ΔΙΑΛΕΞΗ 27/06/2011 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Οικονομική κρίση, κλιματική αλλαγή και ο ρόλος των κρατικών πολιτικών σήμερα Γιάννης Ψυχάρης Αναπληρωτής Καθηγητής Πάντειο Πανεπιστήμιο και ΠΜΣ, ΤΜΧΠΠΑ Εισαγωγή- Περίγραμμα Η εισήγηση αυτή θα αναφερθεί στα εξής ζητήματα : ο ρόλος των κρατικών πολιτικώνγενικότερακαιτωνδημοσίωνεπενδύσεωνειδικότερα Τα οικονομικά δεδομένα που αφορούν στις δημόσιες επενδύσεις σε κρίσιμουςτομείςπουάπτονταιτηςπροστασίαςτουπεριβάλλοντος στην Ελλάδα Ανισότητες στην γεωγραφική κατανομήτωνδημοσίωνεπενδύσεων που αφορούν στο περιβάλλον
Ορισμένες βασικές αναφορές στα ζητήματα παγκοσμιοποίησης ή της γεωγραφίας της παγκόσμιας ανάπτυξης Thomas Friedman (2005), The World is Flat, Penguin Books Joseph Stiglitz (2002), Globalization and its Discontents, W.W. Norton, New York, London Joseph Stiglitz (2007), Making Globalization Work, Penguin Books, London, Peter Dicken (2007), Global Shift: mapping the changing contours of the world economy, Sage Publications, London World Development Report (2009), Reshaping Economic Geography, The World Bank Philip McCann (2008), Globalization and economic geography: the world is curved, not flat, Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 1, 351 370 Andrés Rodríguez-Pose and Riccardo Crescenzi, (2008) Mountains in a flat world: why proximity still matters for the location of economic activity. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 1 (3), 371-388. Steven Brakmana and Charles van Marrewijk (2008), It s a big world after all: on the economic impact of location and distance Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 1 (3), 371-388. Storper (1997), The Regional World: Territorial Development in a Global Economy, New York: Guilford Press. Βασικό πλαίσιο ανάλυσης
Οικονομική κρίση και κλιματική αλλαγή Κρίση του κυρίαρχου οικονομικού μοντέλου της ποσοτικής μεγέθυνσης Η κλιματική αλλαγή και η ενεργειακή κρίση είναι δύο από τις χαρακτηριστικότερες παρενέργειες αυτού του μοντέλου. Οι πράσινοι φόροι ήταν η πρώτη αντίδραση των οικονομολόγων στη διαπίστωση ότι η ανάπτυξη υποβαθμίζει το περιβάλλον. Το πράσινο ΑΕΠ ήταν ένας εναλλακτικός τρόπος υπολογισμού του προϊόντος που παράγει μια οικονομία, αν από την συνολική αξία παραγωγής αφαιρεθεί η φθορά που έχει υποστεί το περιβάλλον. Το ΑΕΠ αμφισβητείται και ως δείκτης μέτρησης της ανάπτυξης (έκθεση Stiglitz, Sen, Fitoussi) Έτσι άρχισε σιγά-σιγά να αμφισβητείται η έννοια της αέναης ποσοτικής ανάπτυξης και να συνειδητοποιείται ότι η ανάπτυξη, πέρα από οφέλη, έχει και αφανή κόστη, που αν όχι ακυρώνουν, τουλάχιστον σχετικοποιούν την ατομική και συλλογική ευημερία. Ενδείξεις της πορείας της οικονομικής ανάπτυξης With development, inequality Recently, it s interplace inequality that has increased most
Ενδείξεις της πορείας της οικονομικής μεγέθυνσης Distance/trade costs One of the major sources of globalization is the decline in transport costs Ενδείξεις της πορείας της οικονομικής μεγέθυνσης A snapshot of what has happened 40,000 35,000 1980 2000 30,000 US, 2000 Real Per Capita GDP ($1995) 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 United States 1980 Japan, 2000 Mexico 1980 Brazil 1980 Japan, 1980 Mexico 2000 China, 2000 India, 2000 India,1980 0 China, 1980 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 Cumulative Population (Normalized to 1 in Both Years)
Ενδείξεις της πορείας της οικονομικής μεγέθυνσης $, US GDP per capita using current PPPs Luxembourg, which had the highest GDP per head in the OECD in 1988 at $24,971 per head, was still in the top slot in 2008 with some $79,800 per head, a rise of 220%. The profile of the top 10 has not changed much in two decades, with the US, Norway, Canada and Switzerland still in the leading group. Denmark and Sweden have slipped back, replaced by the Netherlands and Ireland. And in the past year, Iceland, badly hurt by the crisis, has been replaced by Australia. Six countries now have GDP per head above $40,000. The average for the OECD was $33,400 in 2008, compared with $14,493 in 1988. Poland, Mexico and Turkey had the lowest GDP per head in 2008, at below $18,000. OECD in Figures 2009 - OECD 2009 - ISBN 9789264051997 Ενδείξεις της πορείας της οικονομικής μεγέθυνσης, Average annual, constant PPPs %, 1989-2008 GDP growth Economic growth in the OECD area grew by an average of 2.8% per year in the 20 years to 2008, which was still slightly faster than in the previous 20 years, despite