ΡΑ ΚΥΙΔΗΑ ΡΖΠ ΛΔΠΡΑΛΖΠ (ΑΟΘΑΓΗΑ). Ζ ΑΟΣΑΗΝΡΔΟΖ ΓΗΝΟΡΖ ΓΗΑ ΡΝ ΛΔΟΝ ΘΑΗ ΡΝ ΞΔΟΗΒΑΙΙΝΛ: ΚΗΑ ΓΔΥ-ΚΘΝΙΝΓΗΘΖ ΞΟΝΠΔΓΓΗΠΖ

ΡΑ ΚΥΙΔΗΑ ΡΖΠ ΛΔΠΡΑΛΖΠ (ΑΟΘΑΓΗΑ). Ζ ΑΟΣΑΗΝΡΔΟΖ ΓΗΝΟΡΖ ΓΗΑ ΡΝ ΛΔΟΝ ΘΑΗ ΡΝ ΞΔΟΗΒΑΙΙΝΛ: ΚΗΑ ΓΔΥ-ΚΘΝΙΝΓΗΘΖ ΞΟΝΠΔΓΓΗΠΖ Κανζμθάημξ Ζ. Dr. rer. nat., Νκ. Θαζεγεηήο Δζληθφ θαη Θαπνδηζηξηαθφ Ξαλεπηζηήκην Αζελψλ, Ρκήκα Γεσινγίαο θαη Γεσπεξηβάιινληνο, Ρνκέαο Γπλακηθήο, Ρεθηνληθήο θαη Δθαξκνζκέλεο Γεσινγίαο, mariolakos@geol.uoa.gr Ξεξίιεςε Πηδκ θεηάκδ ηδξ Κακηίκεζαξ, πμο απμηεθεί ιζα πυθβδ, ακαθένεηαζ υηζ ηαηά ηδκ πνμσζημνζηή επμπή ιζα απυ ηζξ βζμνηέξ πμο εηεθμφκημ ζημκ εονφηενμ πχνμ ηδξ Λεζηάκδξ ήζακ ηαζ ηα Κχθεζα. Ξνυηεζηαζ βζα ιζα πμθειζηή βζμνηή πμο βζκυηακ ζε ακάικδζδ ημο θυκμο ημο Νιδνζημφ ήνςα Αξεηζόνπ Θνξπλήηε, πμο ημκ ζηυηςζε μ ααζζθζάξ ηδξ Ρεβέαξ, Ιοημφνβμξ. Ξνυηεζηαζ βζα ιζα Ξακανηαδζηή βζμνηή, ζηδκ μπμία μ Ανδίεμμξ ηζιυηακ ιε ηδκ οπυζηαζδ ημο Ηππίμο Ξμζεζδχκα, ςξ εεμφ ηςκ κενχκ, ηςκ πδβχκ ηαζ πνμζηάηδ ηδξ αθάζηδζδξ, εκχ μ Ιοημφνβμξ ιε ηδκ οπυζηαζδ ημο Ιφηαζμο Γία, ςξ εεμφ ηδξ αηιυζθαζναξ, πμο ιε ηδ εενιυηδηα ηαηάζηνεθε ηδ αθάζηδζδ. Ρα Κχθεζα ζοκεπχξ πνέπεζ κα απμηεθμφκ, ηαηά πάζα πζεακυηδηα, ηδκ ανπαζυηενδ βζμνηή βζα ημ πενζαάθθμκ ηαζ ημ κενυ. THE MOLEIA OF NESTANI. THE MOST ANCIENT CEREMONY DEDICATED TO THE Abstract WATER AND THE ENVIRONMENT: A GEO-MYTHOLOGICAL APPROACH Mariolakos I. Dr. rer. nat., Emeritus Professor National and Kapodistrian University of Athens, Faculty of Geology and Geoenvironment, Department of Dynamic, Tectonic and Applied Geology, mariolakos@geol.uoa.gr It is referred that in the Mantineia basin, which constitutes a polje, during prehistoric times, among the many ceremonies that took place at the wider area of Nestani village, were the Moleia. This was a war ceremony in memory of the murder of the Homeric hero Areithoos Korynitis by the king of Tegea, Lykourgos. Moleia were celebrated throughout Arcadia. Areithoos was honoured in the hypostasis of Ippios Poseidon, as god of the sea and waters and protector of the flora, while Lykourgos in the hypostasis of Lykaios Zeus, god of the atmosphere that destroys the flora by heat. So, Moleia should probably be the most ancient ceremony dedicated to the environment and water. Ιέμεηο θιεηδηά: Κχθεζα, Ανηαδία, Λεζηάκδ, πνμσζημνζηέξ βζμνηέξ, πενζαάθθμκ, κενυ. Key words: Moleia, Arcadia, Nestani village, prehistoric ceremonies, environment, water. 1. Δηζαγσγή Πηδκ Ανηαδία δζαηνίκμκηαζ ηνία θοζζημβεςβναθζηά ζοζηήιαηα: (i) δ μνεζκή πενζμπή, πμο ηαηαθαιαάκεζ μθυηθδνμ ζπεδυκ ημ ηεκηνζηυ ηιήια ηδξ Ξεθμπμκκήζμο, (ii) ημ πεδζκυ ηιήια 630

Γεώηνπνη ηαζ (iii) μζ πανάηηζεξ πενζμπέξ πμο εηηείκμκηαζ ζημκ Ανβμθζηυ Θυθπμ. Ρμ πεδζκυ ηιήια απμηεθείηαζ απυ ηδκ Ιεηάκδ ηδξ Κεβαθυπμθδξ, ημ Ανηαδζηυ Ννμπέδζμ ηαζ ηζξ θεηάκεξ ηδξ Πηοιθαθίαξ ηαζ ημο Φεκεμφ. Ρμ Ανηαδζηυ Ννμπέδζμ, ηιήια ημο μπμίμο απμηεθεί ημ Ννμπέδζμ ηδξ Ρνίπμθδξ (Δζη. 1), δεκ ακηζζημζπεί ζε ιία εκζαία πεδζκή έηηαζδ, αθθά απμηεθείηαζ απυ επζιένμοξ θεηάκεξ, ιε ημζκυ παναηηδνζζηζηυ βκχνζζια υηζ δεκ πανμοζζάγμοκ επζθακεζαηή απμννμή. Αοηυ ζδιαίκεζ υηζ ζημ ζφκμθυ ημο απμηεθεί έκα θιεηζηό πδξνινγηθό ζύζηεκα, πμο υιςξ δεκ έπεζ ιεηαηναπεί ζε θίικδ ή ζε θίικεξ, πανά ιυκμκ πενζμδζηά, αθμφ ηα κενά πενζμνίγμκηαζ ζοκήεςξ ζηα ααεφηενα ζδιεία ηςκ θεηακχκ. Ρα επζθακεζαηά κενά, πμο ηαηαθήβμοκ ζημ μνμπέδζμ απυ ημοξ μνεζκμφξ υβημοξ, απμιαηνφκμκηαζ ζοκήεςξ ιέζα απυ ηζξ πμθθέξ ηαηααυενεξ. Ρμ Ανηαδζηυ Ννμπέδζμ επμιέκςξ απυ πδξνγεσινγηθή άπνςε, απμηεθεί έκα αλνηθηό ζύζηεκα. Ρμ Ανηαδζηυ Ννμπέδζμ είκαζ ιία ζφκεεηδ βεςθμβζημ-ηεηημκζηή δμιή ηαζ πανμοζζάγεζ ιζα αηυιδ πζμ ζφκεεηδ ιμνθμηεηημκζηή ελέθζλδ, πμο ζοκεπίγεηαζ ιέπνζ ηζξ ιένεξ ιαξ, αθμφ απμηεθεί ιζα ελεξγή ζεηζκνηεθηνληθή δνκή. Ρα ζδζαίηενα θοζζημ-βεςθμβζηά βκςνίζιαηα ημο Ννμπεδίμο είκαζ ηα αηυθμοεα: Ζ ιεβάθδ ελάπθςζδ ηςκ ακεναηζηχκ πεηνςιάηςκ (αζαεζημθίεςκ ηαζ δμθμιζηχκ) ηαζ δ έκημκδ ηανζηζημπμίδζδ, ήημζ δ έκημκδ δζάθοζδ ηςκ ακεναηζηχκ, πμο έπμοκ δδιζμονβήζεζ υθςκ ηςκ εζδχκ ημοξ ηανζηζημφξ (δζαθοζζβεκείξ) ζπδιαηζζιμφξ, υπςξ δμθίκεξ, ηαηααυενεξ, ζπήθαζα η.