ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΑΥΛΙΝΑ ΜΠΟΥΖΑ- ΡΑΠΤΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΤΕΡΥΓΙΩΝ ΤΩΝ ΑΦΤΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΘΕΤΗ ΜΟΙΡΑ ΤΟΥ ΕΞΩ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΥ ΠΟΡΟΥ ΣΕ ΑΤΟΠΙΚΟΥΣ ΣΚΥΛΟΥΣ ΜΕ ΕΞΩ Η/ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΩΤΙΤΙΔΑ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΝ Ή ΟΧΙ ΑΥΤΟΤΡΑΥΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΤΕΡΥΓΙΑ ΤΩΝ ΑΦΤΙΩΝ ΠΑΥΛΙΝΑ ΜΠΟΥΖΑ- ΡΑΠΤΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΤΕΡΥΓΙΩΝ ΤΩΝ ΑΦΤΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΘΕΤΗ ΜΟΙΡΑ ΤΟΥ ΕΞΩ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΥ ΠΟΡΟΥ ΣΕ ΑΤΟΠΙΚΟΥΣ ΣΚΥΛΟΥΣ ΜΕ ΕΞΩ Η/ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΩΤΙΤΙΔΑ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΝ Ή ΟΧΙ ΑΥΤΟΤΡΑΥΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΤΕΡΥΓΙΑ ΤΩΝ ΑΦΤΙΩΝ ΠΑΥΛΙΝΑ ΜΠΟΥΖΑ- ΡΑΠΤΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΟΥ ΕΚΠΟΝΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Επίκουρος καθηγητής Χ.Κ.Κουτίνας Επιβλέπον Καθηγήτρια Ζ.Σ.Πολυζοπούλου Μέλος Επιστημονική συνεργάτης Ρ.Φαρμάκη Μέλος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 1.1 H ωτίτιδα στο σκύλο 5 1.2 Η αλλεργική ωτίτιδα στο σκύλο 9 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 11 2.1 Σχεδιασμός της μελέτης 11 2.2 Κριτήρια συμμετοχής στη μελέτη 12 2.3 Ταξινόμηση σε ομάδες 13 2.4 Κλινική και δερματολογική εξέταση 13 2.5 Κυτταρολογική εξέταση των δειγμάτων 14 2.6 Στατιστική επεξεργασία 15 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 15 3.1 Στοιχεία ταυτότητας των σκύλων 15 3.2 Ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας, κνησμού και ωτίτιδας 17 ατοπικών σκύλων 3.3 Εκπλήρωση των κατά Favrot διαγνωστικών κριτηρίων 20 στην ατοπική δερματίτιδα 3.4 Ευρήματα ωτοσκόπησης 21 3.5 Ευρήματα δερματολογικής εξέτασης πτερυγίου αφτιού 22 3.6 Αποτελέσματα εργαστηριακών εξετάσεων 23 3.7 Αποτελέσματα στατιστικής επεξεργασίας 25 4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 30 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 40 6. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 41 7. SUMMARY 42 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 45

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η αλλεργική δερματίτιδα είναι το συχνότερο πρωτογενές αίτιο ωτίτιδας στην κλινική πράξη. Σύνηθες κλινικό εύρημα σε αυτά τα περιστατικά είναι και η παρουσία δερματικών αλλοιώσεων στην εσωτερική επιφάνεια του πτερυγίου του αφτιού. Αν και υπάρχουν πολλές μελέτες που έχουν ταυτοποιήσει τους μικροοργανισμούς που απομονώνονται και επιπλέκουν συχνότερα την αλλεργική ωτίτιδα, μέχρι σήμερα δεν έχει μελετηθεί και συγκριθεί η παρουσία και ο αριθμός των μικροοργανισμών ταυτόχρονα στο κανάλι του ΕΑΠ και το πτερύγιο του αφτιού σε ατοπικούς σκύλους με ωτίτιδα. Η παρούσα μελέτη, εκτός από πρωτοτυπία, παρουσιάζει ενδιαφέρον αφού δύναται να προσφέρει μία πιο ολοκληρωμένη διαγνωστική και κατ επέκταση θεραπευτική προσέγγιση της αλλεργικής ωτίτιδας. Θερμές ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω στον επιβλέποντα καθηγητή κ. Χ.Κ. Κουτίνα (επίκουρο καθηγητή Τμήμα Κτηνιατρικής ΑΠΘ), για τη βοήθεια και συμπαράσταση που μου προσέφερε τόσο στην εκπόνηση της μελέτης, όσο και στην πορεία μου ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια. Ευχαριστώ ιδιαίτερα την καθηγήτρια κα. Ζ. Πολυζοπούλου (Τμήμα Κτηνιατρικής ΑΠΘ) για τις πολύτιμες συμβουλές της στη συγγραφή της εργασίας. Ανεκτίμητη για τη συγγραφή αυτού του μεταπτυχιακού είναι και η συμβολή της κα. Ρ. Φαρμάκη, Διπλωματούχο του Ευρωπαϊκού Κολλεγίου της Κτηνιατρικής Δερματολογίας, Διδάκτορα και Επιστημονικό Συνεργάτη της Παθολογίας των Ζώων Συντροφιάς του Τμήματος Κτηνιατρικής Α.Π.Θ. Χωρίς την βοήθεια, την ψυχολογική υποστήριξη και την επιστημονική καθοδήγηση που απλόχερα μου έδωσε, δεν θα μπορούσα να ολοκληρώσω το παρόν πόνημα. Θα ήταν παράλειψη να μην ευχαριστήσω τον τ. καθηγητή της Παθολογίας των Ζώων Συντροφιάς, κ. Α.Φ. Κουτίνα για την βοήθειά του στο σχεδιασμό της μελέτης και την παρουσίασή της στο εξωτερικό. Σημαντική ήταν επίσης και η βοήθεια των κ.κ. Ν. 1

Μήττα και Θ. Θεοδοσίου στην επιμέλεια της στατιστικής ανάλυσης. Επίσης, δεν θα μπορούσα να μην ευχαριστήσω ιδιαίτερα την Ελληνική Κτηνιατρική Δερματολογική Εταιρεία για την υποτροφία που μου δόθηκε για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης. Η μελέτη αυτή δεν θα είχε πραγματοποιηθεί χωρίς τη συμβολή των ιδιοκτητών και των σκύλων τους και γι αυτή τους την προσφορά τους ευχαριστώ ολόψυχα. Ευχαριστώ ιδιαίτερα την κτηνίατρο κα. Χ. Σιζιόπκου για τη βοήθεια και τις συμβουλές που μου έδωσε, εντός και εκτός κτηνιατρικής πράξης. Επίσης, ένα μεγάλο ευχαριστώ αξίζει σε όλους όσους συνεργαστήκαμε και συνεργαζόμαστε μαζί στην Παθολογία Ζώων Συντροφιάς. Ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνω στους φίλους μου κτηνιάτρους Σπυριδούλα Γεροντίτη, Μελίνα Ταχτσόγλου και Δημήτρη Τσελέκη, γιατί είναι δίπλα μου όλο αυτό τον καιρό. Δεν θα μπορούσα να παραλείψω την αμέριστη συμπαράσταση και αγάπη που μου έδωσε η οικογένειά μου όλα αυτά τα χρόνια και γι αυτό τους ευχαριστώ θερμά. Ξεχωριστή αναφορά θα ήθελα να κάνω στον πατέρα μου, Νίκο Μπούζα, που έστω και χιλιομετρικά μακριά είναι πάντα δίπλα μου και με ενθαρρύνει συνέχεια να βάζω τον πήχυ ακόμα ψηλότερα. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον κ. Σ. Αμανατιάδη, διδάκτορα Πολυτεχνικής, γιατί ήταν δίπλα μου σε όλη τη διάρκεια και μου προσέφερε την απαραίτητη ηρεμία για συγγραφή. 2

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΕΑΠ = έξω ακουστικός πόρος ΑΤΔ = ατοπική δερματίτιδα 3

4

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 H ωτίτιδα στο σκύλο Η έξω ωτίτιδα χαρακτηρίζεται από οξεία ή χρόνια φλεγμονή του ΕΑΠ και της εσωτερικής επιφάνειας του πτερυγίου του αφτιού 1,2 και είναι συχνή στην κλινική πράξη με ποσοστά εμφάνισης από 4% έως 20 % του πληθυσμού των σκύλων 2,3,4,5,6,7. Η αιτιολογία της είναι συχνά πολυπαραγοντική 1,2,8 και τα υποκείμενα αίτια που την προκαλούν διακρίνονται σε προδιαθετικά, πρωτογενή και δευτερογενή ή επιπλέκοντα. Πρωτογενή είναι όλα τα αίτια που μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονή μέσα στον έξω ακουστικό πόρο, χωρίς τη συμμετοχή άλλου παράγοντα. Σε αυτά ανήκουν τα παράσιτα, τα ξένα σώματα, η ΑΤΔ, οι ενδοκρινοπάθειες, οι διαταραχές κερατινοποίησης και τα νεοπλάσματα 1,2,3,9,10. Τα δευτερογενή αίτια που απαντώνται κυρίως στα χρόνια περιστατικά συντηρούν και επιδεινώνουν τη φλεγμονή και ταυτόχρονα δυσχεραίνουν τη θεραπεία. Σε αυτά ανήκουν οι βακτηριδιακές και ζυμομυκητιακές λοιμώξεις, η στένωση, η υπερπλασία ή η ασβεστοποίηση του ΕΑΠ, η φλεγμονή (μυριγγίτιδα) και η ρήξη του τυμπανικού υμένα και τέλος η μέση ωτίτιδα 1,2,3,4,5,6,9,10,11. Τα προδιαθετικά αίτια διευκολύνουν τη φλεγμονή και προκαλούν ωτίτιδα μόνο σε συνδυασμό με τα δευτερογενή αίτια και περιλαμβάνουν την αυξημένη υγρασία, τα μακριά και πεσμένα πτερύγια αφτιών, το στενό έξω ακουστικό πόρο, την παρουσία τριχών και την έμφραξη του ΕΑΠ από πολύποδες ή υπερπλαστικές αλλοιώσεις. Στην κτηνιατρική πράξη η έξω ωτίτιδα αποτελεί το τρίτο σε συχνότητα δερματολογικό πρόβλημα 1,2,4,9,10. Αρκετές φυλές σκύλων εμφανίζουν προδιάθεση στην εμφάνιση έξω ωτίτιδας, όπως τα Cocker spaniel, τα Jura des Alpes, τα Brittany spaniels, τα Golden Retriever, τα West Highland White Terrier, τα Poodle, τα Γερμανικά λυκόσκυλα και τα Shar-Pei 3,9,12,13. Αναφορικά με την ηλικία, η έξω ωτίτιδα παρατηρείται συχνότερα σε νεαρούς σκύλους. Σε μία μελέτη ο μέσος όρος 5

