DOUBLE DIPLOME Master Franco Hellenic:

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Université du Maine Département de Lettres, Langues et Sciences Humaines: Section FLE DOUBLE DIPLOME Master Franco Hellenic: «ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΥΓΛΩΣΣΙΑΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ. ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ ΣΕ ΠΟΛΥΓΛΩΣΣΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις εκπαιδευτικών και μαθητών για την πειθαρχία στη σχολική τάξη: Ο ρόλος του ιδανικού δασκάλου ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: Μαρία Γκέκα ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: Πέτσινα Αθανασία Θεσσαλονίκη, 2015-2016

«Η ελευθερία βλασταίνει από το σπόρο της πειθαρχίας», Rudolf Dreikurs 2

Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 RÉSUMÉ... 9 Εισαγωγή... 13 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 16 Κεφάλαιο 1. Δάσκαλος και διδασκαλία... 17 1.1 Διδασκαλία: όταν ο εκπαιδευτικός συναντά τον μαθητή... 18 1.2 Ιδανικός δάσκαλος... 19 1.3 Ο εκπαιδευτικός και ο ρόλος του... 23 Κεφάλαιο 2. Από την πειθαρχία στην διαχείριση της τάξης... 26 2.1. Η πειθαρχία ως έννοια... 27 2.2 Διαχείρισης της τάξης- μια ευρύτερη έννοια... 29 2.3 Πώς ορίζεται η προβληματική συμπεριφορά;... 32 2.4 Αιτίες των πειθαρχικών προβλημάτων... 33 2.5 Προσεγγίσεις και μοντέλα για τη διαχείριση της τάξης και την πειθαρχία... 37 2.5.1 Το μοντέλο της αποφασιστικής πειθαρχίας-(assertive Discipline-Lee & Marlene Canter)... 39 2.5.2 Το μοντέλο των λογικών συνεπειών (Discipline without tears -Rudolf Dreikurs).. 41 2.5.3 Το μοντέλο της αποτελεσματικότητας (Teacher effectiveness training-t.e.t.- Thomas Gordon)... 44 2.5.4 Judicious discipline (Forrest Gathercoal)... 45 2.5.5 Η τάξη ως κοινωνική ομάδα... 47 2.5.6 Η συμβολή των καλών διαπροσωπικές σχέσεων... 53 2.6 Πειθαρχία & πολυπολιτισμική τάξη... 58 Κεφάλαιο 3. Κοινωνικές αναπαραστάσεις... 62 3.1 Ορισμός... 63 3.2 Χαρακτηριστικά των κοινωνικών αναπαραστάσεων... 63 Κεφάλαιο 4. Άλλες έρευνες... 65 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 69 Κεφάλαιο 5. Μεθοδολογία... 69 5.1 Στόχος της εργασίας-ερευνητικά ερωτήματα... 69 5.2 Μέθοδος ανάλυσης... 70 5.3 Δείγμα... 72 5.4 Τεχνική συλλογής δεδομένων... 73 3

5.5 Αποτελέσματα... 75 1ος ερευνητικός άξονας: Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών και μαθητών για τον ιδανικό δάσκαλο... 75 2 ος ερευνητικός άξονας: Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών και μαθητών για τον ιδανικό δάσκαλο και την πειθαρχία... 91 3 ος ερευνητικός άξονας: Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών και μαθητών για την πειθαρχία στην πολυπολιτισμική τάξη... 111 5.6 Συζήτηση-συμπεράσματα... 121 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 129 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 138 4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η θεματική της παρούσας εργασίας αφορά τις κοινωνικές αναπαραστάσεις εκπαιδευτικών και μαθητών για την πειθαρχία στη σχολική τάξη και τον ρόλο του ιδανικού δασκάλου. Η διαρκής εξέλιξη των κοινωνικών δεδομένων και των επιστημών οδήγησε στον επαναπροσδιορισμό της έννοιας του δασκάλου, των χαρακτηριστικών, του ρόλου του καθώς και της δυναμικής στην σχέση του με τον μαθητή. Το θεωρητικό μέρος της εργασίας, περιλαμβάνει δεδομένα της σύγχρονης βιβλιογραφίας πάνω στην θεματική που μελετάται και χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, διερευνάται η έννοια της διδασκαλίας και του δασκάλου, ο ρόλος και τα χαρακτηριστικά που συμπυκνώνει το ιδανικό πρότυπο εκπαιδευτικού κατά την Σύγχρονη Παιδαγωγική. Το δεύτερο κεφάλαιο, περιλαμβάνει εμβάθυνση στην έννοια πειθαρχία και διαχείριση της τάξης ως πτυχές του εκπαιδευτικού ρόλου, στα μοντέλα και τις σύγχρονες προσεγγίσεις της καθώς και τις εκφάνσεις της στην πολυπολιτισμική τάξη. Στο τρίτο κεφάλαιο, γίνεται αναφορά στο πρίσμα μέσα από το οποίο μελετήθηκε το ερευνητικό κομμάτι της εργασίας, τις κοινωνικές αναπαραστάσεις και τα χαρακτηριστικά τους και στο τέταρτο κεφάλαιο, περιγράφονται σχετικές με το θέμα έρευνες ανά τη βιβλιογραφία. Στο ερευνητικό μέρος, διερευνώνται οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών για τον ιδανικό δάσκαλο, τα χαρακτηριστικά του και την έννοια της πειθαρχίας γενικότερα αλλά και στο πλαίσιο μιας πολυπολιτισμικής τάξης. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε σύγκριση με τις αναπαραστάσεις των μαθητών, ως βασικών μετόχων της εκπαιδευτικής διαδικασίας, πάνω στα ίδια ζητήματα. Μέσα από την μελέτη σχετικών με το θέμα ερευνών διαπιστώνει κανείς πως λίγες είναι οι μελέτες που εστιάζουν στην μελέτη του ζητήματος της πειθαρχίας. Από την άλλη μέσα από την βιβλιογραφική ανασκόπηση καταδεικνύεται η σημασία της ικανότητας διαχείρισης της τάξης ως μιας δεξιότητας απαραίτητης για τον αποτελεσματικό εκπαιδευτικό. Η αστικοποίηση, ο νέος τρόπος ζωής και τα καινούρια πρότυπα συμπεριφορών, η αύξηση της παραβατικής συμπεριφοράς, αποτελούν φαινόμενα που παρεισφρύουν στην σχολική κοινότητα που, ως μικρογραφία της κοινωνίας, γίνεται αποδέκτης όλων αυτών των αλλαγών. Η πραγματικότητα αυτή καταδεικνύει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό του ρόλου του δασκάλου αλλά και βαθύτερη κατανόηση του 5

ρόλου αυτού. Αναγκαία και η κατανόηση της έννοιας της πειθαρχίας και της σύνδεσης της με τον ρόλο του εκπαιδευτικού. Η σύγχρονη Παιδαγωγική αναφέρεται περισσότερο σε διαχείριση της τάξης με την ευρύτερη έννοια της και λιγότερο πια στην έννοια της παραδοσιακής πειθαρχίας και του ελέγχου της τάξης. Είναι οι εκπαιδευτικοί ενήμεροι για τα δεδομένα της Σύγχρονης Παιδαγωγικής; Ποιες είναι άραγε οι αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών του σήμερα για τον ιδανικό δάσκαλο και με βάση τις οποίες ενεργούν στην εκπαιδευτική πράξη; Θεωρούν την διαχείριση της τάξης τμήμα του ρόλου τους ως εκπαιδευτικών; Αν ναι με ποια μορφή και με ποιο τρόπο το εφαρμόζουν στην πράξη; Ποιες είναι οι αντίστοιχες αναπαραστάσεις των υπολοίπων και κύριων μετόχων της εκπαιδευτικής διαδικασίας, των μικρών μαθητών; Ενώ ο εκπαιδευτικός συνιστά έναν πολύ βασικό παράγοντα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ως εκ τούτου οι απόψεις και ο τρόπος που βλέπει τα πράγματα είναι σημαντικός. Δεν θα έπρεπε να παραλείπει κανείς, ερευνητικά, να εστιάσει στον δεύτερο σπουδαίο παράγοντα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τον μαθητή. Οι αναπαραστάσεις των μαθητών για την εκπαιδευτική πραγματικότητα, τον εκπαιδευτικό, το σχολικό κλίμα και την πειθαρχία έχουν άμεση επιρροή στην σχολική πορεία και συμπεριφορά των μαθητών. Υπό το πρίσμα της μαθητοκεντρικής αρχής, ο μαθητής πρέπει να έχει την δυνατότητα να εκφραστεί ως άτομο και να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες του κατά την διαμόρφωση του περιεχομένου και των μορφών της μάθησης. Για τους παραπάνω λόγους και λαμβάνοντας υπόψη την μελέτη της σύγχρονης βιβλιογραφίας, που δίνει δυναμικό πλέον ρόλο στον μαθητή, η παρούσα εργασία καινοτομεί συμπεριλαμβάνοντας στο ερευνητικό δείγμα μαζί με εκπαιδευτικούς και μαθητές. Σκοπός, να δοθεί φωνή και στους δυο συντελεστές, εκπαιδευτικό-μαθητή πάνω στο ζήτημα της πειθαρχίας, ένα ζήτημα που ερευνήθηκε ως επί το πλείστον από την πλευρά των εκπαιδευτικών. Το ερευνητικό πρόβλημα της εργασίας διατυπώνεται ως: «Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών και μαθητών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης για τον ιδανικό δάσκαλο και την πειθαρχία». Οι ερευνητικοί άξονες που τέθηκαν αφορούν τις κοινωνικές αναπαραστάσεις των εν λόγω εκπαιδευτικών και μαθητών: α) για τον ιδανικό δάσκαλο, β) για τον ιδανικό δάσκαλο και την πειθαρχία γ) για την πειθαρχία στην πολυπολιτισμική τάξη. 6