θπ. Ν ιεβάθμξ ανζειυξ ηαηααμενχκ ηαζ ζπδθαίςκ εηηείκεηαζ ηυζμ ζηα ακεναηζηά πενζεχνζα, υζμ ηαζ ζημκ ποειέκα ηςκ επζιένμοξ θεηακχκ, πμο ζοκήεςξ ηαθφπημκηαζ απυ ζπεηζηά ιζηνμφ πάπμοξ ηθαζηζηά ζγήιαηα. Δηθ. 1. Ρξηζδηάζηαηε απεηθφληζε ηνπ επξχηεξνπ ρψξνπ ηνπ νξνπεδίνπ ηεο Ρξίπνιεο, φπνπ θαίλεηαη ε ζέζε ησλ δηαθφξσλ θαηαβνζξηθψλ ζπζηεκάησλ. 631

Ζ Ανηαδία υιςξ δεκ είκαζ βκςζηή ζημ εονφηενμ ημζκυ, ηυζμ ζημ Δθθδκζηυ υζμ ηαζ ζημ παβηυζιζμ, βζα ηδ βεςθμβζημηεηημκζηή ηδξ δμιή, αθθά βζα ηδκ ζοιαμθή ηδξ ζηδκ πμθζηζζηζηή ελέθζλδ ηςκ Δθθήκςκ, αθμφ δ ανπαζυηενδ πνμσζημνία ηςκ ηαημίηςκ ηδξ πενζμπήξ αοηήξ, πμο ανβυηενα εα μκμιαζημφκ Ανηάδεξ, πάκεηαζ ζημ αάεμξ ηδξ πνμσζημνίαξ ημο ακενχπμο. Ζ Ανηαδία είκαζ μοζζαζηζηά ημ θίηκμ ηδξ Δθθδκζηήξ Κοεμθμβίαξ. Δδχ βεκκήεδηακ πμθθμί εεμί ηςκ ανπαίςκ Δθθήκςκ, ιεηαλφ ηςκ μπμίςκ μ Ξμζεζδχκ ζημ Αθήζζμ νμξ, μ Γίαξ ζημ Ιφηαζμ, μ Ξακ ζημ Καίκαθμ, μ Δνιήξ ζηδκ Θοθθήκδ ηαζ πζεακχξ ηαζ άθθμζ. Γεκ οπάνπμοκ ιεβάθμζ εεμί ή άθθεξ εευηδηεξ, ήνςεξ η.θπ. πμο κα ιδκ έπμοκ δναζηδνζμπμζδεεί ζημκ εονφηενμ πχνμ ηδξ πενζμπήξ αοηήξ ηδξ Ξεθμπμκκήζμο, υπςξ δ Οέα ηαζ μ Θνυκμξ ιαγί ιε ημκ Άηθακηα απυ ημοξ Ρζηάκεξ, αθθά ηαζ μζ Γίβακηεξ, επίζδξ δ Άνηειζξ ηαζ μ Απυθθςκ, δ Ήνα ηαζ δ Γήιδηνα, δ Αθνμδίηδ ηαζ μ Γζυκοζμξ, μ Αζηθδπζυξ ηαζ ηυζμζ άθθμζ. Δλάθθμο μζ ημπζημί ήνςεξ, ιε βεκάνπεξ ημκ Ξεθαζβυ, ημ Ιοηάμκα ηαζ ημκ Ανηάδα, είκαζ μζ ζδνοηέξ ηςκ δζαθυνςκ μζηζζιχκ, άθθμζ απυ ημοξ μπμίμοξ ελέθίπεδηακ ζε ζδιακηζηέξ πυθεζξ ηαηά ηδκ ιαηναίςκδ ζζημνία ηςκ ηαημίηςκ ηδξ πενζμπήξ ηαζ άθθμζ υπζ. Δίκαζ υιςξ αλζμζδιείςημ υηζ μκυιαηα ημπμεεζζχκ, πμηαιχκ, αμοκχκ, πυθεςκ ηαζ πςνζχκ έπμοκ ιείκεζ ηα ίδζα ιέπνζ ηζξ ιένεξ ιαξ, πανά ημ βεβμκυξ υηζ πμθθά απυ αοηά άθθαλακ εκδζάιεζα μκυιαηα, θυβς ηςκ ζζημνζημημζκςκζηχκ ζοβηονζχκ ηςκ ηεθεοηαίςκ 1200 εηχκ ηονίςξ, υηακ ζθααζηά, αθαακζηά ηαζ δοηζημεονςπασηά θφθα ηαηάηηδζακ ηδκ πενζμπή βζα θζβυηενμ ή πενζζζυηενμ πνμκζηυ δζάζηδια, πςνίξ υιςξ κα ηαηαθένμοκ κα ελαθακίζμοκ ημ ημπζηυ ζημζπείμ. Έηζζ, εάκ θάαεζ οπυρδ ηάπμζμξ ηαζ ημοξ ημπζημφξ ήνςεξ, δεκ είκαζ οπεναμθή κα εζπςεεί υηζ, είκαζ πμθφ πζεακυκ, κα ιδκ οπάνπεζ άθθδ πενζμπή ζημκ πθακήηδ πμο κα έπμοκ βεκκδεεί ή δναζηδνζμπμζδεεί ηυζμζ εεμί ηαζ ήνςεξ. Δλαζηίαξ αοηήξ ηδξ ιαηναίςκδξ πνμσζημνζηήξ ηαζ ζζημνζηήξ δζαδνμιήξ, πμθθέξ είκαζ μζ εμνηέξ πμο ακαθένμκηαζ υηζ βίκμκηακ εδχ, εκχ μνζζιέκεξ έπμοκ ιείκεζ ιέπνζ ηζξ ιένεξ ιαξ, ιε πνζζηζακζηυ πενζεπυιεκμ υιςξ, ιεηά ηδκ απαβυνεοζδ ηάεε εηδήθςζδξ αθζενςιέκδξ ζημοξ πακάνπαζμοξ εεμφξ ηςκ ανπαίςκ Δθθήκςκ. Κία απυ αοηέξ ηζξ πακάνπαζεξ εμνηέξ, πμο έπεζ ζπεδυκ λεπαζηεί, είκαζ ηα Κχθεζα. 