ηλικίας των σκύλων που εμφάνιζαν ωτίτιδα ήταν 4.75 έτη 3, ενώ στο 81.2% των σκύλων άλλης μελέτης τα συμπτώματα της ωτίτιδας είχαν εκδηλωθεί μέχρι την ηλικία των 5 ετών 1.Τα περισσότερα περιστατικά έξω ωτίτιδας, σύμφωνα με τα αποτελέσματα δύο εργασιών, είναι χρόνια, με ποσοστά 63% έως 66.4% 3,12, ενώ το συχνότερο πρωτογενές αίτιο είναι η ΑΤΔ 1,3,6,9,14. Τέλος, η μέση ωτίτιδα ευθύνεται για την παρεμπόδιση της οριστικής ίασης σε 82% των περιστατικών με χρόνια ωτίτιδα, ανεξάρτητα αν υπάρχει ρήξη ή όχι του τυμπανικού υμένα 4. Οι σκύλοι που προσκομίζονται με έξω ωτίτιδα συνήθως παρουσιάζουν δερματικές αλλοιώσεις στο πτερύγιο του αφτιού, τιναγμώδεις κινήσεις της κεφαλής, περιωτικό και ωτικό κνησμό που εκδηλώνεται με ξύσιμο ή τρίψιμο των αφτιών στο έδαφος, πόνο γύρω από τα αφτιά ή την κεφαλή, που εκδηλώνεται με επιθετικότητα ή κλαυθμύρισμα κατά την ψηλάφηση, αυτοτραυματικές αλλοιώσεις περιωτικά και στα χείλη των πτερυγίων των αφτιών, ωταιμάτωμα και ωτικό έκκριμα. Επίσης ορισμένοι σκύλοι μπορεί εμφανίσουν μείωση ή απώλεια ακοής. Στην περίπτωση που συνυπάρχει και μέση/ έσω ωτίτιδα παρατηρούνται και νευρικά συμπτώματα (αιθουσαίο σύνδρομο, σύνδρομο Horner). Τα συχνότερα ευρήματα της δερματολογικής εξέτασης είναι το ερύθημα, η αλωπεκία, η υποτρίχωση, η εξοίδηση, οι εφελκίδες, οι φολίδες, οι δρυφάδες, η παρουσία ωτικού εκκρίματος, η δυσοσμία, ο πόνος ή η σκλήρυνση του καναλιού του ΕΑΠ. Για την εκτίμηση του ΕΑΠ πραγματοποιείται ωτοσκόπηση, όπου διερευνάται η ύπαρξη ερυθήματος, ελκών, διαβρώσεων, η ποιότητα και η ποσότητα του ωτικού εκκρίματος, η παρουσία ξένου σώματος, παρασίτων, μάζας ή στένωσης. Επίσης, ωτοσκοπικά ελέγχεται η κατάσταση και η ακεραιότητα του τυμπανικού υμένα, αν και σε περιπτώσεις έξω ωτίτιδας το τύμπανο είναι ορατό περίπου στο 28% των περιστατικών επειδή καλύπτεται συχνά από άφθονο ωτικό έκκριμα 11. Μετά την ωτοσκόπηση λαμβάνεται δείγμα με 6

βαμβακοφόρο στυλεό από το όριο της οριζόντιας και κάθετης μοίρας του ΕΑΠ και γίνεται κυτταρολογική και παρασιτολογική εξέταση για την ανεύρεση ζυμομυκήτων ή μικροβίων και παρασίτων, αντίστοιχα. Η καλλιέργεια του ωτικού εκκρίματος επιβάλλεται σε περιπτώσεις μέσης και έσω ωτίτιδας, στην παρουσία βακίλων κατά την κυτταρολογική εξέταση και σε χρόνια/υποτροπιάζοντα περιστατικά 10. Ο συχνότερος μύκητας που ανευρίσκεται κατά την κυτταρολογική εξέταση του ωτικού εκκρίματος είναι η Malassezia pachydermatis. Είναι μέρος της φυσιολογικής μικροχλωρίδας του ΕΑΠ του σκύλου και απαντάται σε μικρούς αριθμούς σε υγιή αφτιά. Σε καλλιέργεια από ωτικό έκκριμα σκύλων χωρίς ενεργό ωτίτιδα έχει απομονωθεί Malassezia σε ποσοστό από 10.9% έως 50% 5,9,12,15,16. Αντίστοιχα, στην κυτταρολογική εξέταση ωτικού εκκρίματος φυσιολογικών αφτιών έχουν παρατηρηθεί ζύμες στο 10.7% έως 96% των δειγμάτων 5,11,,12,15,17,18,19.Μέθοδος εκλογής για την διάγνωση της δερματίτιδας από Malassezia είναι η κυτταρολογική εξέταση 11,19,20. Μέχρι σήμερα δεν έχει προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός ζυμομυκήτων Malassezia spp που θεωρείται παθολογικός. Σε μία μελέτη >5 Malassezia/HPF θεωρήθηκαν παθολογικές 17, ενώ σε μία δεύτερη >10 Malassezia/HPF ήταν συμβατές με ωτίτιδα 12. Φυσιολογικά, τα ελεύθερα λιπαρά οξέα και ιδίως το ολεϊκό και το λινολεϊκό που περιέχονται στην κυψελίδα έχουν μικροβιοστατική δράση. Ωστόσο, σε περιστατικά διαταραχής του επιδερμικού φραγμού και της κερατινοποίησης προκαλούνται αλλαγές στη σύνθεση των λιπιδίων 21. Παρατηρούνται μειωμένα επίπεδα σύνθεσης ελεύθερων λιπαρών οξέων, αυξημένα τριγλυκερίδια επιφάνειας και ταυτόχρονα αλλαγή του ph του ΕΑΠ, παράγοντες οι οποίοι πιθανώς ευνοούν τον πολλαπλασιασμό της Malassezia. 20. Στο σκύλο, η ωτίτιδα λόγω υπερανάπτυξης της Malassezia είναι αρκετά συχνή με ποσοστά εμφάνισης από 30.9% έως 84.3 4,6,9,15,18,22. Συνήθης είναι και η περίπτωση της μικτής 7

έξω ωτίτιδας με συνδυασμό Malassezia pachydermatis και Staphylococcus pseudointermedius. Οι μικροοργανισμοί αυτοί έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν ο ένας τα μεταβολικά προϊόντα του άλλου (πρωτεολυτικά ένζυμα από το ζυμομύκητα και νικοτινικό οξύ από το σταφυλόκοκκο) και να δημιουργούν ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξή τους 23. Σε μία μελέτη 50 περιστατικών αμφοτερόπλευρης ωτίτιδας απομονώθηκε ο παραπάνω συνδυασμός με καλλιέργεια ωτικού εκκρίματος 22 στο 34% των περιστατικών. Σε περιστατικά χρόνιας έξω ωτίτιδας, ζυμομύκητες ανευρίσκονται και κατά την κυτταρολογική εξέταση υλικού από το μέσο ους στο 34.2% των δειγμάτων 4. Σε αντίθεση με το έξω ους, όμως, η Malassezia δεν ανήκει στη φυσιολογική μικροχλωρίδα του μέσου ωτός, επομένως αντιμετωπίζεται με συστημική αντιμυκητιακή αγωγή. Οι φυλές Basset hound και WHWT εμφανίζουν προδιάθεση στη δερματίτιδα/ ωτίτιδα από Malassezia 2,6,10. Σε μία άλλη μελέτη η φυλή Poodle παρουσίαζε μυκητιακή έξω ωτίτιδα σε ποσοστό 39.2% 12. Λοίμωξη από το ζυμομύκητα παρατηρείται και στην εσωτερική επιφάνεια του ωτός με πάχυνση, λειχηνοποίηση και υπερχρωμία του πτερυγίου 6. Συνήθως συνυπάρχει με κυψελιδορροϊκή έξω ωτίτιδα και με υπερανάπτυξη από Malassezia 14,24. Η φυσιολογική μικροχλωρίδα του καναλιού του ΕΑΠ, εκτός από ζυμομύκητες, περιλαμβάνει τους πηκτάση (+) σταφυλόκοκκους, τον Streptococcus spp, την E.coli, τους πηκτάση (-) σταφυλόκοκκους, τον Bacillus spp., το Corynebacterium spp. και τον Proteus spp. 15,23. Οι κόκκοι είναι κυρίως gram (+) και οι βάκιλοι gram (-). Το συχνότερο στην πράξη βακτήριο που ανευρίσκεται σε υγιή αφτιά είναι ο Staphylococcus pseudointermedius, ο οποίος ανήκει στους πηκτάση (+) σταφυλοκόκκους. Έχει απομονωθεί στο 19% έως 24.2% των καλλιεργειών από το ωτικό έκκριμα σκύλων χωρίς ωτίτιδα 18,19. Αν και με την κυτταρολογική εξέταση με 8