Η διερεύνηση των παραπάνω ζητημάτων επιλέχθηκε να γίνει υπό το πρίσμα των κοινωνικών αναπαραστάσεων με βάση την πεποίθηση πως οι αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών συνδέονται με τα πρότυπα που έχουν για τον ιδανικό δάσκαλο και την πειθαρχία καθώς και με τον τρόπο που ενεργούν στην εκπαιδευτική πράξη. Καθώς οι εκπαιδευτικοί αποτελούν κοινωνική ομάδα, οι απόψεις τους διαμορφώνονται μέσα από τα βιώματα, τις εμπειρίες και την αλληλεπίδραση τους με τις καταστάσεις. Επομένως, οι αναπαραστάσεις τους δεν βασίζονται τόσο σε επιστημονική γνώση αλλά έχουν περισσότερο κοινωνική υπόσταση. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας, καθότι δόθηκε έμφαση στο κομμάτι της διαχείρισης της τάξης, μελετάται το περιεχόμενο των κοινωνικών αναπαραστάσεων χωρίς να γίνεται περαιτέρω εμβάθυνση στα δομικά στοιχεία τους.. Η εν λόγω έρευνα πραγματοποιήθηκε μέσω συνεντεύξεων, οι οποίες διενεργήθηκαν σε εκπαιδευτικούς και μαθητές Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Ν. Έβρου κατά τη σχολική χρονιά 2015-2016. Συγκεκριμένα, το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 15 εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που εργάζονται σε δημόσια δημοτικά σχολεία του νομού Έβρου καθώς και 15 μαθητές της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που φοιτούν σε δημόσια δημοτικά σχολεία του νομού Έβρου. Καταγράφηκαν πληροφορίες όπως η ηλικία, τα έτη υπηρεσίας και οι πανεπιστημιακές σπουδές για τους εκπαιδευτικούς. Αντίστοιχα για τους μαθητές καταγράφηκε η ηλικία και η τάξη. Αναφορικά με τους μαθητές επιλέχθηκαν άτομα από την 5 η και 6 η τάξη του δημοτικού με σκοπό να υπάρχει καλύτερη κατανόηση των ερωτήσεων καθώς και από άποψη χρόνου μεγαλύτερη παρουσία στο σχολικό σύστημα. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έγινε με την μέθοδο της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, προκύπτει πως οι εκπαιδευτικοί διατηρούν ακόμη μια αρκετά παραδοσιακή εικόνα για τον ιδανικό δάσκαλο και το ίδιο δείχνουν και οι μαθητές. Οι περισσότερες αναφορές εστιάζουν σε ένα άτομο που αναλαμβάνει να μεταδώσει γνώσεις και συμπυκνώνει συγκεκριμένα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά. Όσον αφορά την διαχείριση της τάξης, οι εκπαιδευτικοί κάνουν ελάχιστες αναφορές για εκείνη ως κομμάτι του ρόλου τους, ενώ οι μαθητές δείχνουν να σπουδαιολογούν κατά πολύ περισσότερο την αξία της ως χαρακτηριστικό του ιδανικού δάσκαλου και της ιδανικής τάξης. Η πειθαρχία ως έννοια για εκείνους συνδέεται 7

περισσότερο με συγκεκριμένες συμπεριφορές που πρέπει να τηρούν οι μαθητές κάτι στο οποίο συμφωνούν και οι μαθητές. Λιγότερο αναφέρονται στο μερίδιο ευθύνης που έχουν οι ίδιοι στην διασφάλιση μιας τάξης όπου να τηρείται η πειθαρχία. Όσον αφορά τις μεθόδους διαχείρισης των απείθαρχων συμπεριφορών, οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί δείχνουν να θεωρούν ως αποτελεσματικότερες τις μεθόδους πρόληψης της απείθαρχης συμπεριφοράς. Εντούτοις, στην πράξη φαίνεται να εφαρμόζουν πιο άμεσες ενέργειες για την αντιμετώπιση των συμπεριφορών μετά την εκδήλωση τους. Ανάμεσα σε αυτές διακρίνουμε ως κυρίαρχες για εκείνους, τα συστήματα ποινών και την συζήτηση ομαδικά ή ατομικά με τον μαθητή. Οι μαθητές αντίστοιχα δηλώνουν πως θα ήθελαν την ψύχραιμη στάση του εκπαιδευτικού της τάξης που πρέπει να το διαχειριστεί κυρίως κάνοντας ήρεμα παρατήρηση. Ένα μικρότερο ποσοστό δηλώνει, για σοβαρότερα περιστατικά, πως ο εκπαιδευτικός πρέπει να βάλει τιμωρία ή να καλέσει τους γονείς. Τέλος, όσον αφορά την διαχείριση της τάξης σε πολυπολιτισμικές τάξεις, εκπαιδευτικοί και μαθητές φαίνεται να παρατηρούν διαφορετική συμπεριφορά στους μαθητές διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης. Οι αιτίες που σχετίζονται με αυτό εντοπίζονται περισσότερο σε συναισθηματικούς παράγοντες για τους εκπαιδευτικούς ενώ για τους μαθητές πρώτα σε γλωσσικούς παράγοντες και έπειτα σε συναισθηματικούς. Οι αναφορές των εκπαιδευτικών στην πλειονότητα τους καταδεικνύουν διαφορετική διαχείριση από αυτήν σε ομοιογενείς πολιτισμικά τάξεις. Αυτό περιλαμβάνει περισσότερη ευελιξία και την καλλιέργεια της αποδοχής ανάμεσα στους μαθητές, το «δέσιμο» όπως το ονομάζουν της τάξης με αυτά παιδιά. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό αποδίδουν στους γονείς των μαθητών οι οποίοι οφείλουν να ενισχύουν τις ενέργειες του σχολείου και στο σπίτι. Λέξεις κλειδιά: κοινωνικές αναπαραστάσεις, ιδανικός δάσκαλος, πειθαρχία, διαχείριση της τάξης, πολυπολιτισμική τάξη, εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, μαθητές 8

RÉSUMÉ L objet de cette étude se lit comme: «Les représentations sociales des enseignants et des élèves sur la discipline scolaire: Le rôle de l enseignant idéal». Le développement constant des données sociales et de la science a conduit à une redéfinition du concept de l'enseignant, des caractéristiques, de son rôle ainsi que de la dynamique de la relation avec l'élève. La partie théorique de la thèse, comprend des données de la bibliographie actuelle sur le sujet de l'étude et est divisé en quatre chapitres. Dans le premier chapitre, on explore le concept de l'enseignement et le rôle de l'enseignant et les fonctionnalités, qui contiennent le modèle éducatif idéal selon l'éducation moderne. Le deuxième chapitre comprend l'approfondissement de la notion de discipline et de gestion de classe comme les aspects des modèles éducatifs et des approches modernes et les aspects dans la classe multiculturelle. Le troisième chapitre se réfère au prisme à travers lequel on a étudié la pièce de recherche, les représentations sociales et de leurs caractéristiques. Le quatrième chapitre inclut des recherches qui sont déjà réalisées et qu ils se rapportent à l'objet de notre recherche. Dans la partie de la recherche, on a étudié les représentations sociales des enseignants pour l'enseignant parfait, les caractéristiques et le sens de la discipline en général et dans le contexte d'une classe multiculturelle. En outre, une comparaison a été faite avec les représentations des élevés, comme principaux actionnaires du processus éducatif, sur les mêmes questions. Grâce à l'étude sur le thème de recherche, on trouve qu'il y a peu d'études qui se concentrent sur l'étude de la question de la discipline. A l'autre, par la revue de la bibliographie, est démontré l'importance de la capacité de gestion de la classe comme une compétence nécessaire pour l enseignant efficace. L urbanisation, le nouveau mode de vie et les nouveaux modèles de comportements, l augmentation des comportements délinquants sont des phénomènes qui interfèrent dans la communauté scolaire, que, comme une société en miniature, devient le destinataire de tous ces changements. Cette réalité démontre la nécessité de redéfinir le rôle de l'enseignant, mais aussi la compréhension plus profonde de ce rôle. La compréhension de la notion de discipline et la connexion avec le rôle de l'enseignant sont aussi nécessaires. La pédagogie moderne se réfère plus à la gestion de 9