2. Κώιεηα Ρα Κώιεηα θέβεηαζ υηζ ήηακ ιζα πμθειζηή εμνηή πμο βίκμκηακ ζε ακάικδζδ ημο θυκμο ημο μιδνζημφ ήνςα Αξεηζόνπ Θνξπλήηε (ή Ανήεμοξ), πμο ημκ ζηυηςζε μ ααζζθζάξ ηδξ Ρεβέαξ Ιοημφνβμξ, πμο ήηακ βζμξ ημο Αιένπ. Πηα Κχθεζα, πμο ήηακ ιζα Ξακανηαδζηή βζμνηή, ηζιμφκηακ ηαζ μζ δφμ ήνςεξ, δδθαδή ηυζμ μ Ανδίεμμξ υζμ ηαζ μ Ιπθνύξγνο. Ν Αξείζννο ηζιυηακ ιε ηδκ οπυζηαζδ ημο Ηππίνπ Ξνζεηδώλνο, εκχ μ Ιπθνύξγνο ιε ηδκ οπυζηαζδ ημο Ιπθαίνπ Γηόο. Ν Κακηίκεζμξ Ίππηνο Ξνζεηδώλ, ιε ηδκ ζδζυηδηά ημο ςξ μ εευξ ηςκ κενχκ, ηςκ πδβχκ ηαζ πνμζηάηδξ ηδξ αθάζηδζδξ, θζθμκζηεί ιε ημκ Ιύθαην Γία, πμο ιε ηδκ εενιυηδηα ηαηαζηνέθεζ ηδκ αθάζηδζδ, αθμφ αοηυξ ήηακ μ οπεφεοκμξ βζα υ,ηζ ζοκέααζκε ζηδκ αηιυζθαζνα. Ν ιφεμξ θέβεηαζ υηζ ζοιαμθίγεζ ηδκ ιάπδ ακάιεζα ζηδκ λδναζία ηαζ ηδκ οβναζία, πμο ζοιαυθζγε ημκ αβχκα πμο έηακε μ ηάημζημξ ημο μνμπεδίμο κα ηαθθζενβήζεζ ηδκ άβμκδ, θυβς λδναζίαξ, βδ ημο. Αλζμζδιείςημ είκαζ υηζ μ Αξείζννο ν Θνξπλήηεο πνμήνπεημ απυ ηδκ Άξλε ηεο Βνησηίαο, πμο, ζφιθςκα ιε μνζζιέκμοξ, ζοιπίπηεζ ιε ημκ Για, ηδκ Κοηδκασηή αηνυπμθδ ηδξ Θςπαΐδαξ, πμο ανίζηεηαζ ημκηά ζημ ζδιενζκυ πςνζυ Θάζηξν ηδξ Θςπασδαξ, ημκηά ζημ μπμίμ, ηαηά ηδ Κοηδκασηή επμπή, ανζζηυηακ μ μζηζζιυξ Θώπαη. Πηδκ Ανηαδία, υπςξ είκαζ βκςζηυ, έπμοκ βεκκδεεί ηαζ μζ δομ αοημί ιεβάθμζ εεμί ημο ανπαζμεθθδκζημφ πακεέμο, μ Γίαο ζηδκ ημνοθή ημο υνμοξ Ιφηαζμο ηαζ μ Ξνζεηδώλ ζηζξ πθαβζέξ εκυξ θυθμο, ημο Αιήζηνπ, ημκηά ζημκ ζδιενζκυ Θάκπν ηεο Κειηάο, πμο απμηεθεί 632

Γεώηνπνη ηιήια ηδξ Καληίλεηαο. Αλζμπνυζεηημ είκαζ υηζ ημ ηεξό ηνπ Ίππηνπ Ξνζεηδώλα (Δζη. 2) έπεζ πηζζηεί ζηδκ πενζμπή ημο Θάιπμο, ζε ιζα εέζδ υιςξ πμο δεκ πνέπεζ κα ηαηαηθογυηακ απυ κενά ηαηά ημ πνμσζημνζηυ πανεθευκ, υπςξ ζοκέααζκε ιε ημ Ανβυ Ξεδίμ ή ιε ημ ηιήια ημο Ννμπεδίμο ηδξ Ρνίπμθδξ, υπμο έπεζ πηζζηεί δ Ανπαία Κακηίκεζα, ημ μπμίμ ηαηά ηαζνμφξ ιεηαηνεπυηακ ζε θίικδ. Ν Ξμζεζδχκ ηαζ μ Γίαξ, αθθά ηαζ μζ άθθμζ εεμί, υπςξ είκαζ βκςζηυ δεκ είπακ απυ ηδκ ανπή ηδκ ίδζα ζζπφ πμο απέηηδζακ ανβυηενα. Νζ δφμ αοημί ιεβάθμζ εεμί ηονζάνπδζακ μοζζαζηζηά ιεηά ηδκ Ρζηακμιαπία ηαζ ηδκ Γζβακημιαπία, ιεηά δδθ. ηζξ ιάπεξ εηείκεξ πμο ελαθάκζζακ ηζξ δομ ιεβάθεξ αοηέξ βεκζέξ εεμηήηςκ ηαζ πμο πνέπεζ κα μθμηθδνχεδηακ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ Κοηδκασηήξ Δπμπήξ ηαζ πνζκ απυ ημκ Ρνςζηυ Ξυθειμ. Δηθ. 2. Ρν Ηεξφ ηνπ Ίππηνπ Ξνζεηδψλα ζηε Κειηά. Δηθ. 3. Ζ Λεζηάλε θαη δηάθνξεο γλσζηέο ηνπνζεζίεο πνπ βξίζθνληαη ζηηο αλαηνιηθέο πιαγηέο ηνπ Αιεζίνπ (Κπαξκπέξη), φπσο θαίλνληαη απφ ηελ πεγή «Κνπξηέο». Ζ εμνηή ηςκ Κςθείςκ, βζκυηακ ζημκ ηυπμ πμο θέβεηαζ υηζ μ Ιοημφνβμξ θυκεοζε ημκ Κζκφα Ανδίεμμ Θμνοκήηδ, ηαζ πμο μκμιάγεημ Κσιύρην ή Φνίδσλ, δ αηνζαήξ εέζδ ημο 633

μπμίμο δεκ είκαζ ζήιενα βκςζηή, αθθά ανίζηεηαζ ζε ηάπμζμ ζδιείμ ηδξ εονφηενδξ πενζμπήξ ηδξ Λεζηάκδξ (Δζη. 4). Ζ Λεζηάλε έπεζ πηζζηεί ζηζξ δοηζηέξ πανοθέξ ημο Ανηειζζίμο ηαζ ζοβηεηνζιέκα ζηζξ κυηζεξ θμθχδεζξ πανοθέξ ηδξ θεηάκδξ, πμο είκαζ βκςζηή ςξ Αξγό Ξεδίνλ ηαζ απμηεθεί ιζα απυ ηζξ επί ιένμοξ ακελάνηδηεξ θεηάκεξ ημο Ανηαδζημφ μνμπεδίμο. Άθθμζ πάθζ δέπμκηαζ υηζ ηα Κχθεζα ηα βζυνηαγακ ζηδ εέζδ ηδξ Λεζηάκδξ, πμο ζήιενα είκαζ βκςζηή ςξ Ξαλεγπξίζηξα (αθ. Δζη. 3). (α) (α) Δηθ. 4. Ζ πηζαλή ζέζε ηνπ Κσιπρίνπ (Φνίδσλ) ζε ράξηε (α) θαη (β) θσηνγξαθία. 3. Κώιεηα θαη θιηκαηηθέο κεηαβνιέο Ξμθθμί εα ακανςηδεμφκ ηζ είδμοξ βζμνηή είκαζ ηα Κώιεηα. Θαηά ηδ βκχιδ ιμο, βζα κα βίκεζ ηαηακμδηυξ μ ζοιαμθζζιυξ ηςκ Κςθείςκ εα πνέπεζ κα ζοκδεεεί ιε ημ γεσπεξηβάιινλ ηδξ εονφηενδξ πενζμπήξ ηαζ ζδζαίηενα ιε ημ θιίκα πμο επζηναημφζε ηδκ επμπή αοηή. Θονίςξ πνέπεζ κα θδθεμφκ οπυρδ δ ιέζδ εενιμηναζία ηδξ αηιυζθαζναξ ηαζ μζ ανμπμπηχζεζξ ηαζ θοζζηά μζ ηθζιαηζηέξ ιεηααμθέξ πμο δεπυιαζηε ζήιενα υηζ επζηναημφζακ ηαηά ηδκ πνμσζημνζηή ιοεμθμβζηή αοηή επμπή. Αοηυ είκαζ πμθφ ζδιακηζηυ βζαηί, ηυζμ δ Κακηίκεζα υζμ ηαζ ημ Ανβυ Ξεδίμ, ηαεχξ ηαζ υθεξ 634