ταχεία χρώση (Diff-Quick) ανιχνεύεται εύκολα η παρουσία κόκκων και βακίλων, η ταυτοποίηση τους επιτυγχάνεται μόνο μετά από καλλιέργεια. Σε μια μελέτη βρέθηκαν κόκκοι στο 40% των κυτταρολογικών επιχρισμάτων υγιών αφτιών 19. Έχουν προταθεί διάφορες κλείδες για τον φυσιολογικό αριθμό κόκκων και βακίλων κατά την κυτταρολογική εξέταση ωτικού επιχρίσματος. Σε πρόσφατη εργασία, >25 κόκκοι/hpf θεωρήθηκαν παθολογικοί 17. Στην ίδια εργασία δεν βρέθηκαν βάκιλοι στα υγιή αφτιά 17. Ομοίως, σε άλλη μία εργασία κυτταρολογικής εξέτασης υγιών αυτιών, δεν βρέθηκαν βάκιλοι 19. Σε περιπτώσεις έξω ωτίτιδας βακτηριακής αιτιολογίας συχνότερα συναντώνται οι κόκκοι σε ποσοστό 30-50% και λιγότερο συχνά η Pseudomonas aeruginosa σε ποσοστό σχεδόν 8% 18. Στα περιστατικά, όμως, που η ωτίτιδα εξελίσσεται σε χρόνια, λόγω αύξησης του ph αυξάνονται τα ποσοστά εμφάνισης της Pseudomonas aeruginosa 10. Επίσης, η ωτίτιδα λόγω υπερανάπτυξης βακίλων έχει συνδεθεί με την παρουσία ελκών και διαβρώσεων στο κανάλι του ΕΑΠ 1,5,11. Στο εσωτερικό του πτερυγίου του αφτιού παρατηρείται συνήθως υπερανάπτυξη κόκκων (συχνότερα S.pseudointermedius) με παρουσία ερυθήματος, εφελκίδων, φολίδων και σποραδικά φλυκταινών 14,24. 1.2 Η αλλεργική ωτίτιδα στο σκύλο Το συχνότερο στην πράξη πρωτογενές αίτιο για την εκδήλωση έξω ωτίτιδας, ιδίως στη χρόνια/υποτροπιάζουσα μορφή της, είναι η ΑΤΔ. Στην ΑΤΔ οφείλεται το 42% έως το 75% των περιστατικών χρόνιας ωτίτιδας 1,2,3,6,9,11,14, συχνά σε συνδυασμό με τις χαρακτηριστικές αλλοιώσεις της αλλεργικής δερματίτιδας. Ένα μικρό ποσοστό, μόλις το 3 με 5 % των ατοπικών σκύλων εκδηλώνει ως μόνο σύμπτωμα την αλλεργική ωτίτιδα 1,9,11,14. Ωτίτιδα διαπιστώνεται στο 80% των σκύλων με τροφική αλλεργία ενώ μόνο στο 25% αυτών η ωτίτιδα είναι το μοναδικό σύμπτωμα. Στην περίπτωση της τροφικής αλλεργίας τα συμπτώματα της ωτίτιδας είναι εντονότερα, 9

καθότι δεν υπάρχει εποχικότητα 1. Ωτικός κνησμός αναφέρεται στο 48% έως 60% των αλλεργικών σκύλων 18. Επίσης, συχνό εύρημα είναι και το ερύθημα στο εσωτερικό του πτερυγίου του αφτιού, που παρατηρείται περίπου στο 50% των περιστατικών. Σε μία μελέτη, βρέθηκε ότι το 3% των αλλεργικών σκύλων είχαν ως μόνο σύμπτωμα το ερύθημα στο πτερύγιο του ωτός για έναν ολόκληρο χρόνο μέχρι να εμφανίσουν και τα υπόλοιπα συμπτώματα της αλλεργικής δερματίτιδας. Όπως και στην ΑΤΔ, η αλλεργική ωτίτιδα εμφανίζεται σε νεαρούς σκύλους, με μέσο όρο ηλικίας 6 μηνών έως 3 έτη 2,25. Συνήθως δεν αναφέρεται προδιάθεση ως προς το φύλο, αν και σε μία εργασία βρέθηκε θετικός συσχετισμός θηλυκών σκύλων και αλλεργικής ωτίτιδας 3. Αρχικά στην αλλεργική ωτίτιδα υπάρχει μόνο κνησμός και ερύθημα. Στη συνέχεια δημιουργείται μία ήπια κυψελιδορροϊκή ωτίτιδα, η οποία αν δεν αντιμετωπιστεί επιπλέκεται δευτερογενώς με μικροοργανισμούς. Η στένωση και η έμφραξη της εισόδου του ΕΑΠ συνήθως οφείλεται στην υπερπλασία και την εξοίδηση λόγω του χρόνιου κνησμού και της φλεγμονής. Τέλος, σε αδυναμία εκρίζωσης των επιπλοκών και του ελέγχου της αλλεργίας επέρχεται προοδευτικά ίνωση και ασβεστοποίηση των μαλακών μορίων και η οριστική λύση για τη θεραπεία της ωτίτιδας είναι πλέον η χειρουργική εκτομή του ΕΑΠ. Ο μικροοργανισμός που απαντάται συχνότερα στην αλλεργική ωτίτιδα είναι η Malassezia pachydermatis 9,17. Αν και σε ατοπικούς σκύλους είναι συχνή η φλεγμονή του ΕΑΠ και του πτερυγίου του αφτιού δεν έχει μελετηθεί από όσο γνωρίζουμε ακόμη ταυτόχρονα το φορτίο και το είδος των μικροοργανισμών που απαντώνται στις δύο αυτές ανατομικές περιοχές. Στόχος της μελέτης είναι η διερεύνηση με κυτταρολογική εξέταση μεταξύ της παρουσίας και του πληθυσμού των μικροοργανισμών (βακτηρίδια και Malassezia spp) στην εσωτερική επιφάνεια των πτερυγίων των αφτιών και την κάθετη μοίρα του ΕΑΠ σε ατοπικούς σκύλους με έξω ή/και μέση ωτίτιδα που παρουσιάζουν δερματικές 10

αλλοιώσεις στα πτερύγια των αφτιών. Επισημαίνεται ότι τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης θα βοηθήσουν στην ολοκληρωμένη διαγνωστική προσέγγιση και την καλύτερη θεραπευτική αντιμετώπιση της ΑΤΔ του σκύλου σε κλινικό επίπεδο. 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 2.1 Σχεδιασμός της μελέτης Στη μελέτη συμπεριλήφθηκαν 40 σκύλοι που προσκομίστηκαν στην Μονάδα Παθολογίας της Κλινικής Ζώων Συντροφιάς του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το Μάρτιο του 2014 έως τον Ιούνιο του 2015. Όλα τα δείγματα λήφθηκαν κατόπιν συμφωνίας των ιδιοκτητών τoυς. Συνολικά συλλέχθηκαν και επεξεργάστηκαν 80 κυτταρολογικά δείγματα από το κανάλι του ΕΑΠ και 80 επίσης κυτταρολογικά με τη βοήθεια συγκολλητική ταινίας από το πτερύγιο του αφτιού από ατοπικούς (Ομάδα Α, Β και Γ) και κλινικά υγιείς σκύλους (Ομάδα Δ). Εκτός από την ηλικία, τη φυλή και το φύλο καταγράφηκε το εμβολιακό ιστορικό, οι αποπαρασιτισμοί για ενδο- και εξωπαράσιτα, οι συνθήκες διαβίωσης, η διατροφή και η συμβίωση με άλλα ζώα. Στους ατοπικούς σκύλους επιπλέον καταγράφηκαν το προηγούμενο ιστορικό κνησμού, δερματίτιδας, ωτίτιδας και επιπεφυκίτιδας, το οικογενειακό ιστορικό ΑΤΔ, οι προηγούμενες φαρμακευτικές αγωγές και η αποτελεσματικότητα τους καθώς και το αποτέλεσμα της ορολογικής εξέτασης ή της ενδοδερμικής δοκιμής για τη διερεύνηση των υπεύθυνων αλλεργιογόνων. Στους ατοπικούς σκύλους καταγράφηκε επίσης ο τρόπος εκδήλωσης, η εντόπιση, η ένταση, η συχνότητα και η εποχικότητα του κνησμού. Ειδικότερα για τα συμπτώματα της ωτίτιδας καταγράφηκε η διάρκεια εμφάνισης των συμπτωμάτων, ο τρόπος εκδήλωσης του κνησμού, η παρουσία δυσοσμίας, πόνου ή/και νευρικών διαταραχών, αλλά και η αποτελεσματικότητα της προηγούμενης τοπικής και συστημικής θεραπευτικής αγωγής. 11

2.2 Κριτήρια συμμετοχής στη μελέτη Στη μελέτη συμπεριλήφθηκαν 30 ατοπικοί και 10 κλινικά υγιείς σκύλοι ανεξαρτήτως φύλου, φυλής και ηλικίας. Η διάγνωση της ΑΤΔ στηρίχθηκε στο συμβατό ιστορικό, την κλινική εικόνα και τον αποκλεισμό των υπόλοιπων κνησμωδών δερματοπαθειών που παρουσιάζουν κλινικές ομοιότητες με την ΑΤΔ και της τροφικής αλλεργίας με τη δοκιμή του υποαλλεργικού σιτηρεσίου. Παράλληλα χρησιμοποιήθηκαν και τα διαγνωστικά κριτήρια της ΑΤΔ του Favrot και συν. 2010 26 (Πίνακας 1). Αν και κάποιο ζώο θα μπορούσε να ενταχθεί σε δύο ομάδες με βάση τα ευρήματα της κλινικής (παρουσία ή απουσία δερματικών αλλοιώσεων) και εργαστηριακής εξέτασης (π.χ. στο ένα αφτί ωτίτιδα με βακτηριδιακή υπερανάπτυξη και στο άλλο ωτίτιδα με υπερανάπτυξη από Malassezia) επιλεχθήκαν ζώα με αμφοτερόπλευρη ωτίτιδα που να ανήκουν σε μία μόνο ομάδα. Κανένα από τα ζώα δεν έπασχε από χρόνιο και σοβαρό συστημικό νόσημα και ούτε επίσης δεν είχε προηγηθεί σε αυτά οποιαδήποτε φαρμακευτική αγωγή τοπική (στα πτερύγια των αφτιών ή το κανάλι του ΕΑΠ) ή συστημική τουλάχιστον τον τελευταίο μήνα. Πίνακας 1. Κατά Favrot διαγνωστικά κριτήρια της ΑΤΔ του σκύλου (Favrot και συν. 2010) Πρωτοεμφάνιση των συμπτωμάτων σε ηλικία κάτω των 3 χρόνων Ο σκύλος να διαμένει κυρίως μέσα στο σπίτι Ο κνησμός να ανταποκρίνεται στα γλυκοκορτικοειδή Χρόνια ή υποτροπιάζουσα δερματίτιδα από Malassezia Προσβολή των πρόσθιων ποδιών Προσβολή των πτερυγίων αυτιών Απουσία αλλοιώσεων στα χείλη πτερυγίων αυτιών Απουσία αλλοιώσεων στη ραχιαιοσφυϊερή χώρα Όταν ικανοποιούνται τα 5 από τα κριτήρια αυτά η δυνατότητα διαφοροποίησης των σκύλων με ΑΤΔ από εκείνους που παρουσιάζουν χρόνιο ή υποτροπιάζοντα κνησμό αλλά όχι ΑΤΔ είναι 85.4% ευαίσθητη και 79.1% ειδική. Όταν όμως ικανοποιούνται 6 από τις παραμέτρους αυτές η ειδικότητα αυξάνει στο 88.5% όπως και η ευαισθησία μειώνεται στο 58.2% 12