classe dans le sens le plus large et moins en ce qui concerne la notion de discipline et de contrôle de la classe traditionnelle. Sont les enseignants conscients des données d'éducation contemporaine? Quelles sont les représentations des enseignants d'aujourd'hui pour l'enseignant parfait et selon lesquelles agissent dans la pratique éducative? Considèrent-ils l administration de la classe comme la partie de leur rôle en tant qu'enseignants? Si oui, sous quelle forme et comment peuvent-ils l appliquer dans la pratique? Quelles sont les représentations respectives et d'autres actionnaires principaux du processus éducatif des jeunes étudiants? Alors que l'enseignant est un facteur très basique du processus éducatif et comme résultat, les points de vue et la façon dont ils voient les choses sont importantes. Personne ne devrait pas omettre, dans la recherche, concentrer sur le deuxième élément important du processus éducatif, l'élevé. Les représentations des élèves sur la réalité éducative, l enseignant, sur le climat scolaire et la discipline ont une influence directe sur les progrès et le comportement des élèves. À la lumière du principe centré sur l'élève, il doit avoir la possibilité de prendre la parole en tant qu'individu et prendre en compte les besoins dans la configuration du contenu et des formes d'apprentissage. Pour ces raisons et en tenant compte de l'étude de la bibliographie moderne, qui donne un rôle plus dynamique aux élevés, la présente étude innove en incluant dans l'échantillon de recherche pas seulement des enseignants, mais des élevés, aussi. L'objectif est donner la parole aux deux facteurs, enseignant élevé, sur le thème de la discipline, une question qui a été étudiée principalement de la part des enseignants. Le problème de la recherche de thèse comme: "Les représentations sociales des enseignants et des élèves des écoles primaires sur la discipline scolaire: Le rôle de l enseignant idéal." Les axes de recherche soulevées concernent les représentations sociales des enseignants et des étudiants: a) pour l'enseignant idéal, b) pour l'enseignant idéal et la discipline c) pour la discipline dans la classe multiculturelle. Voici des exemples de questions pour chaque axe : a) Qu est ce que tu penses quand t entendes le mot enseignant? Comment décrirais-tu l'enseignant idéal? Comment décrirais-tu ta classe idéale? 10

b) Qu'est-ce que cela signifie pour toi la discipline dans la salle de classe? De quelle manière gères-tu le comportement indiscipliné? Quels conseils donnerais-tu à un nouveau professeur sur la discipline dans la classe? c) As-tu remarqué un comportement différent sur la discipline des enfants d'horizons culturels différents? Que penses-tu que sont les facteurs qui conduisent les étudiants de différents pays à l'indiscipline? L'étude de ces questions a été choisi pour se dérouler à la lumière des représentations sociales fondées sur la conviction que les représentations des enseignants sont associés aux normes pour l'enseignant idéal et la discipline et la façon dont ils agissent dans la pratique éducative. Comme les enseignants représentent un groupe social, leurs points de vue sont façonnées par les expériences et leur interaction avec les situations. Par conséquent, leurs représentations non sont pas fondées sur les connaissances scientifiques, mais ils ont un statut plus sociale. Aux fins de cette étude, puisque a été soulignée la partie concernant la gestion de la classe, on étudie le contenu des représentations sociales sans approfondir davantage les éléments structurels. Cette enquête a été réalisée au moyen d'entrevues qui ont été menées aux enseignants et aux élèves des écoles primaires de la préfecture d Evros au cours de l'année scolaire 2015-2016. Plus précisément, l'échantillon était composé de 15 enseignants des écoles primaires qui travaillent dans les écoles primaires publiques dans la préfecture d'evros et 15 élèves de l'enseignement primaire qui fréquentent les écoles primaires publiques à Evros. Les informations ont été enregistrées telles que l'âge, les années d'études de services et universitaires pour les enseignants. Respectivement, pour les étudiants, nous avons inscrit l'âge et la classe. En ce qui concerne les élevés, on a sélectionné personnes à partir de la 5e et 6e année de l'école primaire afin d'avoir une meilleure compréhension des questions et dans le temps, une plus grande présence dans le système scolaire. L'analyse a été effectuée par la méthode d'analyse qualitative du contenu. Selon les résultats de l'enquête, résulte que les enseignants maintiennent toujours une image assez traditionnelle de l'enseignant idéal et la même image, ont les élevés aussi. La plupart des rapports se concentrent sur une personne qui se charge de transmettre des connaissances et encapsule des caractéristiques pédagogiques spécifiques. En ce qui concerne la gestion de classe, les enseignants font quelques références à ce sujet, comme partie de leur rôle, tandis que les élevés semblent parlent 11

sérieusement et beaucoup plus de la valeur en tant que de la caractéristique de l'enseignant idéal et de la classe idéale. La discipline, comme concept pour eux, est associée avec des comportements spécifiques qui doivent être remplies par les élevés et dont les élevés sont aussi d accord. Moins ils mentionnent leur responsabilité pour assurer une classe où se respecte la discipline. En ce qui concerne les méthodes de gestion du comportement indiscipliné, la plupart des enseignants semble considérer plus efficaces des méthodes telles que la prévention des comportements indisciplinés. Cependant, dans la pratique, il semble qu ils appliquent des mesures plus directes pour faire face au comportement après leur manifestation. Parmi ceux-ci, nous distinguons comme dominant pour eux, les régimes de sanctions et la discussion en groupe ou individuellement avec l'élève. Les élèvent disent respectivement qu'ils aimeraient une attitude dépassionnée de l'enseignant de la classe qui doit réagir principalement par une observation calme. Un petit pourcentage déclare pour les incidents graves, que l'enseignant doit mettre la punition ou appeler leurs parents. Enfin, en termes de la gestion de la classe dans les classes multiculturelles, les enseignants et les élèves semblent observer un comportement différent pour les élèves d'origine culturelle différente. Les causes pour cette réaction s identifient dans les facteurs plus émotionnels pour les enseignants, tant que pour les élèves, les premiers facteurs sont celles linguistiques et après, les facteurs émotionnelles. Les références pour les enseignants dans la majorité montrent une gestion différente que dans les classes culturelles homogènes. Cela inclut plus de flexibilité et une culture d'acceptation croissante chez les élevés, la «liaison» comme on l'appelle dans la classe, avec ces enfants. Un rôle décisif en ce qui concerne cette attitude appartient aux parents des élèves, qui doivent renforcer les actions dans cette direction de l'école, à la maison, aussi. Mots-clés : enseignant idéal, discipline, gestion de la classe, classe multiculturelle, enseignants des écoles primaires, élèves des écoles primaires, représentations sociales 12

