίσχυση του αναπτυξιακού τους ρόλου -στην ορθολογική αξιοποίηση των χρηματοδοτήσεων που κατευθύνονται στους πρωτοβάθμιους ΟΤΑ ώστε να βελτιώνεται η αποδοτικότητα τους -στην ενίσχυση των νέων ΟΤΑ για τη βελτίωση της οργάνωσης και λειτουργίας τους και την πραγματοποίηση των αναγκαίων υποδομών για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων Οι πόροι του προγράμματος αντλούνται ως εξής:

Από τους ΚΑΠ το αναλογούν ποσό του φόρου εισοδήματος 8,5% και από το ποσό του φόρου των τόκων καταθέσεων 80%. Τα έσοδα των ειδικών λογαριασμών που τηρούν τα Υπουργεία. Τους πόρους των εθνικών και περιφερειακών κοινοτικών προγραμμάτων και πρωτοβουλιών που διαχειρίζονται τα Υπουργεία και οι Περιφέρειες και αφορούν έργα Δήμων και Κοινοτήτων. Από τους πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων με τους οποίους χρηματοδοτούνται έργα Δήμων και Κοινοτήτων. Οι πόροι του προγράμματος κατανέμονται σε όλους τους Δήμους της χώρας με διαφάνεια και κριτήρια σύγκλισης. Την ευθύνη του προγράμματος έχει διυπουργική επιτροπή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Πραγματοποίηση Εσόδων ΟΤΑ Τα μεγέθη των τεσσάρων κύριων κατηγοριών των πόρων των Δήμων και Κοινοτήτων είναι τα τακτικά έσοδα, τα έκτακτα έσοδα τα έσοδα παρελθόντων οικονομικών ετών και το χρηματικό υπόλοιπο, αναλύονται σε επιμέρους ομάδες και συσχετίζονται τόσο μεταξύ τους όσο και με τα έσοδα της κύριας κατηγορίας στην οποία ανήκουν. Προηγείται μια αναφορά στο νομικό καθεστώς των πόρων που αφορούν τον κάθε πίνακα. Οι κύριες αυτές πηγές εσόδων λήφθηκαν από τους πίνακες (στοιχεία) της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.). Α. ΤΑΚΤΙΚΑ ΕΣΟΔΑ Πρόσοδοι από ακίνητη περιουσία Νομικό πλαίσιο Τέλος χρήσεως κτημάτων, έργων και υπηρεσιών (αρ.19 δ/τος 20-10-1958). Δικαίωμα βοσκής (αρ.5δ/τος20101958, ν.δ.4260/62, ν.δ.86/1969, ν.δ.703/70, ν.1080/80, ν.2130/93). Δικαίωμα χρήσεως δημοτικών ή κοινοτικών αγορών(αρ.4 δ/τος 20-10- 1958). Δικαίωμα χρήσεως νεκροταφείων(αρ.4 α ν.582/68). Δικαίωμα χρήσεως σφαγείων(αρ.3 δ/τος.20-10-1958). Μισθώματα από ιχθυοτροφεία του δημοσίου (αρ.15, παρ.3 ν.2130/93) Τέλος εκμετάλλευσης λατομείων αδρανών υλικών: επιβάλλεται ως ποσοστό (5%) επί της αξίας των ακατέργαστων προϊόντων λατομείου(ν.1428/84,ν2115/93). Τέλος εκμετάλλευσης λατομείων βιομηχανικών ορυκτών: επιβάλλεται ως ποσοστό επί της αξίας των παραγόμενων προϊόντων(ν.669/77). Δικαίωμα εμπορίας πόσιμων υδάτων από τοπικές πηγές(ν.1080/80,ν.1828/89).

Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζεται το σύνολο των εσόδων των Δήμων, το σύνολο των τακτικών εσόδων και η ομάδα των εσόδων από ακίνητη περιουσία. Πίνακας 1 Συνολικά έσοδα-τακτικά έσοδα- Έσοδα από ακίνητη περιουσία (Σε χιλιαδ.δρχ) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Μεταβολή % (1990-1997) Συνολικά έσοδα 321165042 394006043 478099284 573146051 617363771 693317903 866231450 964448973 200 Τακτικά έσοδα 170916360 211125782 264280826 327287689 350362266 421942782 527556708 600698156 251 Α. Πρόσοδοι από ακίνητη περιουσία Εσοδα από αστικά και αγροτικά ακίνητα 10159694 12358966 15711326 17586935 20311963 24399797 30787093 35039130 245 3480219 4558879 5924088 6181371 7440310 8879138 14151586 16969985 388 Εσοδα δημοτ. ή κοινοτ. αγοράς 1130834 1517105 1866137 2380978 2679333 3537009 3936340 4071977 260 Εσοδα από νεκροταφεία 3143323 3739809 4759837 5325766 5786765 7169632 7228611 8692162 177 Εσοδα από σφαγεία 388971 458603 480728 515533 514986 580684 647916 662764 70 Εσοδα από λουτρά και αφοδευτήρια Εσοδα από εκμετ. εδάφουςυπέδ.θαλασ. Εμπορία πόσιμων υδάτων ιαματ. ή μή Εσοδα από επιχειρήσεις Πηγή ΕΣΥΕ 126962 146282 167439 131986 148162 177634 152534 154855 22 1261928 1296170 1586456 2031604 2634730 2596662 2933164 3064621 143 200901 216569 299512 326073 386257 514552 604603 603373 200 426557 425559 627662 693812 72142 944486 1132339 819393 92 Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνουμε ότι τα συνολικά έσοδα των Δήμων αυξήθηκαν κατά 200%, τα τακτικά αυξήθηκαν κατά 251% και οι πρόσοδοι από ακίνητη περιουσία κατά 245%. Η πιο δυναμική αύξηση παρατηρείται στα έσοδα από αστικά και αγροτικά ακίνητα με ποσοστό 388%, στα έσοδα από δημοτικές ή κοινοτικές αγορές με ποσοστό 260% ενώ ακολουθούν τα έσοδα από εμπορία πόσιμων υδάτων με ποσοστό 200% και τα έσοδα από νεκροταφεία με ποσοστό 177%.