Γεώηνπνη μζ άθθεξ πεδζάδεξ υπςξ δ Ράηα, δ Θακδφθα, δ Πηοιθαθία ηαζ μζ άθθεξ, αοηή ηδκ πμθφ παθζά επμπή, υπςξ παναηδνείηαζ ηαζ ζήιενα, πθδιιφνζγακ ζοπκά. Αοηυ ζοιααίκεζ επεζδή, υπςξ ακαθένεδηε ήδδ, υθεξ αοηέξ μζ θεηάκεξ είκαζ οδνμθμβζηά ηθεζζηά θοζζημβεςβναθζηά ζοζηήιαηα, αθμφ δεκ έπμοκ επζθακεζαηή απμννμή, εκχ είκαζ ακμζηηά οδνμβεςθμβζηά. Αοηυ ζδιαίκεζ υηζ δ απμιάηνοκζδ ηςκ επζθακεζαηχκ οδάηςκ είκαζ δοκαηή ιυκμκ ιέζα απυ ηα οπυβεζα ζφκεεηα ηανζηζηά ζοζηήιαηα, πμο επζημζκςκμφκ ιε ηδκ επζθάκεζα ιέζα απυ ηαηααυενεξ, πμο είκαζ ηυζεξ πμθθέξ ζ μθυηθδνδ ηδκ Ανηαδία. Ξμθθέξ θμνέξ υιςξ μζ ηαηααυενεξ θνάζζμκηακ, ιε ζοκέπεζα μθυηθδνεξ πενζμπέξ κα ηαηαηθφγμκηαζ βζα ιεβάθα ή ιζηνά πνμκζηά δζαζηήιαηα. Ξανά ηαφηα υιςξ επεζδή ζηδκ πενζμπή ημ ηθίια είκαζ δπεζνςηζηυ, ημ εένμξ είκαζ ζπεηζηά εενιυηενμ ζοβηνζκυιεκμ ιε εηείκμ άθθςκ πενζμπχκ. Ρα ηαθμηαίνζα θμζπυκ μζ υπμζεξ ηαθθζένβεζεξ πνεζάγμκηακ κενυ, υπςξ ζοιααίκεζ ηαζ ζήιενα. Έηζζ, απυ ηδκ ιζα ιενζά μζ πθδιιφνεξ δδιζμονβμφζακ πνμαθήιαηα ημκ πεζιχκα ηαζ απυ ηδκ άθθδ δ λδναζία, δδιζμονβμφζε πνμαθήιαηα ημοξ εενζκμφξ ιήκεξ. Ζ ακηίεεζδ αοηή θαίκεηαζ υηζ ζοιαμθζγυηακ ζηδκ θοζζημβεςθμβζηή δζάζηαζδ ημο Ξμζεζδχκα, πμο ςξ εευξ ηςκ οδάηςκ ηαζ ημο εζςηενζημφ ηδξ Γδξ νφειζγε ηδκ απμζηνάββζζδ ηαζ ημο Γία, πμο ήηακ μ ηονίανπμξ ηδξ αηιυζθαζναξ, δδθαδή ηςκ ανμπμπηχζεςκ, αθθά ηαζ ηδξ δθζμθάκεζαξ ηαζ ηαηά ζοκέπεζα ηαζ ηςκ ορδθχκ εενιμηναζζχκ πμο πνμηαθμφζακ ηδκ λδναζία. Νζ λδναζίεξ επμιέκςξ «πνεχκμκηακ» ζημκ Γία. Δίκαζ βκςζηυ ελάθθμο υηζ ζε δζάθμνα ζδιεία ημο εονφηενμο βεςβναθζημφ πχνμο ηδξ Ακαημθζηήξ Δθθάδαξ οπήνπακ Ηενά αθζενςιέκα ζημκ Όκβξην Γία, υπςξ βζα πανάδεζβια ζηζξ ακαημθζηέξ πθαβζέξ ημο ιδηημφ, πάκς απυ ημ Θμνςπί. Πηδκ Αηηζηή ιάθζζηα οπήνπε ηαζ εζδζηή πνμζεοπή, ιε ηδκ μπμία παναηαθμφζακ ζηζξ δεήζεζξ ημοξ ημκ Γία κα ανέλεζ: «Όζμκ. Όζμκ ς θίθε Εεο ηαηά ηδξ ανμφνδξ ηςκ Αεδκαίςκ ηαζ ηςκ πεδίςκ» Θα πνέπεζ επίζδξ κα ζδιεζςεεί υηζ ημ υνμξ Καίκαθμκ μνζμεεηεί ζηδκ Ανηαδία ημ ηθζιαηζηυ ηαεεζηχξ ζηδκ ηεκηνζηή Ξεθμπυκκδζμ, υπςξ δ μνμζεζνά ηδξ Ξίκδμο ζηδκ οπυθμζπδ Δθθάδα. Έηζζ μζ πενζμπέξ ακαημθζηά ημο Καζκάθμο έπμοκ θίβεξ ανμπμπηχζεζξ, εκχ ζηζξ πενζμπέξ δοηζηά ηδξ ημνοθμβναιιήξ ημο μζ ανμπμπηχζεζξ είκαζ πμθφ ιεβαθφηενεξ. Ξένακ υιςξ ηδξ οδνμθμβζηήξ ζοιπενζθμνάξ ηςκ ηθεζζηχκ οδνμθμβζηχκ ζοζηδιάηςκ, θυβς ηδξ πενζμδζηήξ ιεηααμθήξ ημο ηθίιαημξ, παναηδνμφκηαζ ιαηνμπνυκζεξ πενίμδμζ παναηεηαιέκδξ λδναζίαξ. Γζα κα ιπμνέζμοιε θμζπυκ κα ακηζθδθεμφιε ηδ ζδιαζία ηςκ Κςθείςκ εα πνέπεζ κα ακαηνέλμοιε ζημοξ πζεακμφξ θυβμοξ πμο μδήβδζακ ημκ Ιοημφνβμ κα ζημηχζεζ ημκ Ανζήεμμ. Νζ θυβμζ αοημί θμζπυκ πνέπεζ κα είκαζ δφμ. Ν πνχημξ είκαζ μ ηνυπμξ ιε ημκ μπμίμ έπεζ ιεηααθδεεί ημ ηθίια ηαηά ηδκ πνμσζημνζηή ή/ηαζ ηδκ ιοεμθμβζηή πενίμδμ. Ν δεφηενμξ είκαζ ημ θνάβια, πμο είπακ ηαηαζηεοάζεζ μζ Κζκφεξ ζηδκ πενζμπή ηδξ Πημπήξ. 4. Ρν Θιίκα θαη νη Ξαιαηνθιηκαηηθέο Κεηαβνιέο Ρμ ηθίια είκαζ μ ηαεμνζζηζηυηενμξ πανάβμκηαξ βζα ηδκ ακάπηολδ ημο πμθζηζζιμφ εκυξ θαμφ, ζδζαίηενα ηαηά ηδκ πνμσζημνζηή επμπή, αθμφ βζα κα ιπμνέζεζ μ άκενςπμξ κα ακαπηφλεζ δδιζμονβζηή δναζηδνζυηδηα, μζημκμιζηή ανπζηά ηαζ πμθζηζζηζηή ζηδ ζοκέπεζα, πνέπεζ ημ ηθίια κα είκαζ εοκμσηυ. ζμ πζμ εοκμσηυ είκαζ ημ ηθίια, ηυζμ μζ δοκαηυηδηεξ κα ακαπηφλεζ πμθζηζζιυ είκαζ ιεβαθφηενεξ. Δπζπνμζεέηςξ βζα ηδκ θεζροδνία, αθθά ηαζ βζα κα ηαηαηθοζηεί ιζα πενζμπή απυ κενά, μ νυθμξ ημο ηθίιαημξ ηαζ ηςκ ηθζιαηζηχκ αθθαβχκ είκαζ ηαεμνζζηζηυξ. Ρμ ηθίια υιςξ δεκ παναιέκεζ ζηαεενυ, αθθά υπςξ είκαζ βκςζηυ ιεηααάθθεηαζ πενζμδζηά ηαζ ιάθζζηα έπμοκ δζαπζζηςεεί ιεβαθφηενδξ ηαζ ιζηνυηενδξ δζάνηεζαξ πενίμδμζ. Ρα ηφνζα αίηζα αοηχκ ηςκ ιεηααμθχκ είκαζ αζηνμκμιζηά (εεςνία Milankowitch). Πηδκ πενίπηςζδ ηςκ Κςθείςκ εκδζαθένμκ πανμοζζάγμοκ μζ ηθζιαηζηέξ ιεηααμθέξ πμο 635