Εισαγωγή Ποικίλες μελέτες θέτουν ως επίκεντρο τους το πρόσωπο του εκπαιδευτικού και την σημασία που έχει τον έργο του στην διαμόρφωση των χαρακτηριστικών καθώς και της μετέπειτα πορείας της ζωής των μαθητών τους. Μερικές από αυτές μελετούν συγκεκριμένα την πειθαρχία και διαχείριση της τάξης ως κομμάτι του εκπαιδευτικού ρόλου. Οι Chetty, Friedman & Rockoff των πανεπιστημίων Harvard και Columbia NBER (2014), μελέτησαν τις μακροχρόνιες επιδράσεις των δασκάλων και την προστιθέμενη αξία τους στην ζωή των μαθητών. Οι Wragg & Wragg (1998), μελέτησαν την διαχείριση της τάξης με μια γενικότερη ματιά με σκοπό να διερευνήσουν την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων παρέμβασης για την προβληματική συμπεριφορά. Οι Akkaba & Altun (1998), μελέτησαν τις απόψεις και σκέψεις των εκπαιδευτικών για την διαχείριση της τάξης χρησιμοποιώντας ανάλυση περιεχομένου σε διαδικτυακές συνεδρίες. Η Nelson (2002), διεξήγαγε ποιοτική μελέτη σε διευθυντές, εκπαιδευτικούς και γονείς είκοσι σχολείων του ανατολικού Tennessee με σκοπό να διερευνήσει πώς αντιλαμβάνονται τις αποτελεσματικές πρακτικές σχολικής πειθαρχίας. Οι Ζάρρα-Φλούδα και Κωνσταντίνου (2007), μέσα από έρευνα τους, μελέτησαν την συχνότητα εφαρμογής κάποιων πρακτικών άσκησης και τις σημαντικότερες αιτίες της απείθαρχης συμπεριφοράς μέσα από το πρίσμα των εκπαιδευτικών. Στόχος τους, να διαπιστώσουν κατά πόσο οι σημερινοί εκπαιδευτικοί τείνουν να εφαρμόζουν παραδοσιακές μεθόδους πειθαρχίας καθώς και κατά πόσο αναλαμβάνουν οι ίδιοι μερίδιο ευθύνης για την εμφάνιση της παραβατικής συμπεριφοράς στην τάξη. Η Αναγνωστοπούλου (2008), με έρευνα της μελέτησε τις απόψεις των εκπαιδευτικών σε σχέση με την έννοια της πειθαρχίας και το πόσο σημαντική και αποτελεσματική είναι η πρόληψη προβληματικών συμπεριφορών στους μαθητές. Ποιοτική έρευνα μέσα από μελέτες περίπτωσης των Freire & Amado (2009), είχε ως σκοπό την ουσιαστικότερη κατανόηση του ζητήματος της σχολικής απειθαρχίας μέσα από την μελέτη αναπαραστάσεων. Η έρευνα τους βασίστηκε στην πεποίθηση ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ των αναπαραστάσεων των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας, των πράξεων τους, των μεθόδων που χρησιμοποιούν και του κοινωνικού και πειθαρχικού περιβάλλοντος που επικρατεί στο σχολείο. Μια άλλη έρευνα των O Connor, Dearing & Collins (2011), ανέδειξε την σχέση που υπάρχει 13

μεταξύ μιας ποιοτικής σχέσης εκπαιδευτικού-μαθητή και προβληματικής συμπεριφοράς. Η Κοκκίδου (2012) μέσα από έρευνα πεδίου διερευνά τις έννοιες του ιδανικού σχολείου και εκπαιδευτικού λαμβάνοντας υπόψη έναν πολύ σημαντικό παράγοντα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τον μαθητή. Μέσα από την μελέτη σχετικών με το θέμα ερευνών διαπιστώνει κανείς πως λίγες είναι οι μελέτες που εστιάζουν στην μελέτη του ζητήματος της πειθαρχίας και ελάχιστες εκείνες που μελετούν το ζήτημα λαμβάνοντας υπόψη την πλευρά του μαθητικού πληθυσμού. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση καταδεικνύει τη σημασία της ικανότητας διαχείρισης της τάξης ως μια δεξιότητα απαραίτητη για τον αποτελεσματικό εκπαιδευτικό. Η αστικοποίηση, ο νέος τρόπος ζωής και τα καινούρια πρότυπα συμπεριφορών, η αύξηση της παραβατικής συμπεριφοράς αποτελούν φαινόμενα που παρεισφρύουν έντονα στην σχολική κοινότητα που ως μικρογραφία της κοινωνίας γίνεται αποδέκτης όλων αυτών των αλλαγών. Η πραγματικότητα αυτή καταδεικνύει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό του ρόλου του δασκάλου αλλά και βαθύτερη κατανόηση του ρόλου αυτού. Αναγκαία και η κατανόηση της έννοιας πειθαρχία και της σχέσης της με τον ρόλο του εκπαιδευτικού. Καθότι ένα ζήτημα καθοριστικής σημασίας και έπειτα ένα ζήτημα που δεν έχει ερευνηθεί εκτενώς αποφασίστηκε στην παρούσα εργασία η μελέτη των κοινωνικών αναπαραστάσεων των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για τον ιδανικό δάσκαλο και την πειθαρχία.. Η σύγχρονη Παιδαγωγική αναφέρεται περισσότερο σε διαχείριση της τάξης με την ευρύτερη έννοια της και λιγότερο πια στην έννοια της παραδοσιακής πειθαρχίας και του ελέγχου της τάξης. Είναι οι εκπαιδευτικοί ενήμεροι για τα δεδομένα της Σύγχρονης Παιδαγωγικής; Πολύ περισσότερο, εφαρμόζουν τέτοιου είδους μεθόδους και προσεγγίσεις για να διαχειριστούν την προβληματική συμπεριφορά; Η διαχείριση απείθαρχων συμπεριφορών είναι ένα συχνό φαινόμενο στην καθημερινότητα της σχολικής τάξης. Ποιες είναι άραγε οι αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών του σήμερα για τον ιδανικό δάσκαλο και με βάση τις οποίες ενεργούν στην εκπαιδευτική πράξη; Θεωρούν την διαχείριση της τάξης τμήμα του ρόλου τους ως εκπαιδευτικών; Αν ναι με ποια μορφή και με ποιο τρόπο το εφαρμόζουν στην πράξη; Ποιες είναι οι αντίστοιχες αναπαραστάσεις των υπολοίπων και κύριων μετόχων της εκπαιδευτικής διαδικασίας, των μικρών μαθητών; 14

Ενώ ο εκπαιδευτικός συνιστά έναν πολύ βασικό παράγοντα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ως εκ τούτου οι απόψεις και ο τρόπος που βλέπει τα πράγματα είναι σημαντικός. Δεν θα έπρεπε να παραλείπει κανείς όμως, ερευνητικά, να εστιάσει στον δεύτερο σπουδαίο παράγοντα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τον μαθητή. Οι στάσεις και οι απόψεις των μαθητών για την εκπαιδευτική πραγματικότητα, τον εκπαιδευτικό και το σχολικό κλίμα έχουν άμεση επιρροή στην σχολική πορεία και συμπεριφορά των μαθητών. Υπό το πρίσμα της μαθητοκεντρικής αρχής, ο μαθητής πρέπει να έχει την δυνατότητα να εκφραστεί ως άτομο και να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες του κατά την διαμόρφωση του περιεχομένου και των μορφών της μάθησης. Ακόμη, καθότι η καθημερινή παρουσία των μαθητών στο σχολείο τους δίνει πρόσβαση σε πολλά ερεθίσματα και μαθησιακά περιβάλλοντα τους επιτρέπει να αξιολογούν καταστάσεις και περιβάλλοντα, στοιχείο το οποίο μπορεί να αποβεί πολύτιμο για την βελτίωση και εξέλιξη της σχολικής πραγματικότητας (Κοκκίδου, 2012). Για τους παραπάνω λόγους και λαμβάνοντας υπόψη την μελέτη της σύγχρονης βιβλιογραφίας που δίνει δυναμικό πλέον ρόλο στον μαθητή, η παρούσα εργασία καινοτομεί συμπεριλαμβάνοντας στο ερευνητικό δείγμα μαζί με εκπαιδευτικούς και μαθητές. Σκοπός, να δοθεί φωνή και στους δυο συντελεστές, εκπαιδευτικό-μαθητή, πάνω στο ζήτημα της πειθαρχίας, ένα ζήτημα που ερευνήθηκε ως επί το πλείστον από την πλευρά των εκπαιδευτικών. Από την διεθνή έρευνα ακόμη απουσιάζει η μελέτη των κοινωνικών αναπαραστάσεων τους πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Στην παρούσα εργασία για την διερεύνηση της θεματικής επιλέχθηκαν οι κοινωνικές αναπαραστάσεις καθώς αποτελούν τρόπους σκέψης με δυναμικό ρόλο και αποτυπώνουν την κοινή γνώμη και σκέψη. Μέσα από την κατανόηση και την διερεύνηση των αναπαραστάσεων των εκπαιδευτικών για τον ιδανικό δάσκαλο δίνεται η δυνατότητα μεγαλύτερης εμβάθυνσης και αναδεικνύονται περισσότερες πτυχές στα ζητήματα που εξετάζονται. Επιπρόσθετα, η πεποίθηση των Freire & Amado (2009) πως υπάρχει σύνδεση μεταξύ των αναπαραστάσεων των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας, των πράξεων τους και των μεθόδων που χρησιμοποιούν, με την διαμόρφωση του κοινωνικού και πειθαρχικού περιβάλλοντος που επικρατεί στο σχολείο δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην μελέτη του ζητήματος από αυτή την σκοπιά. Υπό αυτό το πρίσμα, τα πορίσματα της έρευνας μπορούν δυνητικά να αξιοποιηθούν για την βελτίωση της ποιότητας του διδασκαλικού έργου των εκπαιδευτικών. Αξίζει να σημειωθεί πως το μοντέλο των κοινωνικών αναπαραστάσεων θα χρησιμοποιηθεί ως περιεχόμενο και δεν δοθεί περεταίρω 15

εμβάθυνση στην δομή. Καθώς οι εκπαιδευτικοί αποτελούν κοινωνική ομάδα, οι απόψεις τους διαμορφώνονται μέσα από τα βιώματα, τις εμπειρίες και την αλληλεπίδραση τους με τις καταστάσεις. Επομένως, οι αναπαραστάσεις τους δεν βασίζονται τόσο σε επιστημονική γνώση αλλά έχουν περισσότερο κοινωνική υπόσταση. Τα τελευταία ερωτήματα είναι μερικά από αυτά που επιχειρείται να μελετηθούν στην παρούσα εργασία και η οποία απαρτίζεται από δυο μέρη, το θεωρητικό και το ερευνητικό. Τα θεωρητικό μέρος ξεκινά στο 1 ο κεφάλαιο, στο οποίο διερευνάται βιβλιογραφικά η έννοια του δασκάλου, της διδασκαλίας και του ιδανικού δασκάλου σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα. Ακολουθεί η μελέτη της έννοιας της πειθαρχίας και διαχείρισης της τάξης, στο 2 ο κεφάλαιο, μέσα από την παρουσίαση ορισμών, παραμέτρων, θεωρητικών μοντέλων και προσεγγίσεων. Ακόμη, διερευνάται η πειθαρχία στις πολυπολιτισμικές τάξεις του σήμερα, μιας και το πολυπολιτισμικό στοιχείο κάνει ολοένα και πιο συχνή την εμφάνιση του στις τάξεις και φέρει νέες μεταβλητές στην εκπαιδευτική πραγματικότητα. Στο 3 ο κεφάλαιο, ακολουθεί σύντομη μελέτη της έννοιας των κοινωνικών αναπαραστάσεων οι οποίες και αποτελούν το πρίσμα μέσα από το οποίο μελετάται η θεματική της εργασίας. Πριν προχωρήσουμε στο ερευνητικό μέρος, στο 4 ο κεφάλαιο, παρουσιάζονται σχετικές με το αντικείμενο της παρούσας εργασίας μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί. Στο ερευνητικό μέρος παρουσιάζεται η μεθοδολογία, όπου περιγράφονται το ερευνητικό πρόβλημα και τα επιμέρους ερωτήματά του, η μέθοδος ανάλυσης, το δείγμα καθώς και η τεχνική συλλογής των δεδομένων. Στη συνέχεια, παρατίθενται τα αποτελέσματα της εργασίας κατηγοριοποιημένα ανά ερευνητικό άξονα και τέλος η συζήτηση και τα συμπεράσματα που εξάχθηκαν με βάση την μελέτη των αποτελεσμάτων. Η εργασία κλείνει με την βιβλιογραφία και το παράρτημα της εργασίας στο οποίο περιλαμβάνονται οι ερωτήσεις των συνεντεύξεων. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 16

Κεφάλαιο 1. Δάσκαλος και διδασκαλία «Ο μέτριος δάσκαλος μιλάει. Ο καλός δάσκαλος εξηγεί. Ο εξαιρετικός δάσκαλος δείχνει. Ο μεγάλος δάσκαλος εμπνέει.» William Arthur Ward, Αμερικανός συγγραφέας «Ο δάσκαλος είναι σαν το ακόνι. Δεν κόβει ο ίδιος, ακονίζει για να κόβει» Οδ. Ελύτης Πολλοί έχουν διατυπώσει απόψεις για την πολυδιάστατη έννοια του δασκάλου, του έχουν αποδώσει χαρακτηριστικά και αρετές. Ο Ευάγγελος Παπανούτσος στα δοκίμια του με τίτλο «Οι Δρόμοι της ζωής» περιγράφει τον δάσκαλο ως φορέα της αγωγής στα παιδιά. Τον παρουσιάζει ως ένα άτομο γεμάτο ωριμότητα και εμπειρία ζωής, που αναλαμβάνει να συμβάλλει στην ενηλικίωση και την «πνευματική σφυρηλάτηση» του μαθητή. Η διαφορά του από τους άλλους επαγγελματίες είναι πως πρέπει να είναι ένα άτομο με ήθος, ευγένεια, ευσυνειδησία και όπως το ονομάζει ο συγγραφέας να έχει «μέταλλο ψυχής», καθαρό χαρακτήρα. Ο δάσκαλος είναι το άτομο που έχει ως άξονα ζωής του τον μαθητή και παρά το ότι ενηλικιώνεται καταφέρνει να διατηρήσει μέσα του την εύπλαστη, αγνή ψυχή ενός παιδιού. Αυτό τον βοηθά να κατανοεί και να νιώθει τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις σκέψεις του νεαρού μαθητή, να μοιράζεται την χαρά αλλά και τον πόνο του. Ένας αληθινός δάσκαλος, για εκείνον, έχει ως ύψιστο σκοπό να διαμορφώσει ανεξάρτητους ανθρώπους που να μην χρειάζονται την βοήθεια του, που ξέρουν να κατευθύνουν οι ίδιοι τις σκέψεις τους και την ζωή τους. Ως πιο σημαντικό στοιχείο του δασκάλου ο Παπανούτσος τονίζει την αγάπη για το παιδί. Η αγάπη αυτή αναπτύσσεται μέσα στο πλαίσιο της παιδαγωγικής σχέσης και διοχετεύεται μέσα από στοργή και φροντίδα που έχουν στόχο την ανάπτυξη και εξέλιξη του μαθητή (Παπανούτσος, 1988). Μέχρι τα μέσα του 20 ου αιώνα περίπου παρατηρείται σύνδεση της έννοιας της διδασκαλίας και του δασκάλου περισσότερο με την τέχνη, με τάση αυτό να αλλάζει με το πέρασμα το χρόνου. Πλέον μιλάμε περισσότερο για επιστήμη και η υπόσταση της διδασκαλίας περικλείει «τέχνη», «τεχνική», μάθηση, επιστημονικότητα, ηθική και δημιουργία με το κάθε στοιχείο να κυριαρχεί ανάλογα με το ποιος διδάσκει, το αντικείμενο που διδάσκει, τους μαθητές που διδάσκει, το λόγο που διδάσκει και την κατάσταση μάθησης. Ο εκπαιδευτικός αποτελεί έναν από τους σημαντικούς πόλους στην μαθησιακή διαδικασία μαζί με τον μαθητή και το μαθησιακό περιβάλλον. Είναι 17

επιστήμονας, τεχνίτης, δημιουργός και επαγγελματίας ταυτόχρονα (Δημητρόπουλος, Αντωνοπούλου, 2003). Έργο του να φέρει εις πέρας μια πνευματικής φύσεως αποστολή, να οργανώνει τη διδασκαλία, τη μάθηση αλλά και την αγωγή, να ασκεί εποικοδομητική κριτική και έλεγχο, να δίνει συμβουλές, να είναι ενεργός πολίτης με απώτερο σκοπό πάντα να διαπαιδαγωγήσει και να προσφέρει μόρφωση (Χατζηδήμου, 2011). 1.1 Διδασκαλία: όταν ο εκπαιδευτικός συναντά τον μαθητή Κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας οι κύριοι μέτοχοι εκπαιδευτικός, μαθητής, διδακτικό αντικείμενο έρχονται σε επαφή, διαπραγματεύονται ρόλους, επικοινωνούν και αναπτύσσουν σχέσεις διαμορφώνοντας διαφορετικές μορφές διδασκαλίας. Ο Ματσαγγούρας (2003) με κριτήριο του τον φορέα που καθοδηγεί την όλη διδακτική διαδικασία, ξεχωρίζει τέσσερεις μορφές διδασκαλίας και οι οποίες έχουν σημαντική επίδραση στο δυναμικό των μαθητών. Στις δασκαλοκεντρικές μορφές διδασκαλίας, ο δάσκαλος αποτελεί το επίκεντρο της διδακτικής διαδικασίας, καθοδηγεί και κινητοποιεί τους μαθητές, αναλαμβάνει ο ίδιος αποκλειστικά τις πρωτοβουλίες για δράση. Ο μαθητής διατηρεί περισσότερο έναν παθητικό ρόλο με το να καταγράφει, να απομνημονεύει, να παρακολουθεί και να αναπαράγει αυτά που παρουσιάζει ο εκπαιδευτικός. Στις μικτές μορφές διδασκαλίας, ο δάσκαλος παραμένει κεντρικός φορέας της μάθησης και παράλληλα δίνονται περισσότερες ευκαιρίες για ενεργή συμμετοχή στον μαθητή μέσα από διάλογο. Η πορεία της διδασκαλίας ρυθμίζεται από τον εκπαιδευτικό και ο μαθητής οφείλει να ακολουθεί με την δυνατότητα να συμμετέχει στη συζήτηση που αναπτύσσεται μέσα από τις ερωτήσεις του. Οι μαθητοκεντρικές μορφές διδασκαλίας αποτελούν την εξέλιξη των μικτών και μεταφέρουν την διδακτική διαδικασία σε ένα άλλο πλαίσιο στο οποίο ο μαθητής αποκτά κεντρικό ρόλο ως άτομο και επηρεάζει την διδασκαλία ως κινητήριος δύναμη. Τέλος, στις ομαδοκεντρικές μορφές κύρια θέση αποκτά η οργανωμένη μαθητική ομάδα. Οι μορφές αυτές αποτελούν βελτιωμένη μορφή των μαθητοκεντρικών στις οποίες κυριάρχησε σε μεγάλο βαθμό το ατομικό χαρακτηριστικό. Οι μαθητές 18