the current crisis. The fastest annual growth over two decades was recorded by Ireland, at over 6% per year, followed by Korea at 5.6% and the Slovak Republic with 5.1%. Average growth reached over 4% in three other countries, but three countries posted growth of below 2%. Poland and Hungary also delivered strong growth, though the Czech Republic, also a transition economy, grew more slowly. Canada and the US were the only G7 economies to grow faster than the OECD average over the past two decades, whereas one G7 country, Italy, showed the most sluggish average performance, at 1.4%. GDP growth in the OECD grew by an average of 0.8% in 2008 and is expected to sag by 4.1% in 2009. OECD in Figures 2009 - OECD 2009 - ISBN 9789264051997
Ενδείξεις κρατικών πολιτικών As % of Public debt climbs GDP Public debt, or general government debt, which covers central and local governments, has risen sharply in the OECD area since 1989, from about 59% to nearly 79% in 2008. These proportions are likely to increase significantly in the coming few years, as statisticians factor in the high price of the stimulus packages put in place to bolster recession-hit economies in the OECD area and to tackle the social fallout of the downturn. But in 2008, before stimulus packages were launched, Japan s debt already stood at nearly 175% of its total GDP, while the level of public debt in Finland, France and Germany had nearly doubled, and had nearly quadrupled in Korea, over the past 20 years. Denmark, New Zealand and Ireland, however, showed significant drops in the level of public debt over the same period. OECD in Figures 2009 - OECD 2009 - ISBN 9789264051997 Ενδείξεις κρατικών πολιτικών General government total outlays Per cent of nominal GDP Note: Data refer to the general government sector, which is a consolidation of accounts for the central, state and local governments plus social security. Total outlays are defined as current outlays plus capital 1. These data include outlays net of operating surpluses of public enterprises.
Θέματα πολιτικής: Έκθεση Srigltitz-Sen-Fittousi (2009) Report by the Commission on the Measurement of Economic Performance and Social Progress Professor Joseph E. STIGLITZ, Chair, Columbia University Professor Amartya SEN, Chair Adviser, Harvard University Professor Jean-Paul FITOUSSI, Coordinator of the Commission, IEP The Commission s aim has been to identify the limits of GDP as an indicator of economic performance and social progress. Αμφισβήτηση του τρόπου μέτρησης της ανάπτυξης Είναι το ΑΕΠ κατάλληλος δείκτης μέτρησης του επιπέδου ανάπτυξης μιας χώρας? Θέματα πολιτικής In recent historical perspective.. Historical perspective (USA): 1947-73: steady declines in income inequality 1973-79: stability 1979-1997: big increases 1998-2000: some evidence of slight decline 2000-present: increases again GLOBALISATION AND INCOME INEQUALITY Who Killed the Middle Class? A typical question heard around the world since about the 1980s, esp. in the USA, UK Many potential sources of inequality between persons globalisation is just one possible source We will now consider globalisation and the distribution of income, ie the distribution of income between persons
Θέματα πολιτικής The global commons: climate change Of course, there is no framework for dealing with a true global commons problem, that of climate change More than any other issue, it requires a truly global solution It requires widespread agreement on whatever solution regulatory, incentive etc But there is no alignment of political incentives to achieve it Social transfers and the welfare state So, the question is whether globalization threatens to flatten all these models into a single one Will the high welfare state countries slowly be forced to align themselves to the low welfare state (Anglo-Saxon) countries? Social transfers or social models often confused in the debate. Social transfers consist of public social spending transfers (health, education, welfare, unemployment payments). Often confused with labor laws and practices that govern hiring and firing Δημόσιες δαπάνες για την οικονομική κρίση και την κλιματική αλλαγή Οι δημόσιες επενδύσεις και οι κρατικές πολιτικές επανέρχονται στο προσκήνιο και έχουν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κρίσης και της κλιματικής αλλαγής Με αυτή την άποψη δεν συμφωνούν όλοι Διαφορές στην οικονομική πολιτική στις δύο πλευρές του Ατλαντικού Διαφορές ανάμεσα στην Σχέδιο για την Ανάκαμψη της Αμερικανικής Οικονομίας και το Ευρωπαϊκό Σχέδιο για την Οικονομική Ανάκαμψη The American Recovery and Reinvestment Plan $ 700 billion European Economic Recovery Plan 200 billion (1.5% of GDP)