Πρωτοεμφάνιση των συμπτωμάτων σε ηλικία κάτω των 3 χρόνων Ο σκύλος να διαμένει κυρίως μέσα στο σπίτι Πρωτοεμφάνιση κνησμού και ακολούθως αλλοιώσεων Προσβολή των πρόσθιων ποδιών Προσβολή των πτερυγίων αυτιών Απουσία αλλοιώσεων στα χείλη πτερυγίων αυτιών Απουσία αλλοιώσεων στη ραχιαιοσφυϊερή χώρα Όταν ικανοποιούνται τα 5 από τα κριτήρια αυτά η δυνατότητα διαφοροποίησης των σκύλων με ΑΤΔ από εκείνους που παρουσιάζουν χρόνιο ή υποτροπιάζοντα κνησμό αλλά όχι ΑΤΔ είναι 77.2% ευαίσθητη και 83% ειδική. Όταν όμως ικανοποιούνται 6 από τις παραμέτρους αυτές η ειδικότητα αυξάνει στο 93.7% όπως και η ευαισθησία μειώνεται στο 42% 2.3 Ταξινόμηση σε ομάδες Οι ατοπικοί σκύλοι ταξινομήθηκαν περαιτέρω σε 3 ομάδες με βάση την κλινική τους εικόνα. Ομάδα Α (n=15 δείγματα): Ατοπικοί σκύλοι με έξω ή/και μέση ωτίτιδα (sensolato) (κριτήρια του Favrot και συν. 2010) που ταυτόχρονα παρουσίαζαν δερματικές αλλοιώσεις στην εσωτερική επιφάνεια των πτερυγίων των αφτιών. Ομάδα Β (n=5 δείγματα): Ατοπικοί σκύλοι με έξω ή/και μέση ωτίτιδα (sensolato) (κριτήρια του Favrot και συν. 2010) που δεν παρουσίαζαν δερματικές αλλοιώσεις στην εσωτερική επιφάνεια των πτερυγίων των αφτιών. Ομάδα Γ (n=10 δείγματα): Ατοπικοί σκύλοι χωρίς ενεργό ωτίτιδα (κριτήρια του Favrot et al και συν. 2010) που παρουσίαζαν δερματικές αλλοιώσεις λόγω κνησμού στην εσωτερική επιφάνεια των πτερυγίων των αφτιών. Ομάδα Δ (n=10): Κλινικά υγιείς σκύλοι, χωρίς ίχνος ωτίτιδας. 2.4 Κλινική και δερματολογική εξέταση Όλοι οι σκύλοι πέραν της ωτίτιδας ή/και των συμβατών με την αλλεργική δερματίτιδα αλλοιώσεων δεν είχαν άλλα παθολογικά ευρήματα κατά την γενική κλινική εξέταση και δεν έπασχαν από συστηματικό νόσημα. Σε όλα τα ζώα αρχικά 13

πραγματοποιήθηκε η δερματολογική εξέταση και η καταγραφή των αλλοιώσεων στην εσωτερική επιφάνεια του πτερυγίου και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε η ωτοσκόπηση. Τα ευρήματα της ωτοσκόπησης, καθώς και η παρουσία, η σύσταση, η ποσότητα και ο χρωματισμός του ωτικού εκκρίματος καταγράφηκε επίσης σε φυλλάδιο. Μετά την ωτοσκόπηση ακολούθησε η λήψη δειγμάτων με αποστειρωμένο βαμβακοφόρο στυλεό από το όριο της κάθετης και οριζόντιας μοίρας του ΕΑΠ και με συγκολλητική ταινία από το μέσο της εσωτερικής επιφάνειας του πτερυγίου του αυτιού. Στα περιστατικά με χρόνια/υποτροπιάζουσα πυώδη ωτίτιδα και σε εκείνα που κατά την κυτταρολογική εξέταση διαπιστώθηκαν βάκιλοι συστήθηκε η καλλιέργεια ωτικού εκκρίματος από το βάθος της οριζόντιας μοίρας του ΕΑΠ ή από την κοιλότητα του τυμπάνου μετά από γενική αναισθησία του ασθενούς ζώου. 2.5 Κυτταρολογική εξέταση των δειγμάτων Κάθε κυτταρολογικό δείγμα με αποστειρωμένο βαμβακοφόρο στειλεό από τον αυλό της κάθετης μοίρας του ΕΑΠ βάφτηκε με Diff-Quick (Hemacolor, Merck;Darmstadt, Germany) και στη συνέχεια εξετάστηκε στο μικροσκόπιο. Για τη χρώση του κάθε δείγματος χρησιμοποιήθηκε καινούρια χρωστική ώστε να αποφευχθούν οι επιμολύνσεις. Τα κυτταρολογικά παρασκευάσματα με συγκολλητική ταινία βάφτηκαν μόνο με τη μπλε χρωστική (εωσίνη) της Diff-Quick. Η καταμέτρηση του ζυμομύκητα Malassezia spp έγινε σε 10 αντιπροσωπευτικά πεδία (x400, HPF) 1,2 και καταγράφηκε ο μέσος όρος των ζυμομυκήτων με χρήση κλίμακας 2, 3-5, 6-14, 15-25, 26-50, 51-100, 101. Η καταμέτρηση των βακτηριδίων (κόκκοι και οι βάκιλοι) έγινε επίσης σε 10 αντιπροσωπευτικά πεδία (x1000, OPF) και καταγράφηκε ο μέσος όρος των βακτηριδίων με χρήση κλίμακας 5, 6-14, 15-25, 26-50, 50, 51-100, 101. Η καταμέτρηση των μικροοργανισμών έγινε από δύο ερευνητές. Τα κυτταρολογικά παρασκευάσματα με συγκολλητική ταινία εξετάστηκαν αρχικά για το ζυμομύκητα 14

και στη συνέχεια σε μεγαλύτερη μεγέθυνση για βακτηρίδια με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στα κυτταρολογικά επιχρίσματα του ΕΑΠ. 2.6 Στατιστική επεξεργασία Για κάθε παράμετρο τα περιγραφικά στατιστικά περιελάμβαναν το διάμεσο, καθώς και το εύρος (ελάχιστο-μέγιστο). Η σύγκριση μεταξύ των διαφόρων ομάδων, των ανατομικών σημείων και του είδους των μικροοργανισμών έγινε με τη βοήθεια του γραμμικού μοντέλου μικτών επιδράσεων (linear mixed-effect model), χρησιμοποιώντας το R πρόγραμμα (R Core Team 2013) 27. Το επίπεδο σημαντικότητας ορίστηκε στο <0,05. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Στοιχεία ταυτότητας των σκύλων Η ηλικία των ατοπικών σκύλων κυμαινόταν από 8 μήνες μέχρι 13 χρόνια (διάμεσος 6.5 χρόνια) και το σωματικό τους βάρος από 5.4 μέχρι 30 kg (διάμεσος 10.2 kg). Οι 16 από τους 30 (53.3%) ατοπικούς σκύλους ήταν αρσενικοί και οι 14/30 (46.7%) θηλυκοί. Οι 23 από τους 30 (76.7%) ανήκαν σε 12 αμιγείς φυλές, 2/30 (6.7%) ήταν μιγάδες και 5/30 (16.7%) ήταν ακαθόριστης φυλής (Πίνακας 2). Η ηλικία των κλινικά υγιών σκύλων κυμαίνονταν από 10 μήνες μέχρι 17 χρόνια (διάμεσος 8.25 χρόνια), το σωματικό τους βάρος από 3.7 μέχρι 42.7 kg και 7/10 (70%) ήταν αρσενικοί και 3/10 (30%) θηλυκοί. Εννέα από τους 10 (90%) ανήκαν σε αμιγείς φυλές ή ήταν μιγάδες αυτών και μόνο ένας (10%) ήταν ακαθόριστης φυλής (Πίνακας 3). Οι 34 από τους 40 (85%) σκύλους διέμεναν σε εσωτερικό χώρο, πέντε από αυτούς (12,5%) σε εξωτερικό και ένας μόνο (2,5%) σε εξωτερικό και σε εσωτερικό 15

χώρο. Το 17,5% (7/40) των σκύλων συγκατοικούσε με άλλο σκύλο, το 2,5% (1/40) συγκατοικούσε με γάτα, ενώ το 80%(32/40) δεν συγκατοικούσε με κάποιο άλλο ζώο. Στην πλειοψηφία τους οι σκύλοι (90%, 36/40) ήταν πλήρως εμβολιασμένοι, ενώ μόνο 4/40 (10%) ήταν ελλιπώς εμβολιασμένοι. Στους 27 από τους 40 (67,5%) σκύλους εφαρμοζόταν προληπτική εξωπαρασιτοκτόνος αγωγή και στους 28/40 (70%) προληπτική ενδοπαρασιτοκτόνος αγωγή. Πίνακας 2. Στοιχεία ταυτότητας των ατοπικών σκύλων (ομάδες Α, Β και Γ) Α/α Φυλή Φύλο Ηλικία (χρόνια) ΣΒ (Kg) A1 Poodle cross Θηλυκό 6 8.4 A2 Golden retriever Θηλυκό 0.8 24.5 A3 Mongrel Αρσενικό 7 12.8 Α4 Boxer Αρσενικό 0.8 22.8 Α5 French bulldog Θηλυκό 1 12 A6 English bulldog Αρσενικό 5 24 A7 English cocker spaniel Αρσενικό 10 16.6 Α8 Mongrel Θηλυκό 13 12.2 A9 Mongrel Θηλυκό 6 17.1 Α10 French bulldog Θηλυκό 2.5 12.2 A11 French bulldog Θηλυκό 5 10.8 Α12 French bulldog Αρσενικό 4 12.2 A13 West Highland White Terrier (WHWT) Θηλυκό 4 6.6 Α14 Maltese cross Αρσενικό 4 5.9 A15 Golden Retriever Αρσενικό 5.5 33.2 B1 German Shepherd (GSD) Αρσενικό 3 38 Β2 Pug Αρσενικό 4.5 3.4 B3 French bulldog Αρσενικό 5 13.6 Β4 Mongrel Θηλυκό 4.5 38 B5 French bulldog Αρσενικό 5.5 15 Γ1 Rottweiler Θηλυκό 3.5 37.1 Γ2 West Highland White Terrier (WHWT) Θηλυκό 10 8.6 Γ3 Boxer Αρσενικό 4.5 30.3 Γ4 Miniature pinscher Θηλυκό 4 5.1 Γ5 Pitbull Θηλυκό 2 26 Γ6 Mongrel Θηλυκό 4.5 26.2 Γ7 Jack Russell Terrier Αρσενικό 7 8.1 Γ8 English bulldog Αρσενικό 2.5 20.4 Γ9 West Highland White Terrier (WHWT) Θηλυκό 11 6 Γ10 French bulldog Αρσενικό 7 12 16