αποτελούν το κέντρο της διδασκαλίας ως μια μικρο-ομάδα και όχι ως άτομα καθώς η μάθηση κατακτάται για το κάθε άτομο μέσα από εμπλοκή σε συλλογικές δραστηριότητες και την επικοινωνία με τον άλλο (Ματσαγγούρας, 2003). Η μελέτη των παραπάνω μορφών διδασκαλίας καταδεικνύει την ουσιαστικότερη θέση που αποκτά ο μαθητής στην Σύγχρονη Διδακτική ως μέρος της διδακτικής διαδικασίας. Ο John Dewey (1982) στο βιβλίο του «το σχολείο που μ αρέσει» επισημαίνει από νωρίς την ανάγκη για ένα σχολείο που να εστιάζει στο παιδί. Στην εποχή που έζησε, (1859-1952), η εκπαίδευση περιβαλλόταν από μονοτονία και στειρότητα στην διδακτέα ύλη και στις διδακτικές μεθόδους. Ο ίδιος μιλώντας για επανάσταση τόνισε την σημασία να εγκαταλειφθούν οι παραδοσιακές μέθοδοι που αγνοούν το παιδί ως μέλος της διδακτικής πράξης και να δοθεί στον μαθητή ένα σχολείο που θα έχει ως γνώμονα την προαγωγή της ανάπτυξης του. Ο σύγχρονος μαθητής χρειάζεται να καλλιεργήσει την αυτόνομη δράση αλλά και παράλληλα τη συλλογική, να δημιουργήσει γνώση μέσα από βιωματικές μαθησιακές δραστηριότητες και να κάνει κτήμα του την κριτική σκέψη. Λαμβάνοντας υπόψη το σύγχρονο πρόσωπο του μαθητή ο εκπαιδευτικός με τη σειρά του αναλαμβάνει να καθοδηγήσει, να γίνει διαμεσολαβητής και συνεργάτης χωρίς να κυριαρχεί αλλά να επιδιώκει την ισορροπία στο μαθησιακό περιβάλλον (Κατσιμάρδος, 2010). 1.2 Ιδανικός δάσκαλος Παιδαγωγικά χαρακτηριστικά Για τον Ανδρεαδάκη (2005), υπάρχει διάκριση μεταξύ καλού και αποτελεσματικού εκπαιδευτικού. Ο όρος καλός εκπαιδευτικός όπως αναφέρει συνδέεται περισσότερο με χαρακτηριστικά ήθους που συνεπάγεται πως είναι ένα άτομο με αγάπη για το παιδί και το επάγγελμα, προθυμία για κοινωνική προσφορά και ήθος. Ο όρος αποτελεσματικός, αφορά την αλληλεπίδραση του δασκάλου με τον μαθητή πάνω σε γνωστικά, ψυχοκινητικά, κοινωνικά ζητήματα και θέματα που αφορούν την συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Με αυτό τον διαχωρισμό συμφωνεί και η Λιγνού (2005) και συμπληρώνει πως σημαντικότερο όλων είναι η επισήμανση των διδακτικών πρακτικών και μεθόδων που έχουν το καλύτερο δυνατό μαθησιακό αποτέλεσμα και των 19

χαρακτηριστικών του δασκάλου που συμβάλλουν ουσιαστικά στην επίτευξη των διδακτικών στόχων. Όχι τα χαρακτηριστικά που θα έπρεπε να έχει ένας δάσκαλος, αλλά αυτά που βοηθούν δοθεί ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Κατά τον Ντούσκα (2006), ο καλός 1 εκπαιδευτικός χαρακτηρίζεται ως μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα που αναλαμβάνει να μεταβιβάσει γνώσεις και μάθηση αλλά και να συμβάλλει στο χτίσιμο του χαρακτήρα των μαθητών του. Τον περιγράφουν χαρακτηριστικά όπως: Δικαιοσύνη, αντικειμενικότητα Κοινωνικότητα Ευγένεια και υπομονή Ενθουσιασμός και ευχάριστη διάθεση Υπομονή Λήψη πρωτοβουλιών Δεκτικότητα Ειλικρίνεια Αισιοδοξία Αίσθηση του χιούμορ Σεβασμός και αγάπη προς το παιδί Oι καλοί εκπαιδευτικοί συχνά ξεπερνούν τις προβλεπόμενες υποχρεώσεις με στόχο να παρέχουν επιπρόσθετη βοήθεια σε μαθητές που το έχουν ανάγκη. Για παράδειγμα, συναντώντας τους εκτός τάξης για να τους ενισχύσουν στην προετοιμασία τους. Είναι οι εκπαιδευτικοί που έχουν κατανοήσει σωστά πως η δουλειά τους απαιτεί διάθεση, θέληση και χρόνο για προετοιμασία, έλεγχο εργασιών, συζήτηση με τους γονείς, προσφορά σε σχολικές οργανώσεις. Πάνω από όλα τους ενδιαφέρει να συμβάλλουν στην επίτευξη της μάθησης από τους μαθητές τους (Goldberg, 2003). Η θετική και καλή συνεργασία με τους άλλους ενήλικες, μέλη της σχολικής κοινότητας, αποτελεί ακόμη ένα χαρακτηριστικό. Χάρη στις καλές επικοινωνιακές τους δεξιότητες, συνυπάρχουν αρμονικά με τους συναδέλφους τους, ανταλλάσουν πληροφορίες μαζί τους και εμπλουτίζουν τις μεθόδους τους. Διατηρούν καλή σχέση με 1 Στην παρούσα εργασία οι όροι καλός και αποτελεσματικός δάσκαλος θα χρησιμοποιηθούν ως ταυτόσημοι. 20