Προγράμματα στήριξης για οικονομική ανάπτυξη και περιβάλλον Ο στόχος της οικονομικής ανάκαμψης και η ανάληψη δράσεων για την κλιματική αλλαγή είναι αλληλοσυμπληρούμενοι και πρέπει να επιτευχθούν ταυτόχρονα υποστηρίζει το Κέντρο Μελέτης των Οικονομικών της Κλιματικής αλλαγής του London School of Economics (LSE). Το 16% του τρέχοντος πακέτου στήριξης της αμερικανικής οικονομίας αφορά αποκλειστικά σε περιβαλλοντικά φιλικές επενδύσεις που αντιπροσωπεύουν το 0,75% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το Σχέδιο για την Αντιμετώπιση της Οικονομικής Κρίσης περιλαμβάνει σημαντικές αναφορές στην πράσινη οικονομία, αντίστοιχες με αυτές του σχεδίου Ομπάμα. Οι πράσινες υποδομές, τα πράσινα προϊόντα, τα ενεργειακά κτίρια και η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για πράσινα αυτοκίνητα αποτελούν μερικές μόνο γενικές κατευθύνσεις για πράσινες επενδύσεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Στην Αγγλία η έκθεση επί των Δημοσίων Οικονομικών του 2009 που εκπόνησε το Ινστιτούτο Δημοσιονομικών Ερευνών επιγράφεται Πράσινος Προϋπολογισμός, ενώ το Κέντρο Μελέτης των Οικονομικών της Κλιματικής αλλαγής του LSE υποστηρίζει την ανάγκη διενέργειας πράσινων επενδύσεων σε παγκόσμια κλίμακα. Ένα παγκόσμιο πράσινο New Deal φαίνεται ότι είναι και στις προθέσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Δημόσιες επενδύσεις για το περιβάλλον στην Ελλάδα Θα γίνει αναφορά σε δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις Οι δημόσιες επενδύσεις για το Περιβάλλον ξεκινούν το 1995 και από το 1996 εμφανίζονται Οικισμός Περιβάλλον Οι δημόσιες επενδύσεις στον τομέα Ύδρευση Αποχέτευση έχουν μεγαλύτερο χρονικό βάθος Στον κρατικό προϋπολογισμό οι κατηγορίες αυτές για τα έτη 2007 και 2008 εμφανίζουν τα εξής: Οι δημόσιες επενδύσεις στον τομέα του περιβάλλοντος αντιπροσωπεύουν το 1,6% των δημοσίων επενδύσεων της χώρας Οι δημόσιες επενδύσεις στον τομέα Ύδρευση Αποχέτευση αντιπροσωπεύουν το 1,1% τωνδημοσίωνεπενδύσεωντηςχώρας
Κατανομή Δημοσίων επενδύσεων στην Ελλάδα ανά τομέα, 1976-2008 Τομείς Ποσοστό ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 7.7% ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 11.5% ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ 20.2% ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 2.8% ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ-ΕΡΕΥΝΑ 11.8% ΟΙΚΙΣΜΟΣ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1.5% ΥΓΕΙΑ-ΠΡΟΝΟΙΑ 2.4% ΥΔΡΕΥΣΗ-ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ 3.0% ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΑ ΕΡΓΑ 20.6% ΕΙΔΙΚΑ ΕΡΓΑ 4.4% ΔΙΑΦΟΡΑ 11.5% ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΕΡΓΑ 2.8% ΣΥΝΟΛΟ 100.0% Διαχρονική εξέλιξη των δημοσίων επενδύσεων για το περιβάλλον
Ανισότητες στην περιφερειακή κατανομή (CV) των δημοσίων επενδύσεων για το περιβάλλον Συντελεστής χωροθέτησης (LQ) των δημοσίων επενδύσεων για το περιβάλλον Ύδρευση-Αποχέτευση Οικισμός-Περιβάλλον
H συσσωρευμένη κατανομή Δημοσίων Επενδύσεων στην Ελλάδα 1976-2005 Επανασχεδιάζοντας τις κρατικές πολιτικές Paul Krugman The Great Depression in the United States was brought to an end by a massive deficit-financed public works program, known as World War II The return of depression economics, page 71 Jeff Madrick Closed case: tax cuts mean growth. - Ronald Reagan I am not arguing here that there is evidence that big governments and high taxes are always and everywhere good... What I am arguing is that judging by the careful assessment of economic achievements by nations with high taxes and large governments, and judging by American history itself, active and sizable government has been essential to growth and prosperity among the world s rich nations, including America. - Jeff Madrick, The case for big government, page 7 They included the right to a decent job, good education, adequate modern health care. -Page 29 Three per cent of GDP reinvested in the nation can buy America a fair and prosperous society, a free and optimistic society a renewed lease on one of the great social experiments in the history of mankind. Page 174 Επιστροφή στις κρατικές πολιτικές? Δεν είναι βέβαιο. Οδηγούμαστε μάλλον σε μια περιοχή αβεβαιότητας που συγκυριακοί παράγοντες μπορεί να επηρεάσου την έκβασή της