έπμοκ ελεθζπεεί κεηά ην θιηκαηηθό Optimum ηνπ Νινθαίλνπ πμο, υπςξ είκαζ βκςζηυ, έπεζ παναηδνδεεί ιεηαλφ ημο 6000 ηαζ 4000 πνυκζα πνζκ (4000 έςξ 2000 π.x.) Πφιθςκα θμζπυκ ιε ημκ Matthes ιεηά ηδκ πενίμδμ ημο ηθζιαηζημφ Optimum, πμο παναηηδνίγεηαζ απυ ορδθυηενεξ εενιμηναζίεξ ηαζ ανμπμπηχζεζξ, δ ιέζδ παβηυζιζα εενιμηναζία εθαηηχκεηαζ ηαζ παναηηδνίγεηαζ ςξ Κηθξή Ξαγεηώγεο Ξεξίνδνο (ΚΞΞ). Πφιθςκα ιε μνζζιέκμοξ δ ΚΞΞ είκαζ ζοκεπήξ εκχ μ Shore (1965) δέπεηαζ υηζ είκαζ αζοκεπήξ ηαζ ιάθζζηα δζαηνίκεζ 4 ηνίζζιεξ ροπνέξ πενζυδμοξ ιεηά ημ 2000 π.x., δδθαδή ιεηά ημ ηέθμξ ηδξ πενζυδμο ημο ηθζιαηζημφ Optimum ηαζ ζοβηεηνζιέκα 1δ ΚΞΞ (ιέβζζημ βφνς ζημ 1625 π.σ.) Ίλαρνο 2δ ΚΞΞ (ιέβζζημ βφνς ζημ 1200 π.σ.) Γαλαόο 3δ ΚΞΞ (ιέβζζημ βφνς ζημ 850 π.σ.) Αηαθόο 4δ ΚΞΞ (ιέβζζημ βφνς ζημ 350 π.σ.) Μεξαζία Αγνξάο θιπ. 5. Ξηζαλά αίηηα ηεο αληηπαξάζεζεο Ρα Κώιεηα υπςξ ακαθένεδηε είκαζ ιζα πμθφ παθζά βζμνηή πμο λεηίκδζε ηδκ Κοηδκασηή πενίμδμ ηαηά πάζα πζεακυηδηα ςξ βζμνηή ηδξ Ξξντζηνξηθήο Λεζηάλεο, πμο θαίκεηαζ υηζ έπαζε ζε δφκαιδ ιεηά ηδκ ηαηαζηεοή ημο θνάβιαημξ ζηδκ πενζμπή ακαημθζηά ηδξ Πημπήξ απυ ημοξ Κζκφεξ (Δζη. 5), μπυηε άνπζζε δ ακάπηολδ ηδξ ηαε αοηυ Καληίλεηαο ηονίςξ, επεζδή ιεηά ηδκ ηαηαζηεοή ημο θνάβιαημξ ηαζ ηδκ ηεπκδηή θίικδ, ζηδκ μπμία ζοβηναημφκηακ ηα κενά, πνμθακχξ πθεμκεηημφζε, ζε ζφβηνζζδ ιε ημ Ανβυ Ξεδίμ ηδξ Λεζηάκδξ, ηυζμ απυ άπμρδ ηαθθζενβήζζιδξ βδξ, υζμ ηαζ απυ άπμρδ δοκαηυηδηαξ άνδεοζδξ απυ ηα κενά ηδξ ηεπκδηήξ θίικδξ, ηάηζ πμο δεκ ιπμνμφζε κα βίκεζ ζηδκ πεδζάδα ηδξ Λεζηάκδξ δδθ. ημ Ανβυ Ξεδίμ επεζδή δ ιμνθμθμβία ηδξ επζθάκεζαξ ημο εδάθμοξ δεκ πνμζθένεηαζ μφηε βζα ηδκ ηαηαζηεοή εκυξ θνάβιαημξ ηαζ ηαιζεοηήνα κενμφ, πμο εα πνμζηάηεοε ηδκ πεδζάδα απυ ηζξ πθδιιφνεξ ηαζ, ζοβπνυκςξ, εα επέηνεπε ηδκ μζηζζηζηή ακάπηολδ ηδξ Λεζηάκδξ πνμξ ημκ ηάιπμ πμο εα ήηακ πνμζηαηεοιέκμξ απυ ηα πθδιιονζηά κενά. Δηθ. 5. Πρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ θξάγκαηνο πνπ θαηαζθεχαζαλ νη Κηλχεο αλαηνιηθά ηεο Πθνπήο, βαζηζκέλν ζηνλ ράξηε ηνπ J. Knauss (1991) 636

Γεώηνπνη Γζαηί υιςξ ημ ιέκμξ ημο Ιοημφνβμο, δδθαδή εκυξ Ανηάδα, εκακηίμκ εκυξ Κζκφα, ημο Ανδζευμο; Θαζ επζπθέμκ βζαηί ανέεδηε ζηδκ Κακηίκεζα μ Κζκφαξ Ανζήεμμξ ηαζ βζαηί κα ήθεε ζε ακηζδζηία άναβε μ Ρεβεάηδξ Ιοημφνβμξ ιε ημκ Ανζήεμμ ηαζ υπζ ιε έκακ Κακηζκέα, ή αηυια ιε έκακ Λεζηακζχηδ, αθμφ απ υζα είκαζ βκςζηά μ θυκμξ έβζκε ζημκ εονφηενμ πχνμ ηδξ Λεζηάκδξ; Κήπςξ εεχνδζε ημκ Ανζήεμμ οπεφεοκμ ηδξ λδναζίαξ; Νζ απακηήζεζξ δεκ ακαθένμκηαζ αεααίςξ απυ ηακέκακ ανπαίμ ζοββναθέα. Ξζζηεφς υιςξ υηζ πνέπεζ κα ζοκδέεηαζ ιε ημ θοζζηυβεςβναθζηυ ηαεεζηχξ πμο επζηναημφζε ηαηά ηδκ Κοηδκασηή επμπή ζηδκ εονφηενδ πενζμπή ηδξ Κακηίκεζαξ ηαζ ιε ηζξ μζημκμιμηεπκζηέξ δναζηδνζυηδηεξ ηςκ Κζκοχκ. Ζ πενίμδμξ πμο έγδζε μ Ρεβεάηδξ Ιοημφνβμξ είκαζ πζεακυηαηα πνζκ απυ ημκ Ρνςζηυ Ξυθειμ. Φαίκεηαζ θμζπυκ υηζ μ θυκμξ ημο Ανζδευμο πνέπεζ κα έβζκε ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ 2δξ Κζηνήξ Ξαβεηχδμοξ Ξενζυδμο, ημ ιέβζζημ ηδξ μπμίαξ ζφιθςκα ιε ημκ Shore είκαζ βφνς ζημ 1200 π.π. Ρδκ ίδζα πενίμδμ θμζπυκ πνέπεζ κα επζηναημφζε λδναζία ζηδκ εονφηενδ πενζμπή βζαηί είκαζ βκςζηυ υηζ δ εθάηηςζδ ηδξ εενιμηναζίαξ ζοκδέεηαζ, ζοκήεςξ, ιε εθάηηςζδ ηςκ ανμπμπηχζεςκ. Ρδκ επμπή αοηή δ Κακηίκεζα ηαζ δ Ρεβέα πνέπεζ κα ήζακ ζφιιαπμζ. Πδιεζςηέμκ υηζ ανβυηενα δ Ρεβέα ζοιιάπδζε ιε ημοξ Ιαηεδαζιυκζμοξ, εκχ δ Κακηίκεζα ιε ημοξ Ανβείμοξ ηαζ Αεδκαίμοξ. Δπμιέκςξ μ θυκμξ ημο Ανζήεμμο δεκ πνέπεζ κα ζοκδέεηαζ ιε πμθζηζηέξ δζαθμνέξ. Αοηά μδδβμφκ ζημ ζοιπέναζια υηζ ηα Κχθεζα ζοκδέμκηαζ ιε ηζξ εββεζμαεθηζςηζηέξ δναζηδνζυηδηεξ ηςκ Κζκοχκ ζηδκ Ανηαδία. πςξ έπμοκ απμδείλεζ μζ θεπημιενείξ ιεθέηεξ ημο Jogst Knauss, μζ Κζκφεξ έπμοκ ηαηαζηεοάζεζ πμθθά ηαζ ιεβάθα βεςηεπκζηά ηαζ οδναοθζηά ένβα ζε δζάθμνεξ πενζμπέξ ημο Δθθαδζημφ πχνμο, υπςξ ζηδ Θεζζαθία, ζηδ Βμζςηία, ζηδκ Ανβμθίδα, ζηδκ Ανηαδία ηαζ αθθμφ. Πηδκ Ανηαδία ζοβηεηνζιέκα έπμοκ ηαηαζηεοάζεζ παιδθά θνάβιαηα ζηδκ θεηάκδ ηδξ Ράηαξ, ζηδκ Κακηίκεζα αθθά ηαζ ζηδκ θεηάκδ ηςκ Θαθοχκ. Ρα βεςηεπκζηά αοηά ένβα πνδζίιεοακ ηυζμ βζα ηδκ ακηζπθδιιονζηή πνμζηαζία, υζμ ηαζ βζα ηδκ ζοβηέκηνςζδ κενμφ. Πηδκ Κακηίκεζα εζδζηυηενα μζ Κζκφεξ είπακ ηαηαζηεοάζεζ έκα θνάβια ζηδκ πενζμπή ακαημθζηά ηδξ Πημπήξ, υπμο ζφιθςκα ιε ημκ Jogst Knauss ζηδκ ηεπκδηή θίικδ πμο είπε δδιζμονβδεεί ακάκηζ ιπμνμφζακ κα ζοβηεκηνςεμφκ βφνς ζηα 15 εηαημιιφνζα ηοαζηά ιέηνα κενυ. Κε ημ ένβμ αοηυ ζηαιάηδζε δ ηαηάηθοζδ ημο Κακηζκεζαημφ Ξεδίμο ηαζ έηζζ ηαηέζηεζ δοκαηυ κα πηζζηεί δ πυθδ ηδξ Κακηίκεζαξ. Δπζπνμζεέηςξ πνέπεζ κα ελαζθαθίζηδηακ ηαζ πμζυηδηεξ φδαημξ βζα άνδεοζδ ηςκ ηαθθζενβεζχκ ηαηά ημοξ εενζκμφξ ιήκεξ, υηακ μζ εενιμηναζίεξ είκαζ ορδθέξ. Φαίκεηαζ θμζπυκ υηζ βζα ηάπμζμοξ θίβμοξ, ηεπκζημφξ πζεακυηαηα, ηα κενά ηδξ ηεπκδηήξ θίικδξ δεκ ελαζθάθζζακ ζε ηάπμζα ιαηνμπνυκζα πενίμδμ λδναζίαξ ηδκ επάνηεζα ζε κενυ. Ίζςξ θμζπυκ μ Ανζήεμμξ, μ μπμίμξ ζφιθςκα ιε μνζζιέκμοξ ήηακ ααζζθζάξ ζηδκ Ανηαδία, εκχ ηαη άθθμοξ υπζ, αθμφ ηαηαβυηακ απυ ηδκ Άνκα ηδξ Θςπαΐδαξ, εεςνήεδηε ςξ ηεπκζηά οπεφεοκμξ βζα εθθεζιιαηζηή οδνμδυηδζδ, ελαζηίαξ ηδξ ηαηήξ θεζημονβίαξ ημο θνάβιαημξ. Ζ θεζροδνία ζοκεπχξ πνέπεζ πζεακχξ κα έβζκε δ αζηία βζα ηδκ δζαιάπδ ιεηαλφ Ανζδευμο ηαζ Ιοημφνβμο, πμο ηαηέθδλε ζημκ θυκμ ημο πνχημο. Ζ άπμρδ αοηή θαίκεηαζ Δηθ. 6. Ζ θαηαβφζξα ηνπ Θαλαηά. ςξ δ πζμ πζεακή, επεζδή ζηδκ θεηάκδ ηαηάηθοζδξ ημο θνάβιαημξ οπάνπμοκ μνζζιέκεξ ηαηααυενεξ ιεηαλφ ηςκ μπμίςκ ηαζ δ βκςζηή θαηαβόζξα ηνπ Θαλαηά (Δζη. 6), πμο ανίζηεηαζ δοηζηά απυ ημ εηηθδζάηζ ημο Αβίμο Λζημθάμο. Δίκαζ δ ηαηααυενα ζηδκ μπμία ιέπνζ πνυηζκμξ ηαηέθδβακ ηα οβνά απυαθδηα ηδξ Ρνίπμθδξ. 637

Ν Ανζήεμμξ θμζπυκ θαίκεηαζ υηζ εηπνμζςπμφζε ημοξ «ηαηαζηεοαζηέξ» Κζκφεξ ηαζ ήηακ οπεφεοκμξ βζα ηδκ ζοκηήνδζδ ηαζ ηαθή θεζημονβία ημο θνάβιαημξ. Θαζ εα ακανςηδεεί ηάπμζμξ πςξ είκαζ δοκαηυκ κα θεζημονβήζεζ έκα θνάβια υηακ ζηδκ θεηάκδ ηαηάηθοζδξ οπάνπεζ ιία ή πενζζζυηενεξ ηαηααυενεξ. Ζ απάκηδζδ είκαζ απθή. Νζ ηαηααυενεξ αοηέξ δεκ θεάκμοκ υθεξ ζηδκ επζθάκεζα, αθθά είκαζ ηαθοιιέκεξ ιε πνμζπχζεζξ, πμθθέξ θμνέξ ανηεημφ πάπμοξ. Δπζπθέμκ μζ Κζκφεξ είπακ ιεβάθδ ειπεζνία ζηεβακμπμίδζδξ ημο ποειέκα ηςκ θεηακχκ ηαηάηθοζδξ, εκχ ηαζ ημ φρμξ ηςκ οδάηςκ ζηδκ ηεπκδηή θίικδ δεκ ήηακ ιεβάθμ, επεζδή ηα θνάβιαηα ήζακ πμθφ παιδθά. Ν Jogst Knauss οπμθμβίγεζ ηα φρδ ηςκ ακαπςιάηςκ ζηα 2 έςξ 3 ιέηνα ημ ιέβζζημ. Νζ πζέζεζξ θμζπυκ πμο εα αζημφζακ ζημ ανβζθζηυ βέιζζια ηςκ ηαηααμενχκ ήηακ πμθφ ιζηνυ. Θα ιπμνμφζακ αεααίςξ κα έπμοκ εθανιυζεζ ηαζ άθθεξ ηεπκζηέξ απμιυκςζδξ ηςκ οδάηςκ ηδξ θίικδξ απυ ηζξ ηαηααυενεξ. Φαίκεηαζ πάκηςξ υηζ ζοκέαεζ ηάπμζα αζημπία πμο πνέπεζ κα ζοκδέεηαζ ιε ηδκ ζοκηήνδζδ ημο θνάβιαημξ ηαζ ηδξ θίικδξ ηαζ υπζ ιε ηάπμζμ θοζζηυ θαζκυιεκμ. Ποιπεναζιαηζηά θμζπυκ εα ιπμνμφζε κα πεζ ηάπμζμξ υηζ ηα Κχθεζα είκαζ δ ανπαζυηενδ βκςζηή βζμνηή βζα ημ κενυ, ημοθάπζζημκ ζηδκ Δθθδκζηή Κοεμθμβία, παν υηζ πενίμδμζ λδναζίαξ ακαθένμκηαζ ηαζ απυ παθαζυηενεξ επμπέξ, υπςξ απυ ηδκ επμπή ημο Ίκαπμο, ημο Αζαημφ ηαζ ημο Γακαμφ. Αλζμζδιείςημ είκαζ υηζ μζ πενίμδμζ λδναζίαξ αημθμοεμφκ ηζξ πενζυδμοξ ηςκ ηαηαηθοζιχκ, υπςξ είκαζ ημο Υβφβδ, ημο Γεοηαθίςκα, εκχ μ πμθφ παθαζυηενμξ ηδξ Παιμενάηδξ Γανδάκμο, υπςξ πενζβνάθεηαζ απυ ημκ Γζυδςνμ ημκ Πζηεθζχηδ, δεκ εκηάζζεηαζ ζ αοηή ηδκ ηαηδβμνία ηςκ ηαηαηθοζιχκ, ιζαξ ηαζ ζοκδέεηαζ ιε άθθα θοζζημβεςθμβζηά αίηζα. Βηβιηνγξαθία Berger A., 1988: Milankowitch theory and climate. Review of Geophysics, 26(4), 624-657. Curtius E., 1892: Die Deichbauten der Minyer. Sitzungsbericht der Berliner Akademie der Wissensch., Philosophisch-Historische Klasse, V. 55, 1181-1193. Dawson A.G., 1992: Ice Age Earth: Late Quaternary Geology and Climate.