Στο Διάγραμμα 1 που ακολουθεί φαίνεται η σχέση και η πορεία των εσόδων της πρώτης ομάδας μεταξύ τους: Διάγραμμα 1 Πρόσοδοι από Ακίνητη Περιουσία 18000000 16000000 14000000 Εσοδα από αστικά και αγροτικά ακίνητα Εσοδα δημοτ. ή κοινοτ. αγοράς 12000000 Εσοδα από νεκροταφεία 10000000 Εσοδα από σφαγεία 8000000 6000000 Εσοδα από λουτρά και αφοδευτήρια 4000000 2000000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Εσοδα από εκμετ. εδάφουςυπέδ.θαλασ. Εμπορία πόσιμων υδάτων ιαματ. ή μή Εσοδα από επιχειρήσεις Αυτό που παρατηρούμε να ξεχωρίζει είναι η σημαντική αύξηση που παρουσιάζουν τα έσοδα από ακίνητα. Στο Διάγραμμα 2 μπορούμε να δούμε τη σχέση της

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 κατηγορίας των συνολικών εσόδων και τακτικών εσόδων Διάγραμμα2 Συνολικά έσοδα-τακτικά έσοδα 1500000000 1000000000 500000000 Συνολικά έσοδα Τακτικά έσοδα 0 Στο Διάγραμμα 3 εμφανίζεται η σχέση των τακτικών εσόδων με τα έσοδα από την ακίνητη περιουσία. Διάγραμμα 3 Τακτικά έσοδα-έσοδα απο ακίνητη περιουσία Πρόσοδοι από κινητή περιουσία Οι πρόσοδοι από κινητή περιουσία παρουσιάζονται στον Πίνακα2.Όπως φαίνεται από τα στοιχεία του Πίνακα αυτού οι πρόσοδοι από κινητή περιουσία παρουσιάζουν μία σημαντική αύξηση της τάξης του 217%. 800000000 600000000 400000000 200000000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Τακτικά έσοδα Πρόσοδοι από ακίνητη περιουσία

Πίνακας 2 Πρόσοδοι από κινητή περιουσία (Σε χιλιάδες δρχ) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Μεταβολή % (1990-1997) Β. Πρόσοδοι από κινητή περιουσία 964407 1336486 1510800 2420943 1980443 2299453 3019183 3053689 217 Πηγή ΕΣΥΕ Στο Διάγραμμα 4 απεικονίζεται η πορεία του συγκεκριμένου εσόδου κατά τη περίοδο 1990-1997 Διάγραμμα 4 Πρόσοδοι από κινητή περιουσία 3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Β. Πρόσοδοι από κινητή περιουσία Έσοδα από Τέλη και Δικαιώματα Νομικό πλαίσιο Τέλη καθαριότητας και φωτισμού: ανταποδοτική υπηρεσία(αρ.21 Β.δ/τος 20-10-1958, ν.25/75, ν.429/76, αρ.4,5,17 ν.1080/80, αρ.25 ν.1828/89, αρ.7 ν.2307/95, αρ.11 ν.2503/97). Τέλος ύδρευσης: ανταποδοτική υπηρεσία ανάλογα με το καταναλισκόμενο νερό (αρ.19 δ/τος 20-10-1958). Τέλος άρδευσης: ανταποδοτική υπηρεσία(αρ.19 δ/τος 20/10/1958). Τέλος αποχέτευσης: ανταποδοτική υπηρεσία (αρ. 19 δ/τος 20/10/1958). Στα λοιπά τέλη και δικαιώματα εντάσσονται τα:

Τέλη χρήσεως πεζοδρομίων, πλατειών και λοιπών κοινόχρηστων χώρων (αρ. 3ν.1080/80, αρ.54 ν.1416/84, αρ.26ν.1828/89, αρ.6ν.1900/91). Τέλος στάθμευσης οχημάτων(αρ.4ν.1900/90). Τέλος διαφήμισης: επιβάλλεται σε ορισμένο ποσοστό ανάλογα με την κατηγορία διαφήμισης (αρ.8ν.1144/81, ν.1491/84, ν.1900/90, ν.2130/93). Τέλος έκδοσης αδειών οικοδομών(αρ.23 δ/τος 20-10-1958,ν.226/75). Τέλος διαμονής παρεπιδημούντων: επιβάλλεται επί των τιμών των ενοικιαζόμενων δωματίων ύπνου(ν.339/76, ν.658/77, ν.1080/80, ν.1416/84, ν.2130/93). Τέλος επιβίβασης οχημάτων για λιμάνια του εξωτερικού 9ν.1828/89). Τέλος χρήσης αποβάθρων επιβατών. Τέλος χρήσης αποβάθρων εμπορευμάτων. Τέλη εισιτηρίων λεωφορείων, αυτοκινήτων. Σταθμικά και μετρικά δικαιώματα(αρ.14 δ/τος20-10-1958). 21. Τέλος χρήσεως φυσικών ιαματικών πηγών: επιβάλλεται επί της τιμής κάθε λούσεως(αρ.7ν.1080/80). Στον Πίνακα 3 εμφανίζονται τα έσοδα των ΟΤΑ από την ομάδα τελών και δικαιωμάτων.