Πίνακας 3. Στοιχεία ταυτότητας των κλινικά υγιών σκύλων (ομάδα Δ) Α/α Φυλή Φύλο Ηλικία (χρόνια) ΣΒ (Kg) Δ1 Golden retriever Αρσενικό 0.9 28 Δ2 GSD cross Αρσενικό 3.5 22 Δ3 Boxer Θηλυκό 2 23 Δ4 Mongrel Θηλυκό 12 11.4 Δ5 Dogue de Bordeaux Θηλυκό 7 46.7 Δ6 Shih Tzu Αρσενικό 4 6 Δ7 Poodle cross Θηλυκό 10 5.8 Δ8 Poodle cross Θηλυκό 8 7 Δ9 Maltese Αρσενικό 1 9.8 Δ10 Chihuahua Αρσενικό 17 3.7 3.2 Ιστορικό της ΑΤΔ, του κνησμού και της ωτίτιδας των ατοπικών σκύλων Με βάση το ιστορικό των ατοπικών σκύλων ωτίτιδα στο παρελθόν είχε εμφανίσει το 73.3% (22/30), επιπεφυκίτιδα το 66.7% (20/30), δερματικές αλλοιώσεις το 96.7% (29/30), ενώ χρόνιο κνησμό ανέφερε το 96.7% (29/30) των ιδιοκτητών. Κανένας ιδιοκτήτης δεν γνώριζε αν υπήρχε πρόγονος ή απόγονος του σκύλου του με ιστορικό ΑΤΔ. Η πλειοψηφία των σκύλων (70%, 21/30) εμφάνισαν πρώτη φορά συμπτώματα αλλεργικής δερματίτιδας σε ηλικία μικρότερη των 3 ετών. Συχνότερο αρχικό εύρημα ήταν ο κνησμός (93.3%, 28/30) και μόνο 2 από τους 30 σκύλους (6.7%) εμφάνισαν και δερματικές αλλοιώσεις ταυτόχρονα με τον κνησμό. Σε 18 από τους 30 (60%) ατοπικούς σκύλους είχε προηγηθεί η διερεύνηση της τροφικής αλλεργίας με δοκιμή με υποαλλεργικό σιτηρέσιο και ήταν αρνητική σε όλες τις περιπτώσεις. Ενδοδερμική δοκιμή είχε γίνει σε 2/30 (6.7%) και ορολογική εξέταση για ανίχνευση των ειδικών IgE για τα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος είχε πραγματοποιηθεί σε 8/30 (26.7%) των περιστατικών. Όλοι οι ατοπικοί σκύλοι στους οποίους χορηγήθηκαν στο παρελθόν γλυκοκορτικοειδή παρουσίασαν υποχώρηση του κνησμού (86.7%, 26/30). 17

Κατά την προσκόμιση κνησμό παρουσίαζαν και οι 30 ατοπικοί σκύλοι. Αναλυτικά ο κνησμός εκδηλωνόταν με ξύσιμο (27/30, 90%), επίμονο γλύψιμο (23/30, 76.7%), τρίψιμο σε επιφάνειες (16/30, 53.3%), μάσημα (12/30, 40%) και δάγκωμα της πάσχουσας περιοχής(8/30, 26.7%). Τα κυριότερα σημεία εντόπισης του κνησμού ήταν τα πτερύγια των αφτιών (24/30, 80%) και οι άνω μεσοδακτύλιες πτυχές (24/30, 80%), οι κάτω μεσοδακτύλιες πτυχές (23/30, 76.7%), η περιοφθαλμική χώρα (13/30, 43.3%), τα χείλη (13/30, 43.3%), το πρόσωπο (12/30, 40%), ο τράχηλος (9/30, 30%), τα δάκτυλα (9/30, 30%), η βάση της ουράς (9/30, 30%), οι μασχάλες (8/30, 26.7%), η κοιλιακή χώρα (8/30, 26.7%), η γενειακή σύμφυση (7/30, 23.3%), το αντιβράχιο (7/30, 23.3%), ο ταρσός (7/30, 23.3%), η εσωτερική επιφάνεια των μηρών (7/30, 23.3%), η πλάγια επιφάνεια του θώρακα (5/30, 16.7%), ο καρπός (4/30, 13.3%), το περίνεο (4/30, 13.3%) και το στέρνο (4/30, 13.3%) και η ραχαιοοσφυϊκή χώρα (1/30, 3.3%). Σύμφωνα λοιπόν με το ιστορικό οι 29/30 (96.7%) σκύλους παρουσίαζαν κνησμό στα πόδια (μεσοδακτύλιες πτυχές και δάκτυλα), όλοι (30/30, 100%) στα κατώτερα σημεία των άκρων (μεσοδακτύλιες, δάκτυλα, καρποί, ταρσοί), οι 23/30 (76.7%) στο πρόσωπο (περιοφθαλμικά, χείλη, πρόσωπο, παρειές, πηγούνι) και οι 29/30 (96.7%) στο πρόσωπο (περιοφθαλμικά, χείλη, πρόσωπο, παρειές, πηγούνι) και τα πτερύγια των αφτιών. Με βάση το ιστορικό η εκδήλωση του κνησμού ήταν εντονότερη στα πτερύγια των αφτιών (14/29, 48.3%), στις μεσοδακτύλιες πτυχές (11/29, 37.9%), στην εσωτερική επιφάνεια των μηρών (9/29, 31%), στην κάτω κοιλιακή χώρα (7/29, 24%), στη βάση της ουράς (6/29, 20.7%), στον κορμό του σώματος (6/29, 20.7%), στα δάκτυλα (6/29, 20.7%), περιοφθαλμικά (5/29, 17.2%), στον καρπό (4/29, 13.8%), στον ταρσό (4/29, 13.8%), στην κεφαλή (4/29, 13.8%), στο στέρνο (4/29, 13.8%), στις μασχάλες (4/29, 13.8%), στο περίνεο (3/29 (10.3%). Σε ένα από τους 30 σκύλους ο ιδιοκτήτης δεν μπορούσε να προσδιορίσει το σημείο 18

γι αυτό και στο συγκεκριμένο ερώτημα n=29. Ο κνησμός πρωτοεμφανίστηκε στις ίδιες περίπου περιοχές και πιο συγκεκριμένα στα αφτιά (11/30, 36.7%), στις μεσοδακτύλιες πτυχές (6/30, 20%), στην κοιλιακή χώρα (6/30, 20%) και στην κεφαλή (5/30, 16.7%). Εποχικότητα του κνησμού εμφάνισαν 12 ατοπικοί σκύλοι (12/30, 40%) κατά τη διάρκεια των θερμών μηνών του χρόνου (άνοιξη-φθινόπωρο). Η αξιολόγηση του κνησμού έγινε από τους ιδιοκτήτες που τον χαρακτήρισαν έντονο (18/30, 60%), πολύ έντονο (6/30, 20%), μέτριο (5/30, 16.7%), ήπιο (1/30, 3.3%) και ως προς τη συχνότητά του συχνό (18/30, 60%), πολύ συχνό (9/30, 30%), σποραδικό (2/30, 6.7%) και συνεχή (1/30, 3.3%). Κνησμό στα πτερύγια των αφτιών εμφάνιζαν όλα τα ζώα των ομάδων Α και Β, καθώς και το 70% (7/10) των σκύλων της ομάδας Γ. Στο δεξί αφτί κνησμό εμφάνιζε το 93.3% (14/15) της ομάδας Α, όλα τα ζώα (5/5) της ομάδας Β και το 60% (6/10) της ομάδας Γ, ενώ στο αριστερό αφτί κνησμό εμφάνιζαν όλα τα ζώα της ομάδας Α (15/15), το 80% (4/5) της ομάδας Β και το 70% (7/10) της ομάδας Γ. Τίναγμα κεφαλής αναφέρθηκε σε 19 ζώα (19/30, 63.3%), ενώ τρίψιμο των πτερυγίων σε 11 σκύλους (11/30, 36.7%). Δυσοσμία του δεξιού αφτιού παρατηρήθηκε στο 50% (15/30) των ζώων και του αριστερού στο 53.3% (16/30). Στην ομάδα Α πόνο κατά την ψηλάφηση του ΕΑΠ δεξιά παρουσίασαν δύο σκύλοι (2/30, 6.7%) και αριστερά μόνο ένας σκύλος (1/30, 3.3%). Απώλεια ακοής και κλίση κεφαλής δεν εμφάνιζε κανένας σκύλος. Σε ό,τι αφορά τη διάρκεια της ωτίτιδας 10 ζώα (10/30, 33.3%) παρουσίαζαν συμπτώματα ωτίτιδας λιγότερο από 4 εβδομάδες, 15/30 (50%) περισσότερο από 4 εβδομάδες, ενώ για σε 5 από αυτά (16.7%) οι ιδιοκτήτες δεν ανέφεραν συμπτωματολογία ωτίτιδας. Προηγούμενη θεραπεία είχε δοθεί στο 53.3% (16/30) των περιστατικών. 19