τα ηγετικά στελέχη, δείχνουν επαγγελματισμό και δίνουν στοιχεία που αφορούν τη βελτίωση και την υποστήριξη του διδακτικού τους έργου. Ακόμη, χρησιμοποιούν εποικοδομητική κριτική την οποία και βλέπουν σαν ευκαιρία να βελτιωθούν ως εκπαιδευτικοί (Orlando, 2013). Στις σχέσεις τους με τους γονείς των μαθητών δίνουν έμφαση με μια εποικοδομητική σχέση, τους ενημερώνουν για την πρόοδο των παιδιών καθώς και τους βοηθούν να κατανοήσουν τις ανάγκες και τα προβλήματα των παιδιών τους. Επίσης, ένας επιτυχημένος εκπαιδευτικός παραμένει έμπρακτος υποστηρικτής της δια βίου μάθησης. Αναγνωρίζει το γεγονός ότι η διδασκαλία είναι μια διαδικασία που εμπεριέχει διαρκή αλλαγή ειδικά όταν λαμβάνει χώρα σε μια κοινωνία όπως τη σημερινή που κατακλύζεται από εξελίξεις στην τεχνολογία, στην εκπαιδευτική έρευνα, τις διδακτικές και παιδαγωγικές μεθόδους, στην αξιολόγηση και στις ψυχολογικές θεωρίες, τη δίγλωσση εκπαίδευση και άλλα. Σημαντικό είναι πως ο ίδιος κρίνει και κάνει επιλογή αυτών που θα ενσωματώσει στη διδασκαλία του, τις στρατηγικές και τις προσεγγίσεις που θα υιοθετήσει. Δεν παύει ποτέ να μεριμνά για την επιμόρφωση και την παρουσία του σε περιβάλλοντα μάθησης που θα βελτιώσουν την επαγγελματική του απόδοση (Goldberg, 2003). Ένας καλός δάσκαλος προσέχει ιδιαίτερα να κατανοήσει τα κίνητρα μάθησης του κάθε μαθητή ξεχωριστά, ώστε να καλύψει τα διαφορετικά πεδία ενδιαφέροντος που υπάρχουν. Παρέχει λοιπόν τα κατάλληλα κίνητρα στον καθένα και χτίζει μια δυναμική σχέση με τους μαθητές του οι οποίοι επενδύουν σε αυτή και ενισχύσουν την απόδοση τους (Lancaster, 2013). Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στα χαρακτηριστικά που περιγράφουν έναν ιδανικό δάσκαλο έχουν οι επικοινωνιακές δεξιότητες. Είναι αναγκαίο να γνωρίζει ο δάσκαλος τον καθένα από τους μαθητές του ώστε να χτίσει μια σωστή επικοινωνία με αυτούς. Στη συνέχεια, η ποιότητα αυτής της επικοινωνίας είναι κάτι που θα επηρεάσει και την ποιότητα της διδασκαλίας αλλά και την επίδοση των μαθητών (Κουτσελλίνη, Θεοφιλίδης, 1998). Ο Δρογίδης και η Παππά (2010), τονίζουν σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά την ύψιστη σημασία που έχει ο εκπαιδευτικός ως προσωπικότητα και επαγγελματίας στην σύγχρονη εποχή. Οι συνεχείς μεταβολές, η συνθετότητα της καθημερινής ζωής καθιστούν αναγκαίο να συμπυκνώνει το σύγχρονο πρόσωπο του στοιχεία όπως ευέλικτη σκέψη, ανοιχτό νου, κριτική ικανότητα, πνευματική ψυχική 21

δύναμη και ηθικές αξίες ισχυρές ώστε να κρατήσουν σε μια κοινωνία που έχει τάση προς την παγκοσμιοποίηση. Είναι αναγκαίο να διαθέτει προθυμία, πνευματικότητα, να είναι θετικός παρατηρητής και ερμηνευτής των καταστάσεων, ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος χωρίς προκαταλήψεις και με διάθεση για διαρκή αυτομόρφωση. Για τον Slavin (2007), οι παραπάνω ιδιότητες αποτελούν γνωρίσματα του καλού εκπαιδευτικού παρόλα αυτά δεν επαρκούν για να μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σύγχρονου σχολείου και κοινωνίας. Προσθέτει ως απαραίτητο να κατέχει διδακτικές δεξιότητες για να μεταδώσει αυτές τις γνώσεις στους μαθητές, με άλλα λόγια να έχει γνώσεις παιδαγωγικής. Επίσης, στοιχείο ενός καλού εκπαιδευτικού είναι η σκοπιμότητα στις ενέργειες του που πρέπει να σχεδιάζονται με βάση τα αποτελέσματα που είναι επιθυμητά. Ο στοχαστικός εκπαιδευτικός εφαρμόζει ποικίλες διδακτικές μεθόδους, υλικό και εμπειρίες ώστε να εξασφαλίσει την επίτευξη των γνωστικών στόχων από όλα τα παιδιά. Δεν παραμελεί τους συναισθηματικούς στόχους όπως η αγάπη για τη μάθηση, η υπευθυνότητα και ο σεβασμός προς τον άλλον. Τέλος, μελετά και αξιολογεί διαρκώς τις πρακτικές και τα αποτελέσματα της διδασκαλίας του, δείχνει σταθερή προσπάθεια όταν έρχεται αντιμέτωπος με δυσκολίες και φροντίζει για την συνεχή επιμόρφωση, αναβάθμιση και βελτίωση της διδασκαλίας του. Στο ερώτημα αν η καλή διδασκαλία διδάσκεται ο Slavin απαντά καταφατικά καθώς για εκείνον ο εξαιρετικός εκπαιδευτικός είναι ο εκπαιδευτικός που γνωρίζει τις αρχές της καλής και αποτελεσματικής διδασκαλίας και τον τρόπο να τις εφαρμόζει. Ακολουθεί σχήμα με τις συνιστώσες που ορίζουν την καλή διδασκαλία. 22

Σχήμα 1. Slavin, 2007 Τον αποτελεσματικό εκπαιδευτικό χαρακτηρίζει η ικανότητα του να φέρει εις πέρας όλες τις λειτουργίες της διδασκαλίας και τις πτυχές του ρόλου του. 1.3 Ο εκπαιδευτικός και ο ρόλος του Η έννοια του ρόλου υπό την κοινωνική της υπόσταση αποτελεί τις «αναμενόμενες συμπεριφορές από ένα συγκεκριμένο μέλος της ομάδας ανάλογα με την συγκεκριμένη θέση την οποία κατέχει». Οι ρόλοι γενικότερα ορίζουν τις αποδεκτές συμπεριφορές των ατόμων αλλά και τις προσδοκίες από αυτό καθώς και κατευθύνουν τις πράξει του ατόμου, μειώνουν την αβεβαιότητα και συντονίζουν την συμπεριφορά του ατόμου σε σχέση με αυτή των υπολοίπων μελών (Κοκκινάκη, 2006). Μελετώντας τη βιβλιογραφία, διαπιστώνουμε πως ο εκπαιδευτικός κατέχει τη θέση του βασικού παράγοντα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ένα δυναμικό πρόσωπο με σκοπό να καθοδηγήσει, να εμπνεύσει και να κάνει πράξη τους στόχους του εκπαιδευτικού συστήματος. Ένας από τους ορισμούς που δίνονται στην έννοια του δασκάλου είναι ο εξής: «Το σύνολο των επαγγελματιών που έχουν ως κύριο έργο τη διδασκαλία στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος. Συνεπώς, η χρήση του από τη μια σηματοδοτεί ένα επαγγελματικό χώρο και από την άλλη υπονοεί το αδιαίρετο και αδιαφοροποίητο του συγκεκριμένου χώρου» (Δερμιτζάκης, Ιωαννίδη, 2004). Οι κυρίαρχες αντιλήψεις θέλουν τον δάσκαλο μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, προικισμένη με σοφία, γνώση, παιδαγωγικές δεξιότητες και αγάπη για τον μαθητή. Μέσα από τη βιβλιογραφία διακρίνουμε πως ο εκπαιδευτικός έχει, σε 23

ένα πρώτο χρόνο, την αποστολή να μεταβιβάσει γνώσεις και ηθικές αξίες, όμως ο ρόλος του αποδεικνύεται πιο πολυδιάστατος στο σύγχρονο σχολείο. Ένας από τους πιο θεμελιώδεις ρόλους του δασκάλου είναι να βελτιώνει και να εξασφαλίζει τη θετική μαθησιακή πορεία και την συνολική εξέλιξη των μαθητών του ως ανθρώπων καθώς και να φροντίζει για την αγωγή τους. Σε αυτή την πορεία, ο δυναμισμός, ο ενθουσιασμός, η επιστημονική του κατάρτιση αλλά και ο ζήλος του να αξιοποιεί καινοτόμες μεθόδους είναι μερικά από τα απαραίτητα εφόδια προς την επίτευξη του παραπάνω σκοπού. Καλείται, όντας προσαρμοστικός, ευέλικτος και πάντα ενημερωμένος για τις εξελίξεις σε ποικίλους τομείς να καθοδηγήσει τον μαθητή, να του δώσει συμβουλές σε προβλήματα και να του παρέχει τα κίνητρα για μάθηση. Μέσα από αυτά τα κίνητρα και την προσαρμογή του μαθησιακού περιβάλλοντος στις ανάγκες των μαθητών του, σκοπός του πρέπει να είναι να αξιοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο οι ικανότητες και το δυναμικό του κάθε παιδιού. Ένας ακόμη ζωτικός ρόλος που φέρει ο δάσκαλος, είναι η εξασφάλιση μιας ευνοϊκής ατμόσφαιρας στη σχολική τάξη. Το μαθησιακό περιβάλλον θα πρέπει να διέπεται από επιθυμία για συμμετοχή, εργασία και συνεργασία μεταξύ των μαθητών. Καθήκον του εκπαιδευτικού, να δημιουργήσει τις κατάλληλες παιδαγωγικές συνθήκες ώστε να υπάρχει συναισθηματική ασφάλεια και να ενθαρρύνεται η δημιουργικότητα. Ένα τέτοιο κλίμα θα διευκολύνει και τον ίδιο να φέρει εις πέρας μια αποτελεσματική διδασκαλία, να κάνει προσιτό το γνωστικό αντικείμενο στα παιδιά και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή τους. Σε συνάρτηση με τον παραπάνω ρόλο που αφορά την ατμόσφαιρα της τάξης, ο εκπαιδευτικός οφείλει να είναι ευέλικτος και να καλλιεργεί στους μαθητές του να σκέφτονται δημιουργικά. Αυτό περιλαμβάνει παρότρυνση να διατυπώνουν λύσεις σε προβληματικές, θάρρος να εκφράζουν διαφορετική γνώμη από το συνηθισμένο και να μην φοβούνται να κάνουν λάθος. Το τελευταίο αυτό στοιχείο προϋποθέτει πως ο δάσκαλος θα τηρεί ουδέτερη στάση, χωρίς να κατακρίνει και επιβραβεύοντας την καλή προσπάθεια του μαθητή. Ακόμη πρέπει να διασφαλίζει ένα κλίμα ελευθερίας όπου οι πρωτοβουλίες και οι προτάσεις τους κατά τη διερεύνηση των ζητημάτων θα είναι ευπρόσδεκτες. Ένα ακόμη κομμάτι που οφείλει να φροντίζει κάθε δάσκαλος είναι το κομμάτι της συμμετοχής και της συνεργασίας με τους γονείς. Διότι εκείνοι αποτελούν σημαντική πηγή πολλών πληροφοριών που αφορούν το μαθητή και που μπορούν να βοηθήσουν τον εκπαιδευτικό να κατανοήσει καλύτερα τον μαθητή του. Η επίτευξη 24