- Routledge, London. Duff D., 1993: Holme's principles of physical Geology - Chapman & Hall. Diodorus Sicilus, 1997: The Library of History, Book 5th The Greeks, Kaktos Ed. 405, Athens (in greek). Theocharis D., 1993: Neolithic Civilization. Educ. Inst. of the National Bank of Greece (in greek). Fairbridge R.W., 1983: Isostasy and Eustasy.- In D.E. Smith and A.G.Dawson (eds): Shorelines and Isostasy, 3-28, Academic Press, London. Guiot J., Pons A., Beaulieu L. and Reille M., 1989: A 140.000 year continental climate reconstruction from two European pollen records. Nature, 338, 309-13. Jacobsen T., 1976. 17.000 Years of Greek Prehistory. Scientific American, 234. Jinsun Ji., Nicole Petit-Maire and Zhongwei Yan., 1993. The last 1000 Years climatic change in arid Asia and Africa. Global and Planetary Change, 7, 203-210. Imbrie J. and Imbrie K.P, 1979: Ice Ages: solving the mystery. Macmillan, London. Isar A. S. and Bruins H.J., 1983: Special climatological conditions in the desserts of Sinai and the Negev during the latest Pleistocene. Paleo 3, 43, 63-72, Elsevier Science Publishers, Amsterdam. Kakridis J., 1986: Greek Mythology. - Ekdotiki Athinon, v. 4 (in greek). 638

Γεώηνπνη Knauss J., 1984: Die Wasserbauten der Minyer in der Kopais - Die aelteste Flussregulierung Europas (Kopais 1). Wasserbau und Wasserwirtschaft, Nr. 50. Technische Universitaet Muenchen. Knauss J., 1987: Die Melioration des Kopaisbeckens durch die Minyer im 2 Jt. v. Chr. - Wasserbau und Siedlungsbedingungen im Altertum (Kopais 2). - Wasserbau und Wasserwirtschaft, Nr. 57. Technische Universitaet Muenchen. Knauss J., 1991: Mykenische Talsperren in Arkadien und Böotien. In: Historische Talsperren 2, 19-40, Verlag Konrad Wittwer. Stuttgard. Knauss J., 1996: Argolische Studien: Alte Strassen - Alte Wasserbauten.- Wasserbau und Wasserwirtschaft, - Nr. 77, Technische Universitaet Muenchen. Kraft, J. C., Rapp, G., Szemler, G.J., Tziavos, C., and Kase, E.W., 1987: The Pass at Thermopylae, Greece: Jour. of Field Archaeology, 14, 181-198. Lehmann H., 1937: Landeskunde der Ebene von Argos und ihrer Randgebiete (Argolis I).- Deutsches Archaeol. Inst., Athen. Mariolakos, I., 1975: Thoughts and viewpoints on certain problems of the geology and tectonics of Peloponnesus (Greece). Ann. Geol. Des Pays Helln., 27, 215-313 (in greek). Mariolakos I., Fountoulis I. and Kranis H., 1997. Introduction to the Geology of Sterea Hellas, Hellenic Territory: Current geodynamic regime, Neoteconics of Corinthiakos Gulf, Delphi, Minyan Ancient Flood Prevention works. In: Boat and field trip guide of the 7th International Symposium Engineering Geology and the Environment IAEG (Editors: I. Mariolakos and Fountoulis, Geology and Tectonics, P. Marinos, G. Tsiambaos and M. Kakavas): Engineering Geology and Geotechnical Engineering, Hydrogeology), 60 p. Mariolakos I., 1998: The Geomythological Geotope of Lerni Springs (Argolis, Greece). Geologica Balcanica, 28, 3-4, 101-108. Mariolakos I., 1999: The Contribution of Geotopes to History and Environmental Sensitivity. 3_days Conference on the Conservation of Geological Geomorphological Heritage, Syros, 12-14 July1996, IGME, 45-59 (in greek). Mariolakos I., 1999: Water, Man and Greek Civilization Proc. of Symp. The Water of Life, 18-21 November 1999, European Heritage Days, Athens (in print, in greek). Mariolopoulos I., 1938: The climate of Greece, 370 p., Athens Milankowitch M., 1941: Kanon der Erdbestrahlung und seine Anwendung auf dem Eiszeitenproblem.