3.3 Εκπλήρωση των κατά Favrot διαγνωστικών κριτηρίων στην ΑΤΔ Με βάση τα στοιχεία των σκύλων, τις πληροφορίες από το ιστορικό, τα ευρήματα της δερματολογικής εξέτασης όλοι οι ατοπικοί σκύλοι των ομάδων Α, Β και Γ πληρούσαν περισσότερα από 6 διαγνωστικά κριτήρια (Πίνακας 4). Συγκεκριμένα όλοι παρουσίαζαν αλλοιώσεις στα πρόσθια άκρα, ενώ κανένας δεν παρουσίαζε αλλοιώσεις στην άκρη του πτερυγίου του αφτιού και στη θωρακοσφυϊκή χώρα. Σε 28 από τους 30 (93.3%) ο κνησμός προηγήθηκε της εμφάνισης των δερματικών αλλοιώσεων και σε 26/30 (86.7%), που είχε προηγηθεί σύμφωνα με το ιστορικό κορτιζονοθεραπεία, τα συμπτώματα κνησμού περιορίστηκαν με την παραπάνω αγωγή. Οι 26 από τους 30 (86.7%) διαβιούσαν κυρίως σε εσωτερικό χώρο, 21 από αυτούς (70%) είχαν αλλοιώσεις στο πτερύγιο του αφτιού και επίσης σε 21/30 (70%) τα συμπτώματα πρωτοεμφανίστηκαν πριν την ηλικία των 3 χρόνων. Τέλος, 14 από τους 30 (46.7%) ατοπικούς σκύλους εμφάνιζαν χρόνια ή υποτροπιάζουσα δερματίτιδα από Malassezia spp. Πίνακας 4. Αριθμός και εκατοστιαία αναλογία των ατοπικών σκύλων (ομάδες Α,Β και Γ) που πληρούσαν τα κατά Favrot διαγνωστικά κριτήρια της ΑΤΔ Α/α Διαγνωστικά κριτήρια Ομαδα Α Ομάδα Β Ομάδα Γ 1 Πρωτοεμφάνιση των συμπτωμάτων σε 10/15, 66.7% 4/5, 20% 7/10, 70% ηλικία κάτω των 3 χρόνων 2 Ο σκύλος να διαμένει κυρίως 12/15, 80% 5/5, 100% 10/10, 100% μέσα στο σπίτι 3 Πρωτοεμφάνιση του κνησμού 14/15, 93.3% 5/5, 100% 9/10, 90% και ακολούθως των αλλοιώσεων 4 Ανταπόκριση του κνησμού στα γλυκοκορτικοειδή 12/12, 100% 5/5, 100% 9/9, 100% 5 Χρόνια ή υποτροπιάζουσα 10/15, 66.7% 0/5 4/10, 40% δερματίτιδα από Malassezia 6 Προσβολή των πρόσθιων 15/15, 100% 5/5, 100% 10/10, 100% ποδιών 7 Προσβολή των πτερυγίων 15/15, 100% 2/5, 40% 9/10, 90% αυτιών 8 Απουσία αλλοιώσεων στα χείλη πτερυγίων αυτιών 15/15, 100% 5/5, 100% 10/10, 100% 9 Απουσία αλλοιώσεων στη 15/15, 100% 5/5, 100% 10/10, 100% ραχιοοσφυιερή χώρα 20

3.4 Ευρήματα της ωτοσκόπησης Kατά την ωτοσκόπηση στο δεξί ους διαπιστώθηκε ερύθημα σε όλους τους σκύλους των ομάδων Α και Β. Ωτικό έκκριμα είχαν όλοι οι σκύλοι των ομάδων Α και Β, τρεις (3/10, 30%) της ομάδας Γ και δύο (2/10, 20%) της ομάδας Δ. Στένωση παρατηρήθηκε σε δύο σκύλους της ομάδας Α και εξέλκωση σε έναν σκύλο της ίδιας ομάδας. Κατά την ωτοσκόπηση στο αριστερό ους, ερύθημα είχαν όλοι οι σκύλοι των ομάδων Α και Β. Ωτικό έκκριμα βρέθηκε σε 28 σκύλους (28/30, 93.3%) της ομάδας Α, σε όλα τα δείγματα της ομάδας Β και σε δύο σκύλους (2/10, 20%) των ομάδων Γ και Δ. Στένωση και εξέλκωση διαπιστώθηκαν σε τρεις και σε έναν σκύλο της ομάδας Α, αντίστοιχα. Τα ευρήματα της ωτοσκόπησης παρουσιάζονται αναλυτικά στον πίνακα 5. Το ωτικό έκκριμα ήταν κυρίως κηρώδους σύστασης (23/40, 57.5%) και μόνο σε δύο ζώα της ομάδας Α ήταν πυώδες (2/40, 5%). Το χρώμα του ωτικού εκκρίματος ήταν σκούρο καφέ (22/40, 55%) και κιτρινωπό (3/40, 7.5%). 23 από τα 40 ζώα είχαν κηρώδες ωτικό έκκριμα (57.5%) και ένα μόνο ζώο της ομάδας Α είχε έκκριμα πυώδους σύστασης (2.5%). Ο χρωματισμός του ωτικού εκκρίματος ήταν σκούρο καφέ (23/40, 57.5%) και κιτρινωπός (1/40, 2.5%). Η ποσότητα του ωτικού εκκρίματος σε κάθε ομάδα δεξιά και αριστερά καταγράφεται στον Πίνακα 5. Κανένα ζώο δεν παρουσίαζε μέση ωτίτιδα. Σκλήρυνση του καναλιού του ΕΑΠ στην ψηλάφηση δεξιά παρουσίαζαν τρία ζώα της ομάδας Α (3/30, 10%) κι ένα ζώο της ομάδας Γ (1/30, 3.3%). Αντίστοιχα, αριστερά σκλήρυνση παρουσίαζαν πέντε μόνο σκύλοι (5/30, 16.7%). Θετικό ωτοποδικό αντανακλαστικό είχε το 33.3% των σκύλων (10/30) δεξιά και το 36.7% (11/30) αριστερά. 21

Πίνακας 5. Ευρήματα ωτοσκόπησης Ερύθημα κάθετης μοίρας Ερύθημα οριζόντιας μοίρας Ποσότητα ωτικού εκκρίματος Ομάδα Α Ομάδα Β Ομάδα Γ Ομάδα Δ Δεξιά Ήπιο 0 1/5 6/10 0 (20%) (60%) Έντονο 15/15 4/5 0 0 (100%) (80%) Αριστερά Ήπιο 0 0 5/10 0 (50%) Έντονο 15/15 5/5 0 0 (100%) (100%) Δεξιά Ήπιο 0 1/5 2/10 0 (20%) (20%) Έντονο 15/15 4/5 0 0 (100%) (80%) Αριστερά Ήπιο 0 1/5 3/10 0 (20%) (30%) Έντονο 15/15 4/5 0 0 (100%) (80%) Δεξιά Απουσία 0 0 7/10(70%) 8/10(80%) Ελάχιστη 0 0 3/10(30%) 2/10(20%) Μικρή 9/15(60%) 4/5(80%) 0 0 Μέτρια 5/15(33.3%) 1/5(20%) 0 0 Μεγάλη 1/15(6.7%) 0 0 0 Αριστερά* Απουσία 0 0 8/10(80%) 8/10(80%) Ελάχιστη 0 0 2/10(20%) 2/10(20%) Μικρή 2/14(14.3%) 2/5(40%) 0 0 Μέτρια 9/14(64.3%) 3/5(60%) 0 0 Μεγάλη 3/14(21.4%) 0 0 0 0 0 0 Στένωση Δεξιά 2/15 (13.3%) Αριστερά 3/15 (20%) 0 0 0 Διαβρώσεις Δεξιά 1/15 (6.7%) 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 0 0 0 * Αδυναμία ωτοσκόπησης σε ένα ατοπικό σκύλο της ομάδα Α λόγω στένωσης του αριστερού ΕΑΠ 3.5 Ευρήματα δερματολογικής εξέτασης πτερυγίου αφτιού Οι κυριότερες αλλοιώσεις στα πτερύγια των αφτιών στις ομάδες Α και Γ ήταν το ερύθημα (46/50, 92%), η πάχυνση (27/50, 54%), η λειχηνοποίηση (19/50, 39%), η υπερχρωμία (15/50, 30%) και οι εφελκίδες (11/50, 22%). Αναλυτικότερα οι αλλοιώσεις των ομάδων Α και Γ περιγράφονται στον Πίνακα 9. Οι ομάδες Β και Δ δεν παρουσίαζαν καμία αλλοίωση στα πτερύγια των αφτιών. 22

Πίνακας 6. Ευρήματα της δερματολογική εξέτασης του πτερυγίου του αφτιού (ομάδα Α και Γ) Ομάδα A Ομάδα Γ Ερύθημα Δεξιά 13/15 (86.7%) 10/10 (100%) Αριστερά 13/15 (86.7%) 10/10 (100%) Υπερχρωμία Δεξιά 4/15 (26.7%) 2/10 (20%) Αριστερά 6/15 (40%) 3/10 (30%) Πάχυνση Δεξιά 10/15 (66.7%) 2/10 (20%) Αριστερά 13/15 (86.7%) 2/10 (20%) Λειχηνοποίηση Δεξιά 8/15 (53.3%) 1/10 (10%) Αριστερά 9/15 (60%) 1/10 (10%) Λιπαρό Δεξιά 2/15 (13.3%) 0 έκκριμα Αριστερά 2/15 (13.3%) 0 Δρυφάδες Δεξιά 1/15 (6.7%) 1/10 (10%) Αριστερά 1/15 (6.7%) 1/10 (10%) Διαβρώσεις Δεξιά 1/15 (6.7%) 0 Αριστερά 0 0 Φολίδες Δεξιά 1/15 (6.7%) 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 0 Εφελκίδες Δεξιά 4/15 (26.7%) 1/10 (10%) Αριστερά 5/15 (33.3%) 1/10 (10%) 3.6 Αποτελέσματα των εργαστηριακών εξετάσεων Όλα τα δείγματα ήταν αρνητικά στην παρασιτολογική εξέταση. Κατά την κυτταρολογική εξέταση των δειγμάτων με βαμβακοφόρο στυλεό εμπύρηνα κερατινοκύτταρα βρέθηκαν σε 2 μόνο δείγματα από σκύλους της ομάδας Α (2/60, 3.7%). Δεν διαπιστώθηκε παρουσία ουδετεροφίλων ή φαγοκυτταρώσεων σε κανένα δείγμα από καμία ομάδα. Κατά την κυτταρολογική εξέταση δειγμάτων με συγκολλητική ταινία εμπύρηνα κερατινοκύτταρα βρέθηκαν σε τρία μόνο δείγματα (3/60, 5%) και πιο συγκεκριμένα δύο από την ομάδα Α (2/60, 3.3%) και ένα από την ομάδα Γ (1/60, 1.7%). Εκφυλισμένα ουδετερόφιλα και φαγοκυτταρώσεις παρατηρήθηκαν σε 2 δείγματα (ένας σκύλος από ομάδα Α και ένας από ομάδα Γ, 2/60, 3.3%) και μη εκφυλισμένα ουδετερόφιλα σε 1 δείγμα (ομάδα Γ, 1/60, 1.6%). Η ευαισθητοποίηση στα περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα διερευνήθηκε μόνο σε 10 ατοπικούς σκύλους και πιο συγκεκριμένα με την ορολογική εξέταση σε 8 σκύλους 23

