2 ο ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΛΕΓΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ» «Η Εκκλησία απέναντι στο οικολογικό πρόβλημα» Σιτήστας Κωνσταντίνος, Στάικος Θεόδωρος, Χαλαντζούκας Φοίβος. Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Συντονιστής καθηγητής: Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος Εισαγωγή Στην παρούσα εργασία εξετάζουμε το οικολογικό πρόβλημα και τη στάση της Εκκλησίας έναντι αυτού. Είναι γνωστό ότι το οικολογικό πρόβλημα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της εποχής μας, καθώς αφορά όλους τους ανθρώπους, σε οποιοδήποτε σημείο της γης και αν κατοικούν. Είναι ένα πρόβλημα που δεν συνδέεται απλά με την ποιότητα της ζωής αλλά με την ίδια τη ζωή της ανθρωπότητας και ολόκληρης της δημιουργίας. Ως οικολογικό πρόβλημα εννοούμε τη διατάραξη της ισορροπίας στη φύση, λόγω της παρέμβασης του ανθρώπου, εξ αιτίας της οποίας άρχισαν να εμφανίζονται πολλές παρενέργειες. Η ρύπανση των θαλασσών, η εξάντληση των φυσικών αποθεμάτων της γης, η μόλυνση της ατμόσφαιρας από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, η καταστροφή των βιοτόπων, οι κλιματολογικές ανωμαλίες, φαινόμενο του θερμοκηπίου - τρύπα του όζοντος, είναι μερικές από τις μορφές αυτού του προβλήματος. Εκτός από τα παραπάνω το "οικολογικό πρόβλημα" περιλαμβάνει και σημαντικές απειλές για τον άνθρωπο, όπως οι διαρκείς πόλεμοι που κρατούν ζωντανή την πολεμική βιομηχανία, καθώς και τα διάφορα χημικά που χρησιμοποιούνται στις τροφές αλλά και γενικότερα στην καθημερινότητα. Ποιο είναι το «πρόβλημα» Το Οικολογικό πρόβλημα έχει αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες, όπως ο υπερπληθυσμός και ο καπιταλισμός, όμως στην πραγματικότητα οφείλεται σε βαθύτερες αιτίες όπως:
i. Η παρανόηση της κυριαρχικότητας: Ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να κυριαρχεί πάνω στη Γη, ωστόσο κρατάει μια ανεύθυνη στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον. ii. Η απληστία του ανθρώπου: Ο σημερινός άνθρωπος κυνηγάει ακατάπαυστα το κέρδος και την οικονομική ανάπτυξη. Αυτή η κερδοσκοπία έχει δημιουργήσει μια υλιστική και υπερκαταναλωτική κοινωνία. Ταυτόχρονα, οι ισχυρότεροι επιθυμούν διαρκώς να αποκτούν περισσότερη δύναμη και να κυριαρχούν επάνω στους υπόλοιπους ανθρώπους. iii. Η θρησκευτική αλλοτρίωση: Η Φιλοσοφία του 18ου αιώνα συνέβαλε στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Φιλόσοφοι όπως ο Καντ και ο Καρτέσιος αναγνώρισαν τη φύση ως υπερμεγέθη μηχανή. Από τη θεώρηση αυτή προέκυψαν λανθασμένα συμπεράσματα τα οποία οδήγησαν σε λανθασμένη οργάνωση του πολιτισμού. Χιλιάδες οικολογικές οργανώσεις κινήματα, ομάδες, κόμματα υπάρχουν σ όλες τις χώρες του πλανήτη. Η κινητοποίησή τους ευαισθητοποίησε τις κυβερνήσεις, τα κυρίαρχα κόμματα, τα ιδρύματα, τους παγκόσμιους οργανισμούς, τα ΜΜΕ, την παιδεία. Έτσι σήμερα τα κράτη και διεθνείς οργανισμοί έχουν θεσπίσει νόμους και έχουν εκπονήσει προγράμματα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Οι πρωτοβουλίες ιδρυμάτων, φορέων διαδέχονται η μία την άλλη. Όλα αυτά που επιτεύχθηκαν δείχνουν πόσα μπορούν να πετύχουν οι άνθρωποι όταν δουλεύουν συλλογικά για το καλό της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με το Μητροπολίτη Περγάμου Ι. Ζηζιούλα, οι δυτικές κοινωνίες προσεγγίζουν το ζήτημα τοποθετώντας όλες τις ελπίδες τους στην Ηθική και βλέπουν τη λύση του αντίστοιχα μέσα από την καλλιέργεια της ηθικής συμπεριφοράς του ανθρώπου. Ωστόσο, Ηθική προϋποθέτει πιο βαθιά υπαρξιακά κίνητρα για να λειτουργήσει. Εκκλησία και οικολογία. Ίσως ρωτήσει κάποιος τι σχέση έχει η θεολογία με την περιβαλλοντική επιστήμη, ώστε να δικαιούται να τοποθετηθεί σχετικά με το οικολογικό πρόβλημα. Η Ορθόδοξη θεολογία εξετάζει εκτενώς τον άνθρωπο και τη φύση ως δημιουργήματα του Θεού. Το φυσικό περιβάλλον αντιμετωπίζεται με θαυμασμό για το κάλλος και τη νομοτέλειά του, αλλά και με αίσθημα σεβασμού του, ως πλάσης του Θεού.