- Royal Serbian Sciences, Spec. Publ. 132, Section of Mathematical and Natural Sciences, 33, 633 p., Belgrade. Milojcic V., Boessneck J., Jung D. and Schneider H., 1965: Palaeolithikum um Larissa in Thessalien.- B.A.M., I., Bonn. Moerner N.- A., 1971: Eustatic changes during the last 20.000 years and a method of separating the isostatic and eustatic factors in an uplifted area. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 19, 63-65. Moerner N.- A., 1976: Eustasy and geoid. Journal of Geology, 88, 123-151. Ota Y., 1987: Sea-level changes during the Holocene: the Northwest Pacific.- In R.Y.N. Devoy (Eds): Sea Surface Studies A Global View, 348-374, Room Helm. Ltd, London. Paepe R., Hatziotis M.E., Thorez J., Overloop V. E. and Demaree G.,1982: Climatic indexes on the basis of sedimentation parameters in geological and archaeological sections.- 639

Palaeoclimatic Research and Models, Eds.: A. GHAZI, EEC, 129-138. Paepe R. And Mariolakos I., 1984: Paleoclimatic reconstruction in Belgium and in Greece based on Quaternary lithostratigraphic sequences. Proc. E.C. Climatology Programe Symposium, Sophia Antipolis, France, 2-5 October 1984. Pausanias: Arkadika. Ekdotiki Athinon. Philippson A., 1892: Der Peloponnes.- Berlin. Pirazzoli P.A., 1986: The early Byzantine tectonic paroxysm. Z. Geomorph. N.F., Suppl., 62, 31-49, Berlin. Pirazzoli P.A., 1987: Sea-level changes in the Mediterranean.- In M.Y.TOOLEY and I. SHENNAN (eds). Sea Level Changes, 152-181, Basil Blackwell, Oxford. Pope K. and Van Andel, Tj. H., 1984: Late Quaternary alluviation s and soil formation in the southern Argolid: its history, causes and archaeological implications. Journal of Archaeological Science, 11, 281-306. Pouqueville F.-C.-H.-L. 1820: Voyage dans la Grèce.- Peloponnes. (Greek translation N. Molfeta), Athens, 1997. Ranke-Graves R. Von, 1955: Griechische Mythologie. Quellen und Deutung, Rowolts Deutsche Enzyclopadie, 2, 80-116. Rapp G. and Gifford J.A., 1982: Troy. The Archaeological Geology. Supplementary Monograph 4, University of Cincinnati, Princeton University Press. Roberts N., 1989: The Holocene: An Environmental History. Basil Blackwell, Oxford. Schneider H., 1968: Zur quartargeologischen Etwicklungsgeschichte Thessaliens (Griechenland), Beitr.Ur-u. Fruhgesch. Archaol. d. Mittelmerr. - Kulturraumes (BAM), 6, Bonn. Schwarzbach M., 1974: Das Klima der Vorzeit: Eine Einfuhrung in die Palaoklimatologie.- Ferd. Enke Verlag, Stuttgart. Spyropoulos Th., 1973: An Introduction to the Study of the Kopais Area.- ΑΑΑ, 6, p.201 (in greek). Spyropoulos P., 1997: A Chronicle of the Earthquakes of Greece from the Antiquity until Today. Dodoni Ed. (in greek). Thiede J., 1974: A Glacial Mediterranean. Nature, 276, 680-683. Van Andel T.H., 1998: Middle and upper Paleolithic environments and the calibration of 14C dates beyond 10.000 BP. ANTIQUITY, 72, 26-33. Vita-Finzi C., 1969: The Mediterranean Valleys.- Cambridge University Press. Zangger E., 1991: Prehistoric Coastal Environments in Greece: The vanished Landscapes of Dimini Bay and Lake Lerna.- J. Field A., 18 (1991) 1-15. Zangger E., 1993: The Geoarchaeology of the Argolida (Argolis II) - Deutsches Archaeol. Inst. Athen. Zervas S., 1965: Hydrogeological study of the water resources of Argolis plain Hellenic Ministry of Agriculture, Athens, (Report in greek). 640