μιας καλής συνεργασίας δασκάλου-γονέων βελτιώνει το αίσθημα αξίας του μαθητή και επιτρέπει στον πρώτο να παρακινεί και να ενθαρρύνει μέσω των γονέων το παιδί για τη συμμετοχή του σε σχολικά ή εξωσχολικά δρώμενα. Ένας επίσης από τους ρόλους του εκπαιδευτικού είναι και η μετάδοση αξιών, αρχών και αρετών με τρόπο βοηθητικό προς τους μαθητές. Να αντιμετωπίζει τους μαθητές ως ισότιμους συμμέτοχους στην γνωστική και διδακτική διαδικασία, να εμπνέει την συλλογικότητα, την αυτοπειθαρχία, την αλληλεγγύη, την συνεργασία και την υπευθυνότητα. Σε αντίθεση, να πολεμά και να αποθαρρύνει ατομιστικά και ανταγωνιστικά πρότυπα. Σε κάποιο σημείο λοιπόν ο δάσκαλος μετατρέπεται σε πρότυπο μίμησης για τους μαθητές που άθελα τους υιοθετούν συχνά συμπεριφορές και ενέργειες του. Γι αυτό και εκείνος οφείλει να διέπεται από «αυτοέλεγχο» στο σχολικό πλαίσιο ώστε να εμπνέει και να μεταδίδει θετικά πρότυπα συμπεριφοράς στα παιδιά (Ντούσκας, 2006). Ένας δάσκαλος αναλαμβάνει μέσα από την παρουσία του στο σχολείο και ένα κομμάτι της κοινωνικοποίησης των παιδιών. Οι μαθητές μυούνται στους διάφορους κοινωνικούς κανόνες, έρχονται σε επαφή με την έννοια της κοινωνίας και προσδιορίζουν τη σχέση τους με αυτή. Όταν λοιπόν αναφερόμαστε στην κοινωνικοποίηση ως λειτουργία της εκπαίδευσης εννοούμε, να μεταβιβάσει ο δάσκαλος στους μαθητές ένα σύνολο από οικονομικές, ευρύτερα πολιτικές και κοινωνικές αρχές ώστε εκείνοι να αποκτήσουν συνείδηση του ρόλου τους και να ενταχθούν ομαλά ως ισότιμα μέλη στην κοινωνία (Δερμιτζάκης, Ιωαννίδη, 2004). Ο Καρύδας (2010) σε άρθρο του αναφέρει ο εκπαιδευτικός δεν πρέπει απλώς να «διδάσκει» και πως η αποκλειστική ενασχόληση με τη διδασκαλία καθηλώνει τον εκπαιδευτικό σε έναν απλό διεκπεραιωτή εντολών και οδηγιών σε ένα στο «σχολείο των αναλυτικών προγραμμάτων». Ο ίδιος κάνει λόγο για τον κοινωνικά ενεργό ρόλο του δασκάλου που συνεπάγεται εκπαίδευση των μαθητών και όπως τονίζει και η Μαμασούλα (2010) συμβολή στην βελτίωση της κοινωνίας με την εμπλοκή τους στα κοινωνικά και πολιτισμικά γεγονότα. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να χρησιμοποιήσουν την τεχνογνωσία και τις ικανότητες τους για να διαμορφώσουν άτομα που θα συμβάλλουν στην δημιουργία ενός κόσμου με περισσότερη δικαιοσύνη, δημοκρατία και σεβασμό προς το περιβάλλον. Σύμφωνα με τον Καραντζή (2011) μια από τις βασικές επιδιώξεις του εκπαιδευτικού είναι να εξασφαλίσει ένα πρόσφορο και ευνοϊκό για την μάθηση και την ανάπτυξη των μαθητών κλίμα, μέσα στο οποίοι εκείνοι θα μπορούν δώσουν το 25

μέγιστο της απόδοσης τους. Όταν αναφέρεται στο κλίμα μιλά για μια βάση ώστε να εκδηλώνουν οι μαθητές μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το μάθημα και για συνεργασία με τους συμμαθητές τους καθώς και αυξάνει την σχολική επίδοση και την αυτοεκτίμηση τους. Παράλληλα δημιουργεί συνθήκες ηρεμίας και αρμονίας στην τάξη στοιχείο βασικό για την αποτελεσματική μάθηση και την πραγμάτωση της διδασκαλίας. Βέβαια, με τον όρο ήρεμη τάξη δεν νοείται μια τάξη νωχελική και άκαμπτη αλλά μια τάξη ενεργητική, ενωμένη με μαθητές που εργάζονται συλλογικά και αποτελούν ένα σύνολο. Για να διασφαλιστεί ένα τέτοιο κλίμα ο εκπαιδευτικός οφείλει να γνωρίζει τρόπους πειθαρχίας και διαχείρισης της τάξης προκειμένου είτε να εξασφαλίσει την πρόληψη προβλημάτων είτε και την αντιμετώπιση τους. Οι Dreikurs & Casel (2003) επισημαίνουν την σημασία της πειθαρχίας ως καθήκον του εκπαιδευτικού και παράγοντα που συμβάλλει στην επιτυχία της διδασκαλίας. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να μάθει τον τρόπο εναρμόνισης με τους μαθητές, να αντιμετωπίζει με σύνεση τις συμπεριφορές τους χωρίς να τους ωθεί στην εκδήλωση ακραίων συναισθημάτων. Οφείλει να υιοθετήσει ένα δημοκρατικό ρόλο που τον τοποθετεί ως αρχηγό μιας ομάδας και όχι παντοδύναμο αφεντικό, που τον βοηθά να καταφέρει την συνεργασία επηρεάζοντας και όχι απαιτώντας. Κεφάλαιο 2. Από την πειθαρχία στην διαχείριση της τάξης Η σχολική πειθαρχία αποτελεί κομμάτι της εκπαιδευτικής πράξης και επηρεάζει με τον τρόπο της την μορφή και αποτελεσματικότητα της. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που αποτελεί βασικό υπό μελέτη αντικείμενο για τις επιστήμες της Αγωγής, τόσο ως έννοια όσο και ως πρακτική στην σχολική τάξη. Με το πέρασμα των καιρών, η έννοια της μελετήθηκε υπό το πρίσμα της ιδεολογίας της κάθε εποχής και επομένως υπήρξε διαφορετική αντιμετώπιση και εξέλιξη στην παιδαγωγική σκέψη. Παλαιότερα, οι παιδαγωγοί έκαναν περισσότερο λόγο για τιμωρίες και αμοιβές που είναι όροι που στην σύγχρονη παιδαγωγική τείνουν να δίνουν τη θέση τους σε έννοιες όπως η πρόληψη και η αντιμετώπιση των πειθαρχικών προβλημάτων (Κυρίδης, 1999). Παρακάτω ακολουθούν ορισμοί που δίνουν διάφοροι συγγραφείς και που αποτυπώνουν την πολυπλοκότητα της έννοιας της πειθαρχίας. 26