Συγκεκριμένα ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος ισχυρίζεται ότι «ο τεχνίτης Λόγος συνέδεσε το παν και αυτό αποτελεί κόσμο (κόσμημα), όπως λέγεται, και κάλλος απρόσιτο, και δεν επινόησε ποτέ τίποτα λαμπρότερο ή μεγαλοπρεπέστερο από αυτόν». Η θέση του ανθρώπου μέσα στο σύνολο της Δημιουργίας δεν είναι τυχαία. Ο άνθρωπος αποτελεί κομμάτι του κόσμου, αλληλεπιδρά με την φύση και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ζήσει μόνος του, αναπτύσσοντας ανταγωνιστική σχέση με το περιβάλλον στο οποίο ζει. Κατά την Εκκλησία, ο άνθρωπος αποτελεί αλληλένδετο κομμάτι της Δημιουργίας και θα πρέπει να δρα ως προστάτης του φυσικού περιβάλλοντος και της κτίσης. Ο προορισμός του ανθρώπου στην Αγία Γραφή είναι σαφής: «κατακυριεύσατε της γης» (Γεν. 1,26). Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος αναδεικνύεται ως οικονόμος και διαχειριστής της κτίσης. Δεν θα πρέπει να εκμεταλλεύεται την προνομιακή θέση που του παραχώρησε ο Θεός στον κόσμο με σκοπό την κυριαρχία του σε αυτόν. Αντιθέτως, θα πρέπει να χρησιμοποιεί το περιβάλλον μόνο για την κάλυψη των βασικών του αναγκών και να μην το καταχρείεται, διότι ο κόσμος αποτελεί μια κοινότητα και η κάθε ανωμαλία της έχει επιπτώσεις σε όλα τα μέλη της. Επιπλέον, ο Θεός τοποθετώντας τον άνθρωπο μέσα στον υλικό κόσμο τού έδωσε την εντολή «ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν» (Γεν. 2,15). Με την εντολή του «φυλάσσειν» ο άνθρωπος καλείται να διαφυλάξει το περιβάλλον και ταυτόχρονα να λειτουργεί στη φύση σαν ιερέας ο οποίος αναφέρει και προσφέρει την υλική κτίση στο Δημιουργό της, «τα Σα εκ των Σων» Με την εντολή του «εργάζεσθαι» η στάση του ανθρώπου έναντι του φυσικού κόσμου και των στοιχείων που τον συγκροτούν γίνεται ενεργητική. Το οικολογικό πρόβλημα δεν είναι για την Ορθόδοξη Εκκλησία απλώς πρόβλημα καταστροφής της Φύσης, αλλά καταστροφής του χώρου στον οποίο αποκαλύπτεται συνεχώς η βουλή του Θεού για τον άνθρωπο. Με την ασκητική της αντίληψη, η Ορθοδοξία διδάσκει την αποφυγή του πλεονασμού. Παράλληλα, η Αγία Γραφή με την εντολή του «φυλάσσειν» προβάλλει την αρχή της προστασίας των φυσικών πόρων.
Η Εκκλησία συμπάσχει και προσεύχεται καθημερινά για τον άνθρωπο. Συμμετέχει μαζί με τους υπόλοιπους ανθρώπους στην παραγωγή των αγαθών και στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Η Ορθόδοξη Εκκλησία σέβεται το περιβάλλον και γι' αυτό τα διάφορα αρχιτεκτονήματα της φροντίζει να μη βλάπτουν το περιβάλλον, αλλά αντίθετα να είναι σε πλήρη αρμονία με αυτό. Τέλος με τις αγιαστικές της πράξεις, όπως ο αγιασμός των υδάτων, ελευθερώνει τη φύση από την παράσιτη δράση του διαβόλου. Συμπεράσματα Η ορθόδοξη Εκκλησία στην άρθρωση του θεολογικού της λόγου για το οικολογικό πρόβλημα προτείνει: i. Τη θέαση του κόσμου ως δημιουργήματος του Θεού αναπόσπαστο κομμάτι του οποίου είναι και ο άνθρωπος. ii. Την υπεύθυνη κυριαρχικότητα και την αποκαλυπτική σημασία του υλικού κόσμου, που απαιτεί μια υπεύθυνη στάση και σεβασμό απέναντι στο φυσικό περιβάλλον. iii. Την ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων και την αποφυγή της υπέρμετρης συσσώρευσης αγαθών. Αποφεύγοντας έτσι την κατασπατάλησή τους ο άνθρωπος συμβάλλει στη λύση του οικολογικού προβλήματος. iv. Η λύση του οικολογικού προβλήματος εξαρτάται από τη ριζική αλλαγή των σχέσεων του ανθρώπου με τον κόσμο, το συνάνθρωπο και το Θεό. Πρόκειται ουσιαστικά για την προσωπική αλλαγή του ανθρώπου ώστε να επιβιώσει μακροπρόθεσμα στον πλανήτη και να γλιτώσει από το αδιέξοδο που διαγράφεται σε περίπτωση συνέχισης των σημερινών προβλημάτων. Βιβλιογραφία Επισκόπου Αχελώου Ευθυμίου, Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον, Εκκλησία, τόμ 1987, σελ 534-670. Ι. Ζηζιούλα, Η κτίση ως Ευχαριστία, Εκδ Ακρίτας, Αθήνα, 1998 Κ. Ζορμπάς, «Οικολογικές διαστάσεις της ορθόδοξης θεολογίας» Στο: Η Ορθοδοξία ως πολιτισμικό επίτευγμα, ΕΑΠ, τόμ Β, Πάτρα, 2002