(80%) και με ενδοδερμική δοκιμή σε δύο (20%). Η ορολογική εξέταση ήταν αρνητική για τους 4 από τους 8 σκύλους (50%) στους οποίους πραγματοποιήθηκε. Οι άλλοι 4 σκύλο ήταν ευαισθητοποιημένοι στα ακάρεα της σκόνης του σπιτιού και συγκεκριμένα στα Dermatophagoides farinae (3/4, 75%), Acarus siro (3/4, 75%), Tyrophagus putrescentiae (3/4, 75%). Η ενδοδερμική δοκιμή για τον 1 από τους 2 σκύλους ήταν αρνητική, ενώ για τον άλλο ήταν θετική για το άκαρι Dermatophagoides farinae. Καλλιέργεια ωτικού εκκρίματος συστήθηκε σε όλους τους σκύλους με πυώδες έκκριμα και με παρουσία βακίλων στην κυτταρολογική εξέταση, ωστόσο για οικονομικούς λόγους πραγματοποιήθηκε μόνο σε 2 σκύλους (από τον ένα σκύλο λήφθησαν δύο δείγματα γιατί είχε αμφοτερόπλευρη πυώδη ωτίτιδα). Από την μία καλλιέργεια απομονώθηκε Escherichia coli, από τη δεύτερη Proteus spp. και πηκτάση αρνητικός Staphylococcus spp. και από την τρίτη Enterobacter clocae, Pseudomonas aeruginosa και Proteus spp. Ο ζυμομύκητας τους γένους Malassezia spp ήταν ο συχνότερος μικροοργανισμός που απομονώθηκε στα δείγματα από το κανάλι του ΕΑΠ. Συγκεκριμένα βρέθηκε σε 23/30 (76.7%) δείγματα ωτικού εκκρίματος από την ομάδα A, σε 9/10 (90%) της ομάδας B, σε 17/20 (85%) της ομάδας Γ και τέλος σε 11/20 (55%) της ομάδας Δ. Οι κόκκοι ανιχνεύτηκαν σε 20/30 (66.7%), 2/10 (20%), και 5/20 (25%) δείγματα από την ομάδα Α,Β και Γ, αντίστοιχα. Σε μικρότερο αριθμό κυτταρολογικών από το κανάλι του ΕΑΠ διαπιστώθηκαν βάκιλοι (Ομάδα A: 15/30, 50%) (Ομάδα B: 2/10, 20%) (Ομάδα Γ: 2/20, 10%). Στα κυτταρολογικά από το πτερύγιο του αφτιού διαπιστώθηκε Malassezia spp σε 21/30 (70%) δείγματα από σκύλους της ομάδας A, 7/10 (70%) της ομάδας B, 11/20 (55%) της ομάδας Γ και μόνο 4/20 (20%) της ομάδας Δ. Κόκκοι απομονώθηκαν από 17/30 (56.7%), 1/10 (10%) και 5/20 (25%) δείγματα της ομάδας A, B και Γ, αντίστοιχα, ενώ σε 6/30 24

(20%), 1/10 (10%) και 1/20 (5%) δείγματα της ομάδας Α, Β και Γ διαπιστώθηκαν βάκιλοι. Στην ομάδα Δ και για τις δύο ανατομικές περιοχές διαπιστώθηκε ο μικρότερος αριθμός ζυμομυκήτων σε σχέση με τις ομάδες των ατοπικών σκύλων. Δεν διαπιστώθηκαν μικρόβια σε καμία από τις δύο ανατομικές περιοχές στους κλινικά υγιείς σκύλους (Ομάδα Δ). Αναλυτικά η καταμέτρηση και η ποσοτικοποίηση των μικροοργανισμών τόσο στον ΕΑΠ όσο και στο πτερύγιο του αφτιού για κάθε ομάδα περιγράφεται στους πίνακες 7 έως 10. 3.7 Αποτελέσματα στατιστικής επεξεργασίας Από τη στατιστική ανάλυση με τις μεθόδους που αναφέρθηκαν παραπάνω, προέκυψε ότι ο ΕΑΠ είχε περισσότερες Malassezia (Ρ=0.002) και βακίλους (Ρ<0.001) σε σύγκριση με την εσωτερική επιφάνεια του αφτιού. Δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά στον αριθμό των κόκκων μεταξύ των δύο ανατομικών εντοπίσεων. (P=0.068) Δεν υπήρχε διαφορά ανάμεσα στις ομάδες ως προς τον αριθμό της Malassezia ανεξάρτητα από την ανατομική περιοχή (P=0.121). Η ομάδα Α έφερε στατιστικά σημαντικό μεγαλύτερο αριθμό κόκκων από τις ομάδες Β και Γ, ανεξάρτητα από την ανατομική περιοχή (Ρ=0.002 και Ρ=0.001). Το ίδιο ίσχυε για την ομάδα Α και για τον αριθμό των βακίλων και πάλι ως προς τις ομάδες Β και Γ (Ρ=0.033 και Ρ=0.002). Δεν βρέθηκε σημαντική διαφορά μεταξύ των ομάδων Β και Γ ως προς τους κόκκους (Ρ=0.689) και τους βακίλους (Ρ=0.845). Οι κόκκοι ήταν περισσότεροι σε αριθμό από τους βακίλους (Ρ=0.004), ενώ οι Malassezia ήταν περισσότερες και από τους κόκκους (Ρ<0.001) και από τους βακίλους (Ρ<0.001). Δεν υπήρχε διαφορά ανάμεσα στα αφτιά στο συνολικό αριθμό των μικροοργανισμών ανάμεσα στα δύο αφτιά (P=0.723). 25

Πίνακας 7. Συνολικός αριθμός (εύρος τιμών) του ζυμομύκητα Μalassezia spp στις ομάδες Α, Β και Γ των ατοπικών σκύλων και στην ομάδα Δ των κλινικά υγιή σκύλων Malassezia spp Ομάδα A Ομάδα B Ομάδα Γ Ομάδα Δ ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού 0 Δεξιά 4/15 (26.7%) 6/15 (40%) 1/5 (20%) 2/5 (40%) 2/10 (20%) 3/10 (30%) 5/10 (50%) 7/10 (70%) Αριστερά 3/15 (20%) 3/15 (20%) 0 1/5 (20%) 1/10 (10%) 6/10 (60%) 4/10 (40%) 9/10 (90%) 2 Δεξιά 4/15 (26.7%) 2/15 (13.3%) 2/5 (40%) 2/5 (40%) 5/10 (50%) 5/10 (50%) 5/10 (50%) 3/10 (30%) Αριστερά 3/15 (20%) 4/15 (26.7%) 2/5 (40%) 3/5 (60%) 6/10 (60%) 2/10 (20%) 5/10 (50%) 1/10 (10%) 3-5 Δεξιά 1/15 (6.7%) 3/15 (20%) 1/5 (20%) 1/5 (20%) 0 2/10 (20%) 0 0 Αριστερά 2/15 (13.3%) 0 1/5 (20%) 1/5 (20%) 0 1/10 (10%) 1/10 (10%) 0 6-14 Δεξιά 1/15 (6.7%) 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 3/15 (20%) 1/5 (20%) 0 2/10 (20%) 0 0 0 15-25 Δεξιά 0 0 1/5 (20%) 0 2/10 (20%) 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 1/15 (6.7%) 0 0 1/10 (10%) 0 0 0 26-50 Δεξιά 0 0 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 0 1/15 (6.7%) 0 0 0 1/10 (10%) 0 0 51-101 Δεξιά 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 101 Δεξιά 4/15 (26.7%) 3/15 (20%) 0 0 1/10 (10%) 0 0 0 Αριστερά 4/15 (26.7%) 2/15 (13.3%) 1/5(20%) 0 0 0 0 0 26

Πίνακας 8. Συνολικός αριθμος (εύρος τιμών) των κόκκων στις ομάδες Α, Β και Γ των ατοπικών σκύλων και στην ομάδα Δ των κλινικά υγιή σκύλων Κόκκοι Ομάδα A Ομάδα B Ομάδα Γ Ομάδα Δ ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού 0 Δεξιά 4/15 (26.7%) 7/15 (46.7%) 4/5 (80%) 4/5 (80%) 7/10 (70%) 8/10 (80%) 10/10 (100%) 10/10 (100%) Αριστερά 6/15 (40%) 6/15 (40%) 4/5 (80%) 5/5 (100%) 8/10 (80%) 7/10 (70%) 10/10 (100%) 10/10 (100%) 5 Δεξιά 1/15 (6.7%) 3/15 (20%) 1/5 (20%) 1/5 (20%) 3/10 (30%) 1/10 (10%) 0 0 Αριστερά 3/15 (20%) 1/15 (6.7%) 0 0 2/10 (20%) 2/10 (20%) 0 0 6-14 Δεξιά 2/15 (13.3%) 0 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 2/15 (13.3%) 0 0 0 0 0 0 15-25 Δεξιά 2/15 (13.3%) 1/15 (6.7%) 0 0 0 1/10 (10%) 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 1/15 (6.7%) 1/5 (20%) 0 0 0 0 0 26-50 Δεξιά 3/15 (20%) 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 2/15 (13.3%) 3/15 (20%) 0 0 0 0 0 0 51-101 Δεξιά 1/15 (6.7%) 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 101 Δεξιά 2/15 (13.3%) 2/15 (13.3%) 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 1/15 (6.7%) 0 0 0 1/10 (10%) 0 0 27

Πίνακας 9. Συνολικός αριθμός (εύρος τιμών) των βακίλων στις ομάδες Α, Β και Γ των ατοπικών σκύλων και στην ομάδα Δ των κλινικά υγιή σκύλων Βάκιλοι Ομάδα A Ομάδα B Ομάδα Γ Ομάδα Δ ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού ΕΑΠ Πτερύγιο αφτιού 0 Δεξιά 9/15 (60%) 11/15 (73.3%) 4/5 (80%) 4/5 (80%) 9/10 (90%) 9/10 (90%) 10/10 (100%) 10/10 (100%) Αριστερά 6/15 (40%) 13/15 (86.7%) 4/5 (80%) 5/5 (100%) 9/10 (90%) 10/10 (100%) 10/10 (100%) 10/10 (100%) 5 Δεξιά 0 1/15 (6.7%) 1/5 (20%) 1/5 (20%) 1/10 (10%) 1/10 (10%) 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 2/15 (13.3%) 1/5 (20%) 0 1/10 (10%) 0 0 0 6-14 Δεξιά 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 0 15-25 Δεξιά 0 0 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 0 0 0 0 0 0 0 0 26-50 Δεξιά 1/15 (6.7%) 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 0 51-101 Δεξιά 0 0 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 1/15 (6.7%) 0 0 0 0 0 0 0 101 Δεξιά 4/15 (26.7%) 2/15 (13.3%) 0 0 0 0 0 0 Αριστερά 5/15 (33.3%) 0 0 0 0 0 0 0 28

Πίνακας 10. Συχνότητα παρουσίας των μικροοργανισμών στα κυτταρολογικά δείγματα από τις δύο ανατομικές περιοχές σε όλες τις ομάδες σκύλων Malassezia Κόκκοι Βάκιλοι Ομάδα Α ΕΑΠ Δεξιά 11/15 (73.3%) 11/15 (73.3%) 6/15 (20%) Αριστερά 12/15 (80%) 9/15 (60%) 9/15 (60%) Πτερύγιο αφτιού Δεξιά 9/15 (60%) 8/15 (53.3%) 4/15 (26.6%) Αριστερά 12/15 (80%) 9/15 (60%) 2/15 (13.3%) Ομάδα Β ΕΑΠ Δεξιά 4/5 (80%) 1/5 (20%) 1/5 (20%) Αριστερά 5/5 (100%) 1/5 (20%) 1/5 (20%) Πτερύγιο αφτιού Δεξιά 3/5 (60%) 1/5 (20%) 1/5 (20%) Αριστερά 4/5 (80%) 0 0 Ομάδα Γ ΕΑΠ Δεξιά 8/10 (80%) 3/10 (30%) 1/10 (10%) Αριστερά 9/10 (90%) 2/10 (20%) 1/10 (10%) Πτερύγιο αφτιού Δεξιά 7/10 (70%) 2/10 (20%) 1/10 (10%) Αριστερά 4/10 (40%) 3/10 (30%) 0 Ομάδα Δ ΕΑΠ Δεξιά 5/10 (50%) 0 0 Αριστερά 6/10 (60%) 0 0 Πτερύγιο αφτιού Δεξιά 3/10 (30%) 0 0 Αριστερά 1/10 (10%) 0 0 29

4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Αν και οι δερματικές αλλοιώσεις στο πτερύγιο του αφτιού και η αλλεργική έξω ωτίτιδα αποτελούν συχνό αίτιο προσκόμισης ενός ατοπικού σκύλου στην πράξη, η παρουσία και ο αριθμός των μικροοργανισμών ταυτόχρονα στο κανάλι του ΕΑΠ και το πτερύγιο του αφτιού σε ατοπικούς σκύλους με ωτίτιδα δεν έχει διερευνηθεί ακόμα. Κύριος στόχος αυτής της μελέτης ήταν η διερεύνηση της παρουσίας και του είδους του μικροοργανισμού καθώς και η σύγκριση του φορτίου των μικροοργανισμών αλλά και των δύο ανατομικών περιοχών. Στη μελέτη αυτή επιλέχθηκαν με προσοχή οι ατοπικοί σκύλοι των οποίων η διάγνωση της ΑΤΔ είναι βέβαιη αφού στηρίχθηκε στο συνδυασμό των στοιχείων του ιστορικού, της κλινικής και της δερματολογικής εξέτασης, τον αποκλεισμό των παρόμοιων κνησμωδών δερματοπαθειών, την διενέργεια τροφικής δοκιμής και την πλήρωση των κατά Favrot διαγνωστικών κριτηρίων. Η επιλογή των σκύλων της ομάδας Β που ήταν σκύλοι με έξω ή/και μέση ωτίτιδα που δεν παρουσίαζαν δερματικές αλλοιώσεις στην εσωτερική επιφάνεια των πτερυγίων των αφτιών δεν ήταν εύκολη, αφού συχνά η ενεργός ωτίτιδα συνοδεύεται στην πράξη τουλάχιστον από ερύθημα στο πτερύγιο του αφτιού. Γι αυτό άλλωστε και ο αριθμός των σκύλων ήταν μικρός. Η επιλογή των σημείων δειγματοληψίας δεν ήταν τυχαία, ώστε να είναι όσο το δυνατό αντιπροσωπευτικότερο το δείγμα προς εξέταση. Πιο συγκεκριμένα η δειγματοληψία από το κανάλι του ΕΑΠ πραγματοποιήθηκε από το όριο της κάθετης και οριζόντιας μοίρας, ενώ η συγκολλητική ταινία εφαρμόστηκε στο μέσο του πτερυγίου του αφτιού με 3 επαναλήψεις πιέζοντας με τον αντίχειρα σε συγκεκριμένη σταθερή περιοχή. Επιπλέον το ωτικό έκκριμα λήφθηκε με αποστειρωμένο στειλεό σε περίπτωση που θα ακολουθούσε μικροβιακή καλλιέργεια. Η επεξεργασία και η εκτίμηση των κυτταρολογικών δειγμάτων γινόταν άμεσα για να μην αλλοιωθεί ο χρωματισμός του 30

δείγματος και η καταμέτρηση έγινε σε όλες τις περιπτώσεις από δύο μελετητές, ώστε να εξασφαλιστεί η αξιοπιστία των αποτελεσμάτων. Για τον ίδιο λόγο καμία φαρμακευτική αγωγή δεν είχε προηγηθεί τουλάχιστον 1 μήνα πριν την εξέταση του σκύλου. Στο σχεδιασμό της μελέτης συμμετείχαν 3 ομάδες ατοπικών σκύλων με ή χωρίς ωτίτιδα και δερματικές αλλοιώσεις και μία ομάδα κλινικών υγιή σκύλων, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες συγκρίσεις. Στην παρούσα εργασία οι περισσότεροι (23/30, 76.7%) από τους αλλεργικούς σκύλους ανήκαν σε 12 καθαρόαιμες φυλές με συχνότερη παρουσία των φυλών French bulldog, West Highland White Terrier (WHWT), Γερμανικός Ποιμενικός, Boxer και Golden Retriever. Η επιλογή των σκύλων αυτών ήταν αναπόφευκτη αφού είναι γνωστό ότι παρουσιάζουν προδιάθεση στην εκδήλωση ΑΤΔ. Πιο συγκεκριμένα σε δύο μελέτες με μεγάλο αριθμό σκύλων αναφέρεται ότι οι φυλές Labrador Retriever, Golden Retriever, WHWT, Boxer, French bulldog, Vizla, Bull terrier και Rhodesian ridgeback 24,28 παρουσίαζαν στατιστικά μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης αλλεργικής δερματίτιδας από τις υπόλοιπες φυλές. Στην Ελλάδα οι φυλές που εμφανίζουν προδιάθεση είναι ο Γερμανικός Ποιμενικός, η Poodle, η Yorkshire terrier και η Cocker Spaniel 29. Ωστόσο περαιτέρω ανάλυση δεν κρίθηκε απαραίτητη επειδή ως γνωστό οι φυλές με προδιάθεση στην ΑΤΔ ποικίλουν από χώρα σε χώρα λόγω του ετερόκλητου φαινοτύπου και της προέλευσης των ζώων, ενώ ατοπική προδιάθεση είναι γνωστό ότι εμφανίζουν και οι σκύλοι ακαθόριστης φυλής 30,31. Σύμφωνα με άλλες μελέτες ο μέσος όρος ηλικίας εμφάνισης των συμπτωμάτων της ΑΤΔ κυμαίνεται από 1.66 μέχρι 2.5 έτη 8,26,29.Στη δική μας μελέτη ο μέσος όρος της ηλικίας των ζώων ήταν 6.5 έτη, αρκετά μεγαλύτερος από τις προηγούμενες. Πολλά από τα περιστατικά μας, όμως, προσκομίστηκαν σαν δεύτερης γνώμης μετά από επανειλημμένα επεισόδια δερματίτιδας και οι ιδιοκτήτες δεν μπορούσαν να 31

προσδιορίσουν πάντα τον χρόνο που εμφανίστηκαν τα συμπτώματα για πρώτη φορά. Σε δύο άλλες μελέτες, ενώ ο μέσος χρόνος εμφάνισης συμπτωμάτων αλλεργικής δερματίτιδας ήταν τα 2 έτη, η οριστική διάγνωση έγινε 2 με 3 έτη μετά 24,32. Σε μία τρίτη μελέτη από την Ελβετία αναφέρεται ότι οι φυλές Chinese Shar-Pei και French bulldog εμφανίζουν συμπτώματα αλλεργικής δερματίτιδας σε νεαρότερη ηλικία σε σχέση με άλλες φυλές 33. Δεν βρέθηκε κάποια προδιάθεση ως προς το φύλο, σύμφωνα και με την πλειοψηφία παρόμοιων εργασιών. Σε μία μελέτη από την Ελβετία αναφέρεται προδιάθεση για την εμφάνιση ΑΤΔ σε θηλυκά Boxer και αρσενικά Golden Retriever 17. Για τη διάγνωση της αλλεργικής δερματίτιδας στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν τα κριτήρια του Favrot 26. Τα κριτήρια αυτά δημιουργήθηκαν το 2010, οπότε κάποιες από τις παλαιότερες μελέτες χρησιμοποίησαν διαφορετικά κριτήρια 34,35, τα οποία όμως παρουσιάζουν κοινά σημεία με του Favrot. Η εμφάνιση των συμπτωμάτων για πρώτη φορά σε ηλικία κάτω των 3 ετών αναφέρεται στο 68% και στο 78% των αλλεργικών ζώων σε προηγούμενες μελέτες 26,28, ποσοστό παρόμοιο με αυτό (70%) των ζώων της εργασίας μας. Η ανταπόκριση του κνησμού στη κορτιζονοθεραπεία σε διάφορες εργασίες αναφέρεται στο 78%, 84% και 100% των περιστατικών 26, 28, 29. Τα αποτελέσματα μας συμφωνούν, καθώς 86.7% των σκύλων της μελέτης μας παρουσίασαν ύφεση του κνησμού με τη χορήγηση γλυκοκορτικοειδών. Η προσβολή των προσθίων άκρων είναι αρκετά συχνό εύρημα διαφόρων εργασιών με ποσοστά 62-79% 24,26,28,29,36. Και στη δική μας εργασία όλοι οι ατοπικοί σκύλοι παρουσίαζαν αλλοιώσεις στα πρόσθια άκρα. Ο κνησμός και οι αλλοιώσεις στα πτερύγια των αφτιών έχουν αναφερθεί στο 48%, στο 51.2% και στο 58% άλλων εργασιών 26,29,36. Στη δική μας μελέτη το ποσοστό ήταν 86.7%, αρκετά μεγαλύτερο από τα προηγούμενα. Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, όλοι οι